Temat, który chciałbym omówić to motyw cierpienia w literaturze. Na podstawie wybranych utworów zanalizuję ten problem. Zacznę od wyjaśnienia, czym jest cierpienie
i jakie są jego rodzaje. Cierpienie jest to odczuwanie bólu fizycznego lub moralnego.
Jego przyczyną może być ból, strach, czyjaś śmierć, niespełniona miłość, tęsknota.
W literaturze motyw cierpienia przejawia się dość często. Z cierpieniem mamy do czynienia już od początku swojego istnienia. Można rozróżnić dwie podstawowe formy cierpienia:
cierpienie fizyczne spowodowane nieszczęśliwym wypadkiem oraz cierpienie psychiczne spowodowane stratą kogoś bliskiego lub strachem. Jednym z motywów cierpienia jest chęć przekazania czytelnikowi pewnych informacji przez autora. W mojej prezentacji omówię pięć dzieł potwierdzających tezę, że motyw cierpienia jest przesłaniem dla czytelnika.
Pierwszym przykładem jest biblijna Księga Hioba. Jest to opowieść o niezawinionym cierpieniu. Hiob został wystawiony na próbę wiary. Był człowiekiem pobożnym i bogatym. Unikał grzechu. Przez zakład Pana Boga z Szatanem poniósł wiele cierpienia. Stracił swój majątek, swoje dzieci, po czym został dotknięty trądem. Mimo swojego stanu nie wypiera się Boga. Wie, że niczym nie zawinił. Widząc swoją bezkarność i nie rozumiejąc, dlaczego
jest w tym stanie zadaje pytania Bogu o swoje położenie. Mając wielką wiarę w sprawiedliwość stwórcy do końca zostaje mu wierny, po czym zostaje dwukrotnie wynagrodzony za swą wytrwałość. Dla ludzi wierzących Hiob jest przykładem głębokiej wiary. Mimo iż cierpi bez zawinienia jest wzorcem do naśladowania. Będąc w ciężkim stanie do końca ma wiarę, nie wypiera się Boga, mimo iż najbliżsi skłaniają go do innego postępowania. Historia Hioba jest przesłaniem dla czytelnika. Widząc jego losy powinien się z nim utożsamić. Hiob jest człowiekiem wytrwałym w swym cierpieniu. Taką samą postawę i my powinniśmy przyjąć, kiedy nam coś dolega powinniśmy mieć wiarę na lepsze jutro i na to, że nic się nie dzieje bez przyczyny. Każde cierpienie może nas ubogacić tak jak to było w przypadku Hioba.
Następnym przykładem jest jeden z sonetów Francesco Petrarc'i Jeśli nie masz miłości...Autor wykorzystuje utwór, aby opisać własne uczucia, jakie go spotkały. Sonet jak
i inne jego działa powstały w wyniku zauroczenia się kobietą Laurą, którą ujrzał bodaj tylko raz w kościele w Awinionie. W utworze podmiot liryczny zastanawia się nad sensem miłości, zadaje sobie pytania nad jej wartością. Czy jest ona dobra czy zła? Cierpi, kiedy nie ubóstwia uczucia, jakie go spotkało mówiąc „Przecz mię tyranizujesz, jeśli nie hołduję?”. Podmiot liryczny czuje się samotny, cierpi też z tego powodu. Przez incydent, jaki go spotkał nie może zaznać spokoju, ukojenie odnajduje tylko w wylewaniu swoich uczuć na papier. Przesłaniem utworu jest to żeby nie mieć biernej postawy wobec swoich uczuć. Jeśli jest okazja do „złapania” szczęścia to należy ją wykorzystać, ponieważ kiedy tego nie uczynimy pozostaną nam tylko wspomnienia, które czasami są zbyt głębokie, aby je zapomnieć tak jak było w przypadku autora.
Kolejnym przykładem, w którym zawarty jest motyw cierpienia jest Tren IX Jana Kochanowskiego. Tren jest gatunkiem poezji żałobnej. Opiewa on podniosłym stylem cnoty zmarłego, wyraża ból po jego stracie oraz przynosi pocieszenie w rozpaczy. Bohaterami trenów mogły być tylko osoby dostojne, takie jak władcy, rycerze czy wybitni twórcy. Kochanowski utwór wykorzystał do opisu swoich przeżyć i przemyśleń filozoficznych po stracie córki. Dla Kochanowskiego śmierć dziecka była wielkim cierpieniem. Urszulka była jego najukochańszym dzieckiem. Autor pisząc utwór świadomie złamał zasady klasycznej teorii poezji. Kochanowski przed tragedią był żarliwym wyznawcą stoickiej mądrości,
w utworze jednak ukazuje słabość. Po tragedii jego charakter uległ zmianie. W utworze widać to wyraźnie, woła: „Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze!”. Przez śmierć dziecka załamały się jego dotychczasowe zasady. Kochanowski wybawienie od cierpienia widzi tylko w mądrości „Ty śmierci najmniej się nie boisz, bezpieczna, nieodmienna, niepożyta stoisz”. Jest nieszczęśliwy z powodu tego, że mimo swoich lat tak naprawdę nie stał się mądrzejszym „Nieszczęśliwy ja człowiek, którym lata swoje na tym strawił, żebych był ujźrzał progi twoje!”
