Adam Kazimierz Czartoryski

ur. 01.12. 1734 w Gdańsku

zm. 19.03. 1823 w Sieniawie

• gruntowne wykształcenie domowe uzupełniał w licznych podróżach zagranicznych

• od 1758 generał (tj. starosta generalny) ziemi podolskiej

• był wysuwany na następcę Augusta III; musiał ustąpić kuzynowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu

• brał aktywny udział w życiu politycznym

• marszałek sejmów 1763 i 1812

• działalność reformatorską w duchu oświeceniowym skoncentrował głównie na sprawach edukacji (1775-1780 członek KEN) i kultury → mecenas

• skupiał wokół siebie grono pisarzy, artystów, ludzi nauki, protegował młode umysły

• rozległe kontakty z zagranicą wykorzystywał do zacieśniania związków Polski z kulturą europejską → dzięki jego pośrednictwu przybyło do Polski wielu specjalistów z różnych dziedzin nauki i sztuki

• odegrał wybitną rolę jako komendant Szkoły Rycerskiej

• opracował dla niej zasady etyki obywatelskiej → Kodeks kadecki (1774)

• ogólne myśli o wychowaniu, m.in. dziewcząt zawarł w 4 Listach imci pana Doświadczyńskiego (1778-1782)

• 1763 redagował tzw. małego „Monitora”

• 1765 należał do twórców „Monitora”

• współorganizator polskiego teatru publicznego → stał się jego głównym teoretykiem i krytykiem oraz gorliwym propagatorem, dostarczał również repertuaru

• skłócony po 1780r. z dworem, stworzył wraz z żoną (Izabelą Czartoryską) konkurencyjny ośrodek w Puławach

• po rozbiorach kontynuował działalność m. in. współpracując z Czackim przy tworzeniu Liceum Krzemienieckiego i z synem jako kuratorem wileńskiego okręgu naukowego; wspierał inicjatywy na rzecz rozwoju kultury w zakresie czasopiśmiennictwa itp., włączył się w organizację i bieżące prace Towarzystwa Przyjaciół Nauk

• po 1812 na stałe osiadł w dobrach galicyjskich

• główną dziedziną pisarskiej działalności Czartoryskiego były zagadnienia teorii i krytyki literackiej oraz teatru.

• duże znaczenie dla polskiej kultury teatralnej miała rozprawa o historii i klasycystyczna teoria dramatu wydana jako wstęp do komedii Panna na wydaniu (1771) → sformułowana w niej teoria przekładu, pojmowana jako adaptacja obcych wzorów do problematyki i rzeczywistości polskiej, zaważyła w istotny sposób na rozwoju rodzimego dramatopisarstwa

• teoria ta była ilustrowana pisarstwem własnym Czartoryskiego:

• Dumny (1773)

• Gracz (1774)

• Mniejszy koncept jak przysługa (1777)

• Kawa (1779)

• Podsumowania polskiego piśmiennictwa dokonał w Myślach o pismach polskich (1810), wskazując na potrzeby w zakresie historiografii, krytycznych opracowań dziejów literatury polskiej i badań językowych

• Zainteresowaniom sprawami języka dał wyraz wspierając finansowo pracę Lindego nad słownikiem języka polskiego

Kawa. Komedia w 1 akcie

• powst. i wyd. w 1787 w teatrze Mniszchów w Wiśnowcu

• wzorowana na Krytyce „Szkoły żon” Moliera

• reprezentuje typ sztuki dyskusyjnej, pozbawionej intrygi dramatycznej

• w obrazku scenicznym przedstawiającym spotkanie przy kawie u warszawskiej damy krytyce poddano argumenty przeciwników swoich komedii i dydaktycznego kierunku repertuaru Teatru Narodowego

• atakuje kult cudzoziemskich nowinek

• ukazuje pozytywny wzór wychowania dziewcząt

• w wydaniu Kawy Czartoryski zamieścił przedmowę o potrzebach w zakresie tłumaczeń oraz zbiór Listów krytycznych o różnych literatury rodzajach i dziełach autorstwa: swojego, Mniszcha i Szymanowskiego

mecenas i działacz kult., teoretyk literatury, komediopisarz; książę

---