1. Wyjaśnij pojęcie stosunków międzynarodowych i scharakteryzuj jego zasadniczych uczestników.

1. pojęcie SM

a. sfera rzeczywistości społecznej (na zewnątrz państwa)

b. sfera działalności badawczej, dziedzina naukowa z własnymi teoriami i

metodami badawczymi

c. James Rosenau: to dziedzina stosunków społecznych obejmująca szeroki

obszar działań, cyrkulacji idei i dóbr, które przekraczają granice państw.

Dokonują się one (SM) w sposób zinstytucjonalizowany, zorganizowany.

d. Pearson i Rochester to wszelkie transgraniczne interakcje społeczne i czynniki je warunkujące.

2. zakres przedmiotowy SM (analiza treści przepływów, analiza płaszczyzn SM):

1. płaszczyzna polityczna: nadrzędna, oficjalne interakcje kanałami

2. dyplomatycznymi, podjęte tu decyzje maja wpływ na wszystkie inne

3. płaszczyzny.

4. płaszczyzna gospodarcza: cyrkulacja dóbr, kapitału i technologii. Geopolityka

5. geoekonomika

6. płaszczyzna kulturowa: cyrkulacja idei i wartości, wzorców zachowań

7. (konsumpcyjnych)

8. płaszczyzna wojskowa: wojny, pakty

9. płaszczyzna społeczna: bezpośrednie kontakty między społecznościami,

10. globalne społeczeństwo obywatelskie

11. płaszczyzna ekologiczna, naukowa, sportowa

3. istota SM (wyjaśnianie sensu sedna SM):

a. J. Kukułka: o istocie SM stanowią procesy wzajemnych oddziaływań

podmiotów SM. Z natury oddziaływania państw: bezpieczeństwo i rozwój.

b. Bruck, Sapin, Snyder: SM to stosunki między oficjalnymi grupami decydentów

c. R. Kuźniar: SM to wzajemne oddziaływanie wszystkich składników

rzeczywistości międzynarodowej (nie są tylko sumą polityk zagranicznych, SM to też procesy cyrkulacji)

4. Typologia i charakterystyka podmiotów SM:

1. Państwa: najwyżej zorganizowana grupa społeczna, rozbudowana struktura organizacyjna, inne podmioty SM działają za zgodą państwa, stosunki międzypaństwowe maja podstawowe znaczeni dla Sm, atrybuty: suwerenność, wyłączne prawo przymusu na danym terytorium, cało i samowładność w ŚM, terytorialność: zasada politycznej organizacji delimitująca zasięg władzy, możliwość legalnego stosowania siły fizycznej, tylko państwa tworzą organizacje międzynarodowe

2. Organizacje międzynarodowe: bez statutu organizacja nie ma podmiotowości prawno międzynarodowej, związki państw lub nawet jednostek zorganizowanych wokół stałych organów i podejmujących działania na rzecz realizacji wspólnych celów określonych w statucie.

3. Organizacje międzyrządowe (IGO): na podstawie umowy cywilno-prawnej

4. Transnarodowe (niepaństwowe) podmioty SM (INGO): działają trans granicznie, pozapaństwowe, niesuwerenne i nieterytorialne, gr etniczne, religijne, polityczne

2. Przedstaw genezę systemu wiedeńskiego oraz jego istotę.

PRZEDKONGRESOWE ZMIANY TERYRORIALNE

Wielka Brytania zyskała:

- kosztem Francji: Trynidad i Tobago, Santa Lucia, Mauritius, Seszele

- kosztem Holandii: Cejlon, Kraj Przylądkowy

- kosztem Danii: Helgoland

- na Morzu Śródziemnym: Malta i Wyspy Jońskie

- zwiększyła znaczenie swojej floty na skutek zniszczenia flot duńskiej, francuskiej i holenderskiej

1809 - Rosja zagarnęła Finlandię kosztem Szwecji

14 I 1811 - traktat kiloński (Rosja, Dania, Szwecja) - Dania oddała Norwegię Szwecji

1812 - Rosja zajęła Księstwo Warszawskie i Besarabię; Austria odzyskała Tyrol i Ilirię

Kongres wiedeński (tak zwany "koncert mocarstw") obradował w latach 1814-15. Został on przerwany przez tak zwane "sto dni Napoleona", jednakże szybko powrócono do obrad. Na Kongresie omawiano ważne sprawy dotyczące ładu, który miał zapanować w Europie po epoce napoleońskiej. Przedstawiciele Anglii, Francji, Rosji, Austrii i Prus. Naturalnie podział ziem dostarczał wielu sporów i kłótni pomiędzy reprezentantami, każdy chciał uzyskać jak najlepsze ziemie. Bój toczono między innymi o Saksonię i Księstwo Warszawskie. Kongres ten często nazywano także "tańczącym kongresem", gdyż w czasie obrad uczestniczy wiele czasu poświęcali na bale, przedstawienia teatralne, koncerty, rewie wojskowe i wycieczki za miasto. Akt końcowy podpisano 9 czerwca 1815 roku.

Na Kongresie Wiedeńskim kierowano się trzema głównymi zasadami:

Legitymizm - prawo nienaruszalności dynastii panujących przed Rewolucją Francuską do tronów europejskich, ponieważ władza ich pochodziła od Boga; było to także sprzeciwianie się hasłom rewolucji dotyczącym suwerenności narodu i jego prawie do samostanowienia; wystąpienia przeciw władcy i jego dynastii uznano za bezprawne.
Restauracja - powrót do dynastii sprzed 1789 roku, na przykład na tronie Francji znowu zasiedli Burboni (Ludwik XVIII).
Równowaga sił - jest to stosowana przez Anglie zasada tzw. "balance of power", która miała zapobiec dominacji jednego państwa kosztem innych na kontynencie europejskim; Wielka Brytania często występowała w roli arbitra.

1. Zasadnicze postanowienia Kongresu Wiedeńskiego i ich wpływ na ówczesne stosunki międzynarodowe Belgia i Holandia - połączone zostały w jedno państwo - Zjednoczone Królestwo Niderlandów. Co się wkrótce okazało strasznym błędem, nie wzięto pod uwagę dążeń Belgów do posiadania własnego państwa

Francja - granice francuskie miały mieć kształt tych sprzed 1790 roku. Na państwo nałożono wysoką kontrybucję. Wojsko ograniczono do 150 tysięcy żołnierzy. W państwie stacjonowały tymczasowo wojska państw zwycięskich. Nastąpiła restauracja Burbonów - rządy braci Ludwika XVI: Ludwika XVIII, a potem Karola X.

Rosja - otrzymała znaczne ziemie Księstwa Warszawskiego, a także Finlandię i Besarabię.

Szwajcaria - uznano ją za niepodległe, suwerenne państwo.

Wielka Brytania - zatrzymały przy sobie: Maltę, Helgoland, Wyspy Jońskie, Cejlon, Mauritius i południową Afrykę.

Włochy - powróciły do stanu sprzed rewolucji i wojen napoleońskich. Utrwalono istniejące tam wcześniej już rozbicie polityczne i ekonomiczne. Nastąpiła restauracja Państwa Kościelnego i władzy papieża. Modena i Toskania powróciły do władzy Habsburgów włoskich, Parmę z kolei oddano w dożywotnie posiadanie córce cesarza Franciszka I, żonie Napoleona I. Do Neapolu i na Sycylię wrócił Ferdynand IV Burbon, który zjednoczył południowe Włochy i stworzył Królestwo Obojga Sycylii, będąc tam królem jako Ferdynand I. Do Austrii natomiast wróciła Lombardia, Wenecja i Dalmacja.

Ziemie niemieckie - rozwiązano przede wszystkim utworzony przez Napoleona Związek Reński. Na jego miejsce utworzono Związek Niemiecki. Skupiał on 41 państw i 4 wolne miasta. Pozycję przewodniczącego powierzono Austrii, co wkrótce stało się przyczyną licznych konfliktów z rozrastającą się potęgą Prus. Utrwalono jednak rozbicie ekonomiczne i polityczne w księstwach niemieckich. Bawaria oddała Austrii Tyrol i Salzburg, ale za to zatrzymała Palatynat Reński i Würzburg. Królestwo Pruskie z kolei otrzymało część ziem Księstwa Warszawskiego (tzw. Wielkie Księstwo Poznańskie), część Saksonii, Gdańsk, Pomorze Szwedzkie z Rugią, Nadrenię i Westfalię.

Ziemie polskie - z większości ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie zwane także Królestwem Kongresowym lub Kongresówką. Było ono w ścisłej unii realno-personalnej z Cesarstwem Rosyjskim. Pierwszym jego władcą został car Aleksander I. Austria otrzymała z kolei kopalnie soli w Wieliczce i Bochni. Wielkopolskę włączono w skład państwa pruskiego jako Wielkie Księstwo Poznańskie.

Kwestie nieterytorialne

10 artykułów poświęcono wolności żeglugi na rzekach międzynarodowych, za które uznano Ren, Nekarę, Men, Mozelę,

Mozę i Skaldę. Najtrwalsze spośród ustaleń okazały się te zawarte w załączniku nr 17 do Aktu. Inicjatorem tych zapisów był

Talleyrand. Dokument nazywał się "Regulamin w sprawie stopni pierwszeństwa agentów dyplomatycznych" i został

przyjęty 19 marca 1815. Przedstawicieli dyplomatycznych podzielono na 3 klasy: 1. ambasadorzy, legaci, nuncjusze, 2.

posłowie, ministrowie i inni uwierzytelnieni przy monarchach, 3. charges d'affaires uwierzytelnieni przy MSZ.

"Charakter reprezentacyjny" przyznano tylko dyplomatom z klasy nr 1. Wewnętrzna hierarchia dyplomatów tej samej klasy

miała opierać się na dacie ich przybycia na placówkę (im wcześniejsza, tym wyżej w hierarchii). Pierwsze miejsce miał

tradycyjnie zajmować przedstawiciel papieża. Jedyny zapis, jaki nie przyjął się w praktyce, to losowania porządku, w

którym podpisywane są umowy międzynarodowe.

Ponadto na Kongresie:

- ogłoszono deklarację w sprawie zniesienia handlu niewolnikami

- dwukrotnie sformułowano zasadę wieczystej neutralności (Wolne Miasto Kraków oraz Szwajcaria)

2. Istota Świętego Przymierza.

Święte Przymierze była to próba stworzenia federacji państw, których władcy troszczyliby się o zachowanie porządku i ładu w Europie. Miano nie tylko nie dopuszczać do kolejnych rewolucji, ale także w założeniach miano się kierować braterstwem, zasadami ewangelii oraz przyjaźnią przy rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych. Akt ustanawiający Święte Przymierze podpisano 26 września 1815 roku z inicjatywy cara Rosji, Aleksandra I. Chociaż do Przymierza przystąpiły prawie wszystkie kraje europejskie (oprócz Państwa Kościelnego, Anglii i Turcji), to jednak główny prym wiodły trzy z nich: Austria, Rosja i Prusy. Papież odmówił wstąpienia ze względu na to, że do Przymierza weszły państwa różnych wyznań, a nie tylko chrześcijanie. Anglia z kolei uznała przystąpienie do Święte Przymierza jako niezgodne z konstytucją. Zaproszone przez cara Stany Zjednoczone również odmówiły, głównie ze względu na niechęć mieszania się w sprawy europejskie.

OCENA ŚWIĘTEGO PRZYMIERZA [Zajewski]:

 Ocena - wyjątkowo kontrowersyjna - zależy od punktu widzenia.

Poważny odłam historiografii angielskiej widzi w usiłowaniach Aleksandra I pierwszą próbę stworzenia jeśli

nie rządu międzynarodowego, to jakby dalekiego poprzednika LN.

 Dzięki temu, iż powstało ŚP - długi okres pokoju w Europie - rozkwitła ona gospodarczo, co zmieniło

oblicze świata.

 Kissinger gloryfikował Metternicha za umiejętność stworzenia takiego systemu, który zagwarantował pokój

w Europie

 Odmiennie jednak oceniali ŚP historiografowie francuscy. Gabriel Hanotaux uważał, że stanowiło ono

„rodzaj LN imperialistycznych i mistycznych, utworzonej przez wielkie mocarstwa europejskie przeciw

Francji”. Wg Alberta Maleta było to „towarzystwo wzajemnej pomocy monarchów przeciw własnym

poddanym”.

 Historiografia polska - stanowisko jednoznacznie krytyczne - w systemie tym nie było miejsca dla wolnej

Polski i innych uciśnionych narodów.

Ważne wydarzenia w czasie istnienia ŚP, które ostatecznie spowodowały jego upadek:

Rewolucyjne wrzenia : Włochy, Hiszpania, Ameryka Łacińska, Portugalia, Grecja

2. Rok 1830 -zachwianie systemu : Francja, Belgia, Królestwo Polskie.

3. Wiosna Ludów - upadek systemu: Francja, Włochy, Związek Niemiecki.

4. Zbrojna interwencja Mikołaja I na Węgrzech w 1849r. była ostatnim przejawem zasady zbiorowej interwencji,

czerpiącej swój rodowód z protokołu opawskiego. Nie ocaliła ona jednak Metternicha przed klęską. [Wandycz]

3. Wojna krymska i jej konsekwencje dla stosunków międzynarodowych.

Pierwsza wojna rosyjsko-turecka (1768-74)

Stosunki pomiędzy Rosją a Turcją tak naprawdę nigdy nie były nawet poprawne. Katarzyna nie kryła, że zależy jej bardzo na dostępie do Morza Czarnego i cieśnin czarnomorskich. Turcja robiła, co tylko mogła, aby zniweczyć jej plany. Powodem do wybuchu pierwszej wojny turecko-rosyjskiej były żądania wycofania wojsk carskich z granic Rzeczpospolitej w 1768 roku (ingerencja w związku z konfederacjami). Katarzyna, naturalnie, odmówiła i rozpoczęły się działania zbrojne.

Głównodowodzącym w walkach został Piotr Aleksandrowicz Rumiancew, który zajął księstwa naddunajskie, Mołdawię i Wołoszczyznę. Flota rosyjska pod dowództwem jednego z braci Orłow, Aleksieja, odniosła zwycięstwo nad turecką w Zatoce Czesmeńskiej. W następnym roku wojny pod panowaniem Katarzyny znalazł się Krym. Aż do 1774 roku Turcy odpierali ataki rosyjskie nad Dunajem. Jednak, gdy wojska Rumiancewa zdołały sforsować rzekę, Turcja zaczęła szukać porozumienia z Rosją.

Druga wojna rosyjsko-turecka (1787-92)

Główną przyczyną rozpoczęcia drugiej wojny rosyjsko-tureckiej była aneksja Krymu, której dokonała Rosja w 1783 roku po abdykacji ostatniego chana. Aneksja nie objęła tylko i wyłącznie półwyspu krymskiego, ale także ziemie, które należały wcześniej do chanatu krymskiego (chodzi tutaj o obszary po północnej i wschodniej części Morza Azowskiego oraz nad Morzem czarnym, od Perekopu aż do ujścia Dniepru).

Wojna rozpoczęła się dopiero w 1787 roku. Po stronie rosyjskiej stanęła także Austria, której na rękę były niepowodzenia Porty. Na głównodowodzącego wybrano Potiomkina, jednak jednooki faworyt carycy znacznie zawiódł na polach bitew. Także wojska austriackie nie były w stanie decydująco przełamać tureckiego oporu. Sytuacja pogorszyła się na niekorzyść Katarzyny, gdy w 1788 roku wojnę wypowiedział jej także król szwedzki.

Oczekiwany przełom jednak nastąpił - wspomagający wojska austriackie, Aleksander Suworow (ten z powstania kościuszkowskiego, w którym wsławił się niechlubną rzezią Pragi) podbił Turków pod Fokszanami w 1789 roku. Wydawało się, że wreszcie dobra passa spadła na cesarstwo. Jednak śmierć cesarza Józefa II i zawarcie przez Austrię osobnego pokoju z Turcją, były nie pomyśli carycy. Na szczęście dla Rosji, Turcja w rzeczywistości okazała się słabym przeciwnikiem i caryca bez żadnych sprzymierzeńców zdołała pobić wroga. Pod koniec 1790 roku po zdobyciu takich twierdz jak Kilia czy Tulcza w rejonie ujścia Dunaju, Suworow wziął szturmem także Izmaił - twierdzę, która znajdowała się w północnej części ujścia Dunaju. Na morzu z kolei przewagę znaczną zdobywała flota admirała Fiodora Uszakowa.

4. Proces zjednoczenia Włoch i Niemiec oraz ich wpływ na stosunki międzynarodowe

Zjednoczenie Włoch 1861 r.	Zjednoczenie Niemiec 1871
Przyczyny zjednoczenia
Wszystkich Włochów łączyła wspólna tradycja, kultura i język. Bardzo silne było poczucie przynależności do jednego narodu. Północne państwa włoskie były bogatsze - rozwijał się w nich przemysł. Liczne granice celne hamowały jego rozwój. Dążono do zjednoczenia gdyż państwa północnych Włoch pragnęły zdobyć siłę roboczą oraz nowe rynki zbytu. Zjednoczone Włochy mogły przyłączyć się do walki o kolonie.	Wszystkich Niemców łączył wspólny język, tradycja i kultura Silne poczucie wspólnoty narodowej rozbudzonej poprzez wojny napoleońskie. Rozwój przemysłu prowadził do rozbudowy kolei, która połączyła państwa niemieckie Dążono do zjednoczenia by zrealizować plany mocarstwowe Prus i przyłączyć się do walki o kolonie. Duży wpływ na zjednoczenie Niemiec miała charyzma kanclerza Prus Otto von Bismarcka.
Koncepcje zjednoczenia
Istniały dwie koncepcje zjednoczenia Włoch: jako republiki - jej twórcą był Giuseppe Garibaldi. Chciał zjednoczenia na drodze rewolucji. jako federacji państw - jej twórcą był premier Królestwa Sardynii - Kamil Cavour i Wiktor Emanuel II - zjednoczenie pod przywództwem Królestwa Sardynii.	Istniały dwie koncepcje i dwa ośrodki zjednoczenia Niemiec: Cesarstwo Austriackie chciało by Niemcy były luźną federacją państw pod przywództwem Austrii Prusy dążyły do zjednoczenia wszystkich państw niemieckich pod władzą króla Prus i by odrodziło się cesarstwo niemieckie.
Etapy zjednoczenia
- sojusz Królestwa Sardynii z Francją przeciwko Austrii. Wojna z Austrią zakończona przyłączeniem do Sardynii Lombardii - Toskania, Modena i Parma uchwaliły przyłączenie się do Królestwa Sardynii - powstanie w Królestwie Obojga Sycylii przeciwko królowi. Na pomoc powstańcom wyruszyła wyprawa „tysiąca czerwonych koszul" na czele z Garibaldim, któiy opanował cały kraj i oddał go we władanie króla Sardynii. r. - powstanie zjednoczonego Królestwa Włoch, na czele z Wiktorem Emanuelem II.	1864 - Austria i Prusy zawarły sojusz i wypowiedziały wojnę Danii o księstwa Szlezwik i Holsztyn, którą wygrały. Prusy otrzymały Szlezwik. - Prusy wypowiedziały wojnę Austrii by pozbyć się konkurenta. Zwycięstwo Prus zapewniło im przywództwo w państwach niemieckich. Do Prus przyłączono Holsztyn. - utworzenie Związku Północnoniemieckiego pod hegemonią Prus. Do Związku przystąpiły wszystkie państwa uznające zwierzchność Prus. Katolickie państwa południowoniemieckie zawarły z Prusami sojusz.
Poza granicami jedynie Rzym oraz Wenecja. 1866 - po klęsce Austrii w wojnie z Prusami do Włoch przyłączono Wenecję 1870 - podczas wojny francusko-pruskiej Włosi zajęli Rzym, w którym stacjonowały wojska francuskie.	1870-71 - wojna francusko - pruska. Cesarz francuski nie zgadzał się na wzrost potęgi Prus. Sprowokowana przez kanclerza Prus Otto von Bismarcka Francja wypowiedziała wojnę Prusom, którą przegrała. Do Niemiec przyłączono Alzację i Lotaryngię. 1871 - powstało Cesarstwo Niemieckie utworzone w Wersalu. Cesarzem został król Prus Wilhelm I.
Skutki i znaczenie
Nastąpiła zmiana układu sił w Europie - powstały dwa nowe państwa, z których jedno pretendowało do rangi mocarstwa (Niemcy). Przystąpią one do walki o kolonie i nowy podział świata, co doprowadzi do wybuchu I wojny światowej. Zjednoczenie Niemiec miało szczególne znaczenie dla dziejów Europy i świata. Dzięki zakończonemu sukcesem procesowi jednoczenia powstało wielkie państwo o dużym potencjale ekonomicznym a co za tym idzie militarnym. Wcześniej Niemcy upokorzyli Francuzów odbierając im Alzację i Lotaryngię, co przyczyniło się - we Francji - do narastania tendencji odwetowych wobec Rzeszy Niemieckiej, jednocześnie tworząc napiętą sytuację między tymi państwami. Rzeszę Niemiecką cechowały imperialne dążenia przekreślające tradycje państwowe innych narodów. Polityka Rzeszy zderzyła się jednak z większymi siłami co doprowadziło Niemców do klęski.

• Zasadnicze procesy społeczne i polityczne wprowadzające USA do rywalizacji mocarstw.

W ciągu kilkudziesięciu lat po zakończeniu wojny domowej, USA rozwinęły się w największą potęgę przemysłową świata. Przyjęto 17 nowych stanów. Rozwinięto połączenia kolejowe; dzięki nim połączono brzegi obu oceanów. W gospodarce zaczęto stosować na szeroką skalę energię elektryczną i silniki spalinowe. Szybko zaczęła rozwijać się motoryzacja, m.in. dzięki zakładom Henry Forda, przyczyniając się do rozwoju kraju. Powstały pierwsze gigantyczne korporacje produkujące m.in. stal, maszyny, okręty. Rozwinął się przemysł naftowy, chemiczny, bawełniany, rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego. Dzięki szybkiemu rozwojowi powstały wielkie fortuny zmasowane przez takie osobistości jak J. P. Morgan, John D. Rockefeller czy Andrew Carnegie.

Wzrost gospodarczy w tym okresie przekraczał 10%. Korzystając z kłopotów Wielkiej Brytanii w Wojnie Burskiej Stany Zjednoczone zmonopolizowały budowę Kanału Panamskiego (układ Clayton-Bulwer). Budowę rozpoczęto 1850 a zakończono w 1914.

Liberalne zasady rządzące gospodarką amerykańską skutkowały jej gwałtownym rozwojem. Powszechne prawo wyborcze dla białych i liczne wolności polityczne przyczyniały się do wzmożonego napływu osadników z Europy. Zakładali oni dynamicznie rozwijające się przedsiębiorstwa, zachowując przy tym etos pracy, wytrwałości i oszczędności. Udział USA w produkcji światowej wzrósł z poziomu 7% w 1840 do 23,3% w 1870 roku. Powszechnie wprowadzano nowe urządzenia, np. kombajny. Jednak coraz bardziej uwidaczniał się podział na dwie strefy gospodarcze - przemysłową i zurbanizowaną Północ oraz rolnicze Południe, gdzie na plantacjach masowo wykorzystywano pracę niewolników.

W Stanach Zjednoczonych liczba ludności w ciągu XIX wieku wzrosła o około 1200 % z 6 milionów do 76 milionów. Był to czas wielkiej emigracji do USA. Rocznie na ten krok decydowało się około miliona osób. Miasta coraz bardziej się powiększały. Zaczęły tworzyć się metropolie - do miast takich zaliczamy w USA; Nowy York, Chicago, Filadelfia.

Dzięki wprowadzeniu wodociągów i kanalizacji znacznie podwyższył się poziom higieny i życia w miastach. Dzięki podniesieniu wiedzy medycznej coraz rzadziej zdarzają się epidemie masowe. Rośnie średnia życia ludzkiego. Podnosi się poziom produkcji żywności i wzrasta jej ilość. Wzrosła produkcja mięsa dzięki dużym hodowlą i nowym rasom. Na początku XX wieku wyprodukowano pierwsze konserwy które wkrótce staną się najtańszym źródłem pożywienia. Olbrzymie nie zagospodarowane tereny Ameryki Północnej stwarzały szansę rozwoju rolnictwa. Dzięki zwiększeniu produkcji i rozwinięciu transportu coraz więcej produkcji trafiało do Europy. Bardzo konkurencyjnym produktem było amerykańskie zboże. Europejskich rolników zmusiło to do przestawienia się na inną produkcje. Rozwijało się dzięki temu sadownictwo i ogrodnictwo.

8. Rywalizacja mocarstw na Dalekim Wschodzie, ze szczególnym uwzględnieniem Chin i Japonii.

Sytuacja państwa chińskiego w XIX w.

Uprawiany przez Brytyjczyków nielegalny handel opium doprowadził do wybuchu tzw. Wojny opiumowej, którą Chiny przegrały. Doszło do zajęcia przez Anglików Hongkongu i wprowadzenia ich wojsk do kilku chińskich portów. Na mocy układu w Nankinie 1842r Chińczycy mieli zapłacić wysoką kontrybucję.

Przyczyny i skutki powstania bokserów w Chinach.

Powstanie zrodziło się pod wpływem kryzysu i klęsk żywiołowych w częściowo skolonizowanej przez Europejczyków i wykorzystywanej gospodarczo prowincji Szantung. Trudna sytuacja polityczno-gospodarcza Chin na przełomie XIX i XX wieku, panoszenie się obcokrajowców, działalność misjonarzy chrześcijańskich postrzegana jako zagrożenie dla tradycyjnej kultury, groźba rozbioru Chin przez mocarstwa zachodnie — powodowały narastanie buntu społecznego przeciwko nieudolnej i skorumpowanej administracji cesarskiej.Postawa cesarzowej w czasie powstania była jednym z zasadniczych powodów rozwoju ruchu narodowego w Chinach (Sun Yat-sen) i — po śmierci cesarzowej — upadku monarchii.

Na czym polegało otwarcie Japonii na świat w XIX w. Scharakteryzuj, tzw. Reformy Meji.

Po ponad dwustuletnim okresie izolacji, Japonia zmuszona została do otwarcia się w 1854 r. na handel z ówczesnymi mocarstwami. W następnych latach napływ tanich towarów przemysłowych spowodował kryzys półfeudalnych manufaktur i rzemiosła, jak również kryzys władzy feudalnej w Japonii. W ich wyniku miały miejsce liczne bunty ludności oraz w latach 1867-1868 wojna domowa Boshin. W wojnie tej odwieczni wrogowie z regionów Satsuma i Choshu za sprawą mediacji Sakamoto Riomy wystąpili przeciw ponad dwustuletniej uzurpacji władzy przez shogunów z rodu Tokugawa. Pokonawszy siły shoguna, którym udało się nawet na pewien czas stworzyć na Hokkaido secesyjną Republikę Ezou, samuraje ci przywrócili władzę w ręce cesarza. Cesarz Mutsuhito przybrał tytuł 'Meiji' (jap. oświecony) symbolicznie zaznaczając tym samym nadejście nowych czasów. Po wojnie urząd shōguna został zniesiony i cesarz odzyskał bezpośrednią władzę w państwie. Przeniósł on stolicę z Kioto do Edo, zmieniając jego nazwę na Tokio. Miasto to odbudowywało się wtedy po wielkim trzęsieniu ziemi z 1857 r. i pożarach, które strawiły papierowo-drewnianą zabudowę i spowodowały śmierć 107 tys. ludzi. W roku 1868 dokonał się przełom w ustroju władzy. Struktury feudalne zostały zniesione przez przejęcie lenn od samurajów, którym wypłacono odprawy pieniężne. Wprowadzono powszechne szkolnictwo, stypendia dla studiujących za granicą, zreformowano służbę zdrowia, administrację, sądownictwo i ówczesny system monetarny. Wprowadzono powszechny obowiązek służby wojskowej i zreorganizowano armię na wzór pruski.

Cele i główne etapy ekspansji japońskiej w Chinach w latach 30 XX wieku

W 1931 Japonia przejęła kontrolę nad Mandżurią, tworząc z niej marionetkowe cesarstwo przemianowane na Mandżukuo. Wybuch II wojny chińsko-japońskiej w 1937 rozpoczął podbój Chin, w czasie, którego Japończycy zajęli wszystkie duże chińskie miasta portowe, a także znaczną część obszaru wewnątrz tego państwa. Masakra nankińska stała się symbolem brutalnej okupacji japońskich wojsk. Wojna chińsko-japońska w latach 1937-1945, zwana również drugą wojną chińsko-japońską - wojna toczona od 7 lipca 1937 do 9 września 1945, będąca ośmioletnim zmaganiem między Chinami z Cesarstwem Japońskim. Rozpoczęła się przed wybuchem w Europie II wojny światowej i zakończyła się po kapitulacji Japonii w wojnie na Pacyfiku. 8 lipca 1937 roku japońskie oddziały sprowokowały tzw. incydent na moście Marco Polo (albo inaczej "bitwę o most Lugou"), który miał być pretekstem do rozpoczęcia kolejnego etapu wojny. Po bitwie Japończycy zajęli Szanghaj, Nankin[1] i południowe Szansi. Jednak w połowie roku 1938 japońskie postępy osłabły, a przeciwnik przeszedł do taktyki walk partyzanckich. Sytuacja taka trwała praktycznie do końca wojny i mimo że armia Kuomintangu (mająca przeciw sobie Japończyków, komunistów i lokalnych władyków) poniosła wiele porażek, to nie została nigdy pokonana ze względu na duże rezerwy oraz na nieprzerwaną pomoc amerykańską (od 1940) r

Okoliczności przejęcia władzy w Chinach przez komunistów oraz problem Tajwanu.

Agresja i okupacja Chin ze strony Japonii w latach 1931-1945 przyniosła powstanie ruchów wyzwoleńczych. Brak porozumienia między Kuomintangiem na czele z Chiang Kai-shekiem, a KPCh (Komunistyczna Partia Chin) na czele z Mao Zedongiem, doprowadził do wojny domowej (1946-1949). KPCh była wspomagana przez wojska radzieckie natomiast Chiang Kai-shek był wspomagany przez USA. Początkowo armia Guominidangu była liczniejsza i lepiej wyposażona toteż odnosiła sukcesy, później szala zwycięstwa przechyliła się na stronę KPCh. Misji mediacyjnej podjął się generał Marshal, lecz nie odniosło to większego skutku. Zawieszenie broni z 10 stycznia 1946r. obie strony traktowały jedynie jako przerwę w działaniach zbrojnych. Na początku 1948r. komuniści zdecydowali się na przeprowadzenie generalnej ofensywy na wszystkich frontach. Zdobyli Yanan, Kaifeng, Qingdao oraz Qingzhou (baza zaopatrzeniowa Guominidangu). W noworocznym przemówieniu do narodu prezydent Republiki Chińskiej Chiang Kai-shek wystosował apel do strony przeciwnej, w którym proponował rozpoczęcie negocjacji. Wyraził przy tym gotowość podania się do dymisji. 21 stycznia 1949 roku Chiang Kai-shek podał się do dymisji. 15 kwietnia wciąż jeszcze rezydujący w Nanjingu Rząd Narodowy otrzymał od Mao ofertę pokojową, której termin upływał 20 kwietnia. Propozycja równała się bezwarunkowej kapitulacji Rządu Narodowego i zdania się na łaskę zwycięzców. 20 kwietnia 1949 roku o północy armia komunistyczna przekroczyła rzekę Jangcy. 23 kwietnia pełniący obowiązki prezydenta Republiki Chińskiej Li Zongren wraz z premierem, Radą Ministrów i członkami Rady Obrony Narodowej opuścił Nanjing. Rząd Narodowy wraz z Chiang Kai-shekiem znalazł schronienie na Tajwanie. Po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej, rząd USA podjął politykę izolacji i ograniczeń i jednocześnie, po wybuchu wojny północnokoreańskiej, ingerował w stosunki między obu stronami Cieśniny Tajwańskiej przy użyciu sił zbrojnych, chociaż rozwój tych stosunków jest sprawą wewnętrzną Chin. W 1950 roku, amerykańska 7-ma flota wtargnęła na Cieśninę Tajwańską a 13-ta armia lotnicza wylądowała na Tajwanie. W grudniu 1954 roku USA, razem z biurem Tajwanu, podpisały tak zwany „Układ o wspólnej obronie”, w którym USA wzięły chińską prowincję, Tajwan pod własny parasol ochronny. Rząd USA nadal prowadził błędne polityki ingerujące w wewnętrzne sprawy Chin, czym spowodował długoletnią napiętą sytuację w regionie Cieśniny Tajwańskiej. Problem Tajwanu od tego czasu stał się poważnym konfliktem między USA i Chinami.

