- 1 -
Sylwetka pedagoga specjalnego
- 2 -
Plan pracy:
Wstęp.
Praca pedagoga specjalnego.
Pedagog specjalny - pedagog prawdziwy.
Miłość, życzliwość, sympatia.
Troskliwość, empatia, cierpliwość.
Stosunek pedagoga specjalnego do wykonywanej pracy.
Hierarchia wartości pedagoga specjalnego.
Nauczyciel w kontakcie z uczniem.
Praca twórcza i samokształcenie.
Równowaga psychiczna i emocjonalna.
Podsumowanie.
- 3 -
1. Wstęp.
Pedagog specjalny jest osobą, która zajmuje się działalnością dydaktyczno - rehabilitacyjną jednostek odchylonych od normy na plus i minus, które mają problemy z normalnym funkcjonowaniem w społeczeństwie potrzebują dodatkowej pomocy.
Nauczyciel w swych działaniach kształcących, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów i poszanowaniem ich godności.
Do obowiązków pedagoga specjalnego należy:
wychowanie i nauczanie powierzonych mu uczniów;
organizowanie samodzielnej pracy uczniów oraz systematyczne jej kontrolowanie i ocenianie;
organizowanie zajęć wyrównawczych;
opieka nad uczniami w czasie zajęć szkolnych;
stałe pogłębianie swojej wiedzy,
doskonalenie swoich metod pracy przez samokształcenie;
umożliwić jednostce upośledzonej i słabszej prawo do pomocy w uzyskaniu pełni rozwoju i uznania w środowisku społecznym;
za zadanie ma przygotować osobę niepełnosprawną jak najlepiej do przyszłych sytuacji w pracy zawodowej, w miarę uniezależnić ją od pomocy społecznej;
jednostkę upośledzoną wszechstronnie kształcić i umożliwić jej optymalny rozwój, aby jak najlepiej mogła spełniać swoje zadania społeczne.
Praca pedagoga specjalnego.
Pedagog specjalny nie może ograniczać się zajęć szkolnych (choćby nasycał je elementami wychowawczymi), ale musi swoje oddziaływanie naprawcze (rewalidacyjne, resocjalizacyjne i rehabilitacyjne) rozszerzyć na wszystkie zakresy działalności wychowawczej. Jeśli ma on osiągnąć zamierzone efekty, musi tę swoją pracę ujmować całościowo, wyzyskując stale wszystkie
- 4 -
dostępne drogi pedagogiczne prowadzące do celu wyżej wymienionego, a więc drogi oddziaływania wychowawczego ścisłym tego słowa znaczeniu,
dydaktycznego, drogi rewaloryzujące środowisko danej jednostki, wprowadzające ją w krąg życia społecznego, rozrywek, pracy ludzi normalnych, wdrażające ją do podejmowania jej przyszłego życia osobistego i rodzinnego.
Te zadania pedagoga specjalnego wysokim stopniu przekraczają tradycyjne zadania i formy jego pracy.
3. Pedagog specjalny - pedagog prawdziwy.
Pedagog specjalny nie może zrzec się swojego odpowiedzialnego zadania, aby stać się dla swego wychowanka symbolem, dawcą tego, co jest najlepsze w życiu, a czego on jest najczęściej pozbawiony: tych wartości wewnętrznych, które dla niego - w każdym rodzaju jego upośledzenia - są podtrzymywaniem, gwarancją możliwości jego powrotu do normy lub - jak np. dla niedostosowanych społecznie - pionem moralnym, który musi być przynajmniej dla niego miarą normy.
Precyzuje to Dawid : ,, W żadnym zawodzie człowiek nie ma tak wielkiego znaczenia, jak w zawodzie nauczycielskim. Architekt może być złym człowiekiem zbudować dom ładny, wygodny […] a już nauczyciel, zły człowiek, jest sprzecznością w samym określeniu, niemożliwością `' (1)
(1)J.Wł.Dawid (1962) : O duszy nauczycielstwa, [w] Osobowość nauczyciela, pod red. W.Okoń, Warszawa, 1959
- 5 -
4.Miłość, życzliwość, sympatia, dobro.
