WOLFGANG ISER, APELATYWNA STRUKTURA TEKSTÓW, STRESZCZENIE
Teksty posiadają treści, które są nośnikami znaczę. Tę tezę zakwestionowano dopiero u początków sztuki nowoczesnej.
Erotyka sztuki wg Susan Sontag to teksty, które stymulują, niepokoją i wywołują nerwowość. Tekst można pobudzić do życia, tylko poprzez jego lekturę.
Proces lektury
Z jednej strony składa się z skonstruowanej postaci tekstu
Z drugiej strony postać zaczyna oddziaływać dopiero poprzez reakcje wywołane w czytelniku
To aktualizacja tekstu
Tekst coś przedstawia, znaczenie tego czegoś istnieje niezależnie od reakcji, jakie zdoła wywołać
Znaczenie- określona realizacja tekstu, która w danym momencie identyfikuje się z tekstem
Teksty literackie posiadają substrat historyczny
W trakcie czytania aktualizujemy tekst, dlatego musi pozostać wolna przestrzeń dla różnych możliwości aktualizacji, ponieważ może być inaczej rozumiany przez każdego czytelnika.
Opis stosunków między tekstem a czytelnikiem, podział na etapy
Zarysowanie swoistości danego tekstu poprzez odgraniczenie go od innych rodzajów tekstów
Określenie i analiza podstawowych oddziaływań tekstów literackich
Próba wyjaśnienia narastania niedookreśloności w tekstach literackich, niedookreślenie jest podstawowym warunkiem oddziaływania, im bardziej teksty stają się mniej określone, tym silniejszy staje się czytelnik
Ad.1.
status tekstu literackiego- różni się od innych rodzajów tekstów, które przedstawiają przedmiot istniejący niezależnie od tekstu. Teksty literackie należ do grupy „language of performance” , to znaczy, że tworzą dopiero swoje przedmioty z elementów znajdujących się w tym świecie. Tekst literacki nie jest w stanie stworzyć normy zachowań w stosunkach międzyludzkich, w przeciwieństwie do tekstów ustaw. Tekst literacki przedstawia reakcje na przedmioty. Jego realność polega na umożliwieniu wglądu w istniejącą rzeczywistość. Teksty literackie są fikcjonalne, dlatego nie należy odnosić ich do świata rzeczywistego.
WNIOSKI:
Tekst literacki różni się od innych rodzajów tekstów, ponieważ nie objaśnia i nie tworzy określonych przedmiotów rzeczywistych oraz otwiera perspektywy inne niż znane z doświadczenia czytelnika
Tekst literacki charakteryzuje się osobliwą oscylacją między światem przedmiotów realnych a światem doświadczeń czytelnika
Ad.2
warunki formalne, które tworzą niedookreślenie w samym tekście
Powstanie przedmiotów literackich przebiega w ten sposób, że tekst rozwija rozmaite wyglądy, które tworzą tekst i konkretyzują go w oglądzie czytelnika, jednak przedmiot literacki nigdy nie zostaje do końca określony. W związku z czym między „uschematyzowanymi wyglądami” pozostają puste miejsca, które otwierają pole interpretacyjne dla sposobu skorelowania tych aspektów.
Przykład: James Joyce, Ulisses; Finnegans Wake - niedookreślenie zwiększa się proporcjonalnie do hiperprecyzji siatki przedstawienia
Puste miejsca nie są brakiem, tworzą zasadniczy punkt wyjścia dla oddziaływania tego tekstu
Powtórne czytanie tekstu pokazuje zdecydowanie większą wiedzę na dany temat.
Dzięki obecności pustych miejsc czytelnik może wziąć udział w współrealizacji i konstytuowaniu sensu akcji.