Geneza wojny w Korei 1950-53 oraz wynikłe z niej zagrożenia dla pokoju na świecie.

W maju 1948 w południowej części Korei przeprowadzono wybory, a 15 sierpnia 1948 roku proklamowano powstanie Republiki Korei ze stolicą w Seulu. Prezydentem i szefem rządu został Li Syngman Rhee. W odpowiedzi na to we wrześniu tego samego roku na północy powstała Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (KRL-D), na czele z Kim Ir Senem. Jej stolicą został Phenian. Oba państwa nie uznawały się wzajemnie i równocześnie pretendowały do reprezentowania całej Korei. Rok później wojska amerykańskie i radzieckie wycofały się z półwyspu, zostały jedynie grupy wojskowych zajmujące się szkoleniem. Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna zaczęła intensywne zbrojenia, a Kim Ir Sen zaczął zabiegać o zgodę Moskwy na zaatakowanie południa. Józef Stalin uzależnił aprobatę dla planu północnokoreańskiego przywódcy od stanowiska Mao Tse-Tunga. Po uzyskaniu błogosławieństwa Moskwy i Pekinu Kim Ir Sen mógł rozpocząć atak. Sądził, że w ciągu miesiąca jego armia, wyposażona w najnowocześniejszy sprzęt radziecki, odniesie całkowite zwycięstwo. ZAGROŻENIA DLA POKOJU: - Świat stanął na krawędzi konfliktu nuklearnego. Gdyby Amerykanie użyli broni atomowej Związek Radziecki mógłby odpowiedzieć tym samym. - Nastąpiło zaostrzenie stosunków na linii Wschód - Zachód. Wojna koreańska znacznie nasiliła wyścig zbrojeń. Amerykanie uświadomili sobie konieczność zwiększenia armii, zredukowanej po II wojnie światowej. Trzykrotnie zwiększyli wydatki na cele militarne.

Okoliczności, przyczyny i skutki francuskiej wojny w Wietnamie.

I wojna indochińska - partyzancki konflikt zbrojny prowadzony w latach 1946-1954 pomiędzy Demokratyczną Republiką Wietnamu a Francją o wyzwolenie Wietnamu spod kolonialnej administracji francuskiej. Posuwająca się od północy Narodowa Armia Chińska, zmusiła rząd Ho Chi Minha do zwrócenia się w lutym 1946 roku do Francji z prośbą o pomoc. DRW zgodziła się na ograniczenie niepodległości Wietnamu w ramach kontrolowanej przez Francję Federacji Indochińskiej, w zamian za wymuszenie na Chinach wycofania swoich wojsk z terytorium Wietnamu. Po wkroczeniu wojsk francuskich do Hanoi doszło jednak 10 listopada 1946 do incydentu pomiędzy celnikami francuskimi a żołnierzami Viet Minhu w Hajfongu, efektem czego było wysunięcie przez Francję ultimatum dotyczącego przekazania im portu. Osiem dni później wojska francuskie wzięły port siłą zabijając kilka tysięcy osób i w nocy z 19 na 20 listopada 1946 roku obaliły rząd Ho Chi Minha. Rozpoczęła się pierwsza wojna indochińska. SKUTKI: Klęska wojsk kolonialnych przesądziła o losach zmagań o panowanie nad Wietnamem. Społeczeństwo francuskie nie chciało więcej rozlewu krwi i dalszych ofiar. Nowy premier, po przeprowadzonych w Genewie 20 i 21 lipca rokowaniach, musiał podpisać układy, które podzieliły Wietnam na dwie części według 17. Równoleżnika: północną Demokratyczną Republikę Wietnamu (w istocie komunistyczną) oraz Republikę Wietnamu (znaną jako Wietnam Południowy), a Laosowi i Kambodży przyznały niepodległość.

9. Walka o kolonie, jako jedna z form kształtowania stosunków międzynarodowych.

Dlaczego Wielka Brytania stała się najpotężniejszym państwem kolonialnym XIX w. Przedstaw najważniejsze kolonie brytyjskie.

Wielka Brytania dążyła do umocnienia swojej pozycji i powiększenia terytorium. Podporządkowała sobie znaczne obszary Azji i Afryki. Od momentu zdobycia ważnych strategicznie punktów tj. Kanału Sueskiego, Cypru, polityka imperialna dążyła do podboju rozległych terytoriów, mających służyć jako tereny lokowania dochodowych inwestycji (m.in. eksploatację bogactw naturalnych) lub jako cel emigracji nadmiaru ludności z Wielkiej Brytanii i eksportu brytyjskiej produkcji przemysłowej. Rzecznicy polityki imperialnej widzieli ją też jako misję cywilizacyjną. Wielka Brytania opanowała Egipt, Sudan, Nigerię, Kenię, Transwal i Oranię. Poza Afryką kolonie i protektoraty brytyjskie objęły m.in.: Birmę, Indie, Malaje, część Borneo i setki wysp na całym globie.

Francuskie dążenia i nabytki kolonialne.

Głównym konkurentem Wielkiej Brytanii była Francja interesy obu państw na wielu obszarach krzyżowały się, zwłaszcza w Afryce. Polityka Francji dotycząca kolonii była przede wszystkim próbą dogonienia Wielkiej Brytanii - zwykle musiała godzić się z wyższością swojego angielskiego konkurenta - np. w kwestii Egiptu. Konflikt w Faszodzie, w wyniku, którego Francja odstąpiła Wielkiej Brytanii dolinę górnego Nilu. Zamorskie obszary pozwoliły Francji na eksport kapitału (ok. 45% inwestycji ulokowano poza Francją). Imperium kolonialne Francji zwiększyło swój obszar. Jednak inwestycji przemysłowych było tu znacznie mniej niż angielskich w brytyjskim imperium kolonialnym. Najważniejsze posiadłości francuskie to Algieria, Tunezja, Maroko, Francuska Afryka Zachodnia, Francuska Afryka Równikowa, Somalii, Madagaskar, Indochiny, Gujana i inne.

Kim byli Burowie ?

Od końca XIX w. Zw. Afrykanerami, potomkowie kolonistów holenderskich, niemieckich i francuskich (hugenoci), zamieszkujący Afrykę Południową. Przybyli od 1652 do XVIII w. Do południowej Afryki, na Przylądek Dobrej Nadziei, założyli Cape Town (Kapsztad), kolonizując tereny zamieszkane przez Buszmenów (San), Hotentotów (Khoin-Khoin) oraz plemiona Bantu. W XIX w. Burowie wypierani przez kolonistów angielskich, którzy 1814 objęli protektoratem Afrykę Południową. Ok. 10 tys. Burów w 30. i 40. Latach XIX w. Posuwało się na północ w tzw. Wielkiej Wędrówce (Great Trek) i utworzyło republiki: Natal, Transwal, Oranię.

Przyczyny i skutki wojny brytyjsko - burskich.

16 grudnia 1880 r. Brytyjczycy próbowali zawładnąć państwami Transwal i Orania założonymi w 1852 r. na północ od Kraju Przylądkowego przez Burów, potomków osadników holenderskich z XVII i XVIII wieku. Burowie przeciwstawili się zbrojnie i pierwszą z wojen wygrali. W układzie pokojowym Wielka Brytania uznała niepodległość Transwalu, przejmując tylko politykę zagraniczną tego kraju. Pokój został podpisany przez brytyjskiego gubernatora Williama Gladstone'a 23 marca 1881 r., na mocy, którego Transwal uzyskał niepodległy rząd pod teoretycznym nadzorem Wielkiej Brytanii. W 1886 r. w Transwalu i Oranii zostały odkryte bogate pokłady złota i diamentów. Kraje te ogarnęła wtedy gorączka złota i z Europy, głównie z Wielkiej Brytanii, przybyło tysiące osadników żądnych wzbogacenia się. W celu zawładnięcia złotodajnymi terenami w 1895 r. Brytyjska Kompania Afryki Południowej podjęła próbę ich podbicia. Burowie rozbili jednak oddziały wojskowe Kompanii, a wtedy Wielka Brytania zaczęła przygotowania do wojny, przerzucając duże oddziały wojsk do Afryki (głownie z Kanady, Nowej Zelandii i Australii).

Włoskie dążenia kolonialne.

Nowe mocarstwo europejskie - Włochy, które pojawiło się w latach siedemdziesiątych XIX w., Także chciało mieć swoje kolonie. Sprzyjająca ku temu sytuacja nastała wraz z uznaniem przez mocarstwa europejskie zjednoczonych Włoch i zawarcie wspomnianego Trójprzymierza. Włochy prowadziły ekspansję w Afryce - opanowały Erytreę i wybrzeże Somalii. Libia stała się ich kolonią.

10. Formowanie bloków polityczno - wojskowych w Europie i ich wpływ na stosunki międzynarodowe.

Przyczyny i proces tworzenia się Trójporozumienia.

Sojusz pomiędzy Wielką Brytanią, Francją i Rosją. Do jego powstania dochodziło stopniowo. Najpierw doszło do zawarcia układu francusko-rosyjskiego (17 sierpnia 1892), później angielsko-francuskiego (tzw. entente cordiale, 1904) a następnie angielsko-rosyjskiego (1907). Trójporozumienie zaczęło funkcjonować w 1907. Już po wybuchu I wojny światowej do Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji, które stanowiły trzon ententy, dołączyła szeroka koalicja 25 państw, z których nie wszystkie wzięły czynny udział w wojnie przeciwko państwom centralnym.

Proces postania Trójprzymierza.

Tajny układ pomiędzy trzema państwami: Cesarstwem Niemiec, Królestwem Włoch i C.K. Austro-Węgrami zawiązany 20 maja 1882 r. Trójprzymierze było rozwinięciem Dwuprzymierza, czyli sojuszu Niemiec i Austro-Węgier. Sojusz ten miał chronić oba państwa przed napaścią ze strony Rosji. Jednak skierowanie go przeciw Rosji (niezgodnie z myślą polityczną Bismarcka) spowodowało jej sojusz z Francją i sprawiło, że Niemcy znalazły się pomiędzy nieprzyjaznymi sobie państwami. Niemcy usiłowały znaleźć równowagę na drugiej granicy i wciągnęły do sojuszu Włochy, które miały zatargi z Francją w północnej Afryce (Tunezja). Włochy zastrzegły jednak, że sojusz ich nie obowiązuje w przypadku wojny z Wielką Brytanią. Jednak Włochy i Francja wkrótce podzieliły się wpływami w Afryce i dla tego kraju sojusz z Austro-Węgrami zaczął być kłopotliwy. Austro-Węgry również podejrzliwie patrzyły na zachodniego sojusznika. Mimo to, po 30 latach (w 1912 r.) traktat został odnowiony. Do traktatu przystąpiła później również Rumunia. Gdy wybuchła I wojna światowa, Niemcy i Austro-Węgry stanęły po jednej stronie. Włochy uznały, że ponieważ w wojnie przeciw Niemcom udział wzięła Wielka Brytania oraz, że to Niemcy wypowiedziały wojnę Francji, to Włochy nie obowiązuje casus foederis. Wkrótce (w 1915 r.) państwa ententy przekupiły ten kraj obiecując terytoria Austro-Węgier i Włochy wypowiedziały wojnę niedawnym sojusznikom. Po odejściu Włoch niekiedy termin "Trójprzymierze" oznacza Niemcy, Austro-Węgry i Turcję, która podpisała sojusz z Niemcami 2 sierpnia 1914 r. Po przystąpieniu do wojny również Bułgarii oficjalnie Państwa Centralne nazywano "Poczwórnym Przymierzem".

Czym miała być tzw. Mała Ententa.

Porozumienie utworzone przez Czechosłowację, Jugosławię i Rumunię. Mała Ententa zawiązana była już na początku lat 20. XX wieku na podstawie dwustronnych porozumień, ale dopiero podpisanie paktu organizacyjnego państw sygnatariuszy bloku 16 lutego 1933 roku pozwoliło połączyć Czechosłowację, Jugosławię i Rumunię więzami ściślejszymi. Celem początkowym Małej Ententy była chęć wspólnego przeciwstawienia się rewizjonizmowi węgierskiemu, a także próbie powrotu Habsburgów na tron w Austrii lub na Węgrzech. Cele te jednak stopniowo stawały się mniej aktualne, gdyż każdy z osobna członek Małej Ententy był militarnie silniejszy od rozbrojonych po I wojnie światowej Węgier, a ewentualny powrót na tron Habsburgów z czasem stawał się coraz mniej realny. Celem "nowej" Małej Ententy było stałe uzgadnianie polityki zagranicznej wszystkich trzech państw, a także nadanie większej wagi wystąpieniom Małej Ententy jako całości na terenie międzynarodowym. Utworzone zostały: Stała Rada, Rada Ekonomiczna, Sekretariat

Powstanie, struktura i cele ONZ

Idea powołania nowej organizacji, powstała jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, na konferencji w Teheranie w 1943. Jej głównym pomysłodawcą był prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, a jej nazwę zaproponował premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill (określenie "narody zjednoczone" w trakcie wojny stosowano nieraz dla Aliantów). W drugiej połowie 1944 przedstawiciele Francji, Chin, Wielkiej Brytanii, USA oraz ZSRR spotkali się w Waszyngtonie, gdzie przedyskutowano zakres, cele i sposoby działania nowej organizacji. 25 kwietnia 1945 roku zwołano pierwszą konferencję ONZ w San Francisco, w której uczestniczyło 50 państw z całego świata - pierwszych członków organizacji. Podczas konferencji, 26 czerwca, podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, akt prawny regulujący działalność ONZ. Organizację Narodów Zjednoczonych powołano do życia 24 października 1945, kiedy postanowienia konferencji ratyfikowało pięciu przyszłych stałych członków Rady Bezpieczeństwa (Chiny, Francja, ZSRR, Wielka Brytania i USA), oraz większość pozostałych państw członkowskich. Powołanie ONZ położyło jednocześnie kres działalności Ligi Narodów, która rozwiązała się formalnie 18 kwietnia 1946, przekazując pełnienie swej misji nowej organizacji. STRUKTURA: Zgromadzenie ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-społeczna, Rada Powiernicza, MTS, Sekretariat CELE: -Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków. -Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia. -Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań -Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.

Cele i okoliczności powstania Paktu Północnoatlantyckiego.

Kraje Europy Zachodniej odczuwając zagrożenie ze strony światowego komunizmu musiały uzgadniać swą politykę ze Stanami Zjednoczonymi, mimo iż w początkowym okresie nie akceptowały jej poczynań. Polityczna jedność Europy Zachodniej kształtowała się poczynając od paktu brukselskiego, który został podpisany w 1948 r. przez Francję, Wielką Brytanię i kraje Beneluksu. Efektem paktu była Unia Zachodnioeuropejska. Na płaszczyźnie militarnej współpraca państw zachodnich przybrała postać utworzonego w 1949 r. Paktu Północnoatlantyckiego, oczywiście z przeważającą w nim rolą USA. Powstanie Paktu wiązało się m.in. z tym, iż dotychczasowa polityka amerykańska „łagodzenia” ZSRR musiała zostać zastąpiona polityką „powstrzymywania”. Cele sojuszu to ochrona wolności, oraz wspieranie stabilności i dobrobytu w strefie północnoatlantyckiej. Cele te można podzielić na: - polityczne, - obronne, polegające na dążeniu do zachowania pokoju i bezpieczeństwa. W tym celu każde państwo członkowskie powinno utrzymywać zdolność do obrony.

10. Wojna rosyjko-japońska i jej wpływ na sytuację w Rosji.

Wojna pomiędzy Rosją a Japonią toczona w okresie 8 lutego 1904 - 5 września 1905 na Dalekim Wschodzie zakończona zwycięstwem Japonii, która dzięki temu awansowała do grona światowych potęg. Japońska armia o stosunkowo małym doświadczeniu bojowym uzyskała druzgocące zwycięstwo nad siłami Rosji, co było dużym zaskoczeniem dla wielu obserwatorów konfliktu. Poniżający szereg klęsk armii rosyjskiej w ogromnym stopniu przyczynił się do niezadowolenia społecznego w Rosji i był główną przyczyną Rewolucji 1905 roku. Wojna była jednym z lokalnych konfliktów wybuchających przed I wojną światową. W trakcie wojny Rosja poniosła bezprecedensową klęskę w historii wojen morskich, tracąc dwie spośród swoich trzech flot (prawie całą Flotę Bałtycką i Flotę Oceanu Spokojnego) z minimalnymi stratami drugiej strony. Jedynie Flota Czarnomorska przetrwała (na czas wojny nie opuszczała Morza Czarnego). Japonia stała się szóstą morską potęgą świata, podczas gdy rosyjska flota wojenna została niewiele silniejsza od floty Austro-Węgier. Wojna przyniosła narodom Rosji i Japonii obniżenie poziomu życia, wzrost podatków i cen. Rosja straciła swoją pozycję na Pacyfiku. Oznaczało to, że została zmuszona do odstąpienia od ekspansji na wschodzie i na południowym-wschodzie Azji i rozpoczęła zmianę kierunku swoich wpływów na Europę, Bliski Wschód i rejon cieśnin Morza Śródziemnego i Czarnego. Ze względu na osłabienie sił morskich Rosji i powrotu do polityki "kontynentalnej", nastąpiła poprawa stosunków rosyjsko-brytyjskich, w wyniku czego podpisano umowę z Wielką Brytanią w sprawie podziału stref wpływów w Afganistanie.

Osłabienie siły militarnej Rosji po wojnie czasowo zmieniło równowagę sił w Europie na rzecz Państw Centralnych, co dało możliwość Austro-Węgrom do aneksji Bośni i Hercegowiny. Ogólnie jednak Berlin i Wiedeń z porażki Rosji w wojnie rosyjsko-japońskiej nic nie zyskały i to nie tylko z powodu utworzenia sojuszu brytyjsko-francusko-rosyjskiego. Wstyd z porażki Rosji w wojnie, doprowadził do pozytywnych zmian w armii i marynarce. Przeprowadzone reformy wojskowe w latach 1905-1912 sprawiły, że na frontach I wojny światowej armia rosyjska działała bardziej sprawnie niż w latach 1904-1905. Oficerowie młodsi i starsi aktywnie wykorzystywali zgromadzone doświadczenie bojowe. Prowadzono bardziej aktywne szkolenie, co było szczególnie widoczne w artylerii. Rosyjskie działa polowe w 1914 roku, prowadziły skuteczny ogień z zakrytych pozycji, tworząc trzon obrony m.in. w bitwie galicyjskiej.

12. Bałkany w przestrzeni politycznej i społecznej XX wiecznej Europy.

Etniczna mozaika Bałkanów utrudniała utworzenie trwałych państw narodowych. „Bałkanizacja” stała się synonimem rozbicia politycznego, małostkowego nacjonalizmu i zażartych walk. Podczas trzech wojen bałkańskich z początku XX wieku nowe powstałe państwa chrześcijańskie z taką samą zajadliwością walczyły między sobą jak z wycofującymi się Turkami.

Kryzys w Bośni pokazał, gdzie leży najbardziej prawdopodobny punkt zapalny Europy. Austro-Węgry dokonały aneksji Bośni w roku 1908, nie mając po temu nawet cienia prawnego usprawiedliwienia; przedtem przez trzydzieści lat okupowały kraj i zarządzały nim na mocy międzynarodowego mandatu.

W latach 1912-1913 na Bałkanach toczyły się trzy lokalne wojny. W maju 1912 roku Włochy zaatakowały Imperium Osmańskie, zdobywając Rodos, Trypolis i Cyrenajkę. W październiku roku 1912 Liga Bałkańska (Czarnogóra, Serbia, Bułgaria, Grecja) - podjęła skierowaną przeciwko Turkom ofensywę w Macedonii. W czerwcu 1913 roku Bułgaria zaatakowała Serbię, rozpoczynając bałkańską wojnę rozbiorową. Przy każdej z tych okazji zwoływano międzynarodowe konferencje i podpisywano traktaty. Albania otrzymała niepodległość, natomiast Macedonia nie.

„Jeśli ta wojna wybuchnie, nikt nie będzie w stanie przewidzieć, jak długo potrwa, ani jak się skończy(…) Panowie ! Być może będzie to wojna siedmioletnia; być może wojna trzydziestoletnia(…) i biada temu, kto pierwszy wrzuci zapałkę do beczki z prochem” - Helmut Karl Bernhard von Moltke

Geneza konfliktów

Przed XIX w. Bałkany, tu rozumiane przede wszystkim jako ich część północno-zachodnia, a w mniejszym stopniu tereny Grecji i Bułgarii, były w większości pod władzą Imperium Osmańskiego. Był to teren w większości zamieszkany przez Słowian, między którymi głównym rozdzielnikiem była religia. Ówczesna świadomość narodowa była bardzo niewielka, co wynikało z charakteru władzy tureckiej, która nie zmuszała nikogo do wyrzekania się swojej kultury, nie prowokując tym samym reakcji narodowowyzwoleńczej.

Jednakże na skutek rozwoju świadomości narodowej, a co za tym idzie, nacjonalizmów lokalnych, sytuacja stawała się w tym rejonie coraz bardziej niestabilna, szczególnie ze względu na duże wymieszanie między grupami religijnymi. Podział powstał głównie, choć nie wyłącznie, na tej podstawie - katolicy określili się jako Chorwaci, prawosławni jako Serbowie, a muzułmanie jako Bośniacy. Świadomość pojawiła się również wśród Albańczyków, którzy nie wywodzą się z ludów słowiańskich, a raczej z niezromanizowanych Illirów i Traków. Rozwijały się również nacjonalizmy w regionach ościennych - Bułgarii, Grecji, na Węgrzech, co ze względu na pewien stopień osadnictwa wspomnianych narodów na terenie Bałkanów Centralnych miało wpływ na ten rejon.

Nałożyła się na to sytuacja międzynarodowa, sprzeczne interesy mocarstw w tym regionie oraz postępujące osłabienie wewnętrzne Imperium Osmańskiego - zwanego, szczególnie pod koniec XIX w., chorym człowiekiem Europy.

Początek konfliktów

Pierwszym państwem z rejonu Bałkanów, które uzyskało niepodległość, była Serbia - po dwóch powstaniach, w których zdobyła najpierw częściową autonomię, a następnie niepodległość, po długiej walce, zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Wspierana była przez Austro-Węgry oraz Rosję, które liczyły na objęcie protektoratu na tych ziemiach, oraz na osłabienie Turcji.

Kolejnym państwem była Grecja, która po dziewięcioletniej wojnie zdobyła w 1830 r. niepodległość dzięki wydatnej pomocy Francji, Wielkiej Brytanii i Rosji, choć objęła tylko południową cześć historycznej Hellady.

W 1876 Serbia ogłosiła zjednoczenie z Bośnią i Czarnogórą, co doprowadziło do wojny z Turcją, do której przystąpiła również Rosja. To spowodowało m.in. ogłoszenie niepodległości przez Rumunię (1877) i Bułgarię. Rozwiązanie tej wojny przyniósł Pokój w San Stefano z 3 marca 1878, który osłabiając Turcję, wzmacniał Rosję. W tej sytuacji inne mocarstwa (przede wszystkim Wielka Brytania) doprowadziły do Kongresu w Berlinie, który ograniczył wpływy Rosji, głównie przez pomniejszenie Bułgarii. Jednocześnie zaprzepaszczone zostały dążenia Serbskie - choć niepodległość Serbii i Czarnogóry została zatwierdzona, to Bośnia i Hercegowina zostały przekazane pod władzę Austro-Węgier.

Rosja popierała ideę zjednoczenia Słowian na Bałkanach (Panslawizm) pod przywództwem prawosławnej Serbii. Ten mały kraj stał się sojusznikiem Rosji. Układ serbsko-rosyjski był zagrożeniem dla monarchii Austro-Węgierskiej (zamieszkiwanej przez 7 mln Słowian). W 1908 roku, gdy Austro-Węgry zaanektowały okupowaną od 1878 roku Bośnię i Hercegowinę, na Bałkanach groził wybuch wojny. 13 marca 1912 miał miejsce konflikt zbrojny (tzw. Pierwsza wojna bałkańska) - Grecja, Serbia, Czarnogóra i Bułgaria zaatakowały Turcję, która została pokonana tracąc niemal wszystkie ziemie w Europie.

Zwycięskie państwa nie doszły do porozumienia i rok później Grecja, Serbia, Czarnogóra, Rumunia oraz Turcja zaatakowały i pokonały Bułgarię (Druga wojna bałkańska). Po tej wojnie wzrosła siła Serbii, ale Rzesza i Austro-Węgry utworzyły niezawisłą Albanię (żeby nie pozwolić na rozwój Serbii). Sytuacja w regionie była raczej niestabilna - to właśnie zamach serbskiego nacjonalisty na Arcyksięcia Austro-Węgier był przyczyną najpierw wypowiedzenia wojny przez Austro-Węgry Serbii, a w efekcie szeregu sojuszy - Pierwszej wojny światowej.

Budowa niepodległości

Po I wojnie światowej sytuacja w kotle bałkańskim była bardzo chaotyczna. Upadek Monarchii Austro-Węgierskiej oraz rewolucja w Rosji zlikwidowały dotychczasowe mocarstwa, których strefą wpływów były Bałkany. Także inne państwa tego regionu (Imperium Osmańskie oraz Bułgaria) znalazły się po stronie przegranych. Jednak rejonem były zainteresowane państwa alianckie m.in. Włochy oraz Grecja, co wpłynęło na konsolidację lokalnych działaczy niepodległościowych.

Tymczasem już w trakcie wojny zwiększała się liczba zwolenników zjednoczonego państwa Słowian bałkańskich. W 1915 powstał Komitet Jugosłowiański z siedzibą w Londynie. Dwa lata później podpisał on umowę z rządem Serbii, w efekcie której zadeklarowano powołanie po wojnie wspólnego państwa Słowian południowych, będącego królestwem pod berłem serbskich Karadziordziewiciów.

Realizacja tych postanowień miała miejsce pod koniec 1918 roku - w październiku powstała w Zagrzebiu Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów. Parlament chorwacki zerwał unię z Węgrami, a następnie, 31 października proklamowane zostało Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów. W tym czasie Wojwodina i Czarnogóra przyłączyły się do Serbii, a parlament Państwa SHS uchwalił zjednoczenie ziem Słowian południowych. Wkrótce potem, 1 grudnia, powstało Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

Międzywojnie

Młode państwo nie było jednak w komfortowej sytuacji. Liczne konflikty terytorialne (Karyntia, Triest, Baczka, Macedonia, Kosowo) ze wszystkimi sąsiadami (Austrią, Węgrami, Rumunią, Bułgarią, Grecją i Albanią) nie sprzyjały stabilizacji. Także wewnątrz państwa istniały silnie separatystyczne tendencje odśrodkowe, a także, z drugiej strony, dążenia do dominacji jednej grupy etnicznej nad innymi (szczególnie konflikt na linii Serbowie-Chorwaci). Przykładem niepokojów, jakie to wywoływało, był np. zamach, przeprowadzony w 1928 r. przez posła czarnogórskiego, w którym zginęło trzech członków Chorwackiej Partii Chłopskiej, w tym jej założyciel i lider - Stjepan Radic. Efektem tego były powszechne niepokoje w Chorwacji.

W konsekwencji król Aleksander I zawiesił obowiązywanie konstytucji, przy okazji zmieniając nazwę państwa na Królestwo Jugosławii. Efektem tego były dalsze niepokoje, co w połączeniu z zaostrzaniem się kursu jego rządów, doprowadziło do jego zamordowania przez terrorystów chorwackich i macedońskich. Rządy za jego małoletniego następcę sprawowała Rada Regencyjna, co spowodowało dalsze konflikty wewnątrzpaństwowe.

W 1941 roku Jugosławia przystąpiła do Paktu Stalowego, sprzymierzając się z Osią. Wkrótce po tym miał miejsce przewrót, w wyniku którego zadeklarowano ponowną neutralność. W efekcie wywołało to inwazję Niemiec na Jugosławię, która broniła się przez 12 dni. W efekcie powstało Niezależne Państwo Chorwackie, na czele którego stanął przywódca ustaszy (tj. chorwackich nacjonalistów) Ante Pavelić, a resztę ziem podzielono między Niemcy, Włochy, Węgry i Bułgarię. Niemal od razu rozpoczęły się w tym rejonie walki partyzanckie (górzysty i zalesiony teren Jugosławii ułatwiał działania), które wkrótce przerodziły się w trójstronną wojnę domową, którą toczyli z jednej strony chorwaccy ustasze wspierani przez Niemców, z drugiej monarchistyczna, serbska partyzantka Dragoljuba Mihailovicia, zwana czetnikami, oraz partyzantka komunistyczna pod dowództwem Josipa 'Broz' Tity. Zdarzała się zresztą współpraca pomiędzy czetnikami a Niemcami, ci pierwsi bowiem unikali walk z okupantem, koncentrując się na zwalczaniu komunistów.

Sytuacja po 1945 roku

Po II wojnie światowej słowiańskie państwa bałkańskie ponownie zjednoczyły się w Jugosławię, głównie dzięki zabiegom Broz Tity. Objął on najważniejsze funkcje w państwie i doprowadził do stłumienia wewnętrznych konfliktów etnicznych. Po jego śmierci w 1980 roku stare problemy jednak odżyły, a wzajemne antagonizmy zaczęły się nasilać.

Sytuacja zaogniła się gwałtownie po upadku "żelaznej kurtyny". Poszczególne kraje składowe federacji ogłosiły niepodległość - Słowenia i Chorwacja (25 czerwca 1991 r.), Macedonia (17 września 1991 r.), Bośnia i Hercegowina (1 marca 1992 r.). W federacji pozostali Serbowie i Czarnogórcy, zmieniając w 1992 r. nazwę państwa na Federalną Republikę Jugosławii. Z decyzjami Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny nie pogodzili się zamieszkujący te tereny Serbowie i ogłosili secesję od tych krajów, tworząc separatystyczne republiki oraz doprowadzając do wojny na terenie Chorwacji i Bośni. Konflikty zbrojne zakończyły się w 1995 r. układem z Dayton.

W 1998 zarzewiem kolejnego konfliktu stało się Kosowo, autonomiczna część Nowej Jugosławii. Stanowiący większość mieszkańców Albańczycy domagali się niepodległości, co wobec ograniczania autonomii prowincji doprowadziło do wojny partyzanckiej. Konflikt udało się zażegnać w 1999 r., kiedy to Kosowo otrzymało status międzynarodowego protektoratu (będąc jednak formalnie częścią Serbii).

17 lutego 2008 r. Zgromadzenie Narodowe w Prisztinie proklamowało niepodległość Kosowa (wbrew władzom Serbii).

