Witkowski Michał „Świat teatralny młodego Mickiewicza”
NA DRODZE KU DZIADOM
- poglądy i upodobania młodego Mickiewicza skupione wokół dramatu i teatru - powstały liczne prace Towarzystwa Filomatów na temat dramatu
- świat i sztuka starożytnych od samego początku Towarzystwa pociągały filomatów, w szkole wychowano ich w kulcie klasycznego antyku - 1818 wykład „prezydenta” Towarzystwa Józefa Jeżowskiego, który dokonał studiów nad literaturą antyczną
- Mickiewiczowska recenzja francuskiej tragedii Germanik Arnaulta - znana w całej Europie, teatralna nowość, utwór kryptopolityczny stronnika Napoleona
- odczyt Tomasza Zana o poezji dramatycznej Greków - recenzował jego wypowiedż Mickieiwcz uznawany już za początkującego autora dramtycznego
Historia doskonalenia się jakijkolwik sztuki lub jej gatunku jest fundamentem wiedzy, bez której nie sposób ustrzec się błędów i obrać sobie właściwe piekności do naśladowania
Zainteresowanie antycznym dramatem ma sużyć celom praktycznym
Należy się zastanowic nad róznymi kwestami z przeszłości dramatu i teatru europejskiego przedyskutować problemy zajmujące ówczesna krytykę teatralną
Problemtyka dwóch przeciwstawnych estetyk - gust dramatyczny Anglików i Francuzów XVII w. , róznica w odbieraniu reguł klasycznych i „romantyczności” w teatrze; róznica miedyz teatrami Corneille'a i Szekspira
sztuka dramatyczna otwierała filomatom pole do „wyszukiwania przyczyn i skutków” zjawisk artsytcznych, które przynoszą wielkie człowiekowi i artyście uzytki
Mickiewicz zmuszał filomatów do przykładania większej uwagi na zaznajamianie się z teoretycznymi podstawami pogladów na dramat i teatr
Pod koniec swojej recenzji Mickiewicz wyliczył autorów i publikacje, które opisuja proces naukowy historii i teorii dramatu
- Mickiewicz skłaniał się tez ku operze, która trzymała się tradycji kompozycji: głównym srodkiem wyrazu uczuć (namiętności) była muzyka, a potem tekst; opera była „okazałością widowiska”, „upojeniem zmysłów urokiem muzyki”, spektakl operowy ma wzbudzać podziw scenografią, kostiumami, rekwizytami, czyli efektami wizualnymi przedstawienia
- Pierwszy dramat Mickiewicza Demostenes niezachowany - spełniała rygory tragedii, uznawanaje przed pseudoklasyków; Mickieiwcza interesowała bardziej problematyka powstającego utworu, niż kwestia jego formy; tragedia napsiana z mysla o teatrze; były tam tez odzwierciedlone idee programu Towarzystwa Filmoatów; tragedia włączona do nurtu: tyrtejskiego, patriotycznego; tragedia niezachowana być może „bodaj czy nie poświęcona wiecznemu zatraceniu”; Mickieiwcz długo układał ten tekst, miał on być „wykończony w duchu klasycyzmu”
- Mickieiwcz nie lubił się podporządkowywać ograniczeniom gatunku, estetyki, był nowatroski i stawał po stronie romantyczności
- Mickiewicz skłaniał się ku operze, recenzował wystapienie Jana Czeczota
Jego utwór był scena liryczną, pomyślany jako dzieło sceniczne, był to monodramat powiazany z operą - gdzie muzyka była łącznikiem poszczególnych partii monologu; monolog charakteryzował się ciagłymi zmianami nastroju, stanów uczuciowych bohatera; muzyka zapowiedzia kolejnych zmian uczuc i ant rojów, wyrazała to, czego nie moznabyło oddać słowami; padały oskarżeni, ze monodarama to parodia stylu opery
Porównanie monodramay z tragedią
Monodramat był prawie pozbawiony akcji, pokazywał jedynie tragiczną katastrofę, poprzedzające ją wypadki odgrywały się poza oczami widzów; wazne było pokazanie duszy bohaterek w ostatniej godzienie; były to głownie monologi, na siłe wstawiano dialogi (np. niewiernego kochanka, pozdrowienia przodków); stosowano apostrofy (do zjawisk przyrody towarzyszacym gwałtownym uczuciom bohaterek, głosy zza sceny (nimfy, bóstwa, chór duchów); forma monologu kończąca życie bohaterki była skargą
Mickiewicz zarzuca mu, że dialog nieraz zatraca cechy muzyczne, przez co odchodzi od opery
- Dziady II, IV - wywodzące się ze sceny lirycznej, na powstanie monodramy miała wpływ opera, ale tez kantata (kompozycja muzyki ze słowem)
Mickiewicz korzysta z monologowej konstrukcji, deklamacyjny charakter wypowiedzi, konstrukcja monologowa muzyki, liryczny charakter wypowiedzi
IV część - katastrofą zakończone chwile życia Pustelnika, skarga człowieka dotkniętego nieszczęściem, apostrofy, rozpamiętywania przeszych chwil szczęścia, inwektywa, przekleństwo i obelga rzucona niewiernej kochance; elementy sztafażu - wzburzona przyroda, towarzysząca stanom uczuciowym bohatera,; nieszczęśliwy szaleniec i samobójca z miłości
- Mickiewicz znał się na operze i muzyce, uwazał libretto operowe za odmiane poematu, wskazywał droge ku nowym sposobom ujęcia tematów, jak to czyniła regularna opera; dokonanie przekształceń w tradycyjnej technice wiersza, rozmitość miar i gatunku wiersza
- opera miała przedstawiac dramat uczuć, zwłaszcza przez muzykę, powinna wyrażać namiętny charakter działających postaci. Liryzm opery, wolny od retoryczno-dramatycznych obciążeń - to wszytsko pociagało młodego Mickiewcza
- Mickiewicz w swoich recenzjach ma duzą wrażliwość na historyczny proces rozwarstwiania się form poezji, która w toku rozwoju wytworzyła rózne gatunki. Był to sąd przeciw pseudoklasycznym twierdzeniom o niezmienności form poetyckich, ale tez pokazanie ewolucji poezji (rozliczność form, przeobrażenia wewnętrzne, strukturalne)
- Jan Śniadecki w swojej rozprawie poruszał problematyke teatru i dramatu, obrona literatury w gatunku klasycznym przed naporem utworów w stylu romantycznym („otwierającym drogę do robienia szaleństw”), powołując się na Szekspira postanowił obnażyć i ośmieszyć „nowe źródła zabawy i rozrywki” będące wynalazkami romantyków przy pomocy sztuki „dramatycznej i teatralnej”; teatr to nie karczma, ani rynek, sztuki w guście romantyków są pełne grubiaństwa, łatwowierności i zabobonu; romantycy działaja spiskowo durzą ludzi i pokazują im duchy; dla wileńskiego krytyka liczyły się tragedia i komedia, wyłączył ze swojego operę
- Mickiewicz duż wage przywiązywał operze i dramatowi muzycznemu; w składnikach kompozycji takich jak: aria, recytatywy, odmiany „śpiewku” (duet, tercet, kwartet), chór poeta dostrzegał walory inscenizacyjne. Formy muzyczno-teatralne o lirycznym charakterze służyły spotęgowaniu iluzji w spektaklu. Miały one tworzyć złudzenie świata przedstawionego w spektaklu
- Iluzja zmierza ku prawdopodobieństwu, unika identyczności z naturą, jej kopiowania
- iluzyjność tworzy też sceneria widowiska, motywy tła akcji: cmentarz przy kosciele ukazany w nocnej porze - wzbudza efekt grozy, ale też jest miejscem ukojenia i spokoju, którego człowiek szuka na swiecie (człowiek, który doznał niepowodzeń w życiu)
- w operetce ważnym motywem były upiory, które wzbogacały schemat literacki
- Anglia I poł. XVIII w. popularna wtedy była literatura „cmentarna”, poezja cmentarna - oddziaływała na przedromantyczna balladę, silnie wpływała na wyobraźnię zwolenników „romantyczności” w literaturze
- Dziady
nie zostały objęte w scenerii operowej
Jest tu rozwinieta literatura grozy. II część jest połaczona z obrzadkiem ludowym.
Tradycyjna konwencję literacko-teatralną poeta wprowadził w świat ludu okolicznego i jego wierzeń.
Teatralizacja ludowego obrzędu dnia zadusznych.
Miejsce akcji jest też oderwane troche od rzeczywistości, jednakże kaplica jest oczywistym reliktem konwencjonalnego tła akcji w fikcyjnym świecie, w którym często rozgrywały się wydarzenia przedstawiane w utworach spod znaku literatury grozy.
W wizji świata jaka narzuca młodzieńczy dramat widoczne sa związki jego struktury, czy to upodobaniami sentymentalistów, czy też z gustem lubiacych okropności romansopisarzy.
Ważny jst też aspekt upiorówó i duchów, zabobonow. Lud jest w stanie nawet odróżnic upiory od duchów. Te nocne strachy pełnią funkcje dramatyczne. Lud duzo wie o upiorach i duchach, jak wyglądają (białe, czarne, oczy ogniste, olbrzymie), nie lubia zbiorowiska ludzi
Sentymentalne rysy sztuki wzmocnione rolą występujących w niej dzieci - małe niewinne, nieswiadome istoty wprowadzone do świata powaznego, smutnego
- motyw Upiora - Duzy wpływ sztuki francuskiej na odbiór teatralny; analogie do Upiora Lorda Rutwena
- wg pouczeń sztuki upiory to duchy nieszczęśliwych, niektóre rpzybieraja `powerzchowność żywego człowieka” ; widzowie patrzą z niejasnym uczuciem niepewności na wydarzenia, na wytwory fantazji, które musza oznać za prawdziwe
Gustaw IV część tez wydaje nam się być osoba nie z tego swiata, odrealniona, toczaca się akcja ma znamiona coś na kształt sennej wizji
Czas dramatu - Gustaw układa swój monolog w wymowne trzy godiny i nadaje im osobna odrębność
- wiele analogii mógł Mickiewicz czerpac z wcześniej zobaczonych widowisk; monodrama, drama, wpływ opery (w tematach, w kształciem wersyfikacji, w szacie słowne)
- Dziady określone jako `widowsiko”
3