Menopauza
Menopauza - jest naturalnym procesem biologicznym, podczas którego w wyniku osłabienia funkcji hormonalnej jajników dochodzi do ustania menstruacji. Jest okresem przejściowym od okresu rozrodczego do okresu starości.
Wg raportu WHO „Research on the menopause in the 1990s” premenopauza to podział między okresem pełnej płodności a menopauzą. Natomiast perimenopauza to okres rozpoczynający się na krótko przed menopauzą i trwający rok po jej wystąpieniu. Postmenopauza to okres liczony od zaprzestania miesiączkowania.
Menopauzę rozpoznajemy, gdy u kobiety po 40 roku życia przez ponad 6 miesięcy nie występują samoistne krwawienia miesięczne, stężenie FSH nie przekracza 30j/l a stężenie estradiolu jest mniejsze niż 30 pg/ml.
Okres menopauzy przypada zwykle pomiędzy 45 a 55 rokiem życia kobiety. Życie po menopauzie wcale nie musi być smutne i pozbawione barw. Jednak narastający niedobór hormonów jajnikowych może powodować szereg dolegliwości, które mogą zakłócić radość życia kobiet w tym okresie.
Okres menopauzy można podzielić na kilka "podokresów":
Menopauza to termin pochodzenia greckiego, który powstał z połączenia dwóch słów: men - miesiąc oraz pausa - przerwa.
Okres przedmenopauzalny (premenopauza) - to okres kilku lat poprzedzający wystąpienie ostatniej miesiączki, podczas którego pojawiają się pierwsze hormonalne zmiany niewydolności jajników
Okres pomenopauzalny (peimenopauza) - to okres kilku lat po menopauzie
Okres okołomenopauzalny (perimenopauza) - czyli okres przekwitania (klimakterium) - to okres kilku lat poprzedzających menopauzę i okres kilku lat po menopauzie.
Menopauza samoistna - samoczynne wygaśnięcie czynności jajników.
Menopauza sztuczna - wygaśnięcie czynności jajników albo po chirurgicznym ich usunięciu, albo w wyniku stosowania chemioterapii lub radioterapii
Menopauza przedwczesna - przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników. Występuje ono wtedy, kiedy do zaburzeń czynności jajników dochodzi przed 40 rokiem życia.
Średni wiek występowania ostatniej miesiączki w Polsce wynosi około 49 lat. Zależy on od liczby pęcherzyków w jajnikowych. Największa ich liczba występuje w wieku płodowym i maleje w miarę upływu lat. Polki wchodzą w okres przekwitania dwa lata wcześniej niż kobiety krajów wysoko uprzemysłowionych. Zauważono, ze płodność kobiety zaczyna zmniejszać się wraz z wiekiem około 35 roku życia. To wynik powolnego wygasania jajników. Zaburzenia miesiączkowania kobiety w tym okresie są spowodowane zmianami hormonalnymi, ale mogą być również skutkiem chorób ogólnoustrojowych. Do najważniejszych czynników wpływających na czas wystąpienia ostatniej miesiączki nalezą wiek, w którym wystąpiła ona u matki danej kobiety, oraz palenie papierosów.
Objawy
Objawy menopauzy są związane przede wszystkim z obniżeniem stężenia jednego z estrogenów - estradiolu.
Objawy osłabienia funkcji hormonalnej jajników:
zaburzenia naczynioruchowe: uderzenia gorąca, czyli wary, nocne poty, często zlewne, napady kołatania serca,
zaburzenia sfery psychicznej: bezsenność, pogorszenie pamięci, zmiany w zachowaniu, lęki, utrata libido, zaburzenia koncentracji uwagi, trudności w podejmowaniu decyzji, obniżenie napędu do działania, drażliwość, płaczliwość.
Wymienione tu skutki menopauzy w drastyczny sposób zaburzają funkcjonowanie kobiet w społeczeństwie, w zawodzie, w rodzinie.
Późne następstwa braku hormonów - to zaburzenia gospodarki lipidowej i ustanie ochronnego wpływu estrogenów na ścianę naczyń krwionośnych, co powoduje zrównanie ryzyka choroby wieńcowej kobiet z ryzykiem mężczyzn (kobiety miesiączkujące czy stosujące hormonalną terapię zastępczą są znacznie mniej zagrożone). Następuje też szybki zanik tkanki kostnej, co często prowadzi do osteoporozy.