Odmiennym przykładem jest lektura Cierpienia młodego Wertera. Goethe utwór wykorzystał do wykreowania nowego typu bohatera, tzw. bohater Werteryczny. Jest to człowiek nadwrażliwy o nienasyconym sercu, skłonny do poetyzacji życia i uciekania w świat marzeń. Werter jest młodym człowiekiem, który podczas balu zakochał się w zajętej już kobiecie Lotcie. Wiedząc, że kobieta ma swojego wybranka dalej zagłębia się w uczucia, które sam sobie wyolbrzymia. Mimo, że Lotta mu się podoba nie dąży do jej odbicia. Wyolbrzymione uczucia sprawiają, że myśli, iż Lotta sama opuści swojego kochanka. Kiedy kobieta daje mu do zrozumienia, że z ich znajomości nic więcej wyjść nie może, bohater nie potrafi tego pojąć. Przez incydent czuje się wyobcowany, bardzo przeżywa to, aż w końcu nie widząc innej drogi popełnia samobójstwo. Utwór zapisał się do kart historii, dzięki niemu ukształtował się nowy bohater romantyczny. Na dzisiejsze czasy dzieło można uznać za przesłanie, które ukazuje nam jak nie powinno się zachowywać.
Ostatnim przykładem jest lektura Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego. Powieść Żeromskiego jest dziełem złożonym o przemyślanej kompozycji. Zwraca uwagę dbałość pisarza o szczegóły oraz wysokie umiejętności organizowania akcji. Fabuła jest wielowątkowa. Śledzimy bowiem dzieje nie tylko Judyma, choć wokół jego osoby skupiają się opisywane wydarzenia. Fragment z dziennika Joasi przedstawia jej losy, wizyta
w Zagłębiu pozwala bliżej poznać Korzeckiego. Wreszcie dowiadujemy się o smutnych losach i wymuszonych przez życie decyzjach Wiktora i Judymowej, nie mówiąc już
o postaciach zupełnie już z drugiego planu. Najogólniej można jednak powiedzieć,
że w powieści bliżej dookreślone zostają dwa środowiska. Świat ludzi żyjących w dostatku, obojętnych na los i cierpienie innych, myślących tylko o własnej korzyści (np. zarządcy Cisów, lekarze u Czernisza, Karbowski) oraz środowisko ludzi najuboższych, pełen nędzy, wyzysku, braku środków do życia. Judym jest postacią rozdartą pomiędzy te dwie rzeczywistości, a w konsekwencji w żadnej z nich nie znajduje dla siebie miejsca. Autor pisząc powieść chciał ukazać współczesne dzieje. Opisał, jakie są konsekwencje nierówności społecznej. Lud biedny cierpi gdyż nie ma żadnych szans, aby polepszyć swój byt gdyż ludzi żyjących w dostatku nie obchodzi, co oni czują, ważne jest tylko własne szczęście, zaś jednostka społeczna, której zależy na zmianie rzeczywistości nic nie może zrobić gdyż jest
na to za słaba.
Podsumowując moje rozważania na temat cierpienia chcę zauważyć, że literatura na przestrzeni kolejnych epok, nie daje uniwersalnego klucza, który pozwoliłby rozwiązać problem cierpienia.
Na przestrzeni wieków literatura ukazuje nam różne oblicza cierpienia i próbuje wyjaśnić jego sens w życiu każdego z nas. Człowiek współczesny poszukuje odpowiedzi na to tak ważne pytanie, które jest wciąż zadawane. Wiemy przy tym, iż cierpienie uszlachetnia każdego z nas i przybliża do Boga. Warunkiem osiągnięcia szczęścia jest doznanie cierpienia.
Cierpienie spada na człowieka wówczas, gdy się go najmniej spodziewa. Jest zawsze wielką próbą nie tylko sił fizycznych, ale też duchowych. Uniwersalizm Księgi Hioba podejmuje zagadnienie bliskie człowiekowi w każdej epoce historycznej. Jest symbolem cierpienia i godności człowieka cierpiącego.