13. W jaki sposób I Wojna Światowa wpłynęła na stosunki międzynarodowe ?

„Wojna żołnierzy” z lat 1914-1918 była czymś zupełnie innym niż „wojna narodów” z lat 1939-1945. Każdy, kogo w jakiś sposób dotknęła walka między komunizmem i faszyzmem, był skłonny widzieć w tych ruchach po prostu dwie przeciwności. Dziś, z uprzywilejowanej pozycji, jaką daje perspektywa minionego czasu, staje się coraz bardziej jasne, że kolejne konflikty były elementami dynamicznego procesu: dwie wojny światowe były dwoma aktami tego samego dramatu. Przede wszystkim zaś głównych przeciwników w drugiej wojnie światowej stworzyły nie do końca załatwione sprawy pierwszej. Wchodząc w roku 1914 w zbrojny konflikt, państwa Europy wyzwoliły chaos, z którego zrodził się już nie jeden, lecz dwa ruchy rewolucyjne; pierwszy został unicestwiony w roku 1945, drugi - trwał dalej, dopóki się nie rozsypał w gruzy pośród dramatycznych wydarzeń z lat 1989-1991.

Byłoby jednak przesadą twierdzić, że w Europie panował spokój. Europa Zachodnia odczuła pewną ulgę; natomiast na rozległych obszarach w Europie Środkowej i Wschodniej doszczętnie załamał się wszelki dotychczasowy ład. Narodziło się kilkanaście nowych państw, i każe było poróżnione z sąsiadami. Największe z nich - Rosja Sowiecka - prowadziło wojnę z większością swoich obywateli oraz ze wszystkimi swoimi sąsiadami, a także zachowywało się jak provocateur w stosunku do wszystkich rewolucyjnych wybuchów w innych krajach. Tak więc, podczas gdy zwycięskie państwa sojusznice starały się zaprowadzić pokój wszędzie tam, gdzie to było możliwe, przeważająca część kontynentu była nadal uwikłana w ostre konflikty. Churchill pisał „Wojna olbrzymów się skończyła. Zaczęła się wojna karłów”.

Zwycięskie państwa sprzymierzone nie widziały żadnego powodu, dla którego miałyby zajmować się aspiracjami narodów podległych właśnie im - na przykład Irlandczyków, a tymbardziej społeczności zamieszkujących kolonie.

Mocarstwa zachodnie nie wykazywały w stosunku do siebie zbytniej solidarności. Amerykanie podejrzewali Brytyjczyków i Francuzów o imperialistyczne zapędy. Brytyjczycy podejrzewali Francuzów o ciągoty napoleońskie. Zarówno Brytyjczycy, jaki Francuzi podejrzewali Amerykanów o to, że niezbyt mocno się angażują. Obawy te zresztą jasno się potwierdziły, kiedy amerykański kongres nie wyraził zgody ani na ratyfikację traktatu wersalskiego z Niemcami, ani na udział Ameryki w Lidze Narodów, która była ukochanym pomysłem Wilsona. Dyplomacja państw sprzymierzonych nie doceniała w należytym stopniu problemu, jaki stwarzało egzekwowanie realizacji postanowień. Politycy mogli sobie podejmować w Paryżu bardzo doniosłe decyzje. Natomiast czymś zgoła odmiennym było wprowadzenie tych decyzji w praktykę w odległych miejscach Europy, gdzie zachodnie mocarstwa nie miały ani większych wpływów, ani żadnej władzy. Niektóre komisje zapewniały doraźne rozwiązania niektórych problemów niektórych miejscach. Ale Liga Narodów od urodzenia była bezsilna. Stany Zjednoczone odwróciły się plecami; Brytyjczycy byli zdemobilizowani; Francuzi wzdragali się przed perspektywą porządkowania kontynentu w pojedynkę.

Międzynarodowy klimat, jaki powstał w wyniku kongresu, nie był jednak wcale zdrowy. Mieszanina chęci odwetu i cynizmu, jaką zaprezentowały zwycięskie państwa sprzymierzone, nie zapowiadała wiele dobrego. Sprawy Europy Wschodniej - gdzie tkwiło początkowe źródło konfliktu - wciąż były nieuregulowane. Jeszcze nie zdążył wyschnąć atrament na traktatach pokojowych, a już różni ludzie zabrali się do ich rewizji.

14. Scharakteryzuj międzynarodowy kontekst rewolucji bolszewickiej.

(…) Na Litwie utworzono we wrześniu 1917 roku Tarybę , czyli Radę Narodową. W Finlandii niepodległa republika musiała walczyć o życie przy pomocy Niemców od połowy 1917 do 1918 roku. Na Ukrainie ruch narodowościowy doszedł do głosu, kiedy tylko osłabła władza centralna. W listopadzie 1917 roku utworzono Republikę Ukraińską ze stolicą w Kijowie. Na mocy tak zwanego traktatu chlebowego z 9 lutego 1918 roku została ona uznana przez państwa centralne w zamian za kontrakty zbożowe. Na Kaukazie w tym samym czasie została powołana do istnienia niepodległa Federacja Zakaukaska.

W obliczu tej spontanicznej fali separatyzmu kolejne rządy rosyjskie w Piotrogrodzie nie miały wyboru i musiały się ugiąć pod naporem burzy.

O obcej interwencji w Rosji mówi się z pewną przesadą. Z pozoru wyglądało na to, że straszliwa mieszanina outsiderów o złych zamiarach wściubia nos w nieszczęsne sprawy Rosji. Regularna armia niemiecka była pozostałością Wielkiej Wojny na Ober-Ost (froncie wschodnim). Ochotnicza armia niemiecka z „Baltikum” wędrowała po Litwie i Łotwie; polskie nieregularne formacje generała Małachowicza-Bułaka po Białorusi; regularne oddziały polskie pojawiły się na Ober-Ost tuż po wycofaniu się stamtąd Niemców. Brytyjskie odziały ekspedycyjne wylądowały w Murmańsku i w Batumi w Gruzji; Francuzi okupowali Odessę; Amerykanie i Japończycy opanowali Władywostok i Daleki Wschód. Sowieckiej propagandzie bardzo łatwo było przemienić tych wszystkich cudzoziemców w spisek złych kapitalistów, wynajętych w celu zniszczenia Rosji. Tymczasem nie było żadnego takiego spisku. Rządom państw sprzymierzonych chodziło po prostu o to, żeby uratować Imperium Rosyjskie od rozpadu; nie mieli nic wspólnego z obecnością Niemców, a tymbardziej Polaków, którzy otwarcie lekceważyli radę sprzymierzonych, aby trzymać się z daleka. Ekspedycje państw sprzymierzonych miały na celu ochronę zapasów amunicji, które wcześniej wysłano do rosyjskich portów z przeznaczeniem dla Rządu Tymczasowego. Ich sympatie były niewątpliwie po stronie byłych rosyjskich sprzymierzeńców, których obalił bolszewicki zamach stanu i którzy teraz błagali o pomoc. Ale państwa sprzymierzone nigdy nie wysłały ani ludzi, ani pieniędzy na przeprowadzenie jakichkolwiek poważnych operacji wojskowych. Wycofały się, kiedy dla wszystkich stało się widoczne, że ich obecność pozwala bolszewikom uprawiać na wielką skalę propagandę sukcesu.

Przeciw nowej władzy wystąpiły „białe armie” admirała Aleksandra Kołczaka na Syberii, Antona Denikina na południu Rosji i na Ukrainie oraz Nikołaja Judenicza na północy Buntowali się też Kozacy, a 40-tysięczny Legion Czechosłowacji, złożony z jeńców z armii austro-węgierskiej, opanował kolej transsyberyjską. Na Ukrainie działania zbrojne podjęli anarchiści pod wodzą Nestora Machno. Wkrótce do interwencji przeciw władzy bolszewickiej przystąpiło 14 państw. Łącznie ponad 100 tys. Wojsk francuskich, brytyjskich, japońskich i amerykańskich wylądowało w Murmańsku, Archangielsku, Odessie i Władywostoku.

Wizja rewolucji światowej i powstania nowego, sprawiedliwego świata fascynowała zarówno ludzi prostych, jak i intelektualistów, których pociągały też szybkie rezultaty rewolucyjnych działań.

15. Odbudowa państwa polskiego i jego powrót do polityki międzynarodowej.

Częściowo odpowiedź na pytanie 17.

W roku 1918 Polska odzyskała niepodległość. Wydarzenie to było konsekwencja pierwszej wojny światowej, która toczyła się w latach 1914-1918. Tym samym nadszedł czas na odbudowanie państwa. Podzielone między trzech zaborców państwo polskie było bardzo zdezorganizowane. Niektóre regiony były bardziej rozwinięte, niektóre zaś zacofane. Odbudowa państwa nie była więc zadaniem prostym. Odbudowa ta miała obejmować: odbudowę gospodarki państwa, budowę portu w Gdyni, reformę oświaty, reformę rolna oraz walutową, jak również reformę celna z Niemcami. Głównym problemem gospodarczym było przezwyciężenie dysproporcji ziem trzech zaborów. Poszczególne części ziem polskich przez ponad sto lat były pod trzema różnymi organizacjami gospodarczymi, dlatego też polski kapitalizm określono mianem kapitalizmu wyspowego. Najgorzej rozwinięte gospodarczo były przy tym ziemie byłego zaboru austriackiego. Na ziemiach tych nie było rozwiniętej produkcji przemysłowej, znaczne były także zniszczenia wojenne.

Kolejną, wielką inwestycją nowego państwa miała być budowa portu w Gdyni. Decyzja o tej inwestycji zapadła w czasie obrad sejmu w roku 1922. Już w roku 1924 rozpoczęto tą budowę, jednakże na skutek znacznego braku kapitału nie ukończono jej. W tym tez czasie budowano także sieć kolejową, która łączyłaby Gdańsk z rożnymi ośrodkami przemysłowymi.

Bardzo istotnym elementem były kwestie oświaty. W roku 1919 wydano dekret, który wprowadził obowiązek szkolny dla dzieci w wieku od siedmiu do czternastu lat. Było to podyktowane między innymi wysoką skalą analfabetyzmu, szczególnie na obszarze byłego zaboru austriackiego oraz Królestwa Polskiego, gdzie dostęp do szkół był utrudniany przez władze. W Galicji analfabetyzm wynosił trzydzieści cztery procent. Dzięki obowiązkowi szkolnemu w szkołach podstawowych w roku 1925 uczyło się już osiemdziesiąt procent dzieci. Obowiązek nauki czytania oraz pisania wprowadzono także w wojsku. Rozwinięciu uległo szkolnictwo średnie, a także i wyższe. Oprócz takich ośrodków uniwersyteckich jak Kraków, Lwów oraz Warszawa powstały nowe w Poznaniu, w Wilnie oraz w Lublinie. W tym tez czasie w Krakowie powstała, prężnie rozwijająca się do dnia dzisiejszego Akademię Górniczo-Hutnicza. Polskim.

Poważnym problemem była inflacja oraz hiperinflacja. Sytuacja ekonomiczna kraju była bowiem bardzo zła, tym bardziej , ze nie było wówczas inwestycji zagranicznych. Tym samym znacznie spadła wartość pieniądza. Do roku 1923 sytuacja była w miarę stabilna, gdyż udało się zmniejszyć bezrobocie oraz zwiększyć popyt. Od roku 1923 inflacja natomiast zaczęła wzrastać. W końcu inflacja przekształciła się w hiperinflację. Z problemem tym, w dość radykalny sposób próbował sobie poradzić Władysław Grabski. Jego reformy, które uderzyły głównie w bogate klasy, były powodem wielu zamieszek, miedzy innymi w Tarnowie oraz w Bolesławie, w czasie których zginęło w sumie około trzydzieści osób. Reformy Władysława Grabskiego obejmowały: wprowadzenie podatku od wszelkiego majątku, dość surowe oszczędności w budżecie państwa, zaciągnięcie zagranicznej pożyczki, wprowadzenie trwałego kursu dolara, wstrzymanie emisji marki polskiej. Reforma walutowa została przeprowadzona 1 stycznia 1924 roku. Tym samym została zlikwidowana Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, został powołany Bank Polski oraz wprowadzono nową jednostkę walutową - jeden złoty polski. Kolejną ówczesna reforma była reforma rolna. Została ona uchwalona dnia dwudziestego ósmego grudnia 1925 roku i podlegały jej ziemie prywatne, państwowe oraz kościelne. Parcelacja była jednak dobrowolna i zakładano, że w przeciągu roku ulegnie jej 200.000 hektarów. Sytuacja w kraju nie była jednak zadawalająca. Destabilizacja związana była z takimi wydarzeniami jak: spadek koniunktury, napięcia społeczne, konflikty narodowościowe na kresach wschodnich, wojna celna z Niemcami. Najbardziej niekorzystne były jednak kwestie stosunków z innymi państwami oraz z mniejszościami narodowymi na ziemiach II Rzeczpospolitej. Nastąpiło te z znaczne pogorszenie sytuacji gospodarczej państwa. Konsekwencją takiej sytuacji było to, iż rząd polski podniósł cła. W ten sposób popadł w konflikt z Niemcami. Niemiecka odpowiedzią był zakaz importu polskiego węgla do Niemiec. Było to możliwe, gdyż w roku 1925 wygasły postanowienia traktatu wersalskiego. Wojna celna miała bardzo niekorzystne konsekwencje dla polskiej gospodarki. Przede wszystkim jej skutkiem był wzrost produkcji na rynku krajowym. Tym samym osłabieniu uległ rząd Stanisława Grabskiego. W roku 1925 ponownie zaczęto przyspieszać budowę portu w Gdyni. W ten sposób chciano uniezależnić się od Niemców. Sytuacja ekonomiczna Polski w owym czasie była bardzo niekorzystna. Po wojnie celnej z Niemcami znacznie spadły wpływy do budżetu państwa, nastąpił spadek produkcji oraz znaczny wzrost bezrobocia. Ta niekorzystna sytuacja społeczna oraz ekonomiczna miała swe przełożenie także na sytuacje polityczną. Nastąpiło bowiem znaczne zachwianie pozycji rządu Władysława Grabskiego. Zarówno w sejmie jak i w senacie wzrosła opozycja przeciw niemu. Czas zaborów oraz okres pierwszej wojny światowej sprawił, że nowe państwo było w tragicznym wręcz położeniu ekonomicznym i społecznym, wymagało więc wielu reform. Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości były dla państwa polskiego ciężką próbą. Odbudowa struktur państwowych okazała się bowiem bardzo trudnym zadaniem. Dodatkowo sytuacje komplikowała ciężka sytuacja społeczna, liczne konflikty i wzrost społecznego niezadowolenia. Ten niekorzystny i trudny czas nie trwał jednak bardzo długo. Po nim bowiem nastąpił okres względnej stabilizacji. Rozwiną się przemysł, dzięki czemu państwo dotąd głównie rolnicze zaczęło powoli przekształcać się w państwo przemysłowe, eksportujące swoje towary za granicę. Oprócz przemysłu poprawie uległa sytuacja na wsi, spadło bezrobocie, rozwinęły się szkoły, biblioteki i inne instytucje społeczno-kulturowe. Nastąpił też znaczny rozwój szkolnictwa wyższego.

Położenie międzynarodowe

Należąc do państw, które swą pozycję powojenną zawdzięczały trumfowi ententy w I wojnie światowej, Polska była związana ze zwycięską koalicją. Poza nią znaleźli się obaj sąsiedzi zagrażający suwerenności II Rzeczypospolitej - Niemcy i ZSRR. O stosunku Rosji Radzieckiej do odrodzonej Polski świadczą słowa Lenina, który twierdził, że „potworny pokój wersalski” utrzymuje się tylko dlatego, że ententa wepchnęła między Niemcy i Rosję państwo polskie. Traktat ryski z 1921r. był dla bolszewików wyrazem doraźnej konieczności, ale nie zamierzali go respektować. Władze radzieckie podejmowały różne akcje zmierzające do oderwania od Polski Kresów Wschodnich. Polska nie otrzymała sum przyznanych jej w traktacie, odmawiano też zwrotu dzieł sztuki zagrabionych po rozbiorach. Polacy nadal zapełniały więzienia Czeka, repatriacja napotykała przeszkody, a szczególnie bezwzględnie walczyli bolszewicy z aktywnością religijną Polaków po wschodniej stronie granicy. Głębokie oburzenie wywolała w Polsce profanacja szczątków błogosławionego Andrzeja Baboli, umieszczonych na wystawie w Moskwie w 1921r. Protesty w cywilizowanym świecie wywołał też moskiewski proces arcybiskupa mohylewskiego Jana Cieplaka i innych księży w marcu 1923r., zakończony dwoma wyrokami śmierci. Równie trudne były w pierwszych latach niepodległości stosunki z Niemcami. W Republice Weimarskiej nie zrezygnowano z ziem dawnego zaboru pruskiego. Sytuacja w Niemczech jesienią 1923r. obudziła nadzieje Kremla na rewolucję. Na granicy polsko-radzieckiej wzmocniono siły Armii Czerwone, a Międzynarodówka Komunistyczna rzuciła Polsce wyzwanie: czy chce być „pomostem”, czy „barierą” między Rosją i Niemcami. Na szczęście zgaszenie ognia rewolucji w Niemczech zapobiegło groźbie połączenia sił niemieckich i radzieckich.

Spośród państwa zachodnich najlepsze stosunki łączyły Polskę z Francją, która na wschodzie Europy szukała sojuszników przeciw Niemcom. Rezultatem wizyty Piłsudskiego w Paryżu było podpisanie w lutym 1921r. deklaracji o przyjaźni i układu politycznego wraz z konwencją wojskową o wzajemnej pomocy na wypadek napaści Niemiec na którąś ze stron. Francja kazała sobie jednak drogo płacić za ten układ, żądając specjalnych przywilejów dla kapitału francuskiego w Polsce. Stając się sojusznikiem Francji, Polska nie mogła też liczyć na poparcie Wielkiej Brytanii, w której Polskę przedstawiano na ogół, w ślad za propagandą niemiecką i radziecką, jako kraj niestabilny i wykazujący skłonności zaborcze wobec sąsiadów. Włochy odnosiły się do Polski obojętnie, a Stany Zjednoczone wycofały się w ogóle z aktywności politycznej w Europie.

Dyplomacja polska stała się stworzyć w Europie Środkowej i Wschodniej blok obronny przeciw Niemcom i ZSRR, jednak bez powodzenia. Na przeszkodzie polskiej koncepcji takiego bloku, zwanego Międzymorzem, stała Czechosłowacja, która nie chciała się wiązać przeciw Rosji. Stosunki polsko-czechosłowackie zaogniał spór o Śląsk Cieszyński i proradziecka postawa Pragi podczas wojny polsko-bolszewickiej. Krajem współpracującym z Polską była Rumunia, obawiająca się roszczeń ZSRR do przyłączonej po 1918r. Besarabii, ale niezbyt pewna jako sojusznik przeciwko Niemcom. Polska i Rumunia podpisały w marcu 1921r. układ o wzajemnej pomocy. Niechęć Czechosłowacji oraz obojętność Rumunii i Jugosławii udaremniły przystąpienie Polski do Małej Ententy. Jej ostrze skierowane było przeciw Węgrom, z którymi Polska utrzymywała dobre stosunki. Nie udało się też przyciągnąć do projektu Międzymorza państwa bałtyckich. Estonia i Łotwa były zainteresowane taką współpracą, w przeciwieństwie do Litwy, zdecydowanie przeciwnej ze względu na konflikt o Wilno i obawy przed dominacją polską.

Podczas gdy w stolicach państw zwycięskich usiłowano umocnić bezpieczeństwo europejskie przez wielostronne gwarancje dla istniejących granic, rząd niemiecki zgodził się na zawarcie paktu gwarantującego granicę Niemiec bez równoczesnych gwarancji granic wschodnich. W Polsce odebrano to jako jednoznaczne zagrożenie dla granicy polsko-niemieckiej i zarzucono mocarstwom zachodnim, że Rzeczypospolitą wybrano na ofiarę zadośćuczynienia żądaniom niemieckim.

Rząd polski wystąpił do ZSRR z propozycją zawarcia układu o nieagresji, jednak Kreml ten projekt odrzucił Starania polskie doprowadziły do przejściowej poprawy stosunków z Czechosłowacją. Zbliżenie Warszawy z Pragą powitano z nadzieją w Paryżu i Londynie oraz z nieukrywaną wrogością w Berlinie. Odstręczyło to rząd Czechosłowacji od bliższej współpracy z Polską. W trakcie polsko-niemieckiej wojny celnej oficjalne czynniki niemieckie nie ukrywały nadziei, że ziemie dawnego zaboru pruskiego wrócą do Niemiec.

Akcja dyplomacji polskiej, która usiłowała sparaliżować rokowania dotyczące układów gwarancyjnych, zawiodła. Postanowienia układów, podpisanych ostatecznie w szwajcarskim Locarno, zdestabilizowały układ sił w Europie. Dyplomaci zachodni, błędnie oceniając intencje niemieckie, fraktycznie zachęcili Niemcy do szukania dróg ekspansji na wschodzie Europy. Polsce pozostawało wierzyć we francuskie gwarancje dla granicy polsko-niemieckiej. Tymczasem ustępstwa mocarstw zachodnich wobec Niemiec nie zapobiegały ponownemu zbliżeniu między Berlinem i Moskwą. Jeszcze w trakcie konferencji lokarneńskiej Niemcy zawarły z ZSRR umowę handlową, w kwietniu 1926r. zaś podpisały w Berlinie niemiecko-radziecki układ o przyjaźni i neutralności. Pomimo wszystkich dzielących je różnic, dwaj wrogowie systemu wersalskiego znów podali sobie ręce. Dla Polski oznaczało to wzrost zagrożenia.

16. Istota ładu wersalskiego

Wersalski traktat pokojowy 1919, właściwie traktat pokoju z Niemcami, kończący I wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 przez Niemcy i państwa zwycięskiej koalicji. Wszedł w życie 10 stycznia 1920. Składał się z 440 artykułów. Ustalał nowy porządek terytorialny i polityczny w Europie, tzw. system wersalski.

W wyniku układu Niemcy utraciły ok. 6,5 mln ludności i ok. 70,5 tys. km2, na rzecz: Francji - Alzację i Lotaryngię, Belgii - okręg Eupen i Malmédy, Polski - Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie, Czechosłowacji - Kraik Hulczyński. Utworzono Wolne Miasto Gdańsk. Kłajpeda i okręg Saary zostały poddane pod międzynarodową kontrolę, na terenie Szlezwiku, Górnego Śląska, Warmii i Mazur miały być przeprowadzone plebiscyty, niemieckie kolonie podzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów.

Wprowadzono demilitaryzację strefy nadreńskiej, ograniczono liczebność armii niemieckiej do 100 tys., wprowadzono zakaz posiadania czołgów, lotnictwa, okrętów podwodnych, nakazano zniszczyć fortyfikacje. Na Niemcy nałożono obowiązek wypłaty (do 1951) odszkodowań wojennych w wysokości 132 mld marek w złocie.

Wersalski traktat pokojowy był wynikiem obrad paryskiej konferencji pokojowej 1919-1920. System wersalski nakładał na wiele państw, m.in. na Polskę, obowiązek obrony praw mniejszości narodowych, w znacznym stopniu ograniczający suwerenność tych krajów, tzw. mały traktat wersalski.

17. Dyplomacja polska okresu międzywojennego - między Rosją (ZSRR) a Niemcami.

Sygnatariuszami zawartego w Locarno układu była Francja, Belgia, Niemcy a także jako gwaranci wypełnienia jego postanowień: Włochy i Wielka Brytania. Na mocy paktu reńskiego Niemcy z jednej strony i Francja oraz Belgia z drugiej gwarantowały wzajemnie nienaruszalność granic. Jednak jednocześnie takich gwarancji nie otrzymały wschodnie granice państwa niemieckiego. Było to równoznaczne z przyznaniem, że od tej chwili niemieckie granice dzielą się na nienaruszalne i te, które mogą zostać zrewidowane. Do tej drugiej kategorii należały przede wszystkim granice z Polską i Czechosłowacją. Trudno się dziwić, że taki obrót spraw wywołał w Warszawie poruszenie i mocno zaniepokoił polskich polityków. Niemcy przestały być na zachodzie izolowane. Francja wyraźnie odcinała się od swojej wcześniejszej polityki wobec Niemiec. Niemcy stawały się dla niej równorzędnym partnerem. Oczywiście na takim układzie najwięcej tracił Polska, która nie mogła być już pewna skuteczności zawartego w 1921 roku sojuszu. Francja skupiła się na swoich własnych granicach i rezygnowała ze spoglądania na problemy europejskie w szerszej perspektywie. Za kilkanaście lat miało się to na niej zemścić. Na razie jednak politycy Francuscy byli bardzo konsekwentni w swojej polityce wobec Niemiec i tak miało już pozostać Az do 1939 r. W 1930 r. rozpoczęła się budowa tzw. Linii Maginota - zespołu umocnień i bunkrów na granicy z Niemcami, mających chronić Francję przez ewentualnym atakiem ze strony wschodniego sąsiada. Kroki takie, jak ten tylko umacniały polityków w Warszawie, że Francja nie jest sojusznikiem godnym zaufania, a sam sojusz nie stanowi wystarczającej gwarancji dla Polski. W związku ze zmianą sytuacji międzynarodowej i ewidentnym osłabieniu pozycji Polski konieczne było wykonanie reorientacji w polskiej polityce zagranicznej.

Potrzebę takiego zwrotu doskonale rozumiał Józef Piłsudski, który faktycznie wytyczał kierunki polskiej polityki zagranicznej po dokonanym przez siebie i swoich ludzi zamachu stanu 12 V 1926 roku, który przeszedł do historii pod nazwą "przewrotu majowego". Piłsudski nie miał złudzeń, co do właściwych celów polityki francuskiej, dlatego wiedział, że należy szukać innych dróg zapewnienia bezpieczeństwa państwu polskiemu.

W drugiej połowie lat dwudziestych Polska dyplomacja zdecydowała się na większą aktywność na forum Ligi Narodów. Przede wszystkim z uwagi na to, że do ligi zostały przyjęte Niemcy (w 1926) i odgrywały w niej ważną role jako członek najważniejszej instytucji w tej organizacji, czyli Rady Ligi. Polska natomiast została członkiem półstałym Rady Ligi. Była więc wybierana do Rady, ale z prawem reelekcji, co faktycznie zapewniło jej zasiadanie w Radzie do 1938 roku. Polska dyplomacja liczyła, ze sprawy sporne z Niemcami można będzie załatwiać właśnie na forum Ligi. Jednak najbardziej pożądane dla strony polskiej było zawarcie dwustronnego układu z Niemcami. Ale w końcu lat dwudziestych i na początku lat trzydziestych było to niemożliwe. Realne stało się dopiero z chwilą dojścia do władzy Adolfa Hitlera i jego partii, który zmienił politykę niemiecka w stosunku do Polski w pierwszych latach swoich rządów. Zanim jednak to nastąpiło rząd polski doszedł do porozumienia ze Związkiem Radzieckim. Stalinowi zależało na ułożeniu poprawnych stosunków z zachodnim sąsiadem ZSRR. W tym czasie bowiem kraj ten był widownią brutalnej walki o władzę w łonie partii komunistycznej, przeprowadzano także w ZSRR forsowną kolektywizację, która wywoływał opór społeczny. W tej sytuacji władcy Związku Radzieckiego potrzebny był spokój na granicach zachodnich. Ponieważ także Polacy dążyli do unormowania wzajemnych stosunków, które dotąd nie układały się najlepiej, droga do podpisania porozumienia była otwarta. Polsko-radziecki pakt o nieagresji podpisano w Moskwie 25 VII 1932 r. okres jego obowiązywania ustalono na trzy lata. Po ich upływie został przedłużony o kolejne dziesięć. Mało to miejsce podczas wizyty w Moskwie Józefa Becka - polskiego ministra spraw zagranicznych.

Jak napisano wyżej zawarcie podobnego układu z Niemcami stało się możliwe po objęciu funkcji kanclerza Niemiec przez Adolfa Hitlera w styczniu 1933 r. Niemiecki przywódca chciał uspokoić opinię międzynarodową i w spokoju rozbudowywać niemiecki potencjał gospodarczy a przede wszystkim militarny. W pierwszym okresie swoich rządów nie miał zamiaru prowokować swoich sąsiadów. Poza tym uważał Polskę za naturalnego partnera w projektowanej przez niego inwazji na ZSRR. Dlatego tez dążył do unormowania, bardzo złych dotąd, stosunków z Polską. Tego samego pragnęli politycy w Warszawie. Pakt o nieagresji podpisano w Berlinie 26 I 1934 r. Miał obowiązywać przez 10 lat. Józef Piłsudski kilka miesięcy po jego zawarciu stwierdził, że da on Polsce spokój ze strony zachodniego sąsiada na około cztery lata. Pomylił się zaledwie o rok.

Układy zawarte z ZSRR i Niemcami były realizacją głównej zasady polityki zagranicznej Polski w latach trzydziestych, której autorem był Jozef Piłsudski. Polegała ona na utrzymywaniu "równych odległości" miedzy Warszawą i Berlinem oraz Warszawą i Moskwą. Polska miała pozostawać w dobrych relacjach z każdym z silnych sąsiadów, ale nie występować z jednym przeciwko drugiemu. Oczywiści nie wchodziły tu w grę żadne akcje militarne skierowane przeciw Związkowi Radzieckiemu i III Rzeszy. A szczególnie ze strony tego ostatniego państwa pojawiały się często propozycje zawarcia antyradzieckiego sojuszu i późniejszego zbrojnego wystąpienia przeciw ZSRR. Pierwsze takie oferty pojawiły się niedługo po zawarciu paktu o nieagresji w 1935 r. Sformułował je podczas swojej wizyty w Warszawie w styczniu tego roku Hermann Goering. Zaoferował on zawarcie tajnego układu, w którym podzielono by strefy zainteresowań obu krajów w ZSRR. Polska miał otrzymać Ukrainę i Litwę. Piłsudski, będąc wierny zasadzie "równych odległości" propozycję odrzucił. Ale podobne oferty miały być składane jeszcze co najmniej kilkakrotnie.

Zawarte układy z ZSRR i Niemcami były dowodem na samodzielność polityki zagranicznej Polski. Polska dyplomacja przestała oglądać się na Paryż i tam szukać pomocy. Oczywiście wpłynęło to na relacje na linii Warszawa-Paryż/ stosunki ochłodziły się. Szczególnie źle nad Sekwaną przyjęto układ polsko-niemiecki. Politycy francuscy interpretowali ten krok jako znak rozluźnienia sojuszu polsko-francuskiego. I nie mogły tego przekonania zmienić zapewnienia strony polskiej, że pakt o nieagresji z Niemcami nie koliduje z wykonaniem zobowiązań sojuszniczych wobec Francji. Politycy francuscy formując zastrzeżenia wobec polityki zagranicznej Polski zapominali zupełnie o tym, że oni w stosunkach z całkowicie nie liczyli się ze swym środkowoeuropejskim partnerem. Podczas podpisywania paktu reńskiego w 1925 roku Francuzi nie czuli się związani zobowiązaniami sojuszniczymi wobec Polski. A trzeba dodać, że waga tamtego porozumienia była znacznie większa niż polsko-niemieckiego paktu o nieagresji.

W tym samym roku kiesy podpisano pakt o nieagresji z Niemcami, dyplomacja polska zdobyła się na jeszcze jeden niezależny krok. 13 IX 1934 r. polski minister spraw zagranicznych J. Beck poinformował o wypowiedzeniu przez Polskę tzw. małego traktatu wersalskiego. Dotyczył on ochrony mniejszości narodowych. Kontrolę nad wypełnianiem jego postanowień sprawowała Liga Narodów. Wypowiedzenie małego traktatu wersalskiego było spowodowane planami przyjęcia do Ligi Narodów ZSRR i oddania miejsca temu państwu w Radzie Ligi. ZSRR miał zająć miejsce Niemiec, które w 1934 roku wystąpiły z tej międzynarodowej organizacji. Polskie władze obawiały się, że wraz z wejściem ZSRR w skład rady Ligi zaczną mnożyć się skargi mniejszości narodowych zamieszkujących na wschodnich ziemiach II Rzeczpospolitej inspirowane przez Moskę i da to pretekst Związkowi Radzieckiemu do wtrącania się w wewnętrzne sprawy Polski. Podobna sytuacja miała miejsce, kiedy do Ligi w 1926 roku zostały przyjęte Niemcy. Władze polskie nauczone doświadczeniem chciały uniknąć powtórzenia się tego scenariusza. Jednocześnie zademonstrowały niezależność Polski i pokazały, że ona sama kształtuje swoją politykę zagraniczną.

