163.[Teksty zalecane]
Iwan Sergiejewicz Turgieniew
Ojcowie i dzieci
(1862)
Iwan Sergiejewicz Turgieniew - pisarz rosyjski, jeden z głównych przedstawicieli rosyjskiego realizmu. Urodził się w 1818r. w Orle. Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej. Dzieciństwo spędził na wsi w majątku matki Spasskoje. W latach 1827-1829 Turgieniew uczył się w prywatnej szkole w Moskwie. W latach 30. był wielkim entuzjastą filozofii, którą studiował na uniwersytecie moskiewskim i berlińskim. Po powrocie z Berlina do Moskwy stał się zwolennikiem liberalnego okcydentalizmu(łac. occidentalis - zachodni). Entuzjaści tego ruchu opowiadali się za zniesieniem systemu feudalnego. Ruch ten nie był rewolucyjny(ma jednak znaczenie dla naszej powieści).
Literatura rosyjska lat 40-tych to „szkoła naturalna”. Jej prekursorami był Gogol i Bieliński. Reprezentowali ją także Gonczarow, Dostojewski, Niekrasow i inni. W tym okresie Turgieniew był związany z redagowanym przez Niekrasowa czasopismem „Sowriemiennik”, jednak w 1860r. zerwał z nim z powodu różnic ideowych(nie zgadzał się z poglądami rewolucyjnych demokratów).
W 1863 Turgieniew wraz z rodziną osiedlił się w Niemczech, w Baden-Baden, a następnie(1870) przeniósł się na stałe do Francji. Tam też zawarł przyjaźń z wielkimi pisarzami francuskimi: Flaubertem, Zolą, Daudetem, wśród których propagował idee literatury rosyjskiej. Zmarł pod Paryżem(Bougival) 22 sierpnia 1883r.
Twórczość Turgieniewa można podzielić na sześć okresów:
*Od 1834-1848, kiedy to powstał poemat „Parasza” i opowiadania młodzieńcze napisane pod silnym wpływem Lermontowa oraz realizmu Gogola i „szkoły naturalnej”
*1848-1859. Powstały „Zapiski myśliwego”, dzieło ukazujące w sposób odkrywczy i nowatorski psychikę rosyjskiego chłopa. Już w tym okresie pisarz koncentrował się na problematyce tzw. „zbędnych ludzi”, inteligentów szlacheckich o szczytnych ideałach, lecz słabej woli, nie umiejących znaleźć swojego miejsca w życiu(„Rudin”, „Szlacheckie gniazdo”)
*1859-1862 OKRES NAJWAŻNIEJSZY!- powstaje powieść „Ojcowie i dzieci”(1862)**
*1862-1869, powstaje powieść „Dym”, wyrażająca głęboki sceptycyzm wobec teraźniejszości i przyszłości Rosji
*1869-1877- Turgieniew pisze powieść „Nowizna”, poświęcona rosyjskiemu ruchowi rewolucyjnemu
*1877-1883 Turgieniew pracował nad cyklem poematów prozą „Senilla”, który podsumowywał różne wątki jego filozoficznej refleksji nad życiem
**Powieść „Ojcowie i dzieci” wprowadziła do literatury rosyjskiej klasyczny konflikt dwóch pokoleń, a właściwie dwóch światopoglądów społecznych. Pokoleniu szlacheckich „zbędnych ludzi” Turgieniew przeciwstawił rosyjskich demokratów- młodych „nihilistów” . Ich postawę i główne poglądy przedstawił w postaci Bazarowa - człowieka o silnej woli, trzeźwego realistę, pozbawionego jakichkolwiek marzycielskich złudzeń , „negującego” sztukę, filozofię, konwencje obyczajowe i moralne.
Rosyjska krytyka demokratyczna uznała „Ojców i dzieci”, ku rozgoryczeniu autora”, za pamflet przeciwko młodemu pokoleniu.
W rzeczywistości pisarz w sposób niezwykle śmiały zdemaskował zasady konserwatywnego liberalizmu.
Dzięki tej powieści oraz dzięki „Zapiskom myśliwego” Turgieniew uzyskał stałe miejsce wśród klasyków rosyjskich i zachodnioeuropejskiego realizmu.
George Sand pisała do niego w jednym z listów: „Nauczycielu, wszyscy powinniśmy przejść pańską szkołę”.
O KSIĄŻCE:
„Ojcowie i dzieci” uznano za arcydzieło literatury powszechnej. Przyczyniła się do tego uniwersalność powieści. Bowiem konflikt starzy- młodzi(o którym napisałam wcześniej)stał się mimochodem tłem dla ogólnych rozważań filozoficznych o samotności, miłości, rodzicielstwie, prawdziwej przyjaźni i tęsknocie aż po kres… Niewątpliwie na uwagę zasługują opisy przyrody, sadów, ogrodów, dworów szlacheckich i najbliższego otoczenia bohaterów(Turgieniew ani przez chwilę nie zanudza czytelnika), a także świetna kreacja trzecio osobowego narratora, który prowadzi dialog z czytelnikiem zapraszając go do czytania, czasem zwierzając się mu, że sam autor nie wie, co tam bohaterowi w duszy gra, bo jakże niezgłębiona jest ludzka dusza (później odnalazłam to u Bułhakowa: „za mną czytelniku”)…
GŁÓWNI BOHATEROWIE:
Mikołaj Pietrowicz
Ma niewiele ponad 40.lat. Syn generała. Z powodu złamanej nogi musiał porzuci karierę wojskową. Studiował w Petersburgu nauki przyrodnicze, następnie dzięki protekcji ojca został urzędnikiem. Po ślubie z Maszą Prepołowieńską przeniósł się na wieś, gdzie został właścicielem pięknego majątku Mariino. Po śmierci żony(1847) całą swoją miłość przelał w syna - Arkadiusza. Jest związany z ubogą wiejską dziewczyną Fienieczką, ma z nią syna. Mikołaj reprezentuje romantyczne pokolenie wiejskiej szlachty. Wzrusza się często, recytuje Puszkina, gra na wiolonczeli.
Paweł Pietrowicz
Ma około 45. lat. Jak jego młodszy brat też jest romantykiem. Anglofil, mizantrop, elegant, szczerze nienawidzi Bazarowa(jego historię opowiedziałam w streszczeniu).
Arkadiusz Pietrowicz
Ma 23lata, ukończył studia w Petersburgu, gdzie otrzymał stopień kandydata. Przyjaźni się z Bazarowem, podziwia go i naśladuje, choć nie rozumie jego niektórych zachowań.
Bazarow - nihilista, który w nic nie wierzy. Jest starszy od Arkadiusza. W przyszłości chce być lekarzem.
Anna Odincowa - 28 lat, piękna i dumna kobieta. Samotna. Nie potrafi nikogo pokochać.
Fienieczka - uboga służąca, którą (po śmierci matki) przygarnął Mikołaj Pietrowicz. Jest bardzo urodziwa, troszczy się o dziecko.
Rodzice Bazarowa
Katia - siostra Anny
TREŚĆ(streszczenie):
Jest 20maja 1859r. Mikołaj Pietrowicz czeka w zajeździe na przyjazd swojego jedynego syna Arkadiusza, który po otrzymaniu stopnia kandydata, ma powrócić do rodzinnego domu. Ojciec dawno nie widział syna. Kiedy przyjeżdża, Mikołaj nie kryje wzruszenia.
Nie spodziewa się jednak, że syn nie przyjedzie sam… Arkadiusz przywozi ze sobą przyjaciela - Eugeniusza Wasilewicza Bazarowa. W czasie podróży Arkadiusz rozmawia z ojcem o gospodarstwie. Mikołaj skarży się, że chłopi nie płacą czynszu, opowiada o zmianach, jakie zaszły na dworze podczas nieobecności syna. Wspomina o wiejskiej dziewczynie Fienieczce, którą „przygarnął” do domu. Mikołaja interesuje Bazarow. Syn opowiada o przyjacielu jako o przyszłym lekarzu, o człowieku, który jest „ponad to”. Bazarow całą drogę milczy.
Arkadiusz przypomina sobie dzieciństwo. Jest szczęśliwy, że powrócił do domu. Gości witają mieszkańcy dworu. Oprócz Mikołaja są nimi Paweł Pietrowicz - stryj Arkadiusza. Bazarowi rzuca się w oczy niezwykła nonszalancja i przesadna dbałość podstarzałego już ziemianina(jego długie lśniące paznokcie;). W dworze mieszka także Fienieczka, była służąca Mikołaja, która ma z nim dziecko(Miszę). Mikołaj boi się ujawnić synowi prawdę, więc postanowił ukrywać matkę i niemowlę.
Przy kolacji dochodzi do pierwszej konfrontacji pomiędzy Bazarowem i Pawłem Pietrowiczem(obaj nie przypadli sobie do gustu). Panowie rozmawiają o reformach potrzebnych na dworze. Bazarow podśmiewa się ze starszych panów. Widzi w nich „dojrzałych romantyków”.
Następnego dnia rano Bazarow zwiedza posiadłość przyjaciela. Nie jest zachwycony. Sad i ogród wydają mu się niezadbane. Bohater spotyka dworskich chłopów i prosi, żeby upolowali dla niego żaby. Wydaje się im dziwny ten dworski pan, ale wykonują jego polecenia: „w osobliwy sposób potrafi budzić zaufanie w ludziach niższego stanu”. Bazarow zabiera żaby do eksperymentów medycznych.
Tymczasem Mikołaj i Arkadiusz spotykają się przy porannej herbacie. Arkadiusz zauważa Fienieczkę i idzie za nią do jej pokoju, żeby poznać kobietę, o której opowiadał mu ojciec. Tam dowiaduje się, że ma młodszego brata. Ku zaskoczeniu ojca jest zachwycony i gratuluje mu. Zjawia się Paweł Pietrowicz i wypytuje Arkadiusza o Bazarowa.
Arkadiusz mówi, że Bazarow to nihilista - nie znosi ceremonii, odrzuca autorytety, tzw. principia. Ojciec i stryj są zaskoczeni i zniesmaczeni. Postawę Bazarowa uznają za wybryk młodego pokolenia.
Kiedy przychodzi Bazarow dochodzi do sprzeczki między nim i Pawłem Pietrowiczem. Pawła drażni bezceremonialność i zuchwałość studenta nauk przyrodniczych. Bazarow broni znienawidzonych przez Pawła Niemców, wyśmiewa rosyjskich romantyków i poetów: „porządny chemik jest stokroć pożyteczniejszy od każdego poety”. Paweł czuje się urażony i odchodzi.
Arkadiusz nie jest zadowolony z postępowania przyjaciela. Prosi go o lepsze traktowanie stryja. Aby udowodnić, że zasługuje na to, opowiada historię jego życia.
„Jako młody chłopiec był bardzo piękny i delikatny, należał do Korpusu Paziów. Podziwiano go za pewność siebie, rozsiewając młodzieńczy urok, pojawiał się na wielu balach i ceremoniach. Mówiono o nim w Petersburgu „lew salonowy”, kobiety szalały za nim, mężczyźni skrycie zazdrościli mu urody i powodzenia. Pewnego dnia poznał kobietę, którą pokochał całym sercem. Była nią księżna R., znana we wszystkich salonach petersburskich. Paweł nie potrafił wytłumaczyć dlaczego ją wybrał(nie była zbyt piękna), ale miłość i namiętność zawładnęła nim do tego stopnia, że nie wyobrażał sobie życia bez niej… Ona początkowo przyjęła go, zostawiła nawet dla niego męża. Potem zmieniła zdanie, odrzuciła propozycję wspólnej przyszłości i wyjechała daleko… Paweł nie zapomniał jednak. W poszukiwaniach ukochanej błąkał się po całym świecie, czasem udało mu się ją spotkać na jakimś balu… Księżna poczuła się osaczona i postanowiła ukrywać się przed nim . Paweł cierpiał, ale wciąż miał nadzieję. Pewnego dnia dowiedział się, że wybranka jego serca zmarła… Nigdy nie był już tym samym człowiekiem co kiedyś. Pozostał sam, pełen niespełnienia ,frustracji i pustki, myśląc o czymś, co nigdy się nie spełni, zamieszkał razem ze swoim bratem, pomagał mu w gospodarstwie”.
W rzeczywistości Paweł nudzi się na gospodarstwie brata. W dniu kiedy obraża go Bazarow, spontanicznie odwiedza Fienieczkę. Dziewczyna jest zakłopotana i zaskoczona. Paweł nigdy nie zwracał na nią uwagi. Stryj bawi się z dzieckiem swojego brata. Przychodzi Mikołaj i Paweł zamyka się w swoim gabinecie. Narrator zapoznaje czytelnika z historią Fienieczki(patrz bohaterowie).
Tego dnia również Bazarow zapoznaje się z Fienieczką (uważał ją za ładną, a rozmawiał tylko z ładnymi kobietami). Jako przyszły doktor zrobił na niej wrażenie swoim niezwykłym podejściem do jej dziecka. Wieczorem Bazarow naśmiewa się z ojca Arkadiusza, że grywa na wiolonczeli.
W ciągu następnych dwóch tygodni mieszkańcy dworu przyzwyczajają się do obecności Bazarowa. Jedną noc nawet przyszły lekarz spędza u Fienieczki, pomagając jej przy chorym dziecku. Bazarow zaczyna krytykować Mikołaja za lektury, które czyta. Namawia Arkadiusza, żeby podsuwał mu całkiem inne(np. zamiast Puszkina Stoffa, Buchnera). Mikołaj pokazuje lektury Pawłowi. Bracia są zmartwieni, ze nie mogą już zrozumieć młodego pokolenia. Mikołaj powiadamia Pawła o zaproszeniu, jakie dostał od Matwieja Iljicza Kolazina- krewnego, który mieszka w mieście. Tego wieczoru dochodzi do następnej wymiany zdań między Bazarowem i Pawłem. Mikołaj Pietrowicz rozmyśla w ogrodzie nad swoją młodością i poezją. Aura jest bardzo romantyczna. Jest przekonany, ze nigdy nie mógłby odrzucić wszystkiego, jak robią młodzi nihiliści.
Arkadiusz i Bazarow postanawiają skorzystać z zaproszenia krewnego i odwiedzić miasto. W rzeczywistości Kolazin był byłym opiekunem Pawła i Mikołaja Kirsanow. W mieście, do którego wyruszają bohaterowie pełnił rolę „zaufanej osoby” ministerstwa w Petersburgu, która ma rozwiązać problemy z gubernatorem miasta. Kolazin miło przyjmuje gości, przedstawia ich gubernatorowi, który zaprasza Arkadiusza i Bazarowa na bal. Wracając od gubernatora, młodzi mężczyźni napotykają Sitnikowa - starego znajomego Bazarowa, który zabiera ich do Eudoksji Kukszin. Zarówno Sitnikow, jak i Eudoksja wydaja się osobami, którym bliskie są poglądy Bazarowa. Naśmiewają się ze sztuki i kultury. Gadanina i sztuczna postawa pani Kukszin, nie wywiera jednak wrażenia na Bazarowie i Arkadiuszu. Panowie raczej nudzą się.
Niedługo po tym odbywa się bal u gubernatora. Pojawia się na nim Anna Odincowa, jedna z najpiękniejszych dam w okolicy. Arkadiusz jest pełen podziwu dla jej majestatu i uroku . Prosi ją o taniec. Ona jednak traktuje go jako niedojrzałego młodzieńca, ale z wielkim zainteresowaniem przygląda się Bazarowi… Na prośbę Odincowej, Arkadiusz opowiada o przyjacielu… Pani zaprasza Bazaraowa i Arkadiusza do swojej posiadłości na wsi.
Przyjaciele nie zastanawiają się długo i wyruszają poznać piękną panią z balu. Anna Odincowa przyjmuje gości serdecznie. Zapoznaje ich z osiemnastoletnią siostrą - Katią i starą ciotką, jedynymi mieszkankami dworu. Anna Odincowa od razu wykazuje szczere zainteresowanie Bazarowem. Z błyskiem w oku wysłuchuje jego poglądów, rozmawia o medycynie(na której trochę się zna). Arkadiusz zostaje „zepchnięty” do roli towarzysza Katii. Razem z nią grywa na fortepianie i prowadzi długie rozmowy.
Z początku Bazarow widzi w Odincowej tylko „piękne ciało”. Z czasem jednak zauważa, że także lubi jej towarzystwo, zaczyna doceniać jej mądrość i doświadczenie, ukrytą wrażliwość, wielkie pragnienie miłości… Pewnego dnia uświadamia sobie z żalem, że on nihilista, ten, który wszystko neguje i w nic nie wierzy, zakochał się i pragnie tej niezwykłej kobiety. To uczucie narasta, kiedy zauważy wyraźne sygnały, że jest odwzajemnione. W jednej z rozmów, w chwili uniesienia, wyznaje jej miłość i natychmiast zaczyna tego żałować. Okazuje się bowiem, że Odincowa wcale nie jest pewna swoich uczuć. Bazarow czuje się odrzucony. Nie potrafi poradzić sobie z tą sytuacją. Postanawia więc natychmiast opuścić dom Odincowej. Mimo tego, że Arkadiusz także cierpi z powodu braku szans u Anny Odincowej, prosi Bazarowa o to, żeby zabrał go ze sobą. Przyjaciele jadą do rodzinnego domu Bazarowa.
Wasilij Iwanowicz, ojciec Bazarowa i jego matka Arina Własiewna okazują się niezwykle poczciwymi i opiekuńczymi ludźmi. Podczas pobytu przyjaciół w domu Bazarowa, nie spuszczają oka ze swojego syna. Przygotowują wielką gościnę, także dla Arkadiusza. Arkadiusz zauważa, że staruszkowie bardzo boja się o swoje jedyne dziecko. Jest mu dobrze w majątku przyjaciela. Bazarow jednak nudzi się u rodziców i narzeka, że przez swoją nadopiekuńczość nie pozwalają mu się uczyć. Przyjaciele opuszczają więc dwór Bazarowa.
Udają się do domu Arkadiusza. Mikołaj i Paweł zaskoczeni są powrotem przyjaciół. Przez następne tygodnie Arkadiusz i Bazarow oddalają się od siebie. Bazarow uczy się całymi dniami. Arkadiusz postanowia rozwiązać swoje troski samodzielnie i udaje się do majątku Anny Odincowej. Dama przyjmuje go bardzo miło. Tymczasem Bazarow flirtuje z Fienieczką. Jednego poranka spotyka dziewczynę w ogrodzie i całuje ją… Wszystkiemu przygląda się Paweł Pietrowicz. W imieniu brata, ale bez jego wiedzy, wyzywa Bazarowa na pojedynek. Młodzieniec przyjmuje wyzwanie. Podczas pojedynku rani Pawła w kolano i sam go opatruje. Bazarow i Paweł zaczynają się w końcu dogadywać. Paweł kuruje się w domu pod okiem Bazarowa. Prosi Mikołaja, żeby ożenił się w Fienieczką. Mikołaj zgadza się. W tym momencie czytelnik zauważa, że Paweł podkochuje się w Fienieczce. W nieprzytomności mówi o niej: „ma takie samo czoło jak księżna R.”
Tymczasem Arkadiusz przebywa w domu Odincowej. Anna staje się mu przychylana, jednak młodzieniec uświadamia sobie, że to nie ją pokochał, ale Katię… Przy Katii czuje się bezpiecznie, nie musi nikogo udawać. Prosi o jej rękę Annę . Anna zgadza się, ale nie potrafi zrozumieć uczucia, które połączyło młodą parę.
Bazarow przyjeżdża do Odincowej pożegnać się. Mówi, że to ostatnie spotkanie. Nie chce jej wysłuchać, myśli, że jest ona kochanką Arkadiusza. Bazarow powraca do swojego domu. Dni mijają spokojnie. Pomaga ojcu leczyć ludzi, rozmawia z chłopami. Pewnego dnia przychodzi z raną na palcu… Mówi ojcu, że ma tyfus. Następnego dnia popada w ciężką chorobę. Bazarow majaczy i czuje, że umiera. Nie pomaga lekarz z Niemiec, którego przywozi sama Anna Odincowa. Kobieta składa pocałunek na czole chorego. Bazarow umiera w jej ramionach…
Powieść kończy się podwójnym ślubem. Mikołaja z Fienieczką i Arkadiusza z Katią. Małżeństwa żyją w szczęściu i dostatku. Paweł wyjeżdża za granicę, Anna Odincowa wychodzi za mąż z rozsądku. Tylko dwoje staruszków(rodzice Bazarowa) przychodzą na mały cmentarzyk, na którym leży ich jedyny, najukochańszy syn.
INFO O TŁUMACZCE:
JOANNA GUZE (ur.30listopada 1917r. w Żytomierzu) - tłumaczka, krytyk i historyk sztuki, popularyzator malarstwa.
Przełożyła liczne dzieła francuskie, m.in.: Alberta Camusa (Dżuma), Prospera Mériméego, Charlesa Nodiera, Stendhala, powieści Juliusza Verne'a, Pamiętniki zza grobu Chateaubrianda, pisma o sztuce (Charles'a Baudelaire'a, Paula Valéry'ego), oraz rosyjskie (np. Iwana Turgieniewa). Wydała tomy szkiców i opowieści, m.in. Impresjoniści (1964), Na tropach sztuki (1968), Twarze z portretów (1974), Wśród bohaterów kina (1983), Dialogi ze sztuką (1992).
Jest także autorką wstępów, komentarzy oraz słuchowisk radiowych dla młodzieży. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
1