Stosunki Polska - Białoruś

Dlaczego są ważne?

1. Białoruś jest bezpośrednim sąsiadem Polski

2. Polska mniejszość mieszka na Białorusi i liczy ok. 400 tys. osób

3. Problemy związane ze wspólną przeszłością (terytorium)

Uwarunkowania stosunków polsko - białoruskich po 1998 r.

Wewnętrzne w Polsce:

1. Umacnianie efektów transformacji ustrojowej - konsolidacja demokratycznego systemu politycznego i gospodarki wolnorynkowej - wpływ na politykę zagraniczną państwa

2. Ciągłość w polskiej polityki zagranicznej - powiązanie z państwami Europy Zachodniej i USA, dążenie do NATO i UE - Łukaszenko twierdził, że Polska jest podporządkowana zachodowi i jest niesamodzielna w polityce zagranicznej. Bezkrytycznie realizuje polecenia NATO i UE

3. „Polska polityka wschodnia” wciąż rozumiana jako relacje między Rosją i Ukrainą, Białoruś wzbudza mniejsze zainteresowanie

4. Ciągłość polskiej koncepcji wobec Białorusi - „krytyczny dialog”- krytyka naruszeń praw człowieka, standardów demokracji i rządów prawa, ale nie zrywa całkiem kontaktów z władzami kraju, obniżając jedynie ich poziom.

Wewnętrzne na Białorusi:

1. Niedemokratyczny system polityczny Białorusi oraz autorytarne sprawowanie rządów przez Łukaszenkę

2. Słabość, wewnętrzne rozbicie i skłócenie białoruskiej opozycji

3. Koncepcje i działania w ramach polityki zagranicznej Białorusi

4. Zahamowanie działań wolnorynkowych w białoruskiej gospodarce - mechanizmy gospodarki centralnie planowanej

5. Stan świadomości białoruskiego społeczeństwa - niski poziom tożsamości narodowej, brak społeczeństwa obywatelskiego

Uwarunkowania międzynarodowe:

1. Dynamika zmian w stosunkach Białorusi z Rosją oraz ich wpływ na politykę zagraniczną Białorusi wobec państw Zachodu

2. Polityka państw UE oraz USA wobec Białorusi - bardzo niski poziom wymiany gospodarczej

3. Wejście Polski wraz z Czechami i Węgrami do NATO w 1999 roku i dalsze rozszerzenia o państwa Europy Środkowej i Wschodniej

4. Wejście Polski i 9 innych państw do UE w 2004 r. oraz Rumunii i Bułgarii w 2007 r.

Stosunki Polska - Białoruś po 1998 r. - płaszczyzna polityczna

Najważniejsze wydarzenia w stosunkach Polska - Białoruś:

1. Referendum w sprawie zmian konstytucji (listopad 1996)

2. Wybory parlamentarne (październik 2000)

3. Wybory prezydenckie (wrzesień 2001)

4. Stosunki utrzymywane są tylko na poziomie resortowym, rozwiązują ważne dla obu państw kwestie:

1. o charakterze technicznym

2. dotyczące współpracy gospodarczej

3. współpracy transgranicznej

4. ochrony środowiska

5. oświaty

6. kultury itp.

Intensywność kontaktów Polski z Białorusią na szczeblu międzypaństwowym jest najniższa w porównaniu z innymi sąsiadami.

Spotkania ministrów tylko przy okazji spotkań wielostronnych.

Polska i Białoruś nie współpracowały ze sobą na arenie międzynarodowej w wymiarze wielostronnym, na forach organizacji międzynarodowych, nie występowały wspólnie z inicjatywami dyplomatycznymi.

Znaczące wydarzenia w stosunkach Polsko - Białoruskich:

1. zamieszkiwanie dyplomatów na osiedlu „Drozdy” w Mińsku - w 1998 r. władze białoruskie pod pretekstem remontu wyrzuciły dyplomatów. Sprawę rozwiązano w 1999 r. i do Mińska powrócił Ambasador Polski i innych krajów UE i USA - na końcu. Reakcją UE i USA były wprowadzone sankcje - zakaz wjazdu białoruskich urzędników do tych państw - zniesiono je w lutym 1999 r. Polska nie przyłączyła się do sankcji.

2. dążenie i wejście Polski do NATO - Białoruś krytykowała rozszerzenie NATO na wschód i propagowała utworzenie w Europie Środkowej i Wschodniej strefy bezatomowej. Wstąpienie do NATO było ocenione bardzo krytycznie przez Białoruś. Użycie sił NATO w kwietniu 1999 r. w byłej Jugosławii spotkało się ze zdecydowanym potępieniem - Łukaszenko pojechał do Belgradu i proponował dołączenie do Związku Białorusi i Rosji. Jednak Białoruś nie podjęła żadnych konkretnych działań przeciwko NATO.