12 maja 1935 r. zmarł Józef Piłsudski. Był on twórca i faktycznym sternikiem polityki zagranicznej Polski od 1926 r. to on wytyczał jej kierunki i decydował o najważniejszych ruchach dyplomatycznych. Jego współpracownicy byli przede wszystkim zdolnymi wykonawcami woli Marszałka nie jego partnerami. I kiedy byłego Naczelnika Państwa zabrakło nie potrafili zdobyć się na samodzielne myślenie, nie umieli dostosować polskiej polityki zagranicznej do zmieniających się błyskawicznie realiów polityki międzynarodowej. Zabrakło przenikliwości Piłsudskiego, jego umiejętności dokonywania zmian w polityce zagranicznej.

Po roku 1935 sytuacja Polski zaczęła się coraz bardziej komplikować. Bardzo prawdopodobne, że nawet gdyby Piłsudski żył nie byłby w stanie zapobiec wydarzeniom, które miały wkrótce nadejść.

Od 1935 roku zmienił się sposób prowadzenia polityki zagranicznej przez Niemcy. Hitler nie miał ochoty na podchody i minimalne ustępstwa. Jego apetyt był duży i ciągle rósł. Jawnie dążył do całkowitego obalenia postanowień traktatu wersalskiego dotyczących Niemiec. Pragnął uczynić z III Rzeszy wielkie mocarstwo. Pierwszym krokiem prowadzącym do tego celu było odbudowanie potencjału militarnego państwa. Jak to zostało wspomniane na samym początku Niemcy decyzjami traktatu wersalskiego zostały w zasadzie pozbawione wojska. Pozwolono im zachować stutysięczną ochotniczą armię, która nie mogła posiadać czołgów ani lotnictwa bojowego. Znacznie ograniczono liczbę okrętów wojennych a także ich tonaż. Dodatkowo Niemcy nie mogli posiadać łodzi podwodnych. Tak stanowił traktat pokojowy. Natomiast Niemcy potajemnie rozwijali swoje wojsko już od lat dwudziestych. Miedzy innymi militarnym celom służyło porozumienie niemiecko-radzieckie z Rapallo z 1922, które formalnie mówiło o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych i współpracy gospodarczej między oboma krajami. Hitler pilnował zbrojenia na wielką skale, nie mógł więc tego robić w tajemnicy. Postanowił więc przetestować wytrzymałość zachodnich mocarstw i sprawdzić, dokąd może się posunąć. Już w 1935 r. Niemcy ogłosiły, że mają lotnictwo wojskowe i że będą je powiększać i unowocześniać. W 1936 r. władze III Rzeszy posunęły się jeszcze dalej ogłaszając plan rozbudowy armii lądowej do ponad 500 tysięcy żołnierzy. Było to więcej niż wynosiła liczebność armii francuskiej. Także w 1936 r. wojska niemieckie weszły do Nadrenii. Obszar ten miał być zdemilitaryzowany. Tak było zapisane w traktacie wersalskim. Jednak podobnie jak w przypadku zbrojeń mocarstwa nie reagowały. Więc Hitler szedł dalej w swoich żądaniach. Następne były "propozycje" terytorialne. W marcu 1938 r. Niemcy dokonały tzw. anschlussu Austrii. Terytorium Austrii zostało włączone do III rzeszy. W tym samym miesiącu Niemcy włączyli także litewską Kłajpedę. Natomiast we październiku 1938 r., za zgodą Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch (konferencja w Monachium-wrzesień 1938 r.) wojska niemiecki weszły na teren Sudetów czechosłowackich. Obszar ten także został włączony do Rzeszy. Poboczną, ale aktywną role w tych wydarzeniach odegrała także Polska. Otóż politycy w warszawie uznali, że akcja wojsk niemieckich w Czechosłowacji dokonana za przyzwoleniem mocarstw zachodnich jest świetną okazją do zrealizowania polskich pretensji terytorialnych wobec tego państwa. Chodziło tu konkretnie o te tereny należące zgodnie z umową z listopada 1918 roku do Polski, które wojsko czechosłowackie zajęło w 1919 roku, korzystając z zaangażowania polskiej armii w kampanii przeciw Rosji Sowieckiej. Chodziło o tak zwane Zaolzie. 2 X 1938 roku jednostki polskie zajęły jego obszar wynoszący 906 km kw. Nie tylko władza, ale także opinia publiczna w Polsce uznały to za wielki sukces. W euforie wpadli nawet członkowie większości ugrupowań opozycyjnych wobec sanacyjnych rządów. Jednak, jeśli chodzi o międzynarodową sytuację Polski zajęcie Zaolzia przyniosło więcej szkody niż pożytku. Polacy zostali bowiem potraktowani jako sojusznicy Hitlera zarówno na zachodzie Europy jak i w Moskwie. Było to poważne naruszenie polityki równowagi stosowanej z takim powodzeniem od początku lat trzydziestych. Polscy politycy nie zdawali sobie najwyraźniej sprawy z konsekwencji podjętej przeciw Czechosłowacji akcji. Polska wcześniej w marcu 1938 roku wykorzystała międzynarodowe zamieszanie związane z zajęciem Austrii i Kłajpedy dla nawiązania stosunków dyplomatycznych z Litwą. Kraj ten pozostawał formalnie w stanie wojny z Polską. Polska posłużyła się szantażem militarnym, przeprowadzając demonstrację wojskową przy granicy z Litwą. Działanie to odniosło pożądany z punktu widzenia Warszawy skutek i stosunki dyplomatyczne pomiędzy oboma krajami zostały nawiązane.

Zajęcie Sudetów miało stanowić kres niemieckiej ekspansji w Europie. Tak zapewniał Hitler rządy krajów zachodnich, a te w to wierzyły. Ale niemiecki przywódca nie zamierzał kończyć aneksji terytorialnych. Właściwe on je dopiero zaczynał. W marcu 1938 r. opanował już całą Czechosłowację, tworząc na terenie Czech Protektorat Czech i Moraw oraz formalnie niezależną Słowację.

Następnym celem Hitlera była Polska. Od początku 1939 r. wysuwał coraz ostrzejsze żądania pod adresem rządu w warszawie, domagając się włączenia Gdańska do III Rzeszy oraz wytyczenie przez polskie terytorium szosy i linii kolejowej wyłączonych spod działania polskiego prawa (eksterytorialnej) prowadzących do Prus Wschodnich. Polska nie zgadzała się na postulaty niemieckie. Stosunki między oboma krajami były coraz bardziej napięte. W kwietniu 1939 roku Niemcy zerwały pakt o nieagresji, na który odpowiedzią była słynna mowa sejmowa ministra Becka z 5 maja 1939 roku. Dał w niej wyraźnie do zrozumienie, że Polska nie podzieli losu Czechosłowacji i będzie broniła swej suwerenności. Oto najważniejsze jego fragmenty:

"Muszę sobie postawić pytanie, o co właściwie chodzi? Czy o swobodę ludności niemieckiej Gdańska, która nie jest zagrożona, czy o sprawy prestiżowe, czy też o odepchnięcie Polski od Bałtyku, od którego Polska odepchnąć się nie da ! [...] Pokój jest na pewno celem ciężkiej i wytężonej pracy dyplomacji polskiej. Po to, aby słowo to miało realną wartość, potrzebne są dwa warunki: l) pokojowe zamiary 2) pokojowe metody postępowania. Jeśli tymi dwoma warunkami Rząd Rzeszy istotnie się kieruje w stosunku do naszego kraju, wszelkie rozmowy, respektujące oczywiście wymienione przeze mnie uprzednio zasady są możliwe. [...] Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja, skrwawiona w wojnach, na pewno na pokój zasługuje. Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata, ma swoją cenę wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna. Tą rzeczą jest honor."

W tej sytuacji, jeśli Niemcy nadal chciały kontynuować podboje, musiały szykować się na wojnę. W połowie 1939 roku mało kto w Europie łudził się, że pokój będzie można dłużej utrzymać.

W sierpniu 1939 r. polska dostała gwarancje pomocy na wypadek konfliktu od Wielkiej Brytanii. Ożywiona współpraca Francją i Wielką Brytanią w kwestii dozbrojenia armii polskiej trwała już od wiosny tego roku. Była ona jednak podjęta jednak zbyt późno, by realnie wpłynąć na zdolności obronne Polski.

18. USA wobec I wojny światowej

Ogólnie:

Włączenie się Stanów Zjednoczonych do wojny po stronie ententy ostatecznie przychyliło szalę zwycięstwa na ich stronę. Początkowo wojna europejska nie interesowała amerykanów. Nie dotyczyła ich, ani im nie zagrażała, nie widzieli więc oni potrzeby włączenia się do konfliktu. Dodatkowo widzieli oni w wojnie korzyść - zniszczona Europa będzie musiała wziąć od USA pożyczkę na odbudowanie się po wojnie. Sytuacja diametralnie zmieniła się w roku 1917 kiedy to Niemcy rozpoczęły wojnę podwodna z Wielką Brytanią. Niemcy postanowili zatapiać wszystkie statki płynące do Wielkiej Brytanii, aby odciąć ich od zaopatrzenia. Ponieważ USA handlowała z Anglią, łupem Niemców zaczęły padać także statki amerykańskie. 6 kwietnia 1917 Stany Zjednoczone wypowiedziały więc Niemcom wojnę, choć faktycznie do akcji wkroczyli dopiero pod koniec wojny. Początkowo udzielali jednak oni dużego wsparcia ekonomicznego aliantom, co również przyczyniło się do ich zwycięstwa, gdyż zniszczona gospodarka francuska i brytyjska powoli nie radziła sobie z trudami walki.

Amerykański izolacjonizm sprawił że władze w Waszyngtonie przyjęły wiadomość o podjęciu działań wojennych w Europie z dużym zaskoczeniem. Choć zabójstwo następcy tronu Cesarstwa Austro - Węgierskiego arcyksięcia Ferdynanda 28 VI 1914r. miało bez wątpliwości podtekst polityczny, to cala prowokacja zakończyła się jedynie notami potępiającymi. Wydawało się, że następny konflikt został zażegnany. Niedługo potem dochodzi jednak do wojny, która w rezultacie przeistoczyła się w jedną z najkrwawszych rzezi jakie poznała ludzkość. Sam Prezydent Wilson przyznał, że nie pojmował istoty toczącego się konfliktu i brał go za jeden z przejawów agresywnej europejskiej polityki.

Niechęć zarówno amerykańskiego społeczeństwa jak i klasy rządzącej do mieszania się w „europejskie awantury” sprawia, że Stany Zjednoczone ogłaszają się państwem neutralny w stosunku do walczących stron. Jest to efekt polityki „wspaniałej izolacji” (splendid isolation). Zostaje to nawet wykorzystane przez Wilsona w przyszłej kampanii wyborczej. Przedstawial się on jako człowiek dystansujący się od wszelkich wojen i miłujący pokój, który zapewni spokój Amerykanom. Opinie samych Amerykanów nie były jednak jednolite. Z czasem działania państw ententy uzyskują pełne poparcie stanów wschodnich. Opinie stanów zachodnich, z kolei ewoluują z czasem od neutralnych do zdecydowanie antyniemieckich (było to wynikiem m.in., pogwałcenia przez Niemcy neutralności Belgii oraz zbrodni popełnianych na ludności podbitych terenów).

Również amerykańska gospodarka stanęła na rozdrożu. Z jednej strony posiada ogromna ilość już ugruntowanych kontaktów handlowych z Niemcami, z drugiej pragnęła pomóc państwom ententy, które zgłaszały duże zapotrzebowanie na broń, amunicje, paliwo i surowce strategiczne. Udzieleniu pomocy tej sprzeciwiali się niektórzy kongresmani, twierdząc, że to podważy neutralność Ameryki i zmusi ja do zaprzestania prowadzenia sprawdzającej się do tej pory polityki. Jednak ostatecznie kredytów walczącym państwom udzielają banki prywatne (z dużą preferencją dla państw alianckich). Coraz trudniejsza sytuacja ekonomiczna sprawia, że Stany na masową skalę zaczynają dostarczanie broni Anglii i Francji, a pośrednio również innym państwom. Ratuje to koniunkturę i doprowadza do ugruntowania się między nimi licznych powiązań gospodarczych.

To nie stosunki gospodarcze ani ideologia były jednak głównym czynnikiem przystąpienia Stanów do wojny. Ogłoszona przez Niemcy morska wojna totalna spowodowała ogromne straty w ludności cywilnej ( 7 V 1915 roku niemiecka łudź podwodna zatopiła statek pasażerski „Lustiane” w wyniku czego śmierć poniosło 124 obywateli amerykańskich) co zaowocowało narastaniem gniewu i chęcią odwetu. Oliwy do ognia dolewał całkowity brak chęci po stronie państw centralnych do podjęcia mediacji, o którą niejednokrotnie zabiegał Prezydent Wilson. Cierpliwość USA wyczerpała się, gdy służby wywiadowcze przejęły tajną korespondencję, w której Niemcy proponowały sojusz Meksykowi i ewentualne poparcie podczas przyszłego konfliktu ze Stanami. Kongres zerwał stosunki dyplomatyczne z Niemcami(3 luty 1917) i podjął decyzje o przystawieniu do wojny 6 IV 1917 roku. Choć stało się to już pod sam koniec, to pomoc armii amerykańskiej była nieoceniona.

19. Od kryzysu Imperium Osmańskiego do rewolucji młodotureckiej.

Mimo iż na początku czasów nowożytnych Imperium Osmańskie wciąż budziło wśród sąsiadów (jako jedno z najpotężniejszych mocarstw) przeżywało okres upadku politycznego i gospodarczego.

Obejmowało olbrzymie terytorium (w Europie, Azji i Afryce) i panowało nad wielką liczbą ludów i plemion, lecz władza sułtana opierała się wyłącznie na sile wojskowej. Ludy krajów podbitych znajdowały się na różnych szczeblach rozwoju zarówno gospodarczego, politycznego jak i kulturalnego, a ucisk i despotyzm osmańskiego reżimu dodatkowo hamował ich rozwój (w szczególnie trudnych warunkach żyłą ludność niemuzłumańska). Systematycznie obniżała się sprawność osmańskiej administracji (powszechnie skorumpowanej, opartej na systemie wojennych len i czynszów, powszechne były nadużycia, które wywoływały niezadowolenie ludności), gdyż na stanowiskach obsadzano „ intelektualne miernoty, osoby niekompetentne i często zdegenerowane” ( Jerzy Łątka).

Rozwój systemu prywatno- feudalnego doprowadziły do pogorszenia sytuacji zależnego chłopstwa. Ludność wiejska została w końcu pozbawiona możliwości trwałego posiadania ziemi. Wzrastał zakres powinności feudalnych i samowola panów, a malało zainteresowanie chłopów zwiększaniem plonów i lepszą pracą na roli. Trudne warunki życia na roli spowodowały masowe ucieczki chłopów do miast. Tymczasem w ośrodkach miejskich system cechów uniemożliwiał dopływ nowych idei oraz rozwiązań technologicznych. Chłopi zamiast poprawienia warunków życia znajdywali tam nędzę i głód nie mniejszy niż na wsi.

Również wojsko przechodziło kryzys. Już za Ahmeda I zaczęły się mnożyć bunty janczarów (nieopłacanych z powodu pustej kasy) oraz prowincjonalnych feudałów i dygnitarzy zmuszanych do wysokich świadczeń. Jednym z nich był bunt janczarów pod dowództwem Patrona Halili. Wojna z Persja rozbudziła w tej grupie społecznej nadzieje na ogromne łupy i poprawienie warunków egzystencji, gdy nic takiego nie nastąpiło niezadowolone korpusy janczarów opuściły koszary i opanowały Plac Koński w Konstantynopolu. Do nich dołączali inni niezadowoleni. Tłum zdemolował sklepy, zdobył więzienie i uwolnił skazanych. Patron Halil (prosty janczar zajmujący się sprzedażą starzyzny przed wcieleniem do wojska) po zdetronizowaniu Ahmeda III wraz ze swoimi doradcami zajął się rozdzielaniem stanowisk i rozdawaniem skonfiskowanych dygnitarzom mienia (przekazywał je inwalidom, dzieciom żołnierzy i innym potrzebującym). Rebelia upadłą po kilku tygodniach (po zamordowaniu przywódców). Lecz w końcu janczarowie wymusili: zniesienie nakazu skoszarowania, (co złagodziło panującą w janczarskich szeregach dyscyplinę), pozwolenie na zawieranie małżeństw i uprawianie rzemiosła w czasie pokoju.

Tak naprawę dopiero w XVIII wieku osmańskie elity przekonały się o potrzebie głębokiej europeizacji kraju i przekształcenia muzułmańsko- bizantyjskich struktur sprawowania władzy w nowoczesne państwo. Realizowanie tej idei objawiało się m.in. w reformie wojska: stworzono formacje i flotę na europejskich wzorach (musztrze i regulaminie) oraz założono szkołę fortyfikacji.

W międzyczasie wojny rosyjsko-tureckie i wojna grecko-turecka

Rewolucja Młodoturecka, rewolucja burżuazyjna w Turcji (osmańskie imperium) w 1908, wybuchła pod wpływem rewolucji 1905-1907 w Rosji, zainicjowana przez tajną organizację Jedność i Postęp. Powstańcy dążyli do zniesienia absolutnych rządów sułtanów i wprowadzenia monarchii konstytucyjnej lub republiki.

W wyniku powstania zbrojnego zmuszono sułtana Abdülhamida II do przywrócenia konstytucji z 1876 i zwołania parlamentu. W 1909 zdetronizowano sułtana, osadzono na tronie Mehmeda V, władzę przejął Komitet Jedność i Postęp, który nie potrafił jednak rozwiązać istniejących w państwie problemów etnicznych i społecznych. W kraju wybuchł konflikt narodowościowy między Grekami i Ormianami. Współdziałanie z Niemcami i klęska Turcji w I wojnie światowej położyły kres rządom młodoturków.

20. Rapallo - Locarno - Monachium - istota, cele oraz wpływ na ówczesne stosunki międzynarodowe.

Rapallo

Układ zawarty niespodziewanie (z inicjatywy rosyjskiej) dnia 16 kwietnia 1922 roku o między Niemiecką Republiką Weimarską, a Rosją Radziecką we włoskim mieście Rapallo. Układ podpisał Gieorgij Cziczerin, ówczesny Komisarz Spraw Zagranicznych Rosji Radzieckiej oraz Walther Rathenau, Minister Spraw Zagranicznych Niemiec. Układ został podpisany w trakcie trwania światowej konferencji gospodarczej w Genui (10 kwietnia - 19 maja), na której próbowano włączyć Rosyjską FSRR w obieg światowej gospodarki. Doszło wtedy do nawiązania stosunków dyplomatycznych i przerwania izolacji Rosji Radzieckiej na arenie światowej. Traktat przewidywał, iż Niemcy mogli bez przeszkód, a wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego szkolić swoich lotników i tworzyć kadrę wojsk pancernych na poligonach i w bazach położonych w głębi państwa rosyjskiego. Oprócz tego, obie strony zrezygnowały z roszczeń finansowych z okresu 1914 - 1918 i powojennego. Układ ten był korzystny dla obu stron: dla Niemiec, które w myśl traktatu wersalskiego nie mogły posiadać niektórych rodzajów broni, była to dobra okazja do wypróbowania zakazanej broni na poligonach radzieckich. Dla Rosji Radzieckiej nawiązanie kontaktów z Niemcami stwarzało możliwości dostępu do nowych technologii przemysłowych. SKUTKI: Umowa została poszerzona 29 lipca 1922 roku, w wyniku, czego zacieśniono współpracę w sprawach wojsk pancernych. Układ ten otwierał drogę do pełnej współpracy gospodarczej i politycznej Rosji i Niemiec. W ten sposób wzrosło zagrożenie wobec Polski.

Locarno

Został zawarty w dniu 16 października 1925 roku w szwajcarskiej miejscowości Locarno . Traktat a właściwie kilka odrębnych układów był podsumowaniem międzynarodowej konferencji rozpoczętej 5 października 1925 r. Francja, Belgia, Wielka Brytania i Włochy podpisały z Niemcami tzw. pakt reński, gwarantujący nienaruszalność granicy między Niemcami a Francją i Belgią, przy czym Wielka Brytania i Włochy miały w razie agresji ze strony Niemiec lub Francji udzielić pomocy stronie napadniętej. Równocześnie strony wyrzekały się agresji wobec siebie. Udział Belgii oznaczał, że państwo to zrzekało się swego dawnego statusu neutralności. Ponadto podpisano cztery układy arbitrażowe, które Niemcy zawarły z Francją, Belgią, Polską i Czechosłowacją, oraz dwa układy gwarancji wzajemnej między Francją z jednej, a Polską i Czechosłowacją z drugiej strony. Te ostatnie podtrzymywały ważność sojuszów francusko-polskiego i francusko-czechosłowackiego na wypadek dokonania agresji przez Niemcy. Niemcy nie zgodziły się na to, by wzmianka o tych układach znalazła się w tekście paktu reńskiego. SKUTKI: Traktat gwarantował nienaruszalność granicy niemiecko-belgijskiej i niemiecko-francuskiej. W ten sposób Niemcy ostatecznie godziły się z wyznaczoną w Wersalu zachodnią granicą swojego terytorium. Potwierdzając nienaruszalność swych granic zachodnich równocześnie odmówiły gwarancji w odniesieniu do granic z Polską i z Czechosłowacją. Dla Polski i Czechosłowacji było to dowodem na to, że odtąd granice w Europie dzielą się na nienaruszalne i na te, które naruszyć można. Zgoda Francji i Wielkiej Brytanii na takie stanowisko była wyrazem wzrostu potęgi i znaczenia Niemiec na arenie międzynarodowej. Fakt ten czynił je mocarstwem równorzędnym z pozostałymi i w znacznym stopniu podważał ład wersalski

Monachium

Porozumienie zawarte w dniach 29 września - 30 września 1938 roku w Monachium pomiędzy Niemcami i Włochami oraz Wielką Brytanią i Francją, bez udziału Czechosłowacji, chociaż podejmowano tam decyzje dotyczące jej rozbioru. Konferencja dotyczyła sprawy tzw. Sudetendeutsche, czyli Niemców Sudeckich, którzy od zakończenia I wojny światowej mieszkali w granicach ówczesnej Czechosłowacji. Głosem ich przywódcy, Konrada Henleina, domagali się oni przyłączenia całego terenu Kraju Sudetów do Rzeszy Niemieckiej. Teren zamieszkany był w 85% przez ludność niemiecką, a równocześnie stanowił 40% potencjału ekonomicznego całej Czechosłowacji i - ze względu na ukształtowanie powierzchni oraz istniejące umocnienia - był dogodną linią obrony kraju w razie niemieckiej agresji. Dla Adolfa Hitlera Kraj Sudetów stał się kolejnym polem walki o niemiecki Lebensraum. Pogranicze stało się punktem zapalnym, grożącym wybuchem kolejnej wojny o trudnych do przewidzenia rozmiarach, a Liga Narodów w takich sytuacjach jak zwykle się nie sprawdzała. Zwołując konferencję państwa zachodnie liczyły na pokojowe zażegnanie sporu, Niemcy zaś na prawne usankcjonowanie aneksji. POSTANOWIENIA: Oderwanie obszarów od Czechosłowacji rozłożono na okres od 1 października do 10 października 1938 r. Ostateczne ustalenie nowej granicy niemiecko-czechosłowackiej miało być zadaniem dla specjalnej komisji złożonej z przedstawicieli 5 mocarstw oraz Czechosłowacji. Ustalono także przeprowadzenie plebiscytu, najpóźniej do końca listopada, w pewnych okręgach wg uznania komisji. Zachód powiadomił Pragę, by wysłała delegata do Monachium. Jego rola sprowadzała się do zapoznania się z wręczonym mu przez Chamberlaina tekstem postanowień i złożenia podpisu. W Paryżu i Londynie doszło do wybuchu radości z ogólnego przekonania o zażegnaniu groźby wojny. Układ Monachijski przewidywał ponadto zwołanie nowej konferencji międzynarodowej w sprawie rozstrzygnięcia sporu o część Śląska Cieszyńskiego zwanego Zaolziem pomiędzy Polską i Czechosłowacją oraz kwestii przynależności Wolnego Miasta Gdańska. Konferencja taka nie doszła jednak do skutku. Polska wykorzystała osamotnienie oraz dramatyczną sytuację polityczną Czechosłowacji i w dniu podpisania układu, notą dyplomatyczną, zażądała od rządu tego kraju pokojowego przekazania Zaolzia, zamieszkiwanego w większości przez ludność polską. W związku z tym 2 października 1938 roku Zaolzie zostało włączone do Polski.

21. Inicjatywy rozbrojeniowe w okresie międzywojennym

24 stycznia 1931r. na forum Rady Ligi Narodów podjęta została decyzja o zwołaniu międzynarodowej konferencji rozbrojeniowej. Spotkanie to miało się odbyć w Genewie dnia 2 lutego 1932r. Z 64 państw, którym wysłano zaproszenie, przybyło 60. Nie pojawili się przedstawiciele Nikaragui, Ekwadoru, Paragwaju i Salwadoru. Przewodniczącym mianowany został Brytyjczyk Arthur Henderson, który wcześniej sprawował funkcję Ministra Spraw Zagranicznych Jej Królewskiej Mości. Polska delegacja przybyła pod przewodnictwem ministra Augusta Zaleskiego. Do koordynacji prac w łonie Ligi powołano specjalne biuro konferencji (5 luty 1931r.). Biurem tym kierował właśnie Henderson przy pomocy czternastu zastępców. Rolę zastępcy posiadał m.in. minister Zaleski. Funkcjonowało również Komisja Ogólna, do której każde państwo delegowało swojego przedstawiciela. Do mniej znaczących należały: Komisja Polityczna i komisje techniczne czyli: Budżetowa, Morska i Lądowa. Owocem pracy konferencji rozbrojeniowej stała się konwencja rozbrojeniowa, ale nie tylko. Obok tego głównego aktu powstały liczne inicjatywy. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć przede wszystkim plan rozbrojenia moralnego przedstawiony przez delegację polską. Powiązana z planem rozbrojenia była deklaracje w sprawie równouprawnienia Niemiec w kwestii zbrojeń

Podstawą obrad konferencji rozbrojeniowej nie stał się projekt konwekcji rozbrojeniowej, opracowany przez Komisję Przygotowawczą, lecz różne inicjatywy i plany zgłaszane przez poszczególne delegacje. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:

· Polski plan rozbrojenia moralnego

· Delegacja w sprawie równouprawnienia Niemiec w dziedzinie zbrojeń

· Plany francuskie: Tardieu oraz Herriota-Paul-Boncoura

· Plan Hoovera

· Plan MacDonalda

22. Niemcy i ZSRR w politycznej przestrzeni międzywojennej Europy

Traktat w Rapallo

16 kwietnia doszło do podpisania paktu w Rapallo pomiędzy Niemcami i Rosją. Wywołało to oburzenie wśród państw europejskich gdyż ustalono, że wszelkie traktaty z Niemcami będą zawierane przez wszystkie państwa razem po wcześniejszym uzgodnieniu ich treści. Kilkanaście delegacji konferencji genueńskiej wysłało noty protestacyjne ( w tym polski minister ) do kanclerza Niemiec-Karla Josepha Wirtha. Zarzucano mu potajemne rokowania odnośnie spraw będących przedmiotem obrad w Genui. Krytykowano również brak zasad przyzwoitości i pogwałcenie ducha wzajemnego zaufania i jawności życia międzynarodowego. Uznano, że delegacja niemiecka jest niechętna udziałowi w dalszych obradach konferencji. Traktat w Rapallo spowodował naruszenie reguł rozbrojeniowych traktatu wersalskiego. Doszło do podpisania aktu o współpracy armii niemieckiej i radzieckiej 11 sierpnia 1922r. ,a 24 kwietnia 1926r. państwa te zawarły nowy układ dotyczący współpracy i zobowiązały się do wzajemnej neutralności..

Traktat berliński

Podpisany 24 kwietnia 1926 pięcioletni traktat niemiecko-radziecki gwarantujący neutralność sygnatariuszy w przypadku agresji państwa trzeciego na jedną ze stron traktatu.

Traktat podpisano by potwierdzić wzajemne relacje i uzgodnienia z Rapallo z 1922 roku w nowej sytuacji powstałej po zbliżeniu Niemiec z państwami zachodnimi, Wielką Brytanią i Francją, i podpisaniem traktatu w Locarno w roku 1925.

Sygnatariuszami byli minister spraw zagranicznych Niemiec, Gustav Stresemann, oraz ambasador radziecki w Berlinie, Nikołaj Krestinski.

Pomimo podpisania traktatu wzajemne relacje niemiecko-radzieckie stawały się coraz chłodniejsze, aż do nowego otwarcia w roku 1931 i podpisania kolejnych paktów w roku 1933.

24.06.1931 - Przedłużenie radziecko-niemieckiego układu o neutralności.

23 VIII 1939 - Pakt Ribbentrop-Mołotow

Pakt Ribbentrop-Mołotow, niemiecko-radziecki układ zawarty 23 VIII 1939 w Moskwie, podpisany przez ministrów spraw zagranicznych obu państw (Niemiec - J. von Ribbentropa i ZSRR - W.M. Mołotowa).

Składał się z dwóch części. W jawnym traktacie oba państwa zobowiązały się do powstrzymywania się od wzajemnych działań agresywnych, zachowania neutralności, gdyby druga strona "stała się przedmiotem działań wojennych ze strony trzeciego państwa". Tajny, dodatkowy protokół podejmował kwestię "rozgraniczenia obustronnych stref interesów w Europie Wschodniej".

Strefa wpływów III Rzeszy obejmowała Litwę (z Wileńszczyzną), część Polski na zachodzie od linii rzek: Narew, Wisła, San, większość obszaru Rumunii. Strefa wpływów ZSRR obejmowała państwa bałtyckie (Estonię i Łotwę), pozostałą część Polski i Besarabię.

Po agresji obu państw na Polskę (1 września Niemiec, 17 września ZSRR) zawarto 28 września układ o "granicy przyjaźni" (tzw. czwarty rozbiór Polski), w którym dokonano zmiany rozgraniczenia stref wpływów - do strefy radzieckiej włączono Litwę, natomiast do niemieckiej tereny między Wisłą a Bugiem. Ustalono przesiedlenie Niemców ze strefy radzieckiej oraz Białorusinów i Ukraińców ze strefy niemieckiej.

Zobowiązano się wzajemnie do współpracy w zwalczaniu polskich dążeń niepodległościowych. Pakt miał obowiązywać do 1949, lecz został zerwany przez III Rzeszę 22 VI 1941 napaścią na ZSRR.