Powieść w odcinkach- forma publikacji prozy literackiej wykorzystująca niedookreślenie w sposób szczególny, dostarcza czytelnikowi tekst w dawkach, mamy tutaj do czynienia z efektem reklamowym, jest to sposób na zyskanie sobie publiczności (przykład Dickens). Często taka forma powieści jest uznana za lepszą, niż książkowa. Powieść w odcinkach posługuje się techniką cięć, akcja przerywana jest w momencie wzrostu napięcia, efekt zawieszenia. Można pobudzić czytelnika do większej aktywności kompozycyjnej poprzez wprowadzanie bez przygotowania nowych bohaterów lub rozpoczynanie nowych wątków. Na wskutek przerwy między jednym odcinkiem a drugim uwydatniają się miejsca puste. Autor, poprzez swój komentarz, może usunąć miejsca puste. Poprzez komentarz autor mówi czytelnikowi, jak należy rozumieć to opowiadanie.
Powieści angielskie XVIII i XIX wieku zawierają komentarze w formie czystych hipotez, autor chce się zdystansować wobec opowiedzianych wydarzeń, a nie tłumaczyć ich sens. Komentarze takie prowokują różne reakcje.
Komentarze mają za zadanie aktywizować czytelnika przez tworzenie pustych miejsc, które dopuszczają szereg wariantów.
Ad. 3
Ciągły wzrost niedookreślenia w tekstach literackich od XVIII wieku
Przykłady:
Henry Fielding, Joseph Andrews (1741/2)
Thackeray, Targowisko (nie jarmark) próżności (1848)
James Joyce, Ulisses (1922)
Ad. a)
Rozpoczyna się jako parodia Pameli Richarsona (natura ludzka i formy jej postępowania określone jako idealna miara cnotliwości). U Fieldinga z jednej strony bohater ze wszystkimi cnotami Oświecenia, z drugiej rzeczywistość, która daje mu się we znaki. Świat przedstawiony jest samodzielny, wielobarwny, zasady moralne nie są w stanie go uporządkować, ani opanować. Czytelnik sam musi usunąć niedookreślenie.
Ad. b)
Składa się częściowo z historii opisującej ambicje społeczne dwóch dziewcząt w społeczeństwie wiktoriańskim, częściowo zaś z komentarza narratora, który przedstawia się jako dyrektor teatru. Autor chciał pobudzić swych czytelników do krytyki przedstawionej rzeczywistości, przedstawia swoje propozycje lub proponuje stworzenie własnej. Taka sytuacja przypomina patrzenie do lustra, niż akcję. Czytelnik próbuje krytykować oportunizm spraw społecznych, ale odkrywa, że sam stał się przedmiotem krytyki. Tekst należy rozumieć jako cień zasady konstytutywnej.
Ad. c)
Powieść sprawia wrażenie, jakby wymknęła się spod wszelkiej kontroli. Temat powieści to zwykły dzień powszedni, brak idealistycznych zaświatów. Proces czytania przebiega jako stały proces selekcji obfitości proponowanych aspektów. Świat wyobrażeń czytelnika dostarcza kryteriów wyboru. Powieść stawia opór próbom scalania dokonywanych przez czytelnika.
Powieść realistyczna wieku XIX była nastawiona na przekazanie czytelnikowi iluzji rzeczywistości.
Teksty Becketta sprawiają wrażenie, jakby chciały zamknąć drzwi przed czytelnikiem, jednak ten ostatni nie chce się na to zgodzić. Wysokie stopnie niedookreślenia prowokują dążenie do jednoznaczności, mobilizują świat naszych wyobrażeń.
Kwantum niedookreślenia stanowi najważniejszy element przekaźnikowy między tekstem a czytelnikiem, staje się podstawą struktury tekstowej, w której czytelnik zawsze jest już uwzględniony.
Tekst literacki ma przewagę nad tekstami o charakterze apofantycznymi, ponieważ ma swoją realność w świecie wyobrażeń czytelników.
Struktura tekstów literackich umożliwia czytelnikowi ciągłe włączanie się w fikcyjną akcję, przez co taki tekst jest odporny na historię.
Teksty fikcyjne nie pokrywają się z rzeczywistymi sytuacjami. Dlatego tez ich otwartość pozwala wytworzyć mnogość sytuacji w trakcie czytania.
Teksty fikcyjne stawiają pytania na temat problemów wynikających z przymusu codziennej aktywności.