3. wybory prezydenckie na Białorusi w 2001 r. - nie zostały uznane przez Polskę za demokratyczne, a ich wyniki uczciwe i wiarygodne. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (3 - 4 grudnia 2001 r.) - Bukareszt - Cimoszewicz - bez przestrzegania standardów demokratycznych, zezwolenia na działalność opozycji i opozycyjnych mediów oraz wyjaśnienia losów osób zaginionych, przywódcy Białorusi nie mogą liczyć, że będą dopuszczeni na „europejskie salony”.

4. listopad 2004 r. - 14 państw UE, bez Portugalii, w reakcji na usunięcie przez władze wszystkich zagranicznych przedstawicieli OBWE z Mińska, przyjęły sankcje - zakaz wjazdu przez najwyższych przedstawicieli Białorusi z Łukaszenką na czele. Później do sankcji dołączyły USA. Polska nie przyłączyła się do sankcji - decyzja pozytywnie odebrana na Białorusi.

5. wejście Polski do UE, a następnie do strefy Schengen (2007) - zmiana przepisów dotyczących przekraczania granic. 26 sierpnia 2003 r. - umowa o ruchu osobowym podpisana w Mińsku, stosowana od 1 października 2003 r. Wprowadziła obowiązek posiadania wiz dla obywateli obu państw wjeżdżających, wyjeżdżających, przebywających i podróżujących tranzytem. Są wyjątki w umowie (art.1). Obniżono do poziomu 50% opłaty za wydanie wiz dla osób podróżujących w celu utrzymania kontaktów rodzinnych. Osoby wymienione w art. 18 dostają bezpłatnie wizę. Po wejściu Polski do strefy Schengen zawarto nową umowę 21 grudnia 2007, z 2003 r. przestała obowiązywać. Dla obywateli innych państw (pomijając tranzyt) wprowadzono jednolite wizy Schengen oraz wizy narodowe, uprawniające do pobytu tylko na terenie Polski. Umowa z 2007 r. nie przewiduje żadnych ulg. Ustawa o Karcie Polaka - posiadacze mają prawo m.in. do otrzymania długoterminowej wizy pobytowej w Polsce, umożliwiające wielokrotne przekraczanie granic bez opłat.

6. 12 października 2003 r. - wizyta premiera L. Millera na cmentarzu wojskowym w Lenino - nie oznaczała wznowienia dialogu na szczeblu szefów rządów.

7. Europejska Polityka Sąsiedztwa - ma nie dopuścić do podziałów w Europie Wschodniej i w rejonie Morza Śródziemnego po rozszerzeniu w 2004 r.- Białoruś nie przyjęła żadnego Planu Działania i straciła szansę na zacieśnienie stosunków z UE czy uzyskanie pomocy finansowej w ramach EPS.

8. 24 września 2004 r. - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwo UE, Rada przyjęła stanowisko, na mocy którego zabraniało się wjazdu do państw 4 osobom, które były odpowiedzialne za zaginięcie 4 osób i zaniechały wszczęcia dochodzenia. Zaginęli: były minister spraw wewnętrznych Jurij Zacharenka, były wicemarszałek parlamentu Białorusi Wiktor Gonczar, biznesmen Anatolij Krasowski, dziennikarz rosyjskiej telewizji ORT Dimitri Zawadski.

9. październik 2004 r. wybory parlamentarne i referendum w sprawie zmiany konstytucji - Rada UE uznała, że nie były wolne i uczciwe. 13 grudnia 2004 r. - wspólne stanowisko - na jego podstawie rozszerzono o kolejne 2 nazwiska listę osób, które miały zakaz wjazdu do UE - było ich 6 - powodem było sfałszowanie wyborów i referendum na Białorusi i naruszenie praw człowieka poprzez zwalczanie demonstracji pokojowych po wyborach i referendum. Restrykcje miał trwać 12 miesięcy, a później miała być decyzja czy je przedłużyć. W 2005 r. Rada je przedłużyła o kolejne 12 miesięcy.