23. Liga Narodów - Sukcesy i niepowodzenia.

Sukcesy:

- akcje humanitarne i działalność instytucji niepolitycznych, zajmujących się np. statusem uchodźców, pomocą dla ofiar epidemii czy też ochroną macierzyństwa

- przy Lidze narodów powstały Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej i Międzynarodowa Organizacja Pracy

Niepowodzenia:

- nie zdołała zapobiec agresji Japonii na Chiny

- nie zdołała zapobiec agresji Włoch na Etiopię

- nie zdołała zapobiec wywołaniu II WŚ

24. Lata trzydzieste - czas dyktatur i totalitaryzmów.

Włochy w okresie międzywojennym

1918 rok zastał Włochy ogarnięte ogólnie pojętym kryzysem. W społeczeństwie, rozgoryczonym postawą sprzymierzeńców z czasów wojny, coraz częstsze stało się przeświadczenie o tzw. "kulawym zwycięstwie". Rozbrojenie wojska, a także stopniowa zmiana polityki gospodarczej z "militarystycznej" na "pokojową" wyrażała się ogromnym wzrostem bezrobotnych, zasilających robotnicze organizacje w północnej części kraju i wielką frustracją ogarniającą ogół włoskiego społeczeństwa. Dewaluowały się ideały, które zaledwie przed 70 laty doprowadziły włoskie państwo do zjednoczenia. Przez cały czas narastała przepaść pomiędzy uprzemysłowioną północą, a rolniczym i zacofanym południem. Niezadowolenie najwyraźniej uwidaczniało się w odezwach kombatantów i robotników zakładów przemysłowych. Do jednego z najpoważniejszych wystąpień doszło w roku 1919, kiedy to 2 tys. byłych wojskowych pod przywództwem literata Gabriela d'Annunzio opanowało miasto Fiume (dziś Rijeka na terenie Chorwacji), co ukazało całkowitą bezradność ledwie utrzymujących się na stanowiskach socjalistów. W owym nieciekawym okresie pojawia się nowa organizacja społeczna - "Fasci di Combattimento" i już niebawem zaznaczy się ona na trwałe w dziejach Włoch.

Benito Mussolini

Przyszedł na świat 20 lipca roku 1883 w Predappio i był synem kowala i nauczycielki prowincjonalnej. Uciekł przed poborem do wojska na obszar Szwajcarii, a w wieku lat 18 został członkiem tamtejszej Partii Socjalistycznej. Jednak za prowadzenie działalności szkodzącej temu państwu zostaje w roku 1904 wydalony z powrotem do Włoch, jako "groźny anarchista". Swoje antyklerykalne i częściowo pacyfistyczne przemyślenia publikuje na stronach dziennika "Avanti", z którego też zostaje usunięty. Niebawem zakłada swoje własne czasopismo - "Poppolo di Italia" zupełnie zmieniając swą polityczną orientację. Tym razem zdecydowanie popiera zbliżający się konflikt zbrojny. Będąc żołnierzem nie osiąga nawet linii frontu, ponieważ zostaje raniony w czasie ćwiczeń, po czym przeniesiono go do rezerwy. Pomimo niewielkiego uszczerbku na zdrowiu rany wojenne pozwolą mu szczycić się godnością kombatanta. Organizuje wkrótce bojówkę, przekształconą następnie w ugrupowanie polityczne i zostaje szefem włoskiego rządu. Jako naczelny wódz - "Duce" wprowadza jednopartyjny, totalitarny ustrój. Ujście jego megalomańskich zapędów odczują niebawem wyspa Korfu oraz Abisynia i Albania. W czerwcu roku 1940 wciąga Włochy na scenę drugiej wojny światowej po stronie III Rzeszy. W roku 1943 zostaje obalony, a następnie uwięziony w budynku hotelu Imperator położonego na szczycie wzniesienia Gran Sasso, skąd odbijają go niemieccy spadochroniarze pod przywództwem SS-Hauptsturmführera Otto Skorzennego. Przez kilka tygodni pełni rolę dyktatora marionetkowego państewka faszystowskiego w mieście Salo. Jednak niebawem zostaje pochwycony przez partyzantów, w momencie gdy w mundurze żołnierza Wehrmachtu usiłuje opuścić terytorium Włoch w którymś z samochodowych konwojów. Rozstrzelany razem z konkubiną, zawiśnie ku powszechnemu pośmiewisku (powieszony do góry nogami) na jednym ze skwerów w Mediolanie.

Faszyści zdobywają władzę

Na Półwyspie Apenińskim coraz częściej prowokowane są zamieszki. Socjalistyczne bojówki nazywane "czerwonymi" usiłują ratować swoich towarzyszy przed zatraceniem władzy przy użyciu siły. Jednak równocześnie wzrasta zaufanie do przywódcy faszystów, którego oddziały nazywane "Czarnymi Koszulami" (zbrojne ramię partii faszystowskiej) występują po stronie pracodawców w rywalizacji z lewicą. Upowszechniane przez nich hasła: "rewolucyjny ład w państwie" i poprawa losu przeciętnego zjadacza makaronu trafiają na niezwykle podatny grunt. Włoskie Związki Bojowe organizują się w roku 1921 w Narodową Partię Faszystowską, której program będzie głosił odbudowę państwa w charakterze kraju imperialnego, a także otwarcie rynków dla całej społeczności Włoch. W dniu 28 października roku 1922 40 tys. faszystów wyrusza z kilku miejscowości w stronę stolicy. Zainicjowany zostaje się tzw. "Marsz na Rzym", ale wbrew powszechnym oczekiwaniom udaje się obyć bez starć. Włoski monarcha - Wiktor Emanuel III, słusznie obawiając się przelewu krwi powierza faszystowskiemu przywódcy misję utworzenia nowego rządu.

Mussolini w pierwszej kolejności powołuje Wielką Radę Faszystowską. Następnie zdelegalizował swoich największych oponentów - Włoską Partię Komunistyczną, ale póki co zachował pluralizm na politycznej scenie państwa. Włochy stopniowo otrząsały się z przejawów kryzysu, spadało bezrobocie (poprzez wprowadzeniu masowych robót publicznych jak np.: budowa dróg, czy osuszanie bagien), wygasały strajki, rozwijało się rolnictwo. Dzięki tym inicjatywom w roku 1924 faszyści z łatwością zdobyli większość w nowym parlamencie, co pozwoliło im uzyskać dobrą pozycję wyjściową przed planowaną ofensywą. Głośnym sprawą okazało się zabójstwo czołowego socjalisty i zdecydowanego krytyka faszyzmu Giacomo Matteotiego. Ciało jego zostało znalezione w sierpniu roku 1924, a wedle oficjalnych sprawozdań porwania i zabójstwa dokonali bliżej nieznani sprawcy, lecz nie ma wątpliwości kim byli zleceniodawcy. W duchu protestu przedstawiciele partii opozycyjnych opuścili parlament. Na początku 1925 roku Mussolini rozgłosił przejęcie całości władzy jako wódz - "Duce", choć formalnie monarchia nie została zniesiona. Zniesiono natomiast wolność druku, a po dokonaniu nieudanego zamachu na wodza zlikwidowano wszystkie ugrupowania polityczne oprócz faszystowskiego. Popularne stawało się powiedzenie: "Il Duce sempre ha ragione" - "Wódz zawsze ma rację". Faszystowska propaganda dążyła do pojednania narodu, nadwerężonego klasowymi walkami, wokół idei odrodzenia Cesarstwa Rzymskiego. Chcąc zażegnać występujące w zakładach pracy spory, wprowadzono przymus zrzeszania się w nowe związki zawodowe oraz korporacje, których delegaci partycypowali w decyzjach ogólnowłoskiej Narodowej Rady Korporacji. Wszystkie formy strajku uznano za nielegalne, a jednocześnie rozszerzono opiekę socjalną.

Równocześnie nastąpiło przełamanie impasu w relacjach włoskich władz ze Stolicą Apostolską, od roku 1870 pozostającą w ciągłym konflikcie z włoskim państwem. W roku 1929 podpisano tzw. Konkordat Laterański, który uznawał wyznanie rzymskokatolickie za religię państwową pod suwerenną zwierzchnością papieża.

Włoski dyktator rozpoczyna realizację swej imperialistycznej polityki ekspansji od prób podważenia porządku europejskiego ustanowionego na mocy Traktatu Wersalskiego. Włosi otwarcie popierają działania Austriaków w rywalizacji z wpływami socjalizmu i raczkującego nazizmu, chociaż sami ciągle pozostają ze swoimi północnymi sąsiadami w konflikcie (nierozwiązana sprawa południowego Tyrolu, oderwanego od austriackiego państwa na rzecz Italii w roku 1918). W tym czasie Duce potępia swoich późniejszych sojuszników - nazistowskie Niemcy - za pogwałcenie uchwaleń Konferencji Paryskiej, ale jednocześnie dąży do izolacji państwa francuskiego.

Narzucanie ideologii

Elementem koniecznym w celu zachowania ciągłości faszystowskiego państwa stało się kształcenie młodzieży w duchu zgodnym z obowiązującą ideologią. Szkolenie jest inaugurowane już we okresie wczesnej młodości. W szóstym roku życia każde dziecko, a zwłaszcza chłopcy masowo przystępują do organizacji "Synów Wilczycy". Od ósmego roku życia wcielani są do kolejnej organizacji o nazwie "Balillas", aby po dalszych sześciu latach przystąpić do "Awangardzistów". Końcowym etapem są tzw. "Młode zespoły walki", po którym następuje już awans do elitarnych oddziałów "Czarnych Koszul" oraz partii faszystowskiej. Młodzież, podobnie jak i dorośli bierze udział w niezliczonych defiladach i wiecach, będących demonstracją potęgi reżimu Duce.

Agresja na Etiopię

Po przezwyciężeniu wewnętrznych trudności, Mussolini kieruje się w stronę południa. W grudniu roku 1934 na pograniczu Etiopii (Abisynii) i włoskiej Somalii dochodzi do walk oddziałów włoskich z etiopskimi, co zaognia sytuację w i tak napiętym regionie. W połowie października roku 1935 Włosi wkraczają zbrojnie do Etiopii, przy absolutnej obojętności Ligi Narodów. Etiopski cesarz - Hajle Sellasje jest zmuszony opuścić terytorium swojego państwa, a nienajlepiej wyszkolona i słabo uzbrojona armia etiopska (mało broni palnej) ustępuje miejsca pod naciskiem nieprzyjaciela, który w dodatku wykorzystuje gazy bojowe. W maju roku 1936 upada stolica Etiopii - Addis Abeba, a wydarzenie to ostatecznie przypieczętuje tryumf Włoch. Faszystowska propaganda ogłasza Mussoliniego "wskrzesicielem nowego Imperium Rzymskiego", a króla Włoch Wiktora Emanuela III (będącego faktyczną marionetkę w rękach dyktatora) - abisyńskim cesarzem.

Walki w Abisynii doprowadziły do wzrostu zainteresowania sąsiadem z południa ze strony hitlerowskich Niemiec. Rozpoczęły się poufne negocjacje dotyczące sojuszu obydwu państw. W roku 1937 Włochy przystąpiły do słynnego Paktu Antykominternowskiego, wymierzonego przeciwko komunizmowi i jego matecznika Związkowi Radzieckiemu. 22 maja roku 1939 zawarto oficjalny i jawny sojusz z państwem niemieckim, którego postanowień Włosi dotrzymają jeszcze w czerwcu roku 1940, kiedy to, wypowiadają wojnę dogorywającej Francji i przyłączają się do działań militarnych drugiej wojny światowej.

Niemcy w okresie międzywojennym

Adolf Hitler urodził się w 1889 r. w Braunau w Austrii, syn urzędnika celnego. Formalnie był wyznania katolickiego. Nie ukończył gimnazjum, ponieważ uczył się źle. Gdy miał 19 lat przeprowadził się do Wiednia, aby studiować malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych, lecz nie zdał egzaminu wstępnego. Utrzymywał się z fizycznej pracy dorywczej i malowania pocztówek oraz prawdopodobnie z pieniędzy pozostawionych przez zmarłych rodziców. W 1913 roku przeniósł się do Niemiec, do Monachium, a z chwila wybuchu pierwszej wojny światowej wstąpił jako ochotnik do wojska bawarskiego. Walczył na froncie francuskim, gdzie uległ porażeniu gazem trującym.

Po wojnie powrócił do Monachium. Zaangażował się jako agent wywiadu Raichswehry. W 1919 roku nawiązał kontakt z kilkuosobową szowinistyczną, posługująca się frazeologią antykapitalistyczną, grupa polityczną, występująca pod nazwą Deutsche Arbeiterpartei, doprowadził 1 kwietnia 1920 roku do przemianowania jej na NSDAP ( Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników ) -warunkiem przynależności do NSDAP nie było poparcie jakiegokolwiek konkretnego punktu programu partyjnego, lecz tylko nieżydowskie pochodzenie i bezgraniczne posłuszeństwo dla wodza, czyli Hitlera. Rok później Fuhrer utworzył terrorystyczne bojówki partyjne pod nazwą Sturm/Abteilungen (S.A.). W NSDAP koncepcje hitlerowskie nie wytrzymywały krytyki, ale ich antysemityzm i radykalny szowinizm znajdowały oddźwięk wśród znacznej części społeczeństwa. Z punktu widzenia propagandy masowej miały one taką zaletę, że dawały uproszczone pseudo-wyjaśnienie bardzo złożonych trudności wewnętrznych i zagranicznych. Oczywiście NSDAP nie była ani pierwszym, ani jedynym stronnictwem antyżydowskim w Niemczech i nie na tym tylko polegał jej sukces. NSDAP nie wahała się rzucać haseł pozornie bardzo lewicowych. Rzadko używała wyrazu kapitalizm, ale za to obiecywała zniesienie rządów pieniądza (plutokracji). Trudno było zaprzeczyć że wśród kapitalistów było bardzo wielu Żydów i, że to samo można było powiedzieć o przywódcach liberalnych, socjaldemokratycznych i komunistycznych. Hitlerowcy fakty te sprytnie skojarzyli twierdząc, że zarówno „plutokracja” jak i komunizm jest formą rządów Żydów i że lewicowość marksistów jest mydleniem oczu. Bowiem w razie zwycięstwa tych ostatnich nie zmieni się nic, ponieważ rządy nadal będą sprawować Żydzi. Tylko NSDAP potrafi położyć kres wyzyskowi narodu niemieckiego przez Żydów. Z drugiej strony nienawiść do marksistów zapewniła hitlerowcom poparcie części przedsiębiorstw. Nie należy przy tym zapominać, że różne gałęzie przemysłu udzielały poparcia również innym stronnictwom.

Hitlera ceniono z powodu jego talentów demagogiczno-krasomówczych, których brakowało oficerom. Na tle braku formalnego wykształcenia Hitler był uderzająco i wszechstronnie oczytany. Rozporządzał doskonała pamięcią, szybka orientacją, zmysłem organizacyjnym, darem dostrzegania istoty zagadnień i przedstawienia ich w sposób prosty i łatwo zrozumiały. Pisał źle, językiem niepoprawnym słownikowo i gramatycznie. Natomiast mówcą był fenomenalnym. Efekt jego przemówień nie polegał na toku logicznym, lecz na operowaniu tonacją i gestami, na żywiołowym temperamencie i pozorowanej lub rzeczywistej sile wewnętrznego przekonania. Przemówienia jego były nie słowem, lecz czynem. Słuchacze, jeśli zwłaszcza zgromadzeni masowo - ulegali zbiorowemu uniesieniu. Może najbardziej zaskakująca cecha Hitlera, która zapewniła mu wyjątkowe sukcesy, było połączenie paranoicznego monomaniactwa i fanatyzmu ze sprytem i zdolnością do kompromisów. Cele swoje osiągał stopniowo, usypiając czujność przeciwników i zapewniając ich, że nie ma już dalszych roszczeń. Z reguły osiągał je szybciej niż sam planował.

Na czele swojego ugrupowania -Hitler w listopadzie 1923 roku wdarł się do monachijskiej piwnicy, gdzie przebiegało zebranie ugrupowań konserwatywnych i nawoływał - wzorem Mussoliniego do „marszu na Rzym”. to wystąpienie skończyło się klęską, gdyż jego partia NSDAP, została zdelegalizowana, a Hitler został skazany na 5 lat więzienia. W czasie odbywania kary napisał ( a tak naprawdę dyktował) książkę „Mein Kampf”, w której sformułował szowinistyczny i rasistowski program hegemonii Niemiec w Europie. Po zwolnieniu z więzienia zreorganizował i rozbudował NSDAP oraz elitarną przyboczną straż ( SS ), która stała się najbardziej zbrodnicza organizacją hitlerowską. Reorganizacja NSDAP i (SS) miała na celu umożliwienie zdobycia legalnie władzy.

Narodową dumę zaspokajały deklaracje Hitlera o stworzeniu „1000 letniej rzeszy”, silnego imperium, które osiągnąć chciał przez wprowadzenie władzy dyktatorskiej, dyscyplinę i uporządkowanie interesów jednostki państwu. Koncepcja „państwa nieograniczonego”, kultu wodza, siły i rządów elity, stało się wspólnym elementem włoskiego i niemieckiego ruchu faszystowskiego. Także na wzór włoskich Hitler stworzył swoje oddziały paramilitarne S.A. Członkowie S.A. związali się z Hitlerem sądząc że w razie jego zwycięstwa będą mogli powrócić do armii regularnej, a nawet objąć nad nią dowództwo. Doprowadziło to później do ostrego zatargu z Raichswechrą, zakończonego tragicznie dla przywódców S.A.

Wielki kryzys, który objął od 1929 wszystkie państwa kapitalistyczne, przybrał w Niemczech bardzo ostre formy i stał się podstawowym czynnikiem decydującym o dojściu Hitlera do władzy, i to droga legalną przez mechanizm wyborów. Temu legalnemu dochodzeniu do władzy i kolejnym kampaniom wyborczym towarzyszył jednak gwałt i przemoc.

Ogromny wpływ na wzrost poparcia hitlerowskiego dążenia do władzy miała klasa przemysłowa, która w obawie przed wciąż zagrażającą rewolucją komunistyczną, obawą przed utratą swych majątków zadeklarowała swoje poparcie nawet finansowe na zjeździe w Dusseldorfie w styczniu 1932 roku.

W lutym 1933 roku spłonął budynek Reichstagu. Pożar gmachu parlamentu stał się pretekstem do ogłoszenia przez prezydenta stanu wyjątkowego, na mocy art. 48 konstytucji, oraz rozpisania nowych wyborów. Dały one NSDAP 44% głosów, czyli ok. 19 mln Niemców głosowało na tę partię. Po wyborach sytuacja hitlerowców polepszyła się jeszcze bardziej przez bezprawne unieważnienie mandatów komunistycznych, posłowie zostali aresztowani - o ile nie uciekli w porę za granicę.

Nowy Reichstag w marcu 1933 r. ogromną większością głosów uchwalił na okres 4 lat specjalne pełnomocnictwa dla rządu, dające mu prawo wydawania ustaw i uchylania konstytucji.Za uchwaleniem tej ustawy głosowało 444 posłów, przeciwko zaś - 94 socjaldemokratów (obecnych było 538 posłów). Liczba 444 była większa niż dwie trzecie wszystkich posłów ( wraz z komunistami) wynoszące 432. Tak więc nawet gdyby komuniści byli obecni, to i tak Hitler otrzymał by pełnomocnictwo. Natomiast gdyby centrum co najmniej wstrzymało się od głosu, to ustawa zostałaby odrzucona. Bezpośrednią odpowiedzialność za ustanowienie dyktatury Hitlera spada więc na konserwatystów, zarówno protestanckich jak i katolickich, czyli Centrum Tak więc demokracja parlamentarna, działając zgodnie z własnymi regułami, wyniosła do władzy swojego zabójcę.

Do przejęcia władzy przez Hitlera przyczyniła się wizja przewrotu komunistycznego. Dzięki pomocy wielkiej finansjery wysunął Hitler swoją kandydaturę w wyborach na urząd prezydenta Rzeszy. Uzyskane duże poparcie w wyborach parlamentarnych latem 1932 ( 36,8%)i jego spadek jesienią , a tym samym wzrost poparcia dla ugrupowań komunistycznych zmusiły prezydenta Hindenburga do powierzenia Hitlerowi funkcji kanclerza , co nastąpiło 30 stycznia 1933r. Jego pierwszym krokiem jest rozwiązanie parlamentu. Po śmierci prezydenta połączył w swych rękach urząd prezydenta i kanclerza. Sprawując odtąd nieograniczoną władze w III Rzeszy. W 1938 r objął naczelne dowództwo Sił Zbrojnych.

Zapoczątkował okres wzmożonego terroru (gestapo), utworzył obozy koncentracyjne dla przeciwników faszyzmu i rozpoczął represje w stosunku do Żydów (norymberskie ustawy).

Mało znane jest jego życie prywatne. W sposób znamienny dla fanatyków idei lub władzy miał minimalne wymagania osobiste. Nie pił alkoholu, nie palił i unikał potraw mięsnych. Przez długie okresy nie miał życia seksualnego (prof. dr Lothar Machtan w swojej książce „Tajemnice Hitlera” stawia tezę, że Hitler utrzymywał aktywne związki homoseksualne z wieloma mężczyznami). Pracował głównie nocami i spał bardzo mało. Jego pracowitość zapewne przyczyniła się do osiągnięcia kariery politycznej.

ZSRR w dwudziestoleciu międzywojennym

Początkowo bolszewicy sądzili, że rewolucja rosyjska jest tylko wstępem do rewolucji światowej. Po stłumieniu ruchów rewolucyjnych (którym udało się przejściowo, zwłaszcza na Węgrzech i częściowo w Niemczech przejąć władzę), nieudanej wyprawie na Zachód (tzw. wojna polsko-bolszewicka) oraz załamaniu gospodarki rosyjskiej wskutek eksperymentów komunizmu wojennego, a także zniszczeń wojennych, bolszewicy zostali zmuszeni do zmiany kursu. W 1921 władze komunistyczne spowodowały wybuch głodu na Powołżu, który pochłonął 5,1 miliona ofiar. Była to największa katastrofa humanitarna w Europie od czasów czarnej śmierci[6]. Herbert Hoover, amerykański sekretarz handlu jako przewodniczący Amerykańskiej Organizacji Pomocy (American Relief Organisation) udzielił pomocy finansowej 11 milionom głodujących. Rząd bolszewicki zaoszczędzone w ten sposób fundusze przeznaczył na zakup broni za granicą[7]. Bolszewicy siłą stłumili bunty chłopskie, w tym powstanie w guberni tambowskiej pod wodzą Aleksandra Antonowa oraz powstanie marynarzy w Kronsztadzie. W czasie walk z tymi przeciwnikami Armia Czerwona straciła w latach 1921-1922 237 908 żołnierzy[8]. W 1921 wprowadzono w życie nową gospodarkę rynkową (tak zwany NEP - Nowa Polityka Ekonomiczna), ograniczono terror, zachowując jednak zasadę dyktatury partii (zwanej dyktaturą proletariatu). Jednocześnie postanowiono dokonać umocnienia państwowości. 16 kwietnia 1922 Rosja bolszewicka podpisała układ w Rapallo z Republiką Weimarską, co zapoczątkowało intensywną współpracę niemiecko-rosyjską[9].

Lenin wymógł przekształcenie czterech republik radzieckich: Ukrainy, Białorusi, Rosji i Federacji Zakaukaskiej w konfederację, występując przeciwko planowi Stalina włączenia pozostałych republik do RSFSR jako republik autonomicznych. Związek republik powołano do życia 30 grudnia 1922. Pierwszym szefem rządu ZSRR został Lenin, a funkcje nominalnej głowy państwa sprawować mieli rotacyjnie przedstawiciele wszystkich republik.

Choroba i śmierć (21 stycznia 1924) niekwestionowanego przywódcy partii - Lenina spowodowały zaciętą walkę o władzę w partii. Najbliżsi współpracownicy Lenina - Grigorij Zinowjew i Lew Kamieniew w sojuszu z Józefem Stalinem usunęli uważanego za drugą osobę w partii i następcę wodza - organizatora i głównodowodzącego Armii Czerwonej Lwa Trockiego. Następnie Stalin zawarł sojusz ze zwolennikami rozszerzania gospodarki rynkowej oraz pewnej liberalizacji politycznej - ideologiem NEP-u Nikołajem Bucharinem, szefem rządu Aleksiejem Rykowem i przywódcą związków zawodowych Michaiłem Tomskim. Sojusz ten przetrwał do "roku wielkiego przełomu" - 1929, w którym zapadła decyzja o zasadniczej zmianie polityki. Zmianę tę wymusiły z jednej strony stagnacja ekonomiczna, powszechna krytyka "biurokratyzacji" partii oraz nierówności społecznych. Z drugiej strony Stalin i jego zwolennicy w aparacie postanowili rozprawić się z opozycją i dokończyć budowę państwa totalitarnego. Po eliminacji przeciwników w toku czystek w partii, armii i administracji Stalin przejął władzę dyktatorską, zgodnie z przewidywaniami Trockiego. Najważniejszym posunięciem władz była kolektywizacja rolnictwa - przymusowe połączenie gospodarstw chłopskich w quasi-spółdzielcze przedsiębiorstwa (kołchozy). Spowodowało to klęskę głodu oraz załamanie produkcji rolnej (z powodu uwięzienia wielu opornych chłopów, chronicznego niedofinansowania państwowego rolnictwa oraz braku motywacji chłopów do pracy), ale poprzez terror i zajadłą propagandę demonizującą bogatych chłopów - tzw. kułaków - fakt ten spotkał się ze słabą reakcją ludności miejskiej oraz był niedoceniany przez międzynarodową opinię publiczną. Drugą kampanią było forsowne uprzemysłowienie w ramach państwowych planów pięcioletnich. Motorem uprzemysłowienia był sterowany za pośrednictwem propagandy entuzjazm (wyścig pracy, ruch stachanowski), obawa przed uznaniem za "szkodnika" albo "bumelanta" i uwięzieniem (GUŁAG) oraz napływ wywłaszczonych chłopów, zapewniających tanią siłę roboczą. W efekcie pierwsze pięciolatki przyniosły zbudowanie wielu obiektów przemysłowych i rozwój gospodarczy. Poziom życia pozostał jednak niski, ponieważ gospodarka pozostała nieefektywna i marnotrawna, a głównym kierunkiem uprzemysłowienia była budowa przemysłu zbrojeniowego i gałęzi o znaczeniu militarnym (górnictwo, hutnictwo, energetyka, maszynowy).

W wyniku kolektywizacji oraz masowego terroru ZSRR stał się państwem totalitarnym. Proces ten ukoronował XVII zjazd partii bolszewików, w którym Stalin i polityka władz była gloryfikowana przez wszystkich uczestników. Jednak władca postanowił usunąć także potencjalną opozycję, do czego pretekstu dostarczyło zabójstwo popularnego działacza - Siergieja Kirowa (popełnione najprawdopodobniej na rozkaz samego Stalina). Aresztowano i rozstrzelano prawie wszystkich byłych opozycjonistów, następnie zaś represjami objęto posłusznych zwolenników Stalina, którym przypisywano rzekome szpiegostwo i sabotaż. Zapanował powszechny strach, podsycany propagandowymi relacjami o procesach pokazowych oraz wezwaniami do "czujności" i denuncjacji (bohaterem stał się donosiciel na ojca-kułaka Pawlik Morozow). Represje, których kulminacja nastąpiła w 1937 (Wielka Czystka) doprowadziły do częściowej eksterminacji tzw. starych bolszewików - działaczy z czasów rewolucji, korpusu dowódczego Armii Czerwonej (rozstrzelano 35 z 80 tys. oficerów), a także pracowników NKWD (jako szkodników rozstrzelano za czasów komisarza Nikołaja Jeżowa protegowanych poprzednika - Genricha Jagody, a za czasów Berii - protegowanych Jeżowa). Wzmożony terror Stalin tłumaczył tezą o "zaostrzaniu się walki klasowej wraz z postępami w budowie socjalizmu". Postępy owe ukoronowało przyjęcie 25 listopada 1936 tzw. "stalinowskiej Konstytucji ZSRR". Na jej mocy z RSFSR wyodrębniono republiki radzieckie: Kazachską i Kirgiską, a Zakaukaską SFSR podzielono na Azerbejdżańską SRR, Gruzińską SRR i Armeńską SRR (1936). Republiki Turkmeńska, Uzbecka i Tadżycka powstały już w latach dwudziestych (1925-1929). Decyzje te miały jednak małe znaczenie ze względu na ciągłe ograniczanie niezależności ich władz.

ZSRR po okresie ożywionej współpracy z Niemcami w latach 20. stopniowo reorientował swoją politykę zagraniczną na państwa dawnej ententy. ZSRR zawarł traktaty o nieagresji z Francją i Polską (w 1932), nawiązał stosunki dyplomatyczne z USA (w 1933 roku), Czechosłowacją, Rumunią i Bułgarią oraz został przyjęty do Ligi Narodów w 1934. ZSRR poprzez Komintern wspierał zaangażowanie komunistów na świecie we wspólną walkę z faszyzmem w ramach tzw. Frontu Ludowego i zbrojnie wspierał republikanów w Hiszpanii (wojna domowa w Hiszpanii) 1936-1939. Nieoczekiwaną woltę wykonała radziecka dyplomacja 23 sierpnia 1939, kiedy został podpisany pakt Ribbentrop-Mołotow.

26. Państwa „Osi” - istota sojuszu.

Państwa Osi - kraje należące do jednego obozu działań wojennych, walczące przeciw aliantom podczas II wojny światowej. Nazwa "oś" pochodzi od zwyczajowej nazwy nadanej sojuszowi III Rzeszy, Włoch oraz Japonii. W okresie ich największego panowania terytoria państw Osi obejmowały duże części Europy, Azji, Afryki i wysp Oceanu Spokojnego. Mimo tego II wojna światowa zakończyła się całkowitą klęską państw Osi. Podobnie jak u aliantów, liczba państw Osi w czasie wojny zmieniała się - pod koniec wojny znaczna część członków przeszła na stronę sprzymierzonych.

Pojęcie "osi Berlin-Rzym" zostało użyte przez Benita Mussoliniego w listopadzie 1936 roku w związku z podpisanym 25 października 1936 roku traktatem o przyjaźni między Włochami i Niemcami. Mussolini zadeklarował, że oba kraje będą tworzyć "oś", wobec której pozostałe kraje Europy ulegną podporządkowaniu. Traktat został zawarty kiedy Liga Narodów wyraziła sprzeciw wobec wojny włosko-abisyńskiej. Następnie 22 maja 1939, związek dwóch państw przekształcił się w przymierze, nazwane przez Mussoliniego "paktem stalowym". Pakt został podpisany przez Galleazo Ciano w imieniu strony włoskiej i Joachima von Ribbentropa w imieniu hitlerowskich Niemiec i był rozszerzeniem porozumienia z października 1936. Współpraca wojskowa Niemiec i Włoch rozpoczęła się wraz z hiszpańską wojną domową.

Określenie "państwa Osi" formalnie zaczęło funkcjonować po podpisaniu paktu trzech przez Niemcy, Włochy i Japonię 27 września 1940 roku w Berlinie. Imię włoskie Roberto nabyło nowego znaczenia od anglojęzycznej nazwy tego paktu (Roma-Berlin-Tokyo). Najpotężniejszymi członkami paktu były Niemcy i Japonia. Te dwa państwa podpisały również pakt antykominternowski, którego celem było uzyskanie światowej hegemonii i przeciwstawienie się komunistom.

27. Pakt Ribbentrop - Mołotow i jego międzynarodowy kontekst.

Odpowiedź na „międzynarodowy kontekst” znajduje się w zagadnieniu z numerem 28.

Pakt został podpisany przez ministrów spraw zagranicznych obu państw - Joachima von Ribbentrop i Wiaczesława Mołotowa, którzy w imieniu swoich przywódców, Adolfa Hitlera i Józefa Stalina, dokonali podziału Europy Środkowej i Wschodniej. Traktat był logicznym następstwem wcześniejszego układu o gospodarczej i militarnej współpracy zawartej w 1922 roku między Rosją a Niemcami zwanym układem w Rapallo. Pakt miał olbrzymie znaczenie dla obu przywódców. Hitlerowi zabezpieczał front wschodni w planowanej przez niego wojnie i atak na Polskę. Stalin zaś powiększał w ten sposób strefę wpływów komunizmu.