Dawid ,, miłość dusz `' tak tłumaczy: ,, Jest to miłość, bo człowiek wychodzi poza siebie, troszczy się, bezinteresownie czyni coś dla drugiego; jest to miłość dusz, bo przedmiotem jest jego wewnętrzna duchowa treść człowieka, jest dobro moralne, jego oświecenie i doskonałość. `'(1)
Człowiek etyczny, zdaniem M.Grzegorzewskiej, człowiek dobry, kierujący się miłością.,, Dobroć jest też na pewno jedną z podstawowych właściwości dobrego nauczyciela - wychowawcy `'(2), musi on umieć własnym przykładem budzić czynną dobroć w człowieku. Tylko na niej może się opierać życzliwy stosunek nauczyciela do dziecka. Dobroś stanowi też główny składnik uczucia, które Grzegorzewska ceniła sobie najbardziej: przyjaźń. Może to rzeczywiście jedna z dróg do podniesienia poziomu życia etycznego społeczeństw?- pytała.Dobroć, życzliwość i miłość stanowią ważną cechę w pracy nauczyciela. Miłość i dobroć nie są możliwe bez odpowiedzialności. Odpowiada się za to, co się kocha.,, Poczucie odpowiedzialności jest nie tylko bodźcem do pracy, ale i regulatorem jej wartości `'.(3)
Owa miłość, a także płynące z niej dobroć i poczucie odpowiedzialności zobowiązują nauczyciela do przyjęcia postawy służebnej wobec społeczeństwa.
,, Miłość jedna nie działa marnie. - Promienna sama w sobie, gasi zawiści, osłania urazy, daje wszystkim spokój, łączy krzywizny, wspiera każdego, nie obraża nikogo(…). nikogo ktokolwiek schroni się pod jej skrzydła, znajduje się bezpiecznie i nie ulęknie się niczyjej groźby. Miłość tworzy prawa, a kto nią pogardzi - wszystko straci''.(4)
(1)Ibidem, s.36
(2)M.Grzegorzewska, Listy do Młodego Nauczyciela
(3)Ibidem, s.4
(4)Ibidem, s.64
- 6 -
5. Troskliwość, empatia, cierpliwość.
Od nauczyciela szkoły specjalnej oczekuje się troskliwości, która polega na empatii i akceptacji jednostki niepełnosprawnej, a uzewnętrznia się w równowadze psychicznej, niezbędnej do skutecznego wykonywania zawodu.
Ważnym komponentem sylwetki pedagoga specjalnego jest też umiejętność koncentracji na wykonywanej czynności, co jest rozumiane jako zdolność do intensywnego, całodziennego poświęcenia się czynnościom zawodowym, mimo trosk osobistych dnia codziennego.
Pedagog specjalny wie, że praca z jednostką niepełnosprawną nie przynosi szybkich i wyraźnych sukcesów. Stąd wytrwałość i cierpliwość jako pożądane cechy osobowości nauczyciela szkoły specjalnej. Wytrwałość bywa z reguły charakteryzowana jako upór, z jakim nauczyciel próbuje rozwiązywać rozmaite problemy bez względu na czas, ewentualnie - jako wola poświęcenia się dla osiągnięcia określonego celu.
W ścisłym związku z wytrwałością pozostaje cierpliwość. W literaturze dotyczącej upośledzeń właśnie cierpliwość wymienia się najczęściej jako podstawową cechę, która winna charakteryzować pedagoga specjalnego. Ma ona bezpośredni związek z opanowaniem i taktem, które winny towarzyszyć pracy pedagogicznej. Cierpliwość wyraża się nie tylko tendencją do ciągłego powracania do problemów wychowawczych, ale także postawą pełną zrozumienia w szukaniu optymalnych rozwiązań tych problemów.