Wiotczeje skóra, przerzedzają się włosy, często występuje hirsutyzm (męskie owłosienie twarzy) wskutek większej ilości androgenów w stosunku do estrogenów.
Zanika też narząd rodny, występują zmiany zanikowe pochwy. Suchość pochwy jest przyczyną bolesności w czasie stosunków płciowych. Atrofia (zanik) dotyczy też zewnętrznych narządów płciowych, często występują stany zapalne pęcherza. Wskutek wiotczenia tkanek miednicy i obniżenia się macicy (tzw. wypadanie macicy) może wystąpić nietrzymanie moczu jako wynik ucisku na pęcherz przez ten narząd.
Zanika tkanka gruczołowa sutków, wiotczeją ich więzadła, piersi tracą jędrność.
Zmiany w organizmie
Przemiany dokonujące się w organizmie kobiety w okresie okołomenopauzalnym
Zmiany te związane są ściśle z funkcjami osi podwzgórze-przysadka-jajnik. Rozpoczynają się one około 6 lat przed menopauzą. Wzrasta wtedy stężenie hormonów wydzielanych przez przysadkę - hormonu folikulotropowego (FSH) oraz hormonu luteinizującego (LH), które regulują czynność jajników. Proces obniżenia czynności jajników może rozpoczynać się już między 35 a 40 rokiem życia. Dochodzi wtedy do zmniejszenia wrażliwości jajników na działanie wspomnianych wyżej hormonów przysadki, czego konsekwencjami są zaburzenia rozwoju pęcherzyków jajnikowych i pojawienia się cykli bezowulacyjnych. W tym czasie następuje również obniżenie stężenia hormonów wydzielanych przez jajniki - estrogenów oraz progesteronu - charakterystyczna zmiana proporcji między nimi.
Im bliżej menopauzy, tym krwawienia są bardziej skąpe. Czas między miesiączkami może wydłużyć się nawet do kilku miesięcy. W tym okresie istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia pojedynczych cykli owulacyjnych, stąd rodzi się konieczność rozważenia odpowiedniej metody antykoncepcyjnej.
Menopauza i choroby układu sercowo - naczyniowego
Istotą chorób układu sercowo - naczyniowego jest miażdżyca tętnic, czyli przewlekły proces zapalny toczący się w błonie wewnętrznej naczyń. Znaczącą rolę w rozwoju miażdżycy odgrywają czynniki uszkadzające śródbłonek naczyniowy. Nalezą do nich:
zaburzenia gospodarki lipidowej
nadciśnienie tętnicze
palenie papierosów
cukrzyca
wysoki poziom cholesterolu
Proces miażdżycy rozpoczyna się od nagromadzenia komórek piankowych obładowanych cholesterolem w błonie wewnętrznej naczynia w miejscu uszkodzenia śródbłonka. Następnie dochodzi do pozakomórkowego gromadzenia lipidów oraz do procesu włóknienia. Ostatecznie powstają tzw. blaszki miażdżycowe zbudowane z lipidowego rdzenia oraz otoczki. Najistotniejsze konsekwencje kliniczne niosą powikłania związane z obecnością blaszek miażdżycowych. Chodzi tu przede wszystkim o:
nadżerki błony wewnętrznej odsłaniające włókna kolagenowe, w miejscach tych dochodzi do przylegania i gromadzenia płytek krwi, co zapoczątkowuje powstawanie skrzepliny zwężającej lub zamykającej światło naczynia
pęknięcia blaszki, przez które do jej wnętrza dostaje się krew, zwiększając objętość blaszki i prowadzić do powstawania zakrzepu.
Objawami klinicznymi zamknięcia lub zwężenia tętnicy przez zakrzep są ostre incydenty wieńcowe (zawał mięśnia sercowego) w przypadku tętnic wieńcowych czy udar mózgu w przypadku naczyń mózgowych.