POSTANOWIENIA: -kraje bałtyckie (Estonia, Łotwa) i Finlandia staną się strefą wpływów i przyszłym terytorium ZSRR, a północna granica Litwy (z Łotwą) stanowić ma granicę pomiędzy strefami interesów Niemiec i ZSRR -Na obszarach należących do państwa polskiego strefy interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu -strona radziecka podkreśla swoje zainteresowanie Besarabią, ze strony niemieckiej stwierdza się zupełne niezainteresowanie odnośnie tego terytorium. Już w trakcie trwania II wojny światowej, 28 września 1939, kiedy doszło do spotkania nacierających z zachodu Niemców z nacierającą ze wschodu Armią Czerwoną, a los Polski był w tej kampanii przesądzony, doszło do doprecyzowania postanowień niemiecko-sowieckich. Podpisano w Moskwie niemiecko-radziecki traktat o granicach i przyjaźni zwany drugim układem Ribbentrop-Mołotow. Dokonano wówczas następujących modyfikacji: ZSRR zgodził się na odstąpienie Niemcom wschodniej części Mazowsza i Lubelszczyzny w zamian za zgodę Niemiec na oddanie Litwy do sowieckiej strefy wpływów. Wkrótce (10 października) Wileńszczyzna została przekazana Litwie w zamian za zgodę na stacjonowanie garnizonów radzieckich na jej terytorium. Podobne układy wymuszono 29 września i 5 października na Estonii i Łotwie.

28. Polska wobec narastającego zagrożenia i żądań III Rzeszy

Po przyłączeniu Austrii do Niemiec, w marcu 1938r. rząd polski wystosował do Litwy ultimatum, żądając nawiązania stosunków dyplomatycznych i grożąc w razie sprzeciwu użyciem „innych środków”. Rząd polski nie działał w porozumieniu z Niemcami, a rząd litewski ustąpił i wzajemne stosunki zostały znormalizowane. Mimo to metoda nacisku zastosowanego przez Rzeczpospolitą pozostawiła w opinii międzynarodowej niekorzystne dla Polski wrażenie.

Układ monachijski przyjęto w Warszawie jako kolejne ustępstwo wobec Niemiec, rząd polski wykorzystał jednocześnie okazję, wysyłając do Pragi żądanie oddania Zaolzia.

Jesienią 1938r. już nikt w Polsce nie łudził się, że Hitler poprzestanie na Sudetach. Pod koniec października w rozmowie z ambasadorem polskim w Berlinie minister spraw zagranicznych III Rzeszy Ribbentrop wysunął propozycję włączenia do Niemiec Wolnego Miasta Gdańska wraz z eksterytorialną szosą i linią kolejową między Prusami Wschodnimi i Pomorzem niemieckim w zamian za przedłużenie polsko-niemieckiego układu o nieagresji i wejście Polski do paktu antykominternowskiego. Przywódcy polscy zdali sobie sprawę, że Polska stała się kolejnym obiektem ofensywy niemieckiej. Strona niemiecka ponawiała propozycje podczas styczniowych wizyt Becka w Berlinie i Ribbentropa w Warszawie w 1939r. Deklaracje Wielkiej Brytanii i Francji z tego okresu można było odczytywać jako przyzwolenie na wschodni kierunek ekspansji niemieckiej. Nad Polską zawisło śmiertne niebezpieczeństwo.

Tymczasem w połowie marca 1939r. wojska hitlerowskie zajęły Pragę. Podeptanie przez Hitlera dopiero co zawartego układu monachijskiego zmieniło podejście Anglii i Francji. Rząd brytyjski zaproponował Polsce przystąpienie do współpracy z Anglią, Francją i ZSRR przeciw Niemcom. Ponieważ Beck wolał zobowiązania dwustronne od wielostronnych, 30 marca ambasador brytyjski w Warszawie wręczył szefowi polskiej dyplomacji gwarancje na wypadek agresji niemieckiej. Dwa tygodnie później podobną deklarację złożyła Francja, a 9 kwietnia podpisano polsko-francuski protokół, przewidujący, że w wypadku agresji niemieckiej na Polskę Francja podejmie działania przeciw Niemcom za pomocą lotnictwa natychmiast, a przy użyciu głównych sił lądowych w 15. dniu wojny. Pod koniec kwietnia Hitler wymówił polsko-niemeicką deklarację z 194r. Polską reakcją było sejmowe przemówienie Becka, które umocniło morale społeczeństwa polskiego, wywołując m.in. wzrost poparcia dla rządowej Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej i zbiórki na Fundusz Obrony Narodowej.

25 sierpnia Wielka Brytania podpisała z Polską układ o wzajemnej pomocy, a Mussolini poinformował Hitlera, że Włochy nie są gotowe do wojny.

Dyplomacja polska uczyniła prawdopodobnie wszystko, by obronić niepodległość Polski, lecz jej los zależał od rozgrywki mocarstw europejskich. Niemcy konsekwentnie dążyły do wojny, Wielka Brytania i Francja próbowały słabo temu przeciwdziałać, a ZSRR przechylił szalę na korzyść Hitlera.

29. Wielka koalicja antyhitlerowska wobec wojny i przyszłego pokoju.

W drugiej wojnie światowej brało udział wiele państw, znakomita większość z nich zjednoczyła się w antyfaszystowską koalicję.

Inicjatorami określenia wspólnej idei walki z Hitlerem oraz jego armią stały się trzy państwa : Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Rosja Radziecka. Przedstawiciele tych krajów w 1941 roku podpisali odpowiednie porozumienia: w lipcu stworzono porozumienie brytyjsko-radzieckie, a amerykańsko-radzieckie w październiku (w ramach lend-lease ZSRR został dopuszczony do dostaw).

14 sierpnia 1941 roku, na pancerniku "Prince of Wales", doszło do spotkania premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla oraz prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosvelta. Owocem tego spotkania było podpisanie tak zwanej Karty Atlantyckiej, która, ogólnie mówiąc, miała dawać wytyczne celów II wojny oraz zarys porządku i ładu światowego po wojnie. Zawierała ona, opracowane przez Roosvelta, tak zwane cztery wolności: wolność słowa, wolność religii, , a także wolność od strachu i wolność od nędzy. Pokazywała również wojnę, jako drogę ku obronie praw człowieka i demokracji. Karta Atlantycka, jaką stopniowo podpisywało więcej nowych państw, była podstawą utworzenia Wielkiej Koalicji. Ostatecznym aktem jej powstania stał się atak Japończyków na Pearl Harbor, amerykańską bazę w dniu 7 grudnia 1941 roku, a co za tym idzie przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny. W Waszyngtonie 1 stycznia 1942 roku została ogłoszona Deklaracja Narodów Zjednoczonych, w niej to 26 państw zobowiązało się do wspólnej walki przeciw faszystom, do momentu ich pełnej kapitulacji, zgodnie z zasadami Karty Atlantyckiej. Owa Deklaracja, którą podpisało 51 państw do zakończenia wojny, była podstawą dla utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ).

Pomimo, że wiele państw przystąpiło do koalicji - te, które stały się ofiarą ataków tzw. "Osi Berlin - Rzym - Tokio ", jak również jej niedawni sojusznicy , jednak w wiążących sprawach dla następnych poczynań i działań Wielkiej Koalicji, głos ostateczny oczywiście mieli inicjatorzy tego porozumienia: Churchill (Wielka Brytania), Roosvelt (USA) a także Józef Stalin - dyktator ZSRR. Przekonani oni byli o tym, iż dominująca pozycja w dziedzinie militarnej daje im prawo do podejmowania istotnych decyzji, często sami rozstrzygali wiążące kwestiach, nie porozumiewając się ani nie uwzględniając zdania poszczególnych zainteresowanych krajów. Podczas działalności Wielkiej Koalicji miały miejsce trzy spotkania całej tzw. Wielkiej Trójki. Konferencje te odbyły się w następujących miejscach: Teheran (28.11 - 1.12.1943 r.), Jałta na Krymie (4 - 11.02.1945 r.) i Poczdam pod Berlinem (17.07 - 2.08.1945 r.). Dochodziło też do spotkań z przywódcami innych państw.

Pomimo szczytnych deklaracji jakie zawarto w treści Karty Atlantyckiej, niepodzielne i pełne porozumienie wewnątrz-koalicyjne było nie możliwe. Taka sytuacja spowodowana była głębokimi rozbieżnościami ideologicznymi między głównymi trzema członkami koalicji. Powołano sojusz państw ale o zdecydowanie odmiennych systemach. Z jednej strony Wielka Brytania i Ameryka, które opierały własny ustrój gospodarczy i państwowy na zasadach demokratycznych, a także własności prywatnej i wolnego rynku, a zawarły współpracę z drugiej strony z krajem, w którym powszechny był nieludzki komunistyczny reżim, głoszono idee komunistycznej rewolucji światowej mającej doprowadzić do likwidacji kapitalizmu. Głębokie rozdźwięki panowały także w powojennych celach i dążeniach poszczególnych koalicjantów. Wielka Brytania chciała szczególnie obronić mocarstwową pozycję, oraz utrzymać swoje kolonie. Co się tyczy Rosji, pragnęła ona poszerzyć swe wpływy jako komunistycznego imperium. W przypadku USA natomiast istniało dość dużo rozbieżności pomiędzy patetycznymi deklaracjami, a dążeniem tego mocarstwa do podziału powojennego świata korzystnego dla USA, który umocniłby dominującą pozycję Stanów Zjednoczonych. Inną sprawą, która uniemożliwiała pełne zjednoczenie sprzymierzonych państw była ogromna nieufność pomiędzy nimi. Wystarczy wspomnieć udział Wielkiej Brytanii która interweniowała w latach 1918-19 podczas wojny domowej w Rosji, jak też niedawny sojusz ZSRR z Niemcami i wspólną ich agresję na Polskę, które to wydarzenie zapoczątkowało II wojnę światową. Jak również późniejsze deklaracje ZSRR i Niemiec o wzajemnej pomocy i nieagresji. Generalnie przez okres funkcjonowania koalicji, jej członkowie mieli do siebie ograniczone zaufanie oraz charakteryzowali się permanentnym strachem o to, czy w jakimś momencie jedno z państw nagle zmieni zdanie a następnie wejdzie w sojusz z hitlerowskimi Niemcami. Obszarem konfliktów były problemy zaangażowania poszczególnych państw w walkę, rozłożenie sił militarnych, jak również coraz bardziej nagląca, wraz ze zbliżaniem się zwycięstwa, sprawa układu sił w powojennym świecie.

Pomimo, iż fala nieufności szczególnie była skierowana przeciw Stalinowi, ze względu na niedawne jego układy z Hitlerem, miały też miejsce konflikty między Churchillem a Roosveltem. Ten ostatni nie popierał Wielkiej Brytanii w dążeniach do rozszerzenia jej wpływów na Bałkanach, przeciwstawiał się też kolonializmowi brytyjskiemu, natomiast popierał koncepcję autonomizacji skolonizowanych obszarów. Roosvelt nie popierał również koncepcji Churchilla dotyczącej podziału Europy po wojnie na różne strefy wpływów. Wobec głównego znaczenia dalekowschodniego frontu dla USA, Roosvelt, bardzo liczył na pomoc z ZSRR co do wojny z Japonią, dlatego był gotowy na bardzo duże ustępstwa w stosunku do Stalina. Z tego względu popierał często decyzje dyktatora ZSRR, pozostawał wtedy równocześnie w opozycji co do postawy Churchill'a. Przedstawicieli USA i Anglii jeszcze dodatkowo dzieliły poglądy na kwestię "Wolnych Francuzów" de Gaulle'a, których to Roosvelt nie zamierzał uznać jako reprezentantów francuskiego narodu. Pomimo jednak wielu problemów i kwestii spornych, członkowie koalicji byli przekonani, że siła w jedności, natomiast racja stanu winna przewyższać wszelkie ideowe konflikty.

Jak wcześniej wspomniano, główne strategiczne decyzje podejmowano na konferencjach, gdzie członkowie Wielkiej Koalicji osobiście uczestniczyli. Do pierwszego tego typu spotkania doszło w styczniu 1943roku w Casablance, w którym to wzięli udział Churchill i Roosvelt,. Ustalono wówczas, że działania militarne wojsk sprzymierzonych będą prowadzone do ostatecznego rozbicia i pokonania państw osi. Ale najważniejszą stała się sprawa działań militarnych w najbliższej przyszłości. Wielka Brytania wysunęła plan ofensywy na Półwysep Bałkański, wiązało się to w oczywisty sposób z dążeniem do zagarnięcia wpływów w tym terenie, jakie po zwycięstwie uzyskałaby Anglii. Ze względu na to, że USA nie chciały podbojów w Europie Roosvelt sprzeciwił się stanowczo pomysłowi Churchilla. Stanęło w końcu na tym, iż amerykańsko-brytyjskie wojska pomogą w wyparciu Niemców i Włochów z Afryki Północnej, następnie zaś przeprowadzą inwazję na Sycylię i Półwysep Apeniński. Postanowiono też, że francuskimi posiadłościami w Afryce będzie zarządzać Komitet, na którego czele stanie de Gaulle oraz gen. Giraudem, popierany przez Roosvelta a żywiący szczerą niechęć do de Gaulle'a.

Następna konferencja miała miejsce w dniach 28 listopada - 1 grudnia 1943 roku w Teheranie. Cała Wielka Trójka czyli Churchill, Roosvelt i Stalin udział w niej wzięła. Stalin odwlekał spotkanie, żeby w momencie ewentualnych sporów móc przytoczyć odpowiednie argumenty. Na przykład chociażby znaczące zwycięstwa radzieckich wojsk. Jedną z głównych sprawi była decyzja utworzenia II frontu. Zadecydowano, że odbędzie się to w maju 1944 roku w Normandii. Churchill ponownie na tym spotkaniu poruszał kwestię Bałkanów, ale tym razem również poniósł porażkę. Natomiast zdecydowano o pomocy jugosłowiańskim partyzantom pod dowództwem Josipa Broz Tity. Gwarantowano także dla Iranu i Austrii przyszłą suwerenność. Stalin również zgodził się pomóc Amerykanom w wojnie z Japonią. W Teheranie negocjowano także na temat sytuacji w Niemczech a także w całej Europie po odniesieniu zwycięstwa w wojnie. Roosvelt chciał przeforsować swoją koncepcję podziału III Rzeszy na pięć mniejszych państw. Wobec jednak stanowczego sprzeciwu radzieckiego przywódcy Stalina zaniechano na ten czas jakichkolwiek rozmów na ten drażliwy temat. Zaczęło być ponadto jasne, iż nie Wielka Brytania czy też Ameryka, ale ZSRR będzie obecnie dyktowało warunki. Wiązało się to z opóźnianiem otwarcia II frontu w Normandii, jak również z tym, że to radzieccy żołnierze w tym czasie walczyli oraz ginęli, wiążąc tym samym znaczne siły przeciwnika w walce. Polityka Stalina w stosunku do Polski i Jugosławii, jak również odmowa udziału w ofensywie na Bałkanach, dawały do myślenia, że dyktator radziecki przygotowuje grunt pod swoją przyszłą politykę w Europie Środkowo-Wschodniej.

W trakcie konferencji w Teheranie poruszona także została kwestia polska. Doszło do wstępnych ustaleń granic kraju. Członkowie konferencji wykazali całkowitą ignorancję co do żądań polskiego rządu emigracyjnego. W zgodzie z koncepcją Stalina wyznaczono zachodnią granicę Polski na linii Odra-Nysa Łużycka, z włączeniem Opolszczyzny, Gdańska, Warmii i Mazur. Pewien problem natomiast stanowiła wschodnia granica, gdyż przedstawiono odmienne koncepcje. Mianowicie Roosvelt wysunął pomysł linii Curzona jako granicy wschodniej. Natomiast Stalin żądał włączenia Prus Wschodnich do strefy wpływów Związku Radzieckiego. Churchill godził się aby Lwów znalazł się w granicach ZSRR. Podczas ostatniego dnia konferencji Roosvelt ponownie wrócił do kwestii polskiej, sugerował poprawę stosunków na linii Kreml a rząd Mikołajczyka w Londynie. Stalin zarzucał polskiemu rządowi emigracyjnemu współpracę z Hitlerem, co było zdecydowaną głupotą. Nie wywołało to jednak sprzeciwu ze strony zebranych. Natomiast zgodzono się, że Polska winna w przyszłości utrzymywać " przyjazne stosunki" z państwem moskiewskim. Oznaczało to w praktyce pełne podporządkowanie Polski Kremlowi. W Teheranie nie zapadły jednak ostateczne decyzje w polskiej sprawie.

Poza teherańską konferencją, odbyły się jeszcze dwa spotkania w Kairze. Uczestniczyli w nich Roosvelt, Churchill a także prezydent Republiki Chińskiej Chiang Kai-szek. Ustalono, że po wojnie Chiny otrzymają Mandżurię i Tajwan, natomiast Korea uzyska wolność i niepodległość. Oczywiście miałoby się to odbyć po pokonaniu Japonii. Podczas drugiego spotkania z tureckim prezydentem Ismetem Inonu, poruszona została sprawa udziału w wojnie z Niemcami Turcji. Prezydent Ismet Inonu nie wyraził na to zgody i do marca 1945 roku Turcja zachowywała neutralność.

W 1944 roku upadek Niemiec był bardzo bliski. Spod hitlerowskiej okupacji uwalniano coraz to więcej terytoriów. W obliczu rychłego zwycięstwa alianckich wojsk, naglącą stała się sprawa powojennego podziału wpływów w Europie.

W Grecji wybuchła w tym czasie wojna domowa, która trwała do 1949 r. Zaś w Jugosławii trwały bratobójcze walki pomiędzy partyzantami komunisty Tity a partyzantami popierającymi króla Mihajlovicia. Władzę tutaj objął Narodowy Komitet Wyzwolenia Jugosławii, pomimo że istniał rząd emigracyjny w Londynie. Natomiast we Francji Rząd Tymczasowy generała De Gaulle'a, utworzony przez Komitet Wyzwolenia Narodowego zyskał wkrótce uznanie całej Wielkiej Trójki, która podjęła również decyzję, że Francja winna otrzymać należyte dla niej miejsce w powojennej Europie.

W październiku 1944 roku Churchill spotkał się ze Stalinem w Moskwie. Rozmawiali tam między innymi o kwestii polskiej, jak również omawiano istniejącą sytuację w Europie Środkowo-Wschodniej. Odbyła się tutaj słynna później scena z serwetką, gdzie Stalin razem z Churchillem dokonywać mieli podziału Europy. Na szczęście tamtejsze pseudo ustalenia nie weszły nigdy w życie.

Kolejna już konferencja Wielkiej Trójki w składzie, po raz ostatni: Stalin, Churchill, Roosvelt, odbywała się w dniach 4 - 11 lutego 1945 roku w Jałcie na Krymie. Udział w niej brali także ministrowie spraw zagranicznych, szefowie sztabów oraz kilka grup doradców.

Gospodarzem konferencji był Józef Stalin, było to wystarczającym dowodem tego, iż pozycja ZSRR na międzynarodowej arenie, w obliczu szybkiego zwycięstwa Armii Czerwonej, poszła zdecydowanie do góry. Pozycję swą utraciła tymczasem Wielka Brytania. Oczywiście brała udział przy podejmowaniu decyzji, jednak głos Churchille'a był dosyć mało znaczący. Jasnym stało się, że rozgrywka o wpływy w Europie oraz na świecie, będzie się rozgrywać pomiędzy dwoma mocarstwami: Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim.

Konferencja jałtańska miała za cel przyjęcie skoordynowanych działań wojskowych w końcowym okresie wojny. Padało tu wiele ważkich decyzji. Niemiec zdecydowano podzielić na cztery okupacyjne strefy: francuską, brytyjską, amerykańską i radziecką. Podobnie podzielono też Berlin. Strefami okupacyjnymi miała zarządzać Sojusznicza Rada Kontroli. W trzy miesiące po skapitulowaniu przez Niemcy ZSRR podjął decyzję aby przystąpić do walk toczonych z Japonią. W zamian za to miał dostać prawa do Wysp Kurylskich, oraz uzyskać wpływy w Mongolii i Korei Północnej. Podjęto decyzję ostateczną w sprawie powołania Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) na miejsce Ligi Narodów. W skład ONZ miało wchodzić pięciu stałych członków, były to Chiny, Francję, Wielką Brytanię, USA oraz ZSRR. Zadecydowano, że każdy z członków ONZ-u posiada prawo do "weta", a decyzje muszą zapadać jednomyślne. Po raz kolejny jednak teoria nie uzyskała pokrycia w praktyce...

Sprawie polskiej zostało poświęcone najwięcej czasu. Wywołała ona też najwięcej nieporozumień. Jeżeli chodzi o wschodnią granicę Polski, utrzymano ustalenia z konferencji w Teheranie i zatwierdzono ją na linii Curzona, z marginalnymi odchyleniami 5-8 km na korzyść Polski. Natomiast granica zachodnia objęła większe obszary niż wcześniej to ustalano, włączono bowiem pewne tereny III Rzeszy. To wszystko dokonywało się za zgodą Stalina, który chciał zwiększyć terytorialne zdobycze Polski na zachodzie, a miało to pewne związki z przyszłymi jego planami co do państwa polskiego. Zadecydowano, że polski Rząd Tymczasowy, który działał na terenie państwa i był w opozycji do emigracyjnego rządu, winien się nazywać Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Miał się składać z członków promoskiewskiego, komunistycznego PKWN-u oraz przedstawicieli emigracyjnego rządu w Londynie. Nowy rząd został zobowiązany przeprowadzić w Polsce wybory powszechne wolne i demokratyczne. Tak dalece idącą naiwność przywódców mocarstw zachodnich szokowała opinię publiczną. Mocarstwa te uzależniały polską sytuację od widzimisię Stalina. W lutym 1945 roku londyński rząd emigracyjny wydał oświadczenie, w którym stwierdzał, że decyzje podjęte w Jałcie nie są dla polskiego narodu wiążące.

Wszystkie decyzje na konferencji w Jałcie podejmowało tylko kilku polityków, przywódców największych mocarstw. Żadna z poruszanych spraw nie była dyskutowana z zainteresowanymi mniejszymi państwami, które nie zostały dopuszczone do rozmów Wielkiej Trójki. Właściwie ustalone decyzje narzucono tym państwom nie pytając ich o zdanie. W taki właśnie sposób państwa niby wyzwolone przez radziecką Armię Czerwoną, pozostały pod kontrolą Moskwy. Przez długie lata, do upadku w 1989-90 komunizmu, Europa pozostawała podzielona na 2 bloki. Jeden z nich (tutaj też Polska) był pod samowładczym panowaniem ZSRR, a przy niemym przyzwoleniem zachodnich mocarstw, tkwiących w przekonaniu o właściwości nowego podziału świata.

W dniach 17 - 2 sierpnia 1945 roku miała miejsce trzecia, zarazem ostatnia już konferencja Wielkie Trójki. Odbyła się w zmienionym składzie. Roosvelta, który zmarł w kwietniu 1945 roku zastąpił następny prezydent USA - Harry Truman, natomiast potem w czasie obrad Churchilla zastąpił kolejny premier Wielkiej Brytanii - Clement Attlee. Strona radziecka była niezmiennie reprezentowana przez Józefa Stalina.

Głównym problemem stały się losy byłej III Rzeszy. Został potwierdzony podział z Jałty na 4 strefy okupacyjne a także taki sam podział stolicy. Powołana Sojusznicza Rada Kontroli miała pracować nad zmianami, zaś w samym Berlinie pracowała Sojusznicza Komendatura. Zadaniem tych organów było głównie przeprowadzenie tak zwanych "4D":

1. Demilitaryzacja - zupełne rozbrojenie kraju

2. Denazyfikacja - likwidacja partii i władzy hitlerowskiej

3. Dekartelizacja - likwidacja wspierających Hitlera karteli

4. Demokratyzacja - odbudowa politycznego życia na zasadach demokratyzmu

Podjęto też postanowienia o ściganiu oraz sądzeniu zbrodniarzy wojennych, a także o wysokości oraz formach wypłaty odszkodowań dla państw poszkodowanych w trakcie wojny z Niemcami.

W Poczdamie również poruszono kwestię Polski. Potwierdzono wyznaczoną na linii Curzona granicę wschodnią, oraz zachodnią na linii Odra - Nysa Łużycka, z włączeniem Świnoujścia i Szczecina, oraz Gdańska z okręgiem a także część południową dawnych Prus Wschodnich (Warmia, Mazury). Zarządzono przeprowadzenie przymusowej repatriacji niemieckiej ludności z polskich ziem oraz gwarantowano wypłatę odszkodowań od Niemców. Za wyłącznie legalny został uznany Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, tym samym wycofano uznanie dla rezydującego w Londynie rządu emigracyjnego.

Postanowienia tyczyły się też prowadzenia dalszej wojny z Japonią, do momentu jej bezwarunkowej i całkowitej kapitulacji. Stworzono Radę Ministrów Spraw Zagranicznych, w której udział mieli ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii, Francji i Chin. Miała ona za zadanie koordynować międzynarodową współpracę aby na zawsze już osiągnąć ład i spokój w Europie.

Wydawało się, że Wielka Koalicja to dobry przykład na to, że w obliczu słusznej sprawy jedność jest najważniejsza, bez względu na podziały czy to ideologiczne, czy systemowe, że priorytetem jest osiągnięcie spokoju i ładu, w celu uchronienia życia ludzkiego od niepotrzebnego zagrożenia i ryzyka. Tymczasem jedność Wielkiej Trójki była tylko złudzeniem. W momencie gdy oficjalnie ci wielcy politycy pochylali się nad budową nowego wspaniałego ładu na świecie, każdy po cichu dążył do realizacji własnych celów i chciał doprowadzić do tego aby obrót spraw okazał się dla niego korzystny.

Wielka Koalicja spełniła swe główne zamiary - pokonane zostały wszystkie wrogie państwa osi: Niemcy, Włochy i Japonia, wojna zaś dobiegła końca. Natomiast wzniosłe hasła Karty Atlantyckiej, będące podstawą utworzenia Wielkiej Koalicji, były papierowymi hasłami, ponieważ zbyt wielkie były rozbieżności ideowe państw wspólnoty.

Niedługo okazało się, iż koalicje wielkich mocarstw, a także jedność w powojennej Europie, są zbyt kruche oraz nietrwałe, dowodem czego była zimna wojna.

30. W jaki sposób II wojna światowa zmieniła stosunki międzynarodowe ?

Podobnie jak po I wojnie światowej w wielu krajach nasiliły się konflikty społeczne i dążenia lewicowe. Wzrósł autorytet ZSRR i Stalina, a Armia Czerwona jawiła się jako czołowy pogromca III Rzeszy, społeczeństwa zachodnie mało jednak wiedziały o stosunkach wewnętrznych w państwie radzieckim. Wiele ugrupowań prawicowych skompromitowało się współpracą z Niemcami hitlerowskimi. Wszystko to powodowało, że w pierwszych latach po wojnie spora część ludzi na Zachodzie akceptowała ekspansję radziecką.

Choć nie zawarto nigdy traktatu pokojowego z Niemcami, polityczne rezultaty II wojny światowej okazały się bardzo trwałe. Po drugie, na czoło potęg światowych wysunęły się Stany Zjednoczone i ZSRR. Po trzecie, ze względu na rozbieżne cele tych dwóch supermocarstw równowaga sił okazała się chwiejna, a następne dziesięciolecia przyniosły zmagania o dominację, w których pozostałe kraje, w którym także światowe peryferia, były wciągane w grę po jednej lub drugiej stronie. Stany Zjednoczone, których polityka z okresu wojny w dużej mierze doprowadziła do wzrostu potęgi Związku Radzieckiego, występowały w roli obrońcy wolności gospodarczej i politycznej. Zachód Europy był sparaliżowany zniszczeniami oraz wpływami partii komunistycznych i radzieckiej propagandy. Kreml miał nadzieję, że wykorzystując pacyfistyczne i lewicowe nastroje w Europie Zachodniej wciągnie państwa tego regionu w orbitę swej dominacji. Miał być to etap światowej rewolucji, której symbolem był herb ZSRR - sierp i młot na tle kuli ziemskiej.

W kwietniu 1945r. podpisano w San Francisco Kartę Narodów Zjednoczonych, podstawę Organizacji Narodów Zjednoczonych.

31. Konferencje „wielkiej trójki” - zasadnicze decyzje i ich wpływ na stosunki międzynarodowe.

Patrz > zagadnienie nr 29,

32. Kwestia Polska w okresie II wojny światowej.

W dniu ataku ZSRR na Polskę (17 września 1939) rząd polski opuścił terytorium kraju i znalazł się w Rumunii. Został tam internowany. Prezydent Ignacy Mościcki złożył urząd i powierzył Władysławowi Raczkiewiczowi pełnienie funkcji prezydenckich. 1 października powstał nowy rząd polski na uchodźstwie, a jego premierem został generał Władysław Sikorski, zasłużony dowódca z czasów wojny bolszewickiej i kampanii wrześniowej. Członkami rządu zostali działacze przedwojennych partii opozycyjnych: Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Ludowego, Polskiej Partii Socjalistycznej oraz Stronnictwa Pracy. Rolę parlamentu miała spełniać Rada Narodowa, której przewodniczył Ignacy Paderewski. Rząd polski działał we Francji (jego siedziba to początkowo Paryż, a następnie Angers) i tam próbował formować polskie siły zbrojne. Sikorski, będący jednocześnie naczelnym wodzem zdobył poparcie dla tego pomysłu u władz francuskich. Do momentu ataku Niemców na Francję zdołano stworzyć armię o wielkości 80 tys. żołnierzy. Polacy uczestniczyli w obronie tego kraju w czerwcu 1940 roku. Na nic jednak nie zdało się zaangażowanie polskich sił zbrojnych. 1 Dywizja Grenadierów gen. B Ducha biła się w Lotaryngii. W Alzacji i Jurze walczyły oddziały 2 Dywizji Strzelców Polskich, a w Szampanii i Burgundii 10 Brygada Kawalerii Pancernej gen. S. Maczka. Zaangażowanie żołnierzy nie mogło jednak przynieść zwycięstwa w starciu z silniejszym przeciwnikiem i źle prowadzoną przez dowództwo francuskie obroną kraju. Polskie oddziały w liczbie ok. 20 tys. żołnierzy zostały wraz z oddziałami francuskimi i brytyjskimi ewakuowane na teren Wysp Brytyjskich. Tam też znalazł się rząd polski. Polacy, którym nie udało się opuścić Francji wraz z głównymi oddziałami (ewakuacja z Dunkierki) byli później potajemnie przerzucani na Wyspy albo zaangażowali się w działalność francuskiego Ruchu Oporu.

Polacy byli witani z otwartymi ramionami. Brytyjczycy począwszy od upadku Francji musieli sami stawić czoła Niemcom i wszyscy żołnierze byli dla nich na wagę złota. Zaczęto organizować nowe jednostki wojskowe złożone z Polaków. Lotnicy polscy odznaczyli się w powietrznej bitwie o Anglię. Polskie okręty wojenne działały z sukcesami w ramach Marynarki Królewskiej. Sama Wielka Brytania szukając sojuszników już w 1940 roku była gotowa pójść na ustępstwa w sprawie polskiej w zamian za trwały sojusz ze Związkiem Radzieckim. Na jesieni tego roku pojawiły się nawet propozycje uznania zachodnich granic ZSRR (odrzucone przez Stalina). Wtedy jednak było jeszcze za wcześnie na włączenie Rosjan do tworzącej się koalicji przeciwko Hitlerowi.

Sytuacja diametralnie się zmieniła wraz z atakiem Hitlera na Związek Radziecki (22 czerwca 1941). Początkowe wielkie niepowodzenia na froncie skłoniły Stalina do zaakceptowania pomocy Brytyjczyków. Nawiązywała się współpraca między oboma państwami. Jednocześnie Polacy musieli się odnaleźć w tych nowych okolicznościach. Nie odrzucali z góry poparcia Związku Radzieckiego, ale uzależniali to od szeregu warunków takich, jak uznanie granic sprzed 1939 roku, uwolnienie polskich jeńców przetrzymywanych w radzieckich łagrach oraz zgoda na utworzenie z nich polskiej armii na terenie ZSRR. Układ w sprawie ponownego nawiązania stosunków politycznych, zwany od nazwisk podpisujących go premiera i ambasadora układem Sikorski - Majski, został podpisany 30 lipca 1941 roku w Londynie. Od 14 sierpnia (podpisanie stosownej umowy wojskowej) możliwe było tworzenie polskiej armii w ZSRR.

