NOTATKI ZE WSTĘPU DO „ŁODZI MŁODZI…” R. GRZEŚKOWIAKA
Jezuicka Kongregacja Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie powstała w 1603 roku.
Należało do niej wiele znakomitych osobistości (nawet sam król i jego rodzinka plus pies).
Kasper Twardowski (1592- po 1631). Debiut literacki (1617 rok)- „Lekcyje Kupidynowe”- wpisany do indeksu ksiąg zakazanych, bo były tam różne swawolne, pogańskie żarciki.
„Łódź Młodzi z nawałności do brzegu płynąca”- była ekspiacją za „błędy młodości”, („Lekcyje Kupidynowe”), zadedykowaną Kongregacji w 1618 roku, gdy Twardowski starał się o przyjęcie do tejże.
Wiele takich „nawróceń” w tym stowarzyszeniu (sodalicji).
Poemat „Łódź młodzi” wzorowany był na twórczości Kochanowskiego i Hieronima Morsztyna. Z „Gofreda” sensy alegoryczne.
Występują w „Łodzi” łacińskie przytoczenia z biblii i pism ojców kościoła. Na ten przykład: wyznania świętego Augustyna ( na nim stylizuje Twardowski opis swego nawrócenia). Wiele cytatów z pism ojców kościoła, pochodzi nie bezpośrednio z tychże, lecz z indeksów zawierających cytaty najbardziej popularne i wspaniałe.
W „Przedmowie” do „Łodzi” Kasper Twardowski zwraca się do sodalisów, dziękując im za nawracanie młodzieży.
Amor Boży posyła bohatera na naukę do pustelnika (charakter autobiograficzny). Sposobami nauki starego pustelnika są pobożne pieśni i emblematy. Piosenki śpiewane przez starca wraz z uczniami, są wyróżnione przez autora w tekście poematu tytułami łacińskimi i mottami (refreny nadają im meliczny charakter).
Szczególna rola pieśni w religijnej w utworze, koresponduje z postulatami jezuitów (Sobór uściślił łaciński kanon pieśni, bo protestanci sobie zaanektowali część repertuaru). Rozpowszechniała się w tym czasie pieśń paraliturgiczna).
Wielu członków krakowskiej sodalicji prowadzi twórczość poetycką w zakresie pieśni. Różne przekłady z brewiarza ( z łaciny na język polski). Przykładowo Stanisława Grochowskiego „Hymny Kościelne…” wydane w roku 1595.
Jezuici gorąco pragnęli, aby pieśni były śpiewane przez wiernych, także podczas codziennych czynności- w poemacie Pustelnik ze swymi uczniami, śpiewa podczas wyplatania koszyków.
Po wysłuchaniu sześciu piosenek, bohater wyprowadzony zostaje przez pustelnika do ogrodu. Na tle orientalnej roślinności, pojawiają się rozmaite obrazy. Uprzywilejowaną wśród nich pozycję, mają cztery wizerunki umiejscowione wokół Krzyża. „Zwierciadła” owe (łac. Speculum), posiadają łacińskie inskrypcje, nie posiadają natomiast subskrypcji, jedynie opis ikon. Mimo tego wyraźne jest ich pokrewieństwo z emblematami.(Duży wkład jezuitów w rozwój emblematyki w Polsce, na przełomie XVI/XVII wieku).
„Zwierciadła” są odbiciem popularnych w tamtym czasie przedstawień graficznych. (trzeci obraz nawiązuje do ilustracji z ars bene moriendi).
Wizerunek diabła w utworze, oparty jest także na rycinie (kuszenie doprowadzające grzesznika do rozpaczy.
Wzorcem w przypadku „Zwierciadła” trzeciego, jest ikona, na której umiejscowiony jest człowiek zajęty rozkoszami doczesnymi, niedostrzegający swego kruchego położenia. Istniało wiele podobnych przedstawień kondycji grzesznika, w zbiorach jezuitów. Przedstawienie jej przez Twardowskiego, najbardziej przypomina rycinę z wydanych w 1673 roku „Ćwiczeń duchownych” Loyoli. Opatrzona jest ona tym samym cytatem z Hioba (inskrypcja). Przedstawia rycina ta, człowieka ze złożonymi jak do modlitwy dłońmi, siedzącego na krześle,podtrzymywanym przez pajęczynę, umiejscowionym nad szybem (podpisanym cytatem z Apokalipsy „studnia przepaści”). Nad głową nieszczęśnika wisi „miecz pomsty”, w ciało jego wycelowanych jest 7 szpad, symbolizujących grzechy główne.
Czasami zapożyczenia z ikon nazywane są w poemacie wprost (opis personifikacji siedmiu grzechów głównych).
W „Przedmowie” Twardowski wskazuje, że najważniejszym źródłem inwencyjnym, były obrazy zdobiące kaplicę krakowskiej sodalicji (na przykład: wizerunek świętego Hieronima, i inne.)