Do najistotniejszych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy, oprócz wspomnianych zaburzeń lipidowych, należą:
nadciśnienie tętnicze
cukrzyca
palenie papierosów
otyłość
brak aktywności fizycznej
Menopauza a podstawowe czynniki ryzyka chorób układu sercowo - naczyniowego
Nadciśnienie tętnicze
Kobietom po menopauzie dokucza także wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Pogarsza on dodatkowo zmiany w sercu i układzie krążenia, co oznacza częstsze występowanie choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu i zawału serca oraz wiąże się ze zwiększona śmiertelnością. U kobiet z nadciśnieniem tętniczym ryzyko choroby wieńcowej jest kilkakrotnie większe. Stwierdzono, iż płeć ma istotne znaczenie w regulacji ciśnienia tętniczego krwi. U kobiet przed menopauzą wartości średniego ciśnienia tętniczego są niż u mężczyzn w podobnym wieku. Częstość występowania nadciśnienia tętniczego u kobiet po 50 roku życia wiąże się z obniżonym stężeniem estrogenów. Niedobór żeńskich hormonów płciowych prowadzi do zaburzeń równowagi pomiędzy czynnikami rozszerzającymi i kurczącymi naczynia na korzyść tych ostatnich, co przyczynia się do wzrostu oporu naczyniowego. W przypadku niedoboru estrogenów brak jest odpowiedniej przeciwwagi dla męskich hormonów płciowych wytwarzanych w niewielkiej ilości przez jajniki. Do innych czynników sprzyjających nadciśnieniu u kobiet po menopauzie zaliczamy:
wzrost masy ciała
wzrost odporności na insulinę
wzrost stężenia insuliny
Zmiany te prowadzą do zatrzymania wody i sodu w organizmie oraz do zmniejszenia elastyczności ścian naczyniowych.
Zespół metaboliczny oraz cukrzyca
Menopauza szczególnie nasila ryzyko chorób układu krążenia u tych kobiet, u których rozwijają się objawy zespołu metabolicznego (zaburzenia gospodarki węglowodanowej, wzrost odporności na insulinę, nadciśnienie tętnicze, otyłość, zaburzenia znajdujących się we krwi frakcji lipidowych) oraz u kobiet, które chorują na cukrzycę.
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą ogólnoustrojową charakteryzująca się podwyższonym stężeniem cukru we krwi. Konsekwencją tego stanu są przewlekłe uszkodzenia, zaburzenia funkcji i niewydolność różnych narządów. Obecnie cukrzyca występuje u około 2-5 % społeczeństwa, jednak od lat obserwuje się stałą tendencję wzrostu zachorowań. Przyczyny cukrzycy są złożone. Do rozwoju cukrzycy typu 2 dochodzi u ludzi predysponowanych genetycznie, tzn. mających gen lub grupę genów determinujących swoiste zaburzenia wydzielania lub nieskuteczność działania insuliny (insulino-odporność).
Jeśli jedno z rodziców ma cukrzycę, to ryzyko zachorowania u potomstwa wynosi około 30%, a jeśli chorują oboje rodziców to ryzyko wzrasta do ponad 50%.
Szczyt zachorowalności na cukrzycę obserwuje się u ludzi po 50, 60 roku życia.
Najsilniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy jest jednak otyłość. Otyłość często nie jest postrzegana jako choroba, lecz jako defekt kosmetyczny. Jednak powinna być traktowana jako stan zagrażający zdrowiu i życiu i stać się centralnym punktem zainteresowaniem lekarzy wielu specjalności.
Badacze wykazali, ze występowanie cukrzycy u kobiet, które w ciągu 14 lat przytyły od 5 do 7 kg, było większe prawie 2 razy niż u kobiet ze stabilną masa ciała. Cukrzyca jest choroba jednorodną, wyróżnia się kilka jej typów i rodzajów. Do najczęściej spotykanych należą: cukrzyca typu 1, o podłożu immunologicznym, zwana młodzieńcza lub insulinozależną. Inne postacie cukrzycy są stosunkowo rzadkie i mają marginalne znaczenie. Aż 85-90% wszystkich chorych stanowią ludzie z typem 2.
Cukrzyca jest choroba przewlekłą prowadząca do rozwoju powikłań:
zaburzenia krążenia
zaburzenia funkcji nerek
uszkodzenia wzroku
schorzenia układu nerwowego
Objawy cukrzycy:
wzmożone pragnienie
oddawanie dużych ilości moczu
chudnięcie
osłabienie pogorszenie się ostrości widzenia
trudno gojące się rany
nawracające infekcje
Osoby należące do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na cukrzycę muszą stosować odpowiednie działania profilaktyczne przede wszystkim badania poziomu cukru we krwi. W leczeniu cukrzycy stosuje się dietę, odpowiednio dozowany wysiłek fizyczny, doustne leki przeciwcukrzycowe oraz insulinę.