Kwestię granic Rosjanie przemilczeli. W tym zakresie pozycja Polski nie była najsilniejsza. Przebieg zachodniej granicy ZSRR w październiku 1939 zasadniczo pokrywał się z linią Curzona, czyli polską granicą wschodnią określoną w traktacie wersalskim. Stalin mógł twierdzić, że to, co zrobił we wrześniu 1939 było jedynie realizacją postanowień wersalskich. Nie tłumaczyło to jednak agresji na Polskę i złamania postanowień układu o nieagresji z 1932 roku. Na razie ani Francja, ani Anglia nie wypowiadały się w przedmiocie wschodnich ziem Polski. Znaleziono wyjście kompromisowe na aktualną chwilę - ZSRR unieważnił traktaty graniczne z 1939 zawarte z Niemcami. Sprawa Kresów Wschodnich pozostawała jednak ciągle nierozstrzygnięta.

Polacy liczyli na to, że kwestia granic zostanie rozstrzygnięta po ich myśli. Tym bardziej, że 14 sierpnia 1941 roku premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill i prezydent USA Theodore Roosevelt podpisali tzw. Kartę Atlantycką. W myśl jej zapisów strony tego aktu nie uznawały żadnych zmian terytorialnych dokonanych bez akceptacji państw bezpośrednio tym zainteresowanych, ponadto gwarantowały prawo każdego narodu do wyboru formy państwa i rządów bez narzucania jej z zewnątrz. Karta Atlantycka była podwaliną pod późniejsze utworzenie kontynuatorki Ligi Narodów - Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dokument został ratyfikowany zarówno przez Polskę, jak i ZSRR. Związek Radziecki nie przejmował się zbytnio ustaleniami zawartymi w Karcie, czego dowodem mogło być domaganie się przez Stalina uznania granic jego państwa sprzed 1941 roku jako warunek podpisania układu o współpracy z Anglią.

Tymczasem w Związku Radzieckim tworzono polską armię. Jej dowództwo objął gen. Władysław Anders. Podczas formowania oddziałów wojskowych napotykano szereg trudności - brak jedzenia, opóźnienia w dostarczaniu broni przez Anglików, nieprzychylność władz radzieckich. To wszystko złożyło się na podjęcie decyzji o ewakuacji armii na Bliski Wschód, gdzie miała wesprzeć walczące w Afryce jednostki brytyjskie. Ewakuację rozpoczęto latem 1942 roku. Z politycznego punktu widzenia była to decyzja niekorzystna dla Polski, gdyż liczna armia w Związku Radzieckim zwiększała polską "siłę przetargową" w kontaktach ze Stalinem. Rzeczywiście tak było, czego dowodem była zmiana nastawienia Rosjan do rządu londyńskiego. Uniemożliwiono tworzenie kolejnych jednostek (o co postulowali Polacy) i rozpoczęto szeroką krytykę działań Sikorskiego.

Pozycja polskiego rządu stawała się coraz słabsza. Alianci zaczęli otwarcie już mówić o akceptacji wschodniej granicy Polski na linii Curzona i silnie nakłaniali Sikorskiego do jej zaakceptowania. Na domiar złego Niemcy ogłosili, że w okolicach Katynia znaleźli masowe groby polskich oficerów, pomordowanych przez Rosjan na początku wojny. Domaganie się przez stronę polską wyjaśnienia całej sprawy dało Stalinowi pretekst do zerwania stosunków dyplomatycznych z polskim rządem (25 kwietnia 1943). Od tamtego czasu radziecki dyktator zaczął budować przyszły rząd złożony z uległych mu Polaków, który miał przejąć władzę po wyzwoleniu ziem polskich.

Premier rządu polskiego mimo to poszukiwał dróg nawiązania porozumienia ze Stalinem. Przeszkodą było istnienie wewnętrznej opozycji po stronie polskiej, nie godzącej się na jakiekolwiek ustępstwa w stosunku do ZSRR. Jednakże silna pozycja i autorytet Sikorskiego niwelowały jej siłę. Plany Sikorskiego zbliżenia się do Związku Radzieckiego nie zostały zrealizowane - premier zginął w katastrofie lotniczej w okolicach Gibraltaru (4 lipca 1943) w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach.

Na czele nowo utworzonego rządu stanął działacz PSL Stanisław Mikołajczyk (14 lipca 1943). Miał jednak niewielkie szanse na ułożenie sobie pozytywnych stosunków z ZSRR. Wpłynęła na to z pewnością polityka prowadzona przez zachodnie państwa alianckie. Gotowe były one pójść na dalekie ustępstwa w sprawie Polski w stosunku do ZSRR i rozstrzygnąć o losach kraju bez porozumienia z polskimi władzami. Przywódca radziecki z kolei nie skłaniał się do rozstrzygania kwestii polskiej na drodze porozumień dyplomatycznych.

Podczas pierwszej konferencji "Wielkiej Trójki" w Teheranie (28 listopada - 1 grudnia 1943) Churchill i Rosevelt zgodzili się na nowy przebieg granicy zachodniej przyszłego państwa polskiego (na linii Odra - Nysa Łużycka). Co do kwestii granicy wschodniej premier brytyjski zaproponował przebieg jej wzdłuż linii Curzona, z Lwowem i Wilnem po stronie ZSRR. Wstępnie Stalin zaakceptował te rozwiązania. Innymi postanowieniami konferencji było postanowienie otworzenia nowego frontu w maju 1944 roku w Normandii. Oznaczało to, że ziemie polskie będą prawdopodobnie wyzwolone przez Rosjan. Te wszystkie ustalenia pozostawały tajne i nie powiadomiono o nich strony najbardziej nimi zainteresowanej - Polski. Działania Mikołajczyka w tym okresie wskazywały na jego nieświadomość tego, że kwestia granic została już przesądzona. W takich okolicznościach bez znaczenia były jego bardziej elastyczne propozycje w kwestii granic, przedstawiane rządowi brytyjskiemu (początek 1944).

Wraz ze stopniowym wyzwalaniem ziem polskich przez Armię Czerwoną władzę na nich przejmowali podlegli Stalinowi polscy komuniści (Krajowa Rada Narodowa, od lipca 1944 roku - rząd tymczasowy - Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego). Sytuacja rządu londyńskiego pogarszała się, a jego pozycja wobec państw alianckich stawała się coraz słabsza. Wreszcie podczas rozmów w Moskwie w sierpniu 1944 roku Mikołajczyk dowiedział się o postanowieniach konferencji teherańskiej. Polacy skupieni wokół rządu na uchodźstwie znaleźli się między młotem a kowadłem. Mieli do wyboru albo zaakceptować nowy przebieg granic i władzę komunistów na odzyskiwanych ziemiach, przynajmniej jak na razie tymczasową, albo sprzeciwić się państwom alianckim i skazać się tym samym na marginalizację ich roli. Ostatecznie przystano na to drugie rozwiązanie. Wobec braku znaczącego poparcia wśród Aliantów dla toczącego się w Warszawie powstania premier Mikołajczyk złożył dymisję. Jego następcą został Tomasz Arciszewski. Polityka nowego rządu nie zmieniła się, co wpływało niekorzystnie na jego stosunki z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi.

Kolejna konferencja "Wielkiej Trójki" (Jałta, 4-11 lutego 1944) przypieczętowała losy powojennej Polski, jak i wielu innych państw. Potwierdzono przebieg nowych granic według ustaleń z Teheranu. Rząd Tymczasowy miał być przekształcony w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, co miało stwarzać pozory udziału w nowych władzach także przedstawicieli rządu londyńskiego. Skutki tego projektu, zaproponowanego przez Stalina, były oczywiście niekorzystne dla Polaków w Londynie, których znaczenie stawało się z biegiem czasu nikłe. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał w czerwcu 1945 roku. Zdominowany był przez komunistów, lecz 4 teki ministerialne przypadły osobom związanym z rządem londyńskim, m.in. Mikołajczykowi (został on ministrem rolnictwa i wicepremierem). Rząd ten nie zrobił nic by powstrzymać falę terroru zalewającą kraj. Z całą brutalnością rozprawiano się z byłymi żołnierzami Armii Krajowej. Symboliczne dla tamtego okresu było podstępne aresztowanie, polityczny proces i skazanie w Moskwie ostatnich przywódców polskiego podziemia, a wśród niech delegata rządu na kraj, dowódcy AK i osób wchodzących w skład podziemnej Krajowej Rady Ministrów (tzw. proces szesnastu). Zarzuty im przedstawione - współpraca z Niemcami w czasie wojny - były oczywiście ustalone pod dyktando Stalina.

Rząd emigracyjny w końcu stracił uznanie w oczach Stanów Zjedonczonych i Wielkiej Brytanii. 5 lipca 1945 roku państwa te uznały ostatecznie rząd sformowany na terenie Polski, co jednocześnie oznaczało cofnięcie poparcia dla gabinetu Arciszewskiego. Zarówno rząd, jak i prezydent Raczkiewicz nigdy nie pogodzili się z nowym porządkiem w kraju. Prezydent stał się symbolem ciągłości narodowej całkowicie suwerennej Polski, czego ukoronowaniem było wręczenie przez ostatniego prezydenta na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego insygniów władzy pierwszemu prezydentowi III Rzeczpospolitej wybranemu w wolnych wyborach, Lechowi Wałęsie (Warszawa, 1990).

Podsumowując wydarzenia z czasów II wojny światowej, należałoby stwierdzić, że faktem jest, iż o sprawie polskiej mówiło się dużo i głośno. Inną kwestią już jest j a k się mówiło. Nie stanowi tajemnicy to, że kwestia polska była poruszana wtedy, gdy wiązało się to z korzyściami dla państw kwestię tą poruszających. Tak było we Francji i Anglii w 1940 roku, które szukały wsparcia militarnego polskich sił zbrojnych. Tak było także później, już po pojawieniu się Związku Radzieckiego w koalicji antyhitlerowskiej. Sprawa polska była przez zachodnich Aliantów rozgrywana w kontakcie ze Stalinem w taki sposób, by przede wszystkim zyskać i nie stracić silnego i potrzebnego w wojnie sojusznika, jakim jawił się Związek Radziecki. Z polskiego punktu widzenia postanowienia konferencji teherańskiej i jałtańskiej były nie docenieniem postawy Polaków podczas II wojny światowej, narodu, który jako pierwszy przeciwstawił się hitlerowskim Niemcom i walczył z nimi na wszystkich frontach. Jednakże trudno było oczekiwać, że mocarstwa europejskie poprą dążenia Polski do przywrócenia jej granic z 1939 roku, jeżeli miało się to wiązać z niekorzystnymi konsekwencjami dla nich. A takimi konsekwencjami z pewnością byłoby zerwanie stosunków ze Związkiem Radzieckim. Coś, co w języku dyplomacji nazywa się racją stanu, zadecydowało o losach naszego kraju tak podczas, jak i po II wojnie światowej. Miało się okazać, że nakreślony przez państwa alianckie bez udziału strony polskiej obraz naszego kraju miał się utrzymać przez niemal pół wieku, by zmienić się dopiero w 1989 roku.

33. ZSRR buduje swoją strefę wpływów - istota, cele i konsekwencje.

Pod koniec II wojny światowej armie radzieckie wkroczyły do Europy Środkowo-Wschodniej, która była ogromnie zniszczona w wyniku działań wojennych i polityki okupacyjnej. Ludzie wyczerpani fizycznie i psychicznie, byli zdezorientowani, podważony został system własności. Wojna spełniła rolę quasi-rewolucji, a w każdym razie przygotowała grunt pod przemiany rewolucyjne, burząc dotychczasowe struktury. Narzucenie systemu komunistycznego w Europie Środkowo-Wschodniej dokonywało się drogą inkorporacji do ZSRR, eksportu rewolucji lub rewolucji lokalnej. Model pierwszy dotyczył Litwy, Łotwy i Estonii, przedwojennych Kresów Wschodnich Polski oraz Rusi Zakarpackiej i Besarabii. Model drugi odnosił się do Polski, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, trzeci zaś - do Albanii i Jugosławii.

Pod koniec wojny Armia Radziecka ponownie zajęła państwa bałtyckie, przywracając tam swą kontrolę, zdobytą po raz pierwszy w 1940 r.

Model eksportu rewolucji dotyczył państw, w których miejscowe, najczęściej słabe partie komunistyczne stopniowo zdobywały władzę przy wsparciu radzieckich sił zbrojnych i policji politycznej, ale przy zachowaniu formalnej i w dużej mierze fikcyjnej suwerenności.

Eksport rewolucji polegał na tym, że lokalni komuniści wykorzystywali zaledwie obecność wojsk radzieckich oraz fakt, że alianci zachodni akceptowali dominację delegatów w ZSRR w międzysojuszniczych komisjach kontroli. W obrębie rządów koalicyjnych komuniści obejmowali resort spraw wewnętrznych, terroryzując i rozbijając partie sojusznicze, wchłaniając na koniec pozostałości partii socjalistycznej. Politykę taką nazywano na Węgrzech „taktyką salami”, które jak wiadomo, tnie się na jak najcieńsze plasterki.

W Europie Środkowej i Wschodniej istniały struktury społeczne, gospodarcze, polityczne i kulturalne, których przeobrażenie na sposób komunistyczny musiało potrwać. Dlatego na Kremlu wymyślono formę państwa „demokracji ludowej”, w którym komuniści mieli najpierw zdobyć pełnię władzy, a następnie przeprowadzić sowietyzację społeczeństwa. „Demokracja ludowa” stanowiła parawan dla przemian w kierunku totalitaryzmu, ich koordynowaniem zajmować się miał powstały we wrześniu 1947 r. Kominform. We wszystkich krajach regionu przeprowadzono radykalne reformy, mające na celu pozyskanie chłopów (reforma rolna) i robotników (nacjonalizacja głównych gałęzi gospodarki).

Zgodnie z logiką Stalina spoistość systemu komunistycznego umacniały czystki i poszukiwania „wrogów”.

W latach 1948-1953 ukształtowało się imperium stalinowskie, którego centrum był ZSRR, a peryferiami - kraje satelickie w Europie i Azji. Stosowano w nim zasadę dwustronnych kontaktów satelitów z Moskwą (tzw. System promienisty). Przywódców poszczególnych państw wzywano na Kreml i dyktowano im, co mają robić, zapewniając, że inni już poparli zlecenie działania. Z kolei członkowie delegacji państw satelickich traktowali te wizyty jako umocnienie własnej pozycji w kraju. Stosunków z państwami spoza bloku prawie nie utrzymywano. Wyjazdy na Zachód, nie licząc rzadkich delegacji pod nadzorem służb specjalnych, były niemożliwe.

34. USA wobec powojennej Europy - plan Marshalla, doktryny polityczno-militarne.

W momencie zakończenie II wojny znikł czynnik, który jednoczył państwa o zupełnie skrajnych interesach. Jednak ład w Europie został już ułożony i zatwierdzony na wspomnianej konferencji w Poczdamie. Decyzje tam powzięte wpłynęły na kształt mapy powojennej Europy.

Stany Zjednoczone powróciły do polityki skupiania się tylko i wyłącznie na swoich sprawach. Z drugiej jednak strony pozostawały strażnikiem powstających państw, w których rodziła się demokracja. Władze USA zdecydowały się pomóc w odbudowie Europy. W 1947 r. George Marshall, amerykański sekretarz stanu przedstawił swój program pomocy. Przeszedł on do historii po nazwą planu Marshall'a. Przewidywał pomoc finansową, którą miały otrzymać wszystkie kraje europejskie. Te propozycję (jak się spodziewano) ze względów ideologicznych odrzucił Związek Radziecki, pociągając za sobą także inne kraje komunistyczne m. in. Czechosłowację i Polskę. Do 1952 r. USA na pomoc Europie przeznaczyło 13 mld dolarów. Z tej sumy do Wielkiej Brytanii trafiło 3 mld, do Francji - 2, 6 mld, do Włoch - 1, 4 mld, do Zachodnich Niemiec -- 1, 3 mld. Pomoc finansowa sprawiła, że produkcja w wyżej wymienionych krajach w 1952 r. osiągnęła poziom sprzed 1939 r. Niejako politycznym odpowiednikiem tego gospodarczego planu było orędzie prezydenta Harry'ego Truman'a z 12 marca 1947 r. Postawił on przed Stanami Zjednoczonymi cel ochrony i pomocy narodom, które walczą z zewnętrzną presją i nie chcą się jej poddać (doktryna Trumana). Miał tutaj na myśli ZSRR, które narzuciło formę ustroju państwom Europy Środowo-Wschodniej. W ten sposób zakończyła się polityka ustępstw wobec komunistów prowadzona przez cały okres wojny.

Przepaść pomiędzy dwoma państwami - ZSRR i USA, pogłębiała się z roku na rok coraz bardziej. Niejako dla przypieczętowania faktu, W. Churchill w swoim wystąpieniu w Fulton w 1946 r. powiedział: Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy.

Oba mocarstwa dysponowały bronią nuklearną. Rozpoczęła się "zimna wojna". USA i ZSRR nie chciały wybuchu zbrojnej konfrontacji, ograniczały się więc do propagandy. Panował jednak powszechny strach przed wykorzystaniem posiadanej broni. Doprowadził on do powstania "równowagi strachu". Zapalnym punktem stały się Niemcy. Zgodnie z założeniem polityki mocarstw zachodnich miały stać się zaporą powstrzymującą komunizm. Związek Radziecki przeprowadził blokadę Berlina. Przyczyniła się ona w konsekwencji do powstania odrębnych niemieckich państw. W październiku 1949 r. część okupowana przez ZSRR stała się Niemiecką Republiką Demokratyczną (NRD), natomiast z części francuskiej, amerykańskiej i brytyjskiej utworzono w tym samym roku - Republikę Federalną Niemiec (RFN). Powstanie NRD zakończyło walkę ZSRR o strefę wpływów w Europie. Rządy państw zachodnich wsparły powstanie na terenie Grecji, w którym komuniści zostali pokonani. W ten sposób Grecja znalazła się pod wpływami mocarstw zachodnich.

Epilogiem do zakończenia II wojny światowej były wydarzenia na konferencji w San Francisco w kwietniu 1945 r. Została wówczas powołana do życia Organizacja Narodów Zjednoczonych. Jej zadaniem miało być rozwiązywanie konfliktów międzypaństwowych, przy możliwości zorganizowania akcji zbrojnej.

Blok państw zachodnich z końcem lat 40-tych zaczął się jednoczyć. W 1949 r. powstała Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Była to struktura obronna państw Europy Zachodniej. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do pomocy innemu państwu członkowskiemu w momencie agresji z zewnątrz. Do NATO weszły: Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Francja, Islandia, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Kanada i USA. W 1952 r. przystąpiły - Grecja i Turcja. W 1955 r. - RFN, a w 1982 r. - Hiszpania.

Za "żelazną kurtyną" także trwało jednoczenie i konsolidacja. W odpowiedzi na powołanie NATO powstał - Układ Warszawski (1955 r.). Sytuację w bloku państw komunistycznych zmienił rok 1953 i śmierć Stalina. Rozpoczęła się odwilż, także w stosunkach między USA i Związkiem Radzieckim. Oczywiście to nie znaczy, że nie wybuchały konflikty. W 1962 r. wybuchł kryzys kubański, który o mało co nie doprowadził do wykorzystania broni atomowej, posiadanej przez oba mocarstwa. Pod koniec lat 70-tych podjęto rozmowy w sprawie ograniczenia zbrojeń. Napięte stosunki między agresorami uległy odprężeniu. Początek lat 80-tych przyniósł wyścig zbrojeń. Dopiero kiedy w 1985 r. I sekretarzem KPZR został Michaił Gorbaczow nastąpiło kolejne odprężenie. Gospodarka radziecka była u progu lat 90-tych wyczerpana i zniszczona. I to nie tylko w wyniku wyścigowi zbrojeń prowadzonego z Ameryką oraz badaniami nad programem kosmicznego systemu antyrakietowego. Dodatkowo na złą kondycję ekonomiczną Związku Radzieckiego nałożyły się ruchy wolnościowe w państwach podporządkowanych ZSRR (m in. w Polsce, NDR, Czechosłowacji). W 1989 r. blok komunistyczny stał się historią. Państwa Europy Środkowo-Wschodniej odzyskały wolność. Sam Związek Radziecki przestał istnieć w 1991 r. Natomiast Stany Zjednoczone pozostały do dziś supermocarstwem.

35. Powojenna Europa - czy jej podziału można było uniknąć ?

Odpowiedź na pytanie według uznania

36. Żelazna kurtyna i jej następstwa.

Żelazna kurtyna - określenie porządku pojałtańskiego, które spopularyzował Winston Churchill 5 marca 1946 roku, podczas historycznego przemówienia [1] w amerykańskim mieście Fulton w stanie Missouri. Wygłosił on tam zdanie o "żelaznej kurtynie" (ang. iron curtain), przebiegającej od Szczecina po Triest.

Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy.

Określenia tego użył jednak jako pierwszy Joseph Goebbels w artykule "Rok 2000", zamieszczonym w Das Reich z 25 lutego 1945:

Jeśli naród niemiecki złoży broń, wówczas Sowieci, zgodnie z porozumieniem zawartym między Rooseveltem, Churchillem i Stalinem, zajmą całą wschodnią i południowo-wschodnią Europę, w tym większą część Rzeszy. Nad tym terytorium zajętym przez Związek Radziecki zapadnie żelazna kurtyna, poza którą nastąpi rzeź narodów.

Nazwa "żelazna kurtyna" zdobyła sobie dużą popularność, ponieważ trafnie przedstawiała sytuację w Europie: kontynent został podzielony; bariera izolująca państwa komunistyczne przed kontaktem i wpływem reszty świata była niezwykle trudna do pokonania.

Taki stan trwał do 1989 roku, kiedy podczas Jesieni Ludów, zainicjowanej latem tego roku przemianami w Polsce, państwa dotąd zależne od ZSRR odzyskały suwerenność czego formalnym wyrazem było: rozwiązanie RWPG oraz Układu Warszawskiego. Rozpoczęła się ustrojowa i gospodarcza transformacja państw Europy Środkowo-Wschodniej. W roku 1991 po nieudanym puczu Janajewa i deklaracji niepodległości Ukrainy, w konsekwencji układu białowieskiego zawartego pomiędzy prezydentami: Rosji - Borysem Jelcynem, Ukrainy - Leonidem Krawczukiem i Białorusi - Stanisławem Szuszkiewiczem ZSRR przestał istnieć.

37. Niemcy w polityce europejskiej po 1945 roku.

Ósmego maja 1945 roku skapitulowały ostatnie wojska hitlerowskich Niemiec. Zaczęła się nowa karta w historii tego kraju. Przez niemal pół wieku Niemcy miały być podzielone, z początku pomiędzy mocarstwa zwycięskie w II wojnie światowej - Związek Radziecki i zachodnich Aliantów - Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię i Francję, a później na dwa odrębne państwa. Jednak pod sam koniec II wojny światowej mało kto spodziewał się takiego rozwoju wydarzeń. Wtedy kwestia państwa niemieckiego pozostawała wciąż nierozstrzygnięta i formułowano różne pomysły co do jego przyszłości.

Pierwszy krok ku zadecydowaniu o losach powojennych Niemiec postawiono 5 czerwca 1945 roku. Wtedy to w Berlinie spotkali się dowódcy wojsk państw sprzymierzonych w koalicji antyhitlerowskiej. Na tym spotkaniu wszyscy zgodnie przyznali, że głównym sprawcą wybuchu II wojny światowej było właśnie państwo nazistowskie. Teraz leżało pokonane i tymczasowo miało być podzielone na cztery strefy okupacyjne, w których władzę sprawowałyby siły ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii i Francji. W następnym miesiącu (17 lipca - 2 sierpnia 1945 r.) rozpoczęła się konferencja zwycięskich państw w Poczdamie. "Wielką Trójkę" z czasów wojny reprezentowali Józef Stalin (ZSRR), Harry Truman (USA) oraz Winston Churchill (którego zastąpił później nowy brytyjski premier Clement Attlee. Jednym z głównych problemów poruszanych na konferencji była przyszłość Niemiec. Postanowiono, że Niemcy nadal będą podzielone na cztery strefy okupacyjne. Także sama niemiecka stolica została podzielona na cztery części. Miały nimi rządzić zwycięskie mocarstwa - każde w swojej strefie. Decyzje dotyczące całego kraju przedstawiciele mocarstw mieli podejmować wspólnie. Na konferencji poczdamskiej ustalono także, że społeczeństwo niemieckie podda się denazyfikacji. Niemcy miały być całkowicie rozbrojone (demilitaryzacja). Miano zacząć wprowadza elementy demokracji, które w przyszłości miały doprowadzić do stworzenia nowego społeczeństwa obywatelskiego (demokratyzacja i decentralizacja). Zajęto się także niemiecką gospodarką, którą w dużej części miały przejąć osoby prywatne w miejsce dużych organizacji przemysłowych (dekartelizacja). Jako częściowe reparacje wojenne Związek Radziecki miał przejąć 10% urządzeń przemysłowych z zachodnich stref okupacyjnych. Kolejne 15% miał uzyskać w zamian za żywność i surowce znajdujące się w strefie radzieckiej. Utworzono Sojuszniczą Radę Kontroli - organ sprawujący najwyższą władzę w Niemczech. Jej członkami zostali dowódcy wojsk czterech mocarstw okupujących kraj. Podlegała im "rada ministrów" - 11 wydziałów tworzących sztab kontrolny. W każdym z wydziałów zasiadali przedstawiciele wszystkich mocarstw. Odbudowana miała być niemiecka administracja centralna. Szefów najważniejszych organów administracyjnych - sekretarzy stanu - miała powoływać Sojusznicza Rada.

W lutym 1947 roku ostatecznie przestało istnieć państwo pruskie. Formalnie odbyło się to na mocy ustawy o likwidacji Prus wydanej przez Sojuszniczą Radę Kontroli. Jednak już przed ukazaniem się tej ustawy sprawa Prus została przesądzona. Podczas wyborów do parlamentów krajowych Prusy nie występowały jako część którejś ze stref. Pozbawione terytorium, obywateli i władz już wtedy nie istniało. Dzieląc Niemcy na strefy okupacyjne zlikwidowano dotychczasowe tradycyjne granice pomiędzy poszczególnymi częściami państwa. W ramach każdej ze stref wyróżniono tzw. kraje (landy), które miały posiadać własny parlament i rząd oraz ograniczoną suwerenność. Sojusznicza Rada Kontroli z dużą częstotliwością wydawała nowe ustawy regulujące praktycznie każdą dziedzinę życia powojennych Niemiec, o ile miała takie uprawnienia nadane podczas konferencji w Poczdamie.

Trudno było z czasem osiągnąć zgodę w ramach samej Rady. Każde z czterech państw w niej zasiadających miało własne pomysły jak urządzić własną strefę i jak ma wyglądać ostatecznie państwo niemieckie. I tak, odwieczny rywal Niemiec, tak na polach walki, jak i w życiu gospodarczym - Francja, najbardziej opierał się pomysłom na odbudowę Niemiec. Francuzom na rękę było rozbicie polityczne kraju oraz kryzys gospodarczy. Ich ostatecznym celem było przyłączenie do Francji terenów Nadrenii i Zagłębia Ruhry, pod pretekstem zapewnienia sobie bezpieczeństwa na przyszłość. Zupełnie inaczej przedstawiały się poglądy Wielkiej Brytanii. Brytyjczycy zmierzali do tego, by Niemcy szybko odbudowały swój przemysł i stanęły na nogi. Jednak nie kierowali się przy tym wyłącznie swoją dobrą wolą. Tak się składało, że brytyjska strefa okupacyjna to tereny z przewagą przemysłu i nie rozwiniętym rolnictwem. Efektem tego była potrzeba dostarczania żywności ludności niemieckiej z zewnątrz, a to już dotykało bezpośrednio brytyjski skarb państwa. Szybka odbudowa niemieckiego przemysłu umożliwiłaby w jakimś stopniu "rekompensatę" tych wydatków produkcją przemysłową. Stany Zjednoczone widziały przyszłe Niemcy jako kraj rolniczo - przemysłowy. Ich głównym celem była likwidacja dotychczasowych wielkich organizacji przemysłowych skupiających całą produkcję. Powstałe dzięki temu małe zakłady przemysłowe miały współpracować z zakładami alianckimi i w taki sposób przynosić zysk obu stronom. Związek Radziecki z kolei chciał upodobnić swoją strefę do innych, całkowicie zależnych od Moskwy państw satelickich.

W grudniu 1946 roku zarówno w strefie amerykańskie, jak i brytyjskiej istniały już parlamenty krajowe. Podobne zamierzenia co do przyszłości Niemiec skłoniły Brytyjczyków i Amerykanów do połączenia swoich stref okupacyjnych. W taki sposób 1 stycznia 1947 roku powstała Bizonia ("dwustrefa") ze stolicą we Frankfurcie nad Mennem. Tam też zaczęły powstawać nowe siły polityczne, które w przyszłości miały przejąć władzę w całych zachodnich Niemczech: chadecy (Zjednoczenie Chrześcijańskiej Demokracji) z Konradem Adenauerem na czele oraz socjaldemokraci (Stronnictwo Socjaldemokratyczne), których przywódcą został Kurt Schumacher. W lutym następnego roku w Londynie zebrali się przedstawiciele rządów Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Francji by przedyskutować kwestię dalszych losów ich stref okupacyjnych. Zdecydowano o wprowadzeniu wspólnej dla tych stref konstytucji oraz o przeprowadzeniu reformy walutowej. Na samą konferencję londyńską nie zostali zaproszeni przedstawiciele Związku Radzieckiego. Rosjanie potraktowali to jako pretekst do wycofania swoich przedstawicieli z Sojuszniczej Rady Kontroli (marzec 1948), co jednocześnie było faktycznym końcem działalności tego organu.

Od tamtego czasu stosunki pomiędzy Związkiem Radzieckim i państwami zachodnimi pozostawały napięte. Zapowiadana reforma walutowa została przeprowadzona w czerwcu 1948 roku i objęła swoim zasięgiem zachodnie strefy okupacyjne oraz strefy państw zachodnich w samym Berlinie. Spowodowało to powstanie na terenie Niemiec dwóch odrębnych systemów gospodarczych: zachodniego z nową marką niemiecką i wschodniego. Odpowiedzią Związku Radzieckiego na ten krok była blokada Berlina Zachodniego. Rosjanie starali się odciąć wszelkie drogi zaopatrzenia do tej części miasta i tym samym wymóc na państwach zachodnich wycofanie się z podejmowanych kroków. Blokada nie przyniosła jednak efektów. Żywność i inne produkty były dostarczane od tamtej pory drogą powietrzną. Dzięki utworzeniu takich "mostów powietrznych" codziennie Berlin Zachodni był zaopatrywany w 5,5 tony różnych towarów. Blokada Berlina skłoniła Francuzów do przyłączenia swojej strefy okupacyjnej do Bizonii. W taki sposób w maju 1949 roku powstała Trizonia ("trójstrefa"), mająca już niedługo przerodzić się w nowe państwo niemieckie. Krokiem do tego celu było podpisanie już wcześniej przez gubernatorów każdej ze stref Trizonii tzw. dokumentów frankfurckich (1 lipca 1948 r.). Miały one umożliwić zwołanie Zgromadzenia Konstytucyjnego Niemiec. 1 września 1948 roku zaczęła obradować w Bonn Rada Parlamentarna Niemiec. Efektem tych obrad było uchwalenie dnia 8 maja 1949 roku konstytucji. Tak oto powstało nowe państwo - Republika Federalna Niemiec. Jego stolicą zostało Bonn, pierwszym prezydentem - Theodor Heuss, a kanclerzem - Konrad Adenauer.

Nie trzeba było długo czekać na odpowiedź Związku Radzieckiego na ten krok. W maju 1949 roku zebrał się Kongres Ludowy, mający stanowić parlament dla strefy radzieckiej. 7 października 1949 roku powstała Niemiecka Republika Demokratyczna. Jej stolicą został Berlin. Pierwszy prezydent NRD to Wilhelm Pieck, a premier - Otto Grotewohl. Podział niemieckich terytoriów na dwa odrębne pod względem ustrojowym i gospodarczym państwa miał się utrzymać przez następne ponad 40 lat.

Trudno sobie wyobrazić, że w bardzo krótkim czasie z jednego państwa powstały dwa o całkowicie odmiennej sytuacji ekonomicznej, wojskowej i politycznej. Republika Federalna Niemiec szybko prześcignęła Niemiecką Republikę Demokratyczną pod względem rozwoju gospodarczego i znaczenia międzynarodowego. Złożyło się na to dużo czynników. Przede wszystkim rozwojowi gospodarczemu służył ustrój polityczny, który dopuszczał podejmowanie inicjatyw prywatnych. RFN było państwem demokratycznym, z parlamentem wybieranym w wolnych wyborach i kanclerzem jako szefem rządu. Pozycja kanclerza w państwie była dosyć silna i stąd taki typ ustroju nazwano demokracją kanclerską. Do zadań kanclerza należało prowadzenie polityki zagranicznej, powoływanie i odwoływanie członków rządu, podejmowanie najważniejszych inicjatyw w państwie. Kanclerzem zostawał przywódca partii, która wygrała wybory do parlamentu. Zapewniało to kanclerzowi silne poparcie w parlamencie dla jego propozycji. Oficjalną datą początku obowiązywania konstytucji - Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec jest 23 maja 1949 roku. Jej przemyślane postanowienia pozwoliły jej trwać bez większych zmian aż do zjednoczenia Niemiec, a po zjednoczeniu główne jej postanowienia pozostały takie same. Ustawa Zasadnicza składała się ze 146 artykułów w 11 rozdziałach. Zapewniała ona ochronę godności człowieka, opisywała sam ustrój państwa jako demokratyczne i socjalne państwo federalne. Władza ustawodawcza miała należeć do dwuizbowego parlamentu, składającego się z Bundestagu i Bundesratu. Te postanowienia, jak i wiele innych obowiązuje do dzisiaj.

Pierwszy rząd RFN powstał 21 września 1949 roku. Skupiał on przedstawicieli trzech najsilniejszych ówcześnie partii: CDU (Unii Chrześcijańsko - Demokratycznej), CSU (Unii Chrześcijańsko - Społecznej) oraz SPD (Socjaldemokratycznej Partii Niemiec). Wraz z powołaniem tego rządu rozpoczynała się "era Adenauera", mająca trwać aż do 1969 roku. Ten okres dla Niemiec do szybki wzrost ludności (o 10 milionów), spowodowany głównie migracjami, najpierw ludności z terenów utraconych po wojnie, później z NRD, wreszcie z innych państw. Niemcy przyjmowały imigrantów z otwartymi rękami, gdyż potrzebni byli pracownicy, którzy postawią przemysł na nogi. Dla niemieckiej gospodarki ten okres to czasy szybkiego rozwoju. Głównymi czynnikami powodującymi ten rozwój była przemyślana polityka rządu i pomoc międzynarodowa. Szczególnie uczestnictwo w tzw. planie Marshalla w pierwszych latach po wojnie znacznie ułatwiło Niemcom odbudowę kraju. Rosło znaczenie RFN na arenie międzynarodowej, co powodowało wzrost wiarygodności państwa, a tym samym otwierało drogę do uzyskania kredytów w instytucjach międzynarodowych. Szybkie przestawienie przemysłu z produkcji wojennej na rynkową także pozytywnie odbiło się na rozwoju kraju. Oblicza się, że w ciągu 20 lat od zakończenia wojny produkt krajowy brutto Zachodnich Niemiec niemal się potroił (dla porównania, taki rozwój Niemcy osiągnęły wcześniej na przestrzeni ponad 60 lat - od 1850 do 1913 roku). Duże korzyści przyniosło Zachodnim Niemcom uczestnictwo w gospodarczym jednoczeniu się Europy (najpierw w ramach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, później w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej). Przemyślaną politykę gospodarczą prowadził w rządzie Ludwig Erhard, minister gospodarki, "ojciec cudu gospodarczego RFN". To w dużym stopniu jego zasługą było stopniowe umacnianie się marki niemieckiej (od 1958 roku wymienialnej na inne waluty, w 1961 roku przeprowadzono pierwszą jej rewaluację, o 5%). W ciągu pierwszych 20 lat po wojnie Niemcy Zachodnie z państwa leżącego w ruinach stały się państwem o bardzo silnej gospodarce, znalazły się w dziesiątce państw najważniejszych dla światowego systemu walutowego. Ta siła niemieckiej waluty wpływała korzystnie na eksport towarów produkowanych w RFN. Ich głównymi odbiorcami były inne państwa Europy Zachodniej i Stany Zjednoczone. Szybki wzrost gospodarczy doprowadził po niedługim okresie czasu do nadwyżki eksportu nad importem. W 20 lat od zakończenia wojny Niemcy były jednym z największych eksporterów na świecie, tuż za Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią.

W tym samym czasie Niemiecka Republika Demokratyczna stawała się jednym z wielu państw satelickich Związku Radzieckiego. Wspomniany już Kongres Ludowy zebrał się 18 marca 1948 roku (setna rocznica wybuchu Wiosny Ludów w Niemczech) i wyłonił Radę Ludową. Jednocześnie zaczęto akcję propagandową mającą na celu doprowadzić do referendum ludowego, w którym ludność strefy radzieckiej miała się wypowiedzieć czy jest za budowaniem "antyfaszystowskiej demokracji w jednolitej republice niemieckiej" (w praktyce - czy jest za stworzeniem odrębnego od części zachodniej, socjalistycznego państwa niemieckiego). W ciągu roku przygotowano projekt konstytucji nowego państwa, przyjęty przez Radę Ludową na głosowaniu 18 marca 1949 roku. Sama Rada przekształciła się w Tymczasową Izbę Ludową. Ona też 7 października ogłosiła powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Można się zastanawiać na ile nowe państwo było suwerenne. Co prawda Związek Radziecki, przekazał Niemcom władzę, sobie pozostawiając jedynie uprawnienia przyznane przez konferencję poczdamską. NRD nie była tak, jak inne państwa socjalistyczne państwem narodowym. Była gorzej traktowana przez Rosjan niż inne państwa. W oczach Stalina NDR miała być "bazą wypadową" na zachód i do takiej roli ją przygotowywano. Pociągało to za sobą oczywiście zaniedbanie rozwoju przemysłowego kraju. Tak, jak i inne państwa satelickie, w Niemczech Wschodnich rządziła partia komunistyczna i służby bezpieki, szczególnie silnie kontrolowane przez Rosjan. Rosjanie nie do końca ufali swoim nowym niemieckim sojusznikom. Jedną z konsekwencji takiej postawy była prowadzona na większą niż gdziekolwiek indziej akcja propagandowa i indoktrynacja w zgodzie z hasłami Lenina i Stalina. Niemcy Wschodnie miały stać się "pierwszym państwem robotników i chłopów na ziemi niemieckiej". Choć te kroki były w jakimś stopniu skuteczne i pozwalały na podporządkowanie sobie dużej części narodu, to równie duża jego część nie mogła pogodzić się z tak prowadzoną polityką i prowadzonymi na dużą skalę represjami. Poza tym przez kontakt z bliskimi po zachodniej części wiedziano co dzieje się w RFN, jak szybko odbudowuje się kraj i jak szybko wzbogaca się na tym społeczeństwo - rzeczy dla Niemców ze wschodu nie spotykane. Na porządku dziennym były liczne ucieczki Niemców na zachód. Odbywało się to głównie na terenie Berlina, gdzie pod koniec lat 40-tych jeszcze dosyć łatwo było znaleźć się po zachodniej części miasta. Władze komunistyczne nie mogły jednak długo tolerować takiej sytuacji, gdyż groziło to utratą dużej liczby ludności, potrzebnej do budowy socjalistycznych Niemiec (dochodziło nawet do tego, że Niemców leczyli lekarze z Polski, bo niemieccy w większej ilości znaleźli się na Zachodzie). Szacuje się, że do 1961 roku w RFN znalazło się 2,7 mln Niemców z terenów NRD. Pierwszym krokiem władz komunistycznych mających zapobiec odpływowi ludności miało być wprowadzenie 8 września 1960 roku zakazu przebywania osób z Berlina Zachodniego po wschodniej części miasta bez zezwolenia. Uszczelniano granicę w mieście, a do osób chcących ją nielegalnie przekroczyć nie wahano się strzelać. 1 sierpnia 1961 roku zaczął powstawać mur berliński, mający stać się symbolem podziału Europy. Powstrzymanie wypływu ludności na zachód pośrednio spowodowało umiarkowany rozwój gospodarczy kraju. Ci, którym nie udało się uciec na zachód, musieli chcąc nie chcąc zacząć pracować w komunistycznej ojczyźnie. Jednak by "umocnić" chęć pozostania Niemców w NRD rząd niemiecki podjął dodatkowe kroki takie, jak wprowadzenie obowiązkowej służby wojskowej dla każdego mężczyzny w przedziale wieku od 18 do 50 lat. Nie było możliwości uniknięcia służby wojskowej lub służby zastępczej. W ten sposób powstała Armia Ludowa NRD, która w latach sześćdziesiątych liczyła sobie 140 tys. żołnierzy. Władze NRD uważały, że ciągle możliwy jest wybuch konfliktu zbrojnego z zachodem, a także i wśród samych państw komunistycznych (np. Węgry 1956) więc stale rozbudowywały armię i ustalały scenariusze na przypadek wojny. Przykładowo, władzę przejmował wtedy przewodniczący Rady Obrony, będący jednocześnie przewodniczącym Rady Państwa.

Stosunki między oboma państwami niemieckimi z biegiem czasu zaczęły układać się poprawnie. Mimo to, że uznały wzajemnie swoje istnienie dopiero po 20 latach od powstania, to już wcześniej trzeba było uregulować w jakiś sposób kwestie, które normalnie wiążą się z istnieniem odrębnych państw. Przykładowo w umowach między RFN i NRD (ciągle się nie uznającymi!) uregulowano sprawy ruchu granicznego. Otworzono 5 przejść granicznych dla samochodów, 8 kolejowych i 2 wodne. W 1949 (umowa frankfurcka) i 1951 roku (porozumienie berlińskie) ustalono kwestie dotyczące handlu, usług i przepływu towarów między oboma państwami niemieckimi. Na początku lat 70-tych uregulowano przepływ poczty i kwestie telekomunikacyjne. Także wtedy doszło do podpisania w Berlinie umowy międzynarodowej, którą oficjalnie państwa wzajemnie uznały swoje istnienie (21 grudnia 1972 r.). Potwierdzono przebieg granicy, zobowiązano się do rozwijania dobrosąsiedzkich stosunków i poszanowania niezależności każdego z państw na arenie międzynarodowej. Każde państwo mogło otworzyć ambasadę na terenie drugiego. Za tą umową w następnych latach podpisano kolejne, dotyczące różnych kwestii; łącznie ich liczba przekroczyła 20. Trzeba przyznać, że na uregulowaniu stosunków z RFN najbardziej skorzystały Niemcy Wschodnie. To one czerpały teraz zyski z wymiany waluty na granicy (po kursach nie mających dużo wspólnego z rynkowymi), dostały środki na rozwój komunikacji, telefonii. Mogły także liczyć na kredyty u swego zachodniego partnera. To otwarcie się na RFN wywołało także negatywne dla komunistów skutki. Ludzie po wschodniej stronie mogli teraz z łatwością zaobserwować jak duża jest różnica w poziomie życia, rozwoju gospodarczym, poziomie nauki w obu państwach. NRD przeżywała kryzys wewnętrzny, stagnację w rozwoju, w dużym stopniu wywołaną brakiem zmian wśród ekipy rządzącej.

W latach 80-tych w wielu państwach socjalistycznych dokonywały się znaczące zmiany systemów, ich liberalizacja, ale nie w NRD. Na zmianę tej sytuacji liczono wraz z pojawieniem się nowej osoby na stanowisku I sekretarza partii komunistycznej w Związku Radzieckim. 11 marca 1985 roku został nim Michaił Gorbaczow, uważany za osobę opowiadającą się za reformami. Nowy sekretarz otaczał się ludźmi gotowymi głęboko zreformować Związek Radziecki. Zmieniała się także polityka w stosunku do państw satelickich, którym przyznawano coraz większą niezależność. Gorbaczow nie do końca akceptował ideologię, która leżała u podstaw ustroju socjalistycznego. To godziło w same podstawy istnienia NRD, kraju mającego być przecież krajem "sojuszu robotniczo - chłopskiego". Pojawiało się pytanie o sam sens dalszego istnienia Niemiec Wschodnich.

Pierwsze zmiany mające doprowadzić do zjednoczenia Niemiec wiązały się ze zgodą Gorbaczowa na wizytę I sekretarza niemieckiej partii komunistycznej Ericha Honeckera w Niemczech Zachodnich we wrześniu 1987 roku. Sam Gorbaczow uważał Honeckera za osobę stojącą mu na drodze reform. Swój brak poparcia dla polityki władz NRD zasygnalizował podczas przemowy wygłoszonej 7 października 1989 roku w Berlinie z okazji 40-lecia NRD. Społeczeństwo odczytało to jako zapowiedź zmian. Następnego dnia odbyły się liczne demonstracje ludzi opowiadających się za reformami. Zmusiły one Honeckera do ustąpienia ze stanowiska I sekretarza. Jego następcą, a zarazem ostatnim I sekretarzem został Egon Krenz. Jednym z jego pierwszych posunięć było umożliwienie przekraczania granicy niemieckiej jedynie na podstawie dowodu osobistego, a od 9 listopada zniesiono wszelkie wymogi formalne przy przekraczaniu granicy. Społeczeństwu niemieckiemu trudno z początku było uwierzyć, że praktycznie przestała istnieć granica oddzielająca RFN od NRD. Mur berliński był niszczony przez Niemców z obu jego stron. Tysiące osób znalazło się po zachodniej stronie.

Jakie dalsze plany mieli w takiej sytuacji politycy? Ci ze wschodniej części Niemiec nie akceptowali żywiołowego rozwoju sytuacji i chcieli w jakimś przynajmniej stopniu zachować odrębność NRD od RFN. Nowo wybrany premier Niemieckiej Republiki Demokratycznej Hans Modrow (13 listopada 1989 r.) złożył obietnicę demokratyzacji życia politycznego w państwie i wprowadzenie reform gospodarczych. Co do Niemiec Zachodnich, proponował im jedynie wspólnotę traktatową. Z kolei politycy z RNF myśleli o całkowitym zjednoczeniu obu państw. Takie stanowisko zajmował ówczesny kanclerz Helmut Kohl. 28 listopada przedstawił on Bundestagowi własny projekt jak osiągnąć ostateczne zjednoczenie. Jego plan znalazł ostatecznie poparcie po obu stronach. Uzgodniono powołanie wspólnych komisji rządów i parlamentów do rozpatrzenia kwestii przyszłości państw niemieckich. Zaowocowało to podpisaniem 19 grudnia 1989 roku wspólnej deklaracji, w której oba państwa wyrażały chęć zjednoczenia. Sekretarz Gorbaczow nie miał nic przeciwko zjednoczeniu Niemiec - widział on, że ustrój komunistyczny musi za niedługo upaść, a poza tym był bardziej zajęty przeprowadzaniem pierestrojki we własnym państwie. Kanclerz Kohl 10 lutego złożył wizytę w Moskwie, a jej efektem była ostateczna zgoda Kremla na zjednoczenie. Konferencja zjednoczeniowa, która miała wkrótce się odbyć, miała zostać przeprowadzona według systemu 2+4 (tzn. mieli w niej wziąć udział, poza przedstawicielami obu państw niemieckich, przedstawiciele Związku Radzieckiego, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji). Konferencja rozpoczęła się w Bonn dnia 5 maja 1990 roku. Była ona kontynuowana w Berlinie (II runda - od 22 czerwca) i w Paryżu (III runda - od 17 marca). Podczas konferencji ustalono szczegółowe kalendarium zjednoczeniowego i potwierdzono niezależność mającego powstać państwa. Jej dokument końcowy podpisano 12 września w Moskwie. Granice między państwami niemieckimi pozostawały otwarte. 18 marca odbyły się w NRD wybory, już całkowicie wolne, które wygrali chadecy z CDU. Utworzyli oni z innymi partiami koalicyjny rząd, którego głównym zadaniem było zjednoczenie. 18 czerwca zawarto traktat o unii walutowej. Od 1 lipca walutą obowiązującą na terenie NRD miała stać się marka niemiecka. Parlament NRD, Izba Ludowa, w dniu 23 sierpnia 1990 roku przyjął uchwałę, która głosiła przystąpienie NRD do RFN. Ostatecznie Układ o jedności Niemiec został podpisany w Berlinie 31 sierpnia 1990 roku. Pozostawało go tylko ratyfikować by wprowadzić jego postanowienia w życie. Nastąpiło to 20 września 1990 roku. Ostatecznie Niemiecka Republika znikła z mapy świata 3 października 1990 roku. Na wschodnich ziemiach utworzono 5 nowych landów, gwarantując im, tak jak na zachodzie, ograniczoną suwerenność, m.in. w kwestii polityki zagranicznej w pewnym zakresie (oświata, ochrona zdrowia itd.). Ostatecznie Niemcy miały składać się z 16 landów. Nowe landy stały się oczywiście także częścią Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Wraz ze zjednoczeniem Niemiec zaczęła się operacja wycofywania obcych wojsk z ich terytorium, zarówno radzieckich (co zakończyło się dopiero po 4 latach, 31 sierpnia 1994 roku), jak i tych z państw zachodnich, a stacjonujących w Berlinie Zachodnim.

Na tym zakończyły się losy podziału Niemiec po II wojnie światowej. Istnienie Niemieckiej Republiki Demokratycznej było na swój sposób ewenementem, a samo państwo było tworem sztucznie podtrzymywanym przy życiu, nie przystającym ani do niemieckiej tradycji, ani do ówczesnych warunków gospodarczych. Społeczeństwo Niemiec Wschodnich nigdy nie zaakceptowało swojej nowej państwowości i traktowało ją jako coś obcego. Na dobrą sprawę Niemcy jako naród w 1990 roku nie musieli się jednoczyć. Mimo upływu 40 lat od stworzenia granicy między nimi a Niemcami po stronie zachodniej nadal tworzyli z nimi jeden naród. Likwidacja Niemieckiej Republiki Demokratycznej była więc formalnością, która prędzej czy później musiała nastąpić.

38. Chiny w polityce międzynarodowej

Od początku istnienia Chińskiej Republiki Ludowej priorytetowym celem polityki wewnętrznej i zagranicznej stała się obrona suwerenności i integralności terytorialnej kraju, co oznaczało zdecydowane działania na rzecz podporządkowania władzy centralnej de facto niezależnych regionów (Tybet, Xinjiang) i próby rozciągnięcia kontroli na Tajwan, gdzie w 1949 roku powstała Republika Chińska rządzona przez nacjonalistów Chiang Kai-sheka. W 1954 i 1958 roku miały miejsce kryzysy militarne w Cieśninie Tajwańskiej; jednocześnie Pekin stanowczo żądał na arenie międzynarodowej uznania ChRL za jedyną legalną władzę całych Chin. W pierwszej dekadzie po założeniu ChRL polityka zagraniczna państwa koncentrowała się w dużej mierze na konsolidacji i współpracy w ramach bloku wschodniego, czego najbardziej spektakularnym przejawem było wzięcie udziału przez chińskie wojska w wojnie koreańskiej w latach 1950-53. Jednak od końca lat 50-tych narastała rywalizacja chińsko-radziecka o przewodnictwo wśród państw komunistycznych i rozwijających się, która w marcu 1969 roku doprowadziła nawet do krwawych starć granicznych.

Już w pierwszej połowie lat 50-tych ChRL zaczęła wyrażać aspiracje do odgrywania wiodącej roli wśród nowo powstałych państw rozwijających się, zwłaszcza w Azji i Afryce. W kwietniu 1954 roku ChRL i Indie uzgodniły 5 zasad stosunków międzynarodowych: 1) wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności, 2) wzajemna nieagresja, 3) wzajemna nieingerencja w sprawy wewnętrzne, 4) równość i wzajemne korzyści, 5) pokojowe współistnienie. Zostały one w kwietniu 1955 roku przyjęte i rozwinięte przez Ruch Państw Niezaangażowanych na konferencji w Bandungu i do dnia dzisiejszego pozostają podstawowymi zasadami polityki zagranicznej ChRL. Wkrótce doszło jednak do dramatycznego rozłamu między ChRL a Indiami - w 1962 roku oba państwa stoczyły miesięczną wojnę graniczną i do dnia dzisiejszego postrzegają się wzajemnie za głównych rywali na arenie regionalnej. Równocześnie ChRL nawiązała bardzo bliskie, niesłabnące do dziś stosunki z Pakistanem, mające w rzeczywistości charakter strategicznego sojuszu przeciwko Indiom.

10 kwietnia 1974 roku ówczesny wicepremier Deng Xiaoping w przemówieniu w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ przedstawił chińską teorię mówiącą, że system międzynarodowy złożony jest z „trzech światów”: dwóch ostro rywalizujących ze sobą supermocarstw (USA i ZSRR), państw rozwiniętych i Trzeciego Świata złożonego z państw rozwijających się z różnych regionów świata. Deng oświadczył, że Chiny należą do Trzeciego Świata i nigdy nie staną się supermocarstwem dążącym do hegemonii. Stanowisko to, odrzucające czyjąkolwiek dominację na arenie międzynarodowej i umieszczające Chiny w gronie krajów rozwijających się pozostaje centralnym elementem współczesnej polityki zagranicznej ChRL.

Obwieszczenie teorii trzech światów było wyrazem rosnącej roli i zaangażowania międzynarodowego ChRL możliwego po przełomowych dla ich położenia geopolitycznego wydarzeniach z poczatku lat 70-tych. Stopniowe otwieranie się przez Pekin na stosunki dyplomatyczne z państwami zachodnimi, począwszy od Francji w 1964 roku, znalazło kulminację w historycznej normalizacji relacji z USA, zapoczątkowanej w lipcu 1971 roku i przypieczętowanej formalnym nawiązaniem stosunków dyplomatycznych z dniem 1 stycznia 1979 roku; bardzo istotna była też normalizacja stosunków chińsko-japońskich w 1972 roku. W październiku 1971 roku ChRL została przyjęta do ONZ w miejsce Republiki Chińskiej na Tajwanie (zajmując tym samym stałem miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ) i szybko zaczęła zyskiwać coraz powszechniejsze uznanie międzynarodowe.

Pod koniec lat 70-tych nowe władze ChRL wprowadziły politykę reform i modernizacji, która oznaczała stopniowe otwarcie chińskiej gospodarki na kapitał i inwestycje zagraniczne oraz uczestnictwo w kluczowych międzynarodowych instytucjach finansowych (w 1980 roku przedstawiciele ChRL zajęli miejsca w Banku Światowym i Międzynarodowycm Funduszu Walutowym). Wymagała ona stworzenia stabilnych warunków zewnętrznych dla trwałego, niezakłóconego rozwoju społeczno-gospodarczego, a tymczasem za coraz większe zagrożenie uznawany był ZSRR; chińskie obawy o ekspansję Moskwy na Indochinach za pośrednictwem Wietnamu legły u podstaw inwazji chińskiej na to państwo w lutym 1979 roku; wrogą percepcję ZSRR pogłębiło wejście wojsk radzieckich do Afganistanu w grudniu 1979 roku i nieprzerwana militaryzacja granicy chińsko-radzieckiej. Dopiero pod koniec lat 80-tych, wraz z końcem zaangażowania radzieckiego w Afganistanie i przyjęciem pojednawczej polityki przez ekipę Michaiła Gorbaczowa, stosunki między ChRL i ZSRR mogły się wyraźnie poprawić.

Po krwawych wydarzeniach na placu Tienanmen w czerwcu 1989 roku wiele państw zachodnich ograniczyło swoje stosunki z komunistycznymi władzami ChRL, ale nie była to zmiana trwała. Rosnąca potęga gospodarcza ChRL sprawiała, że coraz częściej państwo to było nieodzownym partnerem zagranicznym; z kolei ze strony chińskiej wymóg zapewnienia warunków do ciągłego rozwoju wewnętrznego wymuszał dbałość o przyjazne stosunki z jak największą liczbą ważnych partnerów międzynarodowych i intensywne poszukiwanie zagranicznych źródeł bogactw naturalnych, zwłaszcza surowców energetycznych. Dlatego 20-lecie po Tienanmen stało pod znakiem rosnącej aktywności międzynarodowej ChRL we wszystkich niemal obszarach globu. Tak więc ChRL i Rosja już w 1996 roku zadeklarowały „partnerstwo strategiczne” i nawiązały współpracę w Azji Środkowej w ramach tzw. Piątki Szanghajskiej (od 2001 roku Szanghajska Organizacja Współpracy). W 1997 roku ChRL rozpoczęła dialog na najwyższym szczeblu ze Stowarzyszeniem Państw Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), a w 2004 roku podpisała z tym ugrupowaniem porozumienie w sprawie utworzenia do 2015 roku największej na świecie strefy wolnego handlu. W listopadzie 2006 roku w Pekinie odbył się pierwszy szczyt przywódców ChRL i Afryki, która obok Bliskiego Wschodu stała się ważnym dostawcą surowców energetycznych. W kwietniu 2001 roku po raz pierwszy chiński prezydent udał się w podróż do Ameryki Łacińskiej, z którą powiązania handlowe także zaczęły gwałtownie rosnąć. ChRL, Brazylia, Indie i Rosja jako 4 czołowe państwa rozwijające się zawiązały ugrupowanie BRIC, które w czerwcu 2009 roku zorganizowało pierwszy szczyt przywódców. Chiny stały się też wiodącym członkiem Grupy G-20, która od końca 2008 roku zaczęła uzyskiwać decydujący głos w sprawach światowej gospodarki, a także odgrywały czołową rolę w negocjacjach w kwestiach globalnych, takich jak przeciwdziałanie zmianom klimatycznym.

Symptomatyczne dla większego zaangażowania międzynarodowego ChRL jest wyraźnie wzmożona aktywność na forum ONZ. Historycznie Chiny były zdecydowanie najpasywniejszym członkiem Rady Bezpieczeństwa, rzadko podejmując inicjatywy i wstrzymując się w kwestiach szczególnie drażliwych, jednak ostatnio zaczęły akceptować środki przymuszania, kilkakrotnie głosując za rezolucjami dotyczącymi najważniejszych kryzysów międzynarodowych, tj. irańskiego i północnokoreańskiego programu nuklearnego. Obecnie ChRL przeważnie głosują za ustanowieniem misji pokojowych ONZ, potem walnie się do nich przyczyniając. W 2006 roku Chiny miały już więcej personelu w operacjach pokojowych ONZ niż inni stali członkowie RB ONZ. Podkreślić natomiast trzeba, że Pekin sprzeciwia się takiej reformie RB ONZ, która przyznawałaby stałe miejsca jej najważniejszym regionalnym konkurentom - Indiom i Japonii.

Dzięki ciągłemu poszerzaniu sieci partnerów międzynarodowych ChRL uzyskała przytłaczającą przewagę nad Tajwanem we wciąż trwającej rywalizacji o międzynarodowe uznanie za jedynego legalnego reprezentanta Chin. Lecz mimo zacieśniających się powiązań gospodarczych między ChRL a Tajwanem problem „zbuntowanej wyspy” pozostaje potencjalnym punktem zapalnym, biorąc pod uwagę wzrost znaczenia tajwańskich sił proniepodległościowych w ostatnich latach i ustawowe upoważnienie władz chińskich przez parlament w marcu 2005 roku do użycia siły w celu zapobieżenia formalnemu oderwaniu się Tajwanu, a także fakt, że w tym przypadku niewystarczająca jest formuła „jednego państwa, dwóch systemów”, która umożliwiła zwrot Chinom Hongkongu w 1997 roku i Makau w 1999 roku. Ponadto kwestia Tajwanu rzutuje na stosunki ChRL z jej najważniejszymi partnerami zagranicznymi, tj. USA i Japonią.

39. Wojna koreańska i kryzys kubański - wpływ na stosunki międzynarodowe.

W maju 1948 w południowej części Korei przeprowadzono wybory, a 15 sierpnia 1948 roku proklamowano powstanie Republiki Korei ze stolicą w Seulu. Prezydentem i szefem rządu został Li Syngman Rhee. W odpowiedzi na to we wrześniu tego samego roku na północy powstała Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (KRL-D), na czele z Kim Ir Senem. Jej stolicą został Phenian. Oba państwa nie uznawały się wzajemnie i równocześnie pretendowały do reprezentowania całej Korei. Rok później wojska amerykańskie i radzieckie wycofały się z półwyspu, zostały jedynie grupy wojskowych zajmujące się szkoleniem. Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna zaczęła intensywne zbrojenia, a Kim Ir Sen zaczął zabiegać o zgodę Moskwy na zaatakowanie południa. Józef Stalin uzależnił aprobatę dla planu północnokoreańskiego przywódcy od stanowiska Mao Tse-Tunga. Po uzyskaniu błogosławieństwa Moskwy i Pekinu Kim Ir Sen mógł rozpocząć atak. Sądził, że w ciągu miesiąca jego armia, wyposażona w najnowocześniejszy sprzęt radziecki, odniesie całkowite zwycięstwo.

ZAGROŻENIA DLA POKOJU: - Świat stanął na krawędzi konfliktu nuklearnego. Gdyby Amerykanie użyli broni atomowej Związek Radziecki mógłby odpowiedzieć tym samym. - Nastąpiło zaostrzenie stosunków na linii Wschód - Zachód. Wojna koreańska znacznie nasiliła wyścig zbrojeń. Amerykanie uświadomili sobie konieczność zwiększenia armii, zredukowanej po II wojnie światowej. Trzykrotnie zwiększyli wydatki na cele militarne.

Kryzys kubański

Kryzys kubański - stan zagrożenia konfliktem między dwoma supermocarstwami dysponującymi bronią atomową - ZSRR i USA, który miał miejsce w dniach 15-28 października 1962 roku na Kubie. Był on spowodowany rozmieszczeniem przez ZSRR pocisków rakietowych średniego zasięgu bezpośrednio zagrażających terytorium USA w odpowiedzi na podobne działanie ze strony USA w Turcji. W odpowiedzi na zagrożenie prezydent USA John F. Kennedy wprowadził blokadę morską Kuby i zażądał wycofania rakiet. Potencjalny globalny konflikt nuklearny nabrał realnych kształtów, gdy do Kuby zaczęły się zbliżać radzieckie statki wiozące kolejne materiały militarne. Konflikt został zażegnany, kiedy po żądaniu prezydenta USA, przywódca radziecki Nikita Chruszczow 28 października rozkazał zawrócić statki oraz wyraził zgodę na demontaż wyrzutni rakietowych, w zamian za gwarancje nieagresji USA na Kubę, a także wycofania rakiet amerykańskich z Turcji. Takie rozwiązanie kryzysu wywołało negatywną reakcję Fidela Castro i doprowadziło do przejściowego ochłodzenia stosunków sowiecko-kubańskich. Stany Zjednoczone w owym czasie nie podały do publicznej wiadomości faktu o wycofaniu przed końcem kwietnia 1963 r. swoich rakiet ("Jupiter") z Turcji, co pozwoliło Chruszczowowi zachować honor na arenie międzynarodowej.

---