- 7 -
6. Stosunek pedagoga specjalnego do wykonywanej pracy.
Poczucie sensowności własnej pracy może stać się słońcem życia, jego szczęściem i piekłem. Maria Grzegorzewska uważała, że życie prawdziwe i głęboko ludzkie wyraża się w tworzeniu i rozprzestrzenianiu piękna, w pięknie budowania i osiągania rzeczy trudnych, w pięknie krzewienia dobroci, przyjaźni, w tworzeniu naokoło wartości duchowych i intelektualno - moralnych, a wreszcie w pięknie prostowania ludzi - dosłownie i przenośni - przytłumionych, ugiętych pod ciężarem kalectwa, krzywdy czy niepowodzeń.
Postawa służby społecznej przesądza o wysokiej godności zawodowej nauczyciela - wychowawcy. Owa godność wynika stąd, że zadania, które on wobec ludzkości spełnia, mają ogromną wagę. Nauczyciel powinien rozumieć znaczenie społeczne swojej pracy, odpowiedzialność, którą przyjmuje na siebie, wywierając wpływ na losy ,, życia krajów i ludności''. Jego praca ,, stanowi istotnie wielkie dobro, wielką wartość kulturalno - społeczną, gdyż wprowadza każdego człowieka w świat wiedzy…''(1)
Jeżeli się rozumie doniosłą wag społeczną pracy swojej, a przez nią i pracy całego swego zawodu, wtedy się łatwiej, celowo i dobrze pracuje.
To zrozumienie godności swojego zawodu, własnej w nim powinności, swojego działania zobowiązuje pedagoga specjalnego do budowania siebie samego, do kształtowania swej osobowości, do zdobywania wiedzy. Aby zdziałać coś wartościowego, trzeba być kimś wewnętrznie, trzeba mieć swoje własne życie, swój własny świat, trzeba mieć mocny fundament przekonań - w coś gorąco wierzyć, czemuś gorąco służyć.
(1)Ibidem, s.14
- 8 -
7. Hierarchia wartości pedagoga specjalnego.
Nauczyciel musi ukształtować swoją własną hierarchię wartości, która będzie stanowiła drogowskaz jego dalszej pracy. Musi być wewnętrznie prawdziwy, bo może realizować tylko to, o czym sam jest przekonany, w co wierzy. Musi mieć odwagę wypowiadania swego zdania, nawet za cenę postawy heroicznej.,, Myślę tutaj o nieugiętej postawie człowieka w walce z trudnościami dochowaniu wierności prawdzie swojej, swoim założeniom życia, swoim przekonaniom `'.(1) ,, Musisz być sobą, inaczej przestaniesz istnieć moralnie `' - mówi M.Grzegorzewska słowami J.WŁ.Dawida (2) i przytacza przykład Janusza Korczaka, człowieka wyzwalającego prawdę ,, już wprost obecnością swoją `'. ,, Nieznana jest mu, obca zupełnie wszelka najmniejsza choćby nawet zmiana prawdy, wszelki nawet najdrobniejszy fałsz, jakieś gładkie zdanie, pokrywające prawdę lub nieco ją zmieniające `'.(3)
U szczytu wartości stawiała M.Grzegorzewska człowieka. ,, Wartość człowieka jest najcenniejszą wartością świata, jej ciężar gatunkowy przeważa wszystko w życiu jednostek i społeczeństw `'.(4) Człowiek, jej zdaniem, odgrywa decydującą rolę we wszystkich dziedzinach życia, dlatego też niezależnie od tego, czy objawi się on na ,, nizinach zła `' czy ,, wyżynach dobra `', zawsze jest najważniejszy. ,, Wszędzie wszystko znaczy
człowiek `'.