Zespół metaboliczny
Występuje bardzo często - zdecydowanie większość chorych z typem 2 cukrzycy cierpi z powodu nadwagi lub otyłości, a niemalże u tylu samo chorych występuje nadciśnienie lub nieprawidłowości w składzie tłuszczów krwi kobiet po 50 roku życia stwierdza się skokowy wzrost zachorowalności na nadciśnienie tętnicze. Dalszy wzrost ciśnienia występuje wraz z wiekiem. Istnieje wiele czynników powodujących wzrost ciśnienia we krwi:
predyspozycje genetyczne
nadwaga
otyłość
brak aktywności fizycznej
zaburzenia hormonalne
Osoby otyłe i z nadwaga powinny podjąć próbę redukcji masy ciała o 5-10%. Należy przy tym wyrównać zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej, a także leczenia innych chorób towarzyszących. Nie obejdzie się bez odpowiednio dobranej diety i leków, działających hamująco na ciąg zaburzeń prowadzących do powikłań cukrzycy i miażdżycy.
Palenie papierosów
Palenie tytoniu wywiera wiele bardzo szkodliwych dla zdrowia skutków. Nie wolno zapominać, że zwiększa ryzyko chorób układu krążenia. Ryzyko choroby niedokrwiennej serca wzrasta prawie dwukrotnie, u kobiet palących około 10 papierosów dziennie i aż pięciokrotnie u kobiet palących większa ilość papierosów.. Przebywanie w jednym pomieszczeniu z osobami palącymi również zwiększa, tyle, że w mniejszym stopniu, ryzyko miażdżycy tętnic wieńcowych.
Otyłość
Czasami, choć nie zawsze utrzymanie dotychczasowej wagi ciała po menopauzie może stać się trudne. Kobiety zaczynają tyć i trudniej jest im zrzucić wagę, co gorsza dodatkowe kilogramy gromadzą się raczej na brzuchu, a nie na biodrach czy udach. Jest to bardziej niebezpieczna dla zdrowia otyłość brzuszna. Grozi rozwojem oporności na insulinę prowadzącej do cukrzycy, zwiększa się także poziom cholesterolu we krwi i wzrasta ciśnienie. Wszystko to razem zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wieńcowej i udaru mózgu. Otyłość jest również czynnikiem ryzyka raka sutka. Średni przyrost wagi w okresie przejścia menopauzalnego wynosi około 0, 5 kg na rok. Mimo, że jest to trudne można ten proces odwrócić. Kobiety tyją głównie z powodu:
mniejszej ilości wysiłku w okresie przejścia menopauzalnego
spożywania większej ilości kalorii, których nadmiar przekształca się w tłuszcz
spalania mniejszej ilości kalorii z powodu zwolnienia tempa metabolizmu, z wiekiem zmienia się skład ciała, kosztem tkanki mięśniowej zyskujemy więcej tkanki tłuszczowej, tymczasem mięśnie spalają więcej kalorii niż tłuszcz
czynników genetycznych, jeśli rodzice, inni bliscy, maja otyłość brzuszną to, to kobiety po menopauzie także mogą czuć się zagrożone
W przypadku niedoboru wytwarzanych w organizmie estrogenów dochodzi do rozwoju otyłości brzusznej. Za niekorzystne zjawisko uważa się również naprzemienne redukowanie i zwiększenie masy ciała, które spotyka się dość często wśródokobiet.
Udowodniono, że u kobiet w okresie pomenopauzalnym już zwykły spacer w szybkim tempie, najlepiej z ćwiczeniami oporowymi, które wzmacniają mięśnie kręgosłupa, poprawiają postawę ciała i odciążają zagrożone złamaniem kręgi.
Brak aktywności fizycznej
Wiadomo, że brak aktywności fizycznej jest czynnikiem rozwoju miażdżycy naczyń. Na podstawie badania obejmującego dużą grupę kobiet po 45 roku życia wykazano, że nawet niewielki lub umiarkowany wysiłek fizyczny pozwala istotnie zmniejszyć ryzyko choroby niedokrwiennej serca. (szybki spacer zajmujący około 1 godziny tygodniowo zmniejsza ryzyko o 15%, dłuższy zaś niż 1 godzina tygodniowo - o 50%.
Menopauza a zaburzenia gospodarki lipidowej
U kobiet w wieku pomenopauzalnym obserwuje się zwiększenie stężenia cholesterolu całkowitego i tri-glicerydów oraz obniżenie stężenia cholesterolu HDL. Estrogeny korzystnie modyfikują profil lipidowy, obniżając stężenie cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL, a podwyższając stężenie cholesterolu HDL.