10. 2005 r. - zaostrzenie stosunków polsko - białoruskich w związku z konfliktem wokół Związku Polaków na Białorusi. W styczniu 2005 r. zarząd główny ZPB zawiesił prezesa Tadeusza Kruczkowskiego - oskarżony o działania na niekorzyść ZPB, korupcję i „nieobyczajne zachowanie”. Decyzja cofnięta przez białoruskie ministerstwo sprawiedliwości. W maju 2005 r. nowym prezesem Angelika Borys. Wybór zakwestionowały władze białoruskie i wydały decyzję o wydaleniu jednego z polskich dyplomatów z ambasady w Mińsku. Polacy wywalili dyplomatę białoruskiego. Białoruś kolejnego wywaliła i Polska odpowiedziała tak samo. Białoruś wydaliła kolejnego dyplomatę ale Polska odpuściła. Łukaszenko oskarżył Polskę o przygotowywanie powstania na Białorusi na polecenie zza oceanu. Następnego dnia władze usunęły działaczy i A. Borys z siedziby ZPB. Polska oskarżyła Białoruś o łamanie zobowiązań międzynarodowych i prawa wewnętrznego dotyczących ochrony praw mniejszości.

11. 19 marca 2006 - kolejne wybory prezydenckie na Białorusi - wygrał Łukaszenka - opinia UE, USA i OBWE, że wybory sfałszowane. 6 dni po wyborach były demonstracje na Placu Październikowym - milicja brutalnie stłumiła je. Skutkiem tego kolejne wspólne stanowisko Rady i dołączono zapis o: „naruszeniu międzynarodowych standardów wyborczych podczas wyborów prezydenckich 10 marca 2006 r., oraz prześladowanie społeczeństwa obywatelskiego i opozycji demokratycznej”. Listę 6 osób, którym zabroniono wjazdu do UE rozszerzono o 31 nazwisk z Łukaszenką na czele. Później zaostrzyła sankcje i zamroziła wszystkie środki finansowe przechowywane w państwach UE, będące w dyspozycji lub kontrolowane przez osoby objęte zakazem wjazdu. W marcu 2007 r. przedłużono je o rok i w kwietniu 2008 r. tak samo. Nie przyniosło to widocznych rezultatów.

12. jesienią 2008 r. Łukaszenka wypuścił więźniów politycznych, zgodził się na państwową dystrybucję dwóch niezależnych gazet oraz na zarejestrowanie opozycyjnego ruchu „O wolność” - UE zawiesiła do 13 kwietnia 2009 zakazy pobytu, dotyczące niektórych urzędników, z wyjątkiem osób zamieszanych w zaginięcia i przewodniczącego Centralnej Komisji Wyborczej z okresu wyborów i referendum 2004 r.

13. luty 2009 - wizyta Wysokiego Przedstawiciela UE ds. WPZiB Javiera Solany w Mińsku. Łukaszenka - chce rozwijać dobre stosunki z Europą.

14. objęcie Białorusi Partnerstwem Wschodnim - nowa inicjatywa UE, zaproponowana przez polska i szwedzką dyplomację, skierowana do państw Europy Wschodniej.

Polsko - Białoruskie stosunki gospodarcze

Białoruska gospodarka:

1. własność państwowa podstawą gospodarki

2. centralne planowanie głównych parametrów ekonomicznych i społecznych

3. wsparcie państwa dla dużych zakładów przemysłowych i producentów artykułów rolnych

4. ok. 2/3 wydatków z budżetu na cele socjalne.

Białoruskie firmy cierpią na brak kapitału.

Sektor prywatny wytwarza tylko ok. 30% PKB Białorusi.

W sektorze rolnym dominują spółki akcyjne powołane w miejsce kołchozów i sowchozów, a prywatna własność ziemi jest zabroniona.

Gospodarka Białorusi wspierana jest przez Rosję - sprzedaje ropę i gaz ziemny taniej niż innym byłym republikom związkowym oraz poniżej cen światowych. Białoruś importuje 3x więcej ropy niż potrzebuje - nadwyżkę przeznacza na eksport. Takie działania są również opłacalne dla rosyjskich przedsiębiorstw naftowych. Odbywa się to za przyzwoleniem Kremla. Gaz ziemny jest tak samo tanio sprzedawany, ale do 2011 r. cena ma osiągnąć poziom europejski.

Wymiana handlowa Polski z Białorusią jest stosunkowo niewielka. Dla Białorusi wymiana z Polską ma większe znaczenie.

Do Białorusi eksportujemy:

1. maszyny, urządzenia, sprzęt transportowy

2. towary przemysłowe sklasyfikowane głównie wg surowca

3. chemikalia i produkty pokrewne

Z Białorusi importujemy paliwa mineralne, smary i materiały pochodne.

Polskie firmy na Białorusi to sektor małych i średnich przedsiębiorstw: handel hurtowy, produkcja tarcicy, mebli, przemysł samochodowy, przemysł mięsny.

---