(1)Ibidem, s. 10
(2)Ibidem, s. 3
(3)Ibidem, s.58
(4)Ibidem, s.19
- 9 -
7. Nauczyciel w kontakcie z uczniem.
W żadnej chyba sytuacji stosunki między ludźmi nie są tak ważne, jak w szeroko rozumianej sytuacji pedagogicznego oddziaływania. W prawidłowym nauczaniu i wychowaniu stałych ról nadawcy i odbiorcy nie ma, a wymiana informacji jest czymś zupełnie podstawowym.
Poszukiwanie specyfiki interakcji pedagogicznej ma miejsce od dawna, a zrozumienie tego, że nauczyciel- wychowawca pełni w niej wiodącą rolę, znalazło wyraz m. in. w dociekaniach, jakimi właściwościami powinien cechować się nauczyciel. Uczniami, przynajmniej w pewnym okresie życia, są wszyscy, nauczycielami tylko niektórzy.
Do stałych czynności nauczyciela należy wstępne zainteresowanie uczniów tematem, zaniedbywanego często w praktyce, przywiązuje się duże znaczenie.Ważną czynnością jest także ustalenie konkretnych zadań, a w przypadku zadań obszerniejszych - zyskiwanie wglądu w przebieg działań uczniów, udzielanie pomocy, gdy zachodzi potrzeba, dostarczanie informacji opisowych i wyjaśniających, mogących służyć korekcie w przypadku niepowodzenia, a także takich, które mogą stanowić pożądane wzmocnienia.
Na każdym etapie rozwoju interakcje przebiegają inaczej.
Umiejętność nawiązywania kontaktu z uczniem jest jakby pierwotna w stosunku do tego, jaką wiedzę nauczyciel może przekazać oraz jakimi metodami. To właśnie od zdolności nauczyciela w inicjowaniu i kształtowaniu tej relacji zależy w dużym stopniu przebieg procesu nauczania, a w jeszcze większym stopniu wychowania.
- 10 -
8. Praca twórcza i samokształcenie.
,, Trzeba pracować twórczo `' - pisze M.Grzegorzewska. Na tym polega wolnośc człowieka : na twórczej pracy, na szukaniu nowych dróg, na znajdowaniu ,, coraz lepszych form pracy `'
Dynamiz twórczy pozwala na czynienie ze szkoły, w której pracuje, ośrodka promieniującego kulturą. Taka modelowa szkoła związana ze środowiskiem opisana jest w Listach do Młodego Nauczyciela. Można z nich wyciągnąć konkluzje:,, Toteż nie możesz się w szkole swojej odgradzać od otaczającego życia, nie możesz się zamykać w swojej pracy w szkole, bo wtedy będzie Ci ona jałowa, mało płodna, nudna i szara''.(1)
Niektórzy pedagodzy specjalni, uważają twórcze podejście i wewnętrzny stosunek do pracy, za jedną z ważniejszych, wręcz warunkujących skuteczność pracy pedagogicznej, cech osobowości. Cechy te są uwarunkowane różnorodnością, złożonością i jakością upośledzeń; nauczyciel , wykorzystując własne doświadczenia i umiejętności, winien w pracy pedagogicznej reagować natychmiast na zmiany sytuacji i nieustannie szukać skutecznych form i metod rehabilitacji. Wymaga to niezmiernie twórczego wysiłku w codziennej pracy, co wiąże się z pracowitością nauczyciela.
Jeżeli chodzi o samokształcenie, Grzegorzewska rozumiała je dość szeroko, nie tylko jako zdobywanie i poszerzanie wiedzy, lecz włączała w nie samowychowanie własnej osobowości. Nauczyciel musi sam bardzo chcieć wzbogacać i kształtować siebie. Nie wystarczą tu same biblioteki, kursy czy uczelnie. Bogactwo wewnętrzne można znaleźć ,, i w nauce systematycznej, i w książce, i w obserwacji różnych zjawisk życia, i we współżyciu z przyrodą, i we współżyciu z człowiekiem, człowiekiem w rozmowie, i w pracy - wszędzie(…). Samokształcenie, Kolego, to jakby cudowny drogowskaz(…). Ten drogowskaz cudowny - to twórcza praca w dążeniu do świadomego życia, do budowy drogą nauki, przeżyć i przemyśleń - swojego własnego świata, swojego stosunku do człowieka, do ludzi, do zjawisk otaczającego świata, do pracy, do życia i do siebie samego''.(2)
(1)Ibidem, s.48
(2)Ibidem, s.55
- 11-
10. Równowaga psychiczna i emocjonalna
Dla efektywnego spełniania zawodu pedagoga specjalnego niezbędna jest równowaga emocjonalna. Nauczyciel czy wychowawca młodzieży upośledzonej jest w szkołach specjalnych narażony na sytuacje oddziałujące negatywnie na jego stan psychiczny. Są to szczególnie: wysokie wymagania w pracy, nieustannie zmieniające się warunki, stosunkowo mało widoczne rezultaty czynności wychowawczych, często niedogodne środowisko pracownicze i niska ocena społeczna wykonanej pracy.
Tymczasem ogólny stan psychiczny jest bardzo ważny w zawodzie pedagoga specjalnego. Zrównoważony i spokojny człowiek łatwiej bowiem łagodzi powstałe konflikty i daleko lepiej przyczynia się do wytworzenia odpowiedniej atmosfery sprzyjającej pracy pedagogicznej. Żąda się także od niego pewnej dawki odporności psychicznej. Psychiczna odporność wyraża się z reguły energią, jaką ma do dyspozycji człowiek, aby się potwierdzać w kontakcie z trudnościami, przy dużym obciążeniu zawodowym. Są to dodatkowe siły fizyczne i psychiczne, których można użyć przy napotkaniu trudności w pracy w wykonaniu stałych czynności.
11. Podsumowanie.
Pracę chciałbym podsumować słowami znakomitego prof. T.Kotarbińskiego na temat pedagoga specjalnego:
,, Musi to być człowiek wrażliwy na cudzy ból, na cudze cierpienie, na cudze nieszczęście. Mówiąc prościej, dobry człowiek. Musi być - dalej - człowiekiem odważnym, bo właśnie w ten sposób się okazuje, że jest dzielnym opiekunem, kiedy potrafi się narazić w działalności opiekuńczej. Dalej - musi człowiekiem uczciwym, dotrzymującym słowa. Więc ludzie, którzy mu ufają, mogą liczyć na to, że ich nie zawiedzie. To jest istota uczciwości. Wreszcie - musi to być człowiek, który nie pójdzie za głosem chętki przelotnej, nie zejdzie
- 11 -
ze stanowiska, na którym go sytuacja postawiła, stanowiska obrońcy sprawiedliwego, np. dlatego że jakiś tam syreni głos zacznie śpiewać z boku. I tak po kolei biorąc rozmaite cnoty i przeciwstawne im wady widzimy, że one mieszczą się wszystkie w tym wspólnym ujęciu `'.(1)
(1)Janina Doroszewska, Pedagogika Specjalna, tom 1, Warszawa 1981
- 12 -
Bibliografia :
M.Grzegorzewska, Listy do Młodego Nauczyciela
Janina Doroszewska, Pedagogika Specjalna, tom 1, Warszawa 1981
Maria Grzegorzewska, Pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, praca zbiorowa pod redakcją Ewy Żabczyńskiej, WSiP, Warszawa 1995
Rocznik Naukowo - Dydaktyczny, zeszyt 150, Prace Pedagogiczne XIV, Wyższa Szkoła Pedagogiczna
Encyklopedia Psychologii, pod redakcją Wł. Szewczyka, Warszawa 1998
Wł.Okoń, Osobowość nauczyciela, Warszawa 1959