Kolejnym istotnym czynnikiem predysponującym do rozwoju miażdżycy jest lipoprotenina a - Lp(a). Jest to zmodyfikowana cząsteczka LDL, połączona z apoliproteinna a. Znaleźć ja można w płytce miażdżycowej w miejscu gromadzenia komórek zapalnych. Przypuszcza się, że jej obecność ma związek z destabilizacją blaszki miażdżycowej. Gdy stężenie Lp(a) jest podwyższone powyżej 30mg/dl, wówczas względne ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca jest ponad dwukrotnie większe.
Homocysteina
Podwyższone stężenie homo-cysteiny w surowicy krwi - jednego z aminokwasów występujących w białkach - stanowi niezależny czynnik ryzyka rozwoju miażdżycy tętnic wieńcowych, mózgowych i obwodowych. Stężenie homo-cysteiny u kobiet jest niższe niż u mężczyzn. Jednakże u kobiet po menopauzie jest ono wyższe, niż u kobiet przed menopauzą. Badania pokazały, że umiarkowanie podwyższone stężenie homo-cysteiny zwiększa ponad dwukrotnie ryzyko rozwoju chorób układu sercowo - naczyniowego.
Układ krzepnięcia
W okresie pomenopauzalnym występuje także upośledzenie mechanizmów rozpuszczania skrzeplin, co jest wynikiem zaburzenia równowagi pomiędzy czynnikami biorącymi udział w mechanizmie krzepnięcia a czynnikami powodującymi upłynnienie skrzepliny. Stwierdzono, że wewnątrzustrojowa zdolność upłynnienia złogów komórkowych jest uzależniona od masy ciała, rozkładu tkanki tłuszczowej, stężenia tri-glicerydów i insuliny. Istnieje również ścisła zależności pomiędzy zmniejszeniem aktywności fibrynolitycznej a podwyższonym stężeniem insuliny i odpornością insulinową. Stwierdzono, że insulina zwiększa syntezę niektórych czynników biorących udział w mechanizmie krzepnięcia. Stosowanie małych dawek estrogenów naturalnych nie ma wpływu na układ krzepnięcia u kobiet zdrowych. Może zaś zwiększyć ryzyko zmian zakrzepowych u kobiet otyłych z żylakami podudzi.
Choroby niedokrwienne u kobiet po menopauzie
Objawy choroby niedokrwiennej u kobiet są mniej typowe niż u mężczyzn, choroba ta najczęściej u kobiet charakteryzuje się nudnościami, uczuciem osłabienia czy uczuciem zagrożenia. Objawy te są często bagatelizowane przez kobiety, które zbyt późno zgłaszają się do lekarza. Zarówno w przypadku nawracających dolegliwości, jak i dodatniego lub niediagnostycznego wyniku próby wysiłkowej (niepozwalającego na jednoznaczną diagnozę) wykonuje się badania inwazyjne - koronografię, która pozwala na zobrazowanie naczyń wieńcowych po podaniu do nich środka kontrastowego przez odpowiednio wprowadzony cewnik.
Postępowanie i profilaktyczne leczenie:
Wszystkie omówione powyżej elementy przemawiają za koniecznością zwrócenia bacznej uwagi na stan zdrowia kobiet w okresie pomenopauzalnym, ponieważ czyha na nie wiele zagrożeń, a szczególnie ze strony układu krążenia. Ogromny nacisk należy położyć na profilaktykę.
kobiety powinny zaprzestać palenie papierosów
regularnie i umiarkowanie wykonywać ćwiczenia fizyczne
spożywać mniej tłuszczów nasyconych i zastąpić je wielonienasyconymi
ograniczyć sól w przypadku nadciśnienia tętniczego
regularnie kontrolować ciśnienie krwi
Osteoporoza
W okresie związanym z menopauzą, u co czwartej kobiety występuje osteoporoza. Kość zdrowa ma beleczki skośne, podłużne i poprzeczne, co jest bardzo ważne, ponieważ, gdyby nie ten układ beleczek kostnych, które biegną w różnych kierunkach to przy podnoszeniu czegoś ciężkiego, kości łamałyby się. Istotą osteoporozy jest właśnie zniszczenie tej mikroarchitektóry kości. Tkanka kostna to tkanka bardzo dynamiczna i raz na 4 lata cała beleczkowa część kości jest zupełnie odnowiona przez komórki, które odtwarzają kości. U człowieka kość się składa z macierzy, którą stanowi kolagen. Mineralizacja kolagenu, odkładanie na włóknach białka kryształków hydroksapatytu składających się głównie z białka, ale również z magnezu i innych minerałów, stanowi mechanizm odbudowy kości. I część białkowa jest to mniej więcej 1/3 kości, a część mineralna to około 2/3 kości.
