W. ISER APELATYWNA STRUKTURA TEKSTÓW
1.Niedookreslenie jako warunek oddzialywania prozy literackiej.
- faktu że teksty posiadaja treśc nie dało się zakwestionowac (tekst - nosnik znaczenia), stąd uzasadniona była interpretacja redukujaca teksty do znaczeń. Teksty sprowadzano do gotowych ram odniesienia ( był to istotny cel takiego sposobu interpretacji)
-Iser widzi jednak, że teksty zawierają momenty stymulujace (odwołuje się do pojecia erotyki sztuki Susan Sontag). Gdyby teksty posiadały tylko wytworzone przez interpretacje znaczenia, wtedy czytelnik nie miał by co robic...Mógłby je tylko przyjac lub odrzucić.
-tekst budzi się do zycia tylko wtedy gdy jest czytany. Czym zatem jest proces czytania? Z jednej strony mamy dana postac tekstu, z drugiej zaczyna on działać dopiero przez reakcje czytelnika.
Iser przeciwstawia się pogladowi, że znaczenie tekstu istnieje niezaleznie od kazdej aktualizacji tekstu. Widzi też, że ci , którzy przeciwstawiali się interpretowaniu znaczenia, potrafili tylko wpisac na miejsce starego, nowe. Stawia pytanie: Skoro znaczenie (niby) jest dane w tekście, to dlaczego tekst bawi się w chowanego z interpretatorami? Czy interpretacja nie mistyfikuje swego celu (rozjasnienia tekstu)? Natomiast jeśli to czytelnik generuje znaczenie tekstu, to pojawia się ono za każdym razem w indywidualnej postaci?
Postawiony problem Iser formułuje tak: jeżeli tesk byłby wyrazem znaczenia, to dalby się zredukowac tylko do tego znaczenia, ale ono istniałby również niezaleznie od tekstu. (tekst jaoko ilustracja danego wczesniej znaczenia) (odczytania tekstu jako świadectwa ducha czasu) Jednak:
To w akcie lektury aktualizujemy tekst, musi więc on pozostawiać pewna wolna przestrzen dla róznych odczytań ( rózni czytelnicy, róznie czytaja dany tekst)
Iser stawia sobie zadanie: jak można opisac stosunek miedzy tekstem a czytelnikiem? Bada narastanie od XVIII niedookreślenia w tekście.
1. Tekst lit. Rózni się od wszystkich tekstów - należy do grupy tekstów, które dopiero konstytuują przedmiot (o którym mówią).( w przeciwieństwie do tekstów opisujacych) Teksty lit. okresla się tez jako fikcje - bo fikcja jest forma bez realności. Można tez przedstawic teks lit. jako reakcje na przedmioty ( tekst oferuje postawy wobec ukonstytuowanego przeen świata) - realnośc tekstu polega na umozliwieniu wglądu w rzeczywistość ( a nie kopiowanie jej). RZECZYWISTOŚĆ TEKSTÓW JEST ZAWSZE RZECZYWISTOŚCIĄ PRZEZ NIE UKONSTYTUOWANĄ. Staje się rzeczywisty gdy czytelnik współrealizuje proponowane przez tekst reakcje.
Nieokresloność powstaje w tedy, gdy podejmujemy próbe weryfikacji prawdziwości tego, co przedstawione - nie da się ich sprowadzic do syt. Z rzeczywistego zycia, aby się w niej roztopiły, lub stały się z nia tożsame. Można się odwolać tylko do własnego doświadczenia - stąd róznorakie reakcje ( czyli np.czytelnikowi tekst jawi się jako fantastyczny gdy zaprzecza naszym przyzwyczajeniom) Niedookreslenie daje się znormalizowac, gdy teks odnosi się do dajacych się zweryfikowac stanów rzeczy. Niedookreslenie może stawiac opór - przełożenia na kategoria swiata rzeczywistego nie jest możliwe. Normalizacja przebiega jedbnak zawsze w odniesieniu do indywidualnych doswiadczen czytelnika.
Pierwszy wniosek dot. Statusu tekstu lit: tekst lit tym rózni się od innych tekstów, że nie objasnia okreslanych przedmiotów rzeczywistych, ani ich nie tworzy, oferuje nastawienia i perspektywy, w których znany z doświadczenia świat jawi się inaczej. Tekst oscyluje miedzy światem przedmiotów realnych, a światem doswiadczen czytelnika.
2. Co tworzy niedookreślenie w tekście? Ja istnieje przedmiot tekstu?
Przedmioty literackie powstaja podczas lektury - czytajacy stopniowo tworzy przedmiot i go kokretyzuje. Jednak żaden przedmiot nie zostaje nigdy określony do końca ( brak dookresloności). Mowa tu o warstwie (ingarden) uschematyzowanych wyglądów - miedzy nimi powstaja miejsca puste - w wyniku zderzania tych wygladów. Te miejsca otwieraja pole interpretacyjne. Im bardziej gesty teks (ulisses) tym wiecej miejsc niedookreslenia ( nie chodzi mu o takie samo miejsce niedookreslenia jak Ingardenowi!). Miejsca puste w tekście nie sa brakiem - tworza punkt wyjścia dla oddziaływania tego tekstu. Czytelnik zawsze będzie je uzupełnial, lub usuwał. Im wiecej miejsc pustych, tym atrakcyjniejszy tekst. ( za przykład podaje XIX wieczna powieść w odcinkach, gdy cel ten był na pierwszym miejscu - publiczność miała duże pole do popisu - powieść ta poslugiwala się technika cieć - przeywa tam, gdzie budzi się napięcie, chęc dowiedzenia się czegos więcej, inna technika to wprowdzanie nowych osób w nowym rozdziale)
Iser stawia koloejne zadanie (ale nie będzie go rozwiazywal): chodzilby o to, by pokazać repertuar struktur, przez które powstaje w tekście niedookreślenie, potem dac opis podejmowanej przez czytelnik aktywności ( nie koniecznie uswiadamianej) - najczesciej pojawia się np.gdy wyst. Komentarz autorski do jakiegos zdarzenia (autor sam łata miejsce niedookreślone) - wtedy udział czytelnika maleje. Jednak gdy taki komentarz nie nie interpretuje, tylko daje watpliwości, wtedy czytelnik ma przed soba zadanie: czy ufac komentujacemu, czy skorygowac jego komentarz itd. Struktura taka powoduje udzial czyetlnika w ocenianiu, z drugiej strony kontroluje reakcje, z których wywodzi się ocenianie. Zasada niedookreslenia brzmi: to, co sformułowane nie może wyczerpywać intencji tesktu.
3. Iser udowadnia, że niedookreslenie w tekstach ciagle wzrasta. ( daje trzy przykłady z XVIII, XIX i XX i tu Ulisses Joyce'a)
a) przykład Fieldinga - tu czytelnik dokonuje nieustennej korektury swoich stanowisk - wynik lektury. Widzi czytelnik nie tylko bohatera na tle nikczemnej rzeczywistości, ale i świat z perspektywy bohatera. Konstystucja sensu staje się wynikiem lektury. Czytelnik ma odkrywać.
b) Przykład z Thackeraya (targowisko prózności) - potegowanie udziału czytelnika w lekturze - czytelnik może zobaczyc losy boh. Ze wszyskich pozycji społecznych, w róznych sytuacjach ludzkich. Musi wyjąs ponad to, co mówi komentator. Gdy wybierze jakis punkt widzenia, inne pozostaną wykluczone. Czytelnik odkrywa siebie jako przedmiot krytyki. Nienapisane fragmenty ksiazki sa najciekawsze. Czytelnik wykorzystując swobodna przestrzen interpretacji, ujawnia bardzo wiele z samego siebie.
c) Joyce - u niego niedookreslenie jakby zatraciło kontrolę Temat kurczy się - a niedookreslenia rosną. Ogrom punktow widzenia. Bardzo gesta siatka znaczeniowa. Czytelnik musi spojrzec na jedno zdarzenia z wielu sprzecznych punktów widzenia. Powieść ta stawia opór potrzebie scalania.
Powieść XIX była nastawiona na przekazanie iluzji rzeczywistośći, natomiast wyska niedookresloność Ulissesa pokazuje, że znaczenie przypisywane codzienności staje się iluzją.
Niedookreslenie tekstu skłania czytelnika do poszukiwania sensu - musi mobilizowac śwuat swojej wyobraźni.
4. WNIOSKI
- kwantum niedookreslenia stanowi najważniejszy elemnt przekaxnikowy w literaturze
-pobudza czytelnika do realizacji zawartej w tekście intencji
-staje się podstawa struktury tekstowej w której czytelnik jest już uwzgledniony ( w tekstach formulujących znaczenia)
- najwazniejsze jest niewypowiedziane
- tekst posiada swoja relaność w wyobraxni czytelników ( to stanowi o jego przewadze nad tekstami które chca się wypowiadac o znaczeniu i prawdzie)
W. ISER APELATYWNA STRUKTURA TEKSTÓW
2