Adam Jerzy Czartoryski

ur. 14.01.1770 w Warszawie

zm. 15.07.1861 w Montfermeil (Francja)

• staranne wykształcenie domowe dopełnił w licznych podróżach zagranicznych

• brał udział w wojnie 1792; podczas powstania 1794 przebywał za granicą

• po upadku państwa wysłany do Petersburga, gdzie jako adiunkt zaprzyjaźnił się z w. ks. Aleksandrem → ten po wstąpieniu na tron mianował Czartoryskiego:

• 1803 - kuratorem wileńskiego okręgu naukowego

• 1804 - ministrem spraw zagranicznych (do 1806)

• jako kurator Czartoryski położył wielkie zasługi dla rozwoju oświaty na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej → szczególnie przyczynił się do rozkwitu Uniwersytetu Wileńskiego

• 1824 - po procesie filaretów podał się do dymisji

• także za czasów Księstwa Warszawskiego był wierny orientacji prorosyjskiej

• 1815 - wiceprezes Rządu Tymczasowego

• w czasach Królestwa Polskiego został odsunięty od życia politycznego przez w. ks. Konstantego i Nowosilcowa → przeszedł (zwłaszcza po śmierci Aleksandra) do opozycji, skupiając się na sprawach oświatowych

• podczas powstania 1830-1831 - prezes Rządu Narodowego → po klęsce wyemigrował; w 1833 osiadł w Paryżu

• do końca życia kierował polityką konserwatywnego stronnictwa Hotel Lambert; jednocześnie angażował się w kulturę: był mecenasem literatury i sztuki oraz jednym ze współzałożycieli Biblioteki Polskiej w Paryżu

• w historii literatury znany głównie jako autor poematu elegijnego Bard polski

• pisał wiersze związane tematycznie z Puławami

• przekładał Sofoklesa, Pindara, Horacego, Pieśni Osjana

• mowy Czartoryskiego są zarówno dokumentem życia politycznego jak i dowodem dużej kultury autora

• Słowacki wprowadził Czartoryskiego do Kordiana (jako jednego z „ludzi do rządu” )

• Wyspiański wprowadził Czartoryskiego do Lelewela

Bard polski

• powst. w I redakcji w Grodnie, w drodze do Petersburga

• rozszerzony (o 120 wierszy), nasycony refleksją z późniejszych doświadczeń, wygładzony wersyfikacyjnie i w tej wersji ogłoszony bezimiennie przez J. U. Niemcewicza w 1840

• treścią utworu jest wędrówka narratora w towarzystwie barda po zniszczonej wojną ziemi polskiej

• obrazy miejsc uświęconych krwią poległych i chwałą oręża (Racławice, Warszawa, Szczekociny, Maciejowice) oraz rozmowy z napotkanymi: dziewicą, młodzieńcem i starcem unaoczniają tragizm losu Polski, wprowadzając nastrój melancholii, rozpaczy

• poemat nawiązuje do Boskiej komedii i Pieśni Osjana

• powstał pod bezpośrednim wpływem katastrofy narodowej

• wyraz patriotycznego bólu jest jednym z najbardziej charakterystycznych utworów nurtu eligijnego polskiej poezji przełomu XVIII i XIX w.

• tendencje preromantyczne splatają się w nim z cechami klasycystycznymi (wersyfikacja, niektóre alegorie, o charakterze personifikacji pojęć abstrakcyjnych)

książę, syn Adama Kazimierza, brat Marii Wirtemberskiej, działacz polityczny o oświatowy, mecenas, poeta, pamiętnikarz

---