W okresie przekwitania tracimy zdolność biosyntezy kolagenu, który ulega pewnym zmianom w wyniku biologicznego starzenia organizmu. Komórki kościotwórcze osteoblasty reagują na poziom hormonów, na estrogeny. Jeśli spada ilość estrogenów, to czynność komórek kościotwórczych osteoblastów jest obniżona i przewagę mają komórki kościogubne osteoblasty. Odkrycie w kościach receptorów estrogenowych wskazuje, że jest to bardzo ważny organ docelowy, na który działają hormony.
Co z preparatów z CaliVita stosować w okresie przekwitania:
Strong Bones 2h po jedzeniu stosować, ponieważ pokarm może nie zostać strawiony
Power Mins
Witamina C Plus wpływa na pobudzenie włókien kolagenu
Pszczele mleczko Bee Power również wpływa na pobudzenie biosyntezy kości (jeśli nie ma uczulenia na produkty pszczele)
HGH Support (jeśli nie mamy cukrzycy i schizofrenii), wpływa na kości i pobudza ich odbudowę.
Układ moczowo-płciowy a menopauza
Podczas okresu rozrodczego pochwa jest narządem bardzo elastycznym, wyścielona od wewnątrz 50-60 warstwami nabłonka płaskiego. Kiedy zaczyna się spadek poziomu estrogenów, zmniejsza się liczba komórek tworzących błonę śluzową pochwy. W ciągu pięciu do dziesięciu lat proces ten doprowadza do zredukowania liczby warstw komórek wyścielających pochwę do 4-5. Wraz z zanikiem produkcji estrogenów pochwa skraca się, zwęża, traci swoja elastyczność, naturalną wilgotność. Nie pozostaje to bez znaczenia dla całego układu moczowo - płciowego, który łatwo ulega podrażnieniu, od łechtaczki do odbytu. Cieńsza, a tym samym bardziej wrażliwsza śluzówka pochwy jest narażona na ostre infekcje. Podczas menopauzy łysieje nabłonek pokrywający od wewnątrz drogi moczowe i słabnie napięcie mięśni wokół cewki moczowej. Pęcherz moczowy położony jest tuż przed pochwą i dlatego podczas stosunku można odczuwać zwiększone parcie na mocz. Trudno utrzymać mocz, kiedy członek partnera naciska na przednią ścianę pochwy, a więc pośrednio na pęcherz. Nietrzymanie moczu pojawia się w różnych okolicznościach, często np. podczas kichania. W celu utrzymania prawidłowej siły mięśni cewki moczowej i tym samym pozbycia się przykrej dolegliwości, jaką jest nietrzymanie moczu poleca się wykonywanie ćwiczeń Kegla.
Piersi
Starzejąc się piersi mają tendencję do zwisania, ponieważ z wiekiem rozluźniają się mięśnie i więzadła podtrzymujące tkankę tłuszczową. Gruczoły mleczne przerastają tkanką tłuszczową, kurczą się, co także zmienia kształt biustu, w młodej piersi jest więcej włókna, niż tkanki tłuszczowej. Należy używać dobrze dopasowanego biustonosza. W okresie przekwitania powinno się bardzo dokładnie badać swój biust, czy nie pojawiają się w nim jakieś nowe zmiany lub guzki. Występowanie raka sutka ma tendencje wzrostowe najwyraźniejsze w grupie kobiet po menopauzie.
Własnoręczne badania powinno się wykonywać przynajmniej raz w miesiącu, najlepiej podczas krwawienia miesiączkowego lub zaraz po nim.
Tarczyca a menopauza
Choroby gruczołu tarczycowego występują od 5 - 8 razy częściej w populacji kobiet niż mężczyzn. Dotyczą one zarówno zaburzeń budowy, jak i czynności gruczołu tarczowego. W okresie poprzedzającym menopauzę pojawiają się objawy wypadowe, które mogą naśladować inne choroby bądź zaburzenia czynnościowe, np. nerwicę, zaburzenia czynności tarczycy. Objawy wieku około menopauzalnego można uszeregować od najczęstszych:
92% - rozdrażnienie
88% - znużenie
78% - depresja
71% - bóle głowy
68% - uderzenia krwi do głowy - fale gorąca
64% - zaburzenia pamięci
61% - przyrost masy ciała
51% - zaburzenia snu
48% - bóle kręgosłupa i stawów
46% - zlewne poty
44% - kołatania serca
42% - napady płaczu
37% - zaparcia
20% - bolesne oddawanie moczu
20% - zmniejszenie libido
Wiele z tych objawów jest typowych dla nadczynności lub niedoczynności tarczycy.
Proces starzenia charakteryzuje stopniowy zanik wielu narządów. Z upływem lat zmniejsza się zarówno struktura, jak i czynność wydzielania tarczycy. Zmiany tarczycy polegają na zmniejszeniu liczby komórek nabłonka pęcherzykowego oraz zwiększeniu ilości tkanki łącznej i nacieków z komórek zwanych limfocytami . Wzrasta także częstość występowania zmian guzowych w tarczycy, wyczuwalnych jako nierówności konsystencji gruczołu podczas obmacywania palcami. W gruczole tarczycowym wytwarzane są dwa hormony: tyrozyna i trijodotyrozyna. Hormony tarczycy oddziałują na wszystkie komórki w organizmie, ale najbardziej wrażliwy na ich działanie jest układ krążenia.
Wole nietoksyczne
Powiększenie gruczołu tarczowego przy zachowaniu jego prawidłowej czynności wydzielniczej - zwane również wolem prostym lub obojętnym, było najczęstszą patologią gruczołu tarczowego w Polsce w okresie, gdy powstawał niedobór jodu. Kobiety, będące obecnie w wieku okołomenopauzalnym, we wcześniejszym okresie swojego życia, nie otrzymywały właściwych ilości jodu, istniało u nich pewne prawdopodobieństwo uformowania się wola. Profilaktyka wolowa nie zlikwiduje istniejącego wola dużych rozmiarów, szczególne nierównomiernie powiększonego, ze sporą ilością tkanki łącznej, z uformowanymi guzami. Może zapobiec dalszemu powiększeniu się gruczołu tarczowego, lecz raczej nie powoduje całkowitego wyeliminowania wola. Dlatego dziś u kobiet w okresie okołomenopauzalnym wole stwierdza się wcale nierzadko. Obecności wola nietoksycznego zwykle nie towarzyszą żadne objawy kliniczne. W przypadku wola ogromnych rozmiarów mogą występować objawy ucisku na tchawicę. Preparaty hormonów tarczycy w leczeniu wola guzowatego nietoksycznego u kobiet w okresie okołomenopauzalnym, a zwłaszcza u osób starszych niezależnie od płci, należy stosować z dużą ostrożnością, ze względu na możliwość przekształcenia wola guzowego nietoksycznego w wole toksyczne, czyli takie, w którego przebiegu występuje nadczynność tarczycy. Z kolei nadczynność tarczycy może prowadzić do obniżenia masy kostnej. Wskazane do leczenia operacyjnego są: wole dużych rozmiarów, zwłaszcza wole guzkowe i nieprawidłowe, czy tez niepokojące badania cytologiczne.
Zapalenie tarczycy
U kobiet przed menopauza może wystąpić kilka rodzajów zapalenia tarczycy.
podostre zapalenie tarczycy - odmiennej etiologii wirusowej, charakteryzuje się:
- znaczną bolesnością w przedniej okolicy szyi
- bólom towarzyszy uczucie dławienia i duszenia
- podwyższona ciepłotą ciała
- poczuciem poważnej choroby
ostre zapalenie tarczycy - jest choroba bardzo ciężką i niebezpieczną, towarzysza jej:
- bardzo bolesny guz w okolicy szyi i wysoka gorączka
Ta postać zapalenia tarczycy wymaga natychmiastowego leczenia antybiotykami, a nierzadko interwencji chirurgicznej.
przewlekłe zapalenie tarczycy może wystąpić w każdym wieku i prawie zawsze prowadzi do niedoczynności tarczycy. Niedoczynność tarczycy na tle autoimmunologicznym jest szczególnie częsta u osób starszych. Nierzadko również występuje u osób w wieku przed menopauzalnym.
Nadczynność tarczycy
