Alojzy Feliński Barbara Radziwiłłówna - treść
ZYGMUNT AUGUST - król Polski
BARBARA - jego żona, córka Jerzego Radziwiłła, hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego
BONA - jego matka, z domu Sforzów, książąt mediolańskich
IZABELLA - jego siostra, wdowa po królu węgierskim Janie Zapolyi
TARNOWSKI JAN - hetman wielki koronny
KMITA PIOTR - marszałek wielki koronny, wojewoda i starosta krakowski
BORATYŃSKI - marszałek sejmowy
POSEŁ - pierwszy sejmowy
POSEŁ - drugi sejmowy
DOWÓDCA - straży zamkowej
Asystencja królewska, senatorowie, wodzowie, posłowie, straż tronowa
Scena w Krakowie, w zamku królewskim.
***
Akt I
Boratyński oznajmia Izabelli, że Radziwiłłówna nie będzie polską królową, a Izabella prosi go o pomoc jako patriotę, który pomógł jej, gdy zginął jej mąż. Boratyński mówi, że powie królowi, że planowane małżeństwo jest nierówne. Taka jest opinia sejmu, a Boratyński boi się buntów.
Izabella opowiada, że poznali się (ona i jej brat) z Barbarą, gdy jej ojciec zginął na wojnie, powierzając swą córkę Zygmuntowi Staremu. Iza dowodzi, że Barbara będzie Polskę kochać bardziej niż obca królowa, bo jest tu wychowana, jej bliscy oddali życie za kraj. Należy wybrać królową cnotliwą, nie bogatą czy z silnego kraju.
Barbara kochała Zygmunta Augusta, ale musiał on poślubić inną. Potem wrócił do Wilna, a ona uciekła wgłąb kraju, próbując zapomnieć o nim. Elżbieta, pierwsza żona Augusta, zmarła szybko - w obcym kraju i niekochana. August poślubił Barbarę. Wkrótce zmarł jego ojciec i wezwano ich do stolicy, gdzie została źle przyjęta. Izabella próbuje ją pocieszać.
Bona zarzuca Barbarze, że rozkochała w sobie Zygmunta Augusta i cieszy się ze śmierci króla. Iza broni przyjaciółki. Bona cierpi nad upadkiem znaczenia, nie chce musieć być poddaną Barbary, woli ją zabić.
Bona wyrzuca Kmicie, że pozwalają królowi zawładnąć Sejmem, że nie boi się ich. August Zygmuntowi Staremu nawet nie powiedział o ślubie, a Sejmu teraz nie pyta o zdanie. Kmita mówi, że zmuszą króla do rozwodu albo zrzucą go z tronu.
Bona radzi porwać Barbarę. Kmita sam nie chce się tego podjąć, ale planują wywieźć Barbarę do Austrii, do Karola V, a Katarzynę Austriacką osadzić na tronie.
Akt II
August wydaje rozkazy, nagradza i karze. Zwołuje na koronację żony.
Zygmunt August prosi Tarnowskiego o rady, jak za dawnym czasów. Tarnowski radzi czcić pamięć ojca i kontynuować jego dzieło. August wychwala swą żonę i mówi, że nie przetnie ich świętego związku, nawet za cenę wojny z narodem.
Barbara boi się, czuje się obco, prosi Augusta, by jej nie opuszczał, by odwlekł koronację, aby lud się do niej przekonał, bo nie chce narażać męża na niebezpieczeństwo.
Bona wypomina wojny, jakie stoczył Zygmunt I, gdy poślubił Barbarę Zapolya, dodając, że teraz jest gorzej, bo druga Barbara jest niższego stanu, a Zygmunt August jeszcze się niczym nie zasłużyć. Sąsiedzi są teraz silniejsi. Zygmunt oburza się, że zerwania ślubów nie uważa się za zbrodnię, a narażenie kraju na wrogość sąsiadów - tak. Bona ze łzami przekonuje syna, że unieszczęśliwi żonę. Na boku planuje już zabójstwo Barbary.
Akt III
Barbara dowiaduje się od Izabelli, że August milczał na sejmie.
Bona udaje miłość do synowej i prosi ją, by w imię miłości do Augusta wyjechała na jakiś czas do jej posiadłości we Włoszech.
Poseł oświadcza, że August na sejmie oddalił żonę. Bona mówi Barbarze, że decyzja Augusta jest tylko chwilowa, dla dobra publicznego, ale zrozpaczona dziewczyna odrzuca jej rady.
Barbara rozpacza, wyzywając Augusta od obłudników, a Izabella nie wierzy w jego złe zamiary i biegnie wyjaśnić sprawę. Barbara pragnie śmierci, chce uniknąć spotkania z Augustem.
Okazało się, że Poseł był w zmowie z Boną, a sam August chce wrócić na Litwę i tam rządzić spokojnie, ale Barbara nie zgadza się, by rozdzielił kraje.
Boratyński uznaje cnoty Barbary, ale przypomina o ważnych aspektach: (1) żona króla ma łagodzić stosunki z innymi krajami, miłość tu mniej się liczy (np. Jadwiga, co nie kochała Jagiełły); (2) ważny jest naród, król ma być silny szlachtą (lęk przed absolutyzmem - „abyśmy się nie ciebie, lecz o ciebie bali”); (3) nie można mieć żony z konkretnego domu, bo jego członkowie ulegną wywyższeniu, a to małżeństwo uderza w szlachecką równość, ród wywyższony może zagrozić tronowi (np. Radziwiłłowie za czasów potopu - przyp. mój). August nie chce zrywać więzów małżeńskich („Król wolnych samie miałby żyć w niewoli?”), nie chce odchodzić od Kościoła („Bez ich [potomnych króla - przyp. mój] wiary czyż wolność wasza się ostoi?”). August twierdzi, że to nie on się poniża, ale Barbara się podnosi, a obce kraje i tak są nieprzyjaciółmi - ważne, by się Polski bały, a będzie tak, gdy w państwie zapanuje zgoda.
Akt IV
Kmita pyta Tarnowskiego, czy jest obywatelem czy stronnikiem króla. Tarnowski oburza się na oddzielanie cnót obywatelskich od wierności władcy. Kmita twierdzi, że króla chce zniszczyć kraj, a oni bronią swych swobód. Tarnowski oskarża Kmitę o podburzanie ludu i chęć walki ze słabym królem.
August pokazuje Kmicie list, w którym jest mowa o tym, że planował on otrucie lub inne zabójstwo Barbary. Kmita zaprzecza i daje Augustowi szansę na zmianę decyzji.
Dowódca Straży oznajmia, że Bona szykuje się do wyjazdu do Włoch, a Kmita podniósł bunt. Król mobilizuje wojsko.
Bona radzi synowi, by się poddał, bo walkę na pewno przegra.
Tarnowski zmobilizował wojsko, ale ostrzega przed wojną domową, która wznieci kolejne bunty. August jednak chce walczyć.
Barbara pragnie śmierci. Prosi Augusta, by zmienić zdanie, bo nie będzie mogła kochać tyrana. Zdezorientowany król chce umrzeć, ale Tarnowski radzi mu oddać się pod osąd Sejmu.
Boratyński zapewnia, że Sejm jest z królem przeciw rokoszanom, a wdzięczny August poddaje się osądowi posłów.
Akt V
Barbara cieszy się z uciszenia buntu, ale lęka o decyzję Sejmu.
August oznajmia Barbarze, że wyrok Senatu był niekorzystny.
Sejm zdecydował inaczej, więc Senat cofnął decyzję, bo Boratyński wygłosił mowę na temat zdrad Bony i jej zwolenników, mówiąc, że królowi przystają takie związki, których niechętni Polsce najbardziej się boją.
Boratyński i Tarnowski nie chcą nagród, bo działali dla Polski. Barbara, mimo szczęścia, czuje się nieswojo. Król godzi się z Kmitą.
Barbara jest otruta przez Monty'ego, który wypija też swoją truciznę, wyznając wcześniej, że działał z namowy Bony. Barbara zmarła nie z reki Polaka, król boleje, że sam musi żyć - tak ciężkiej ofiary żąda od niego Polska.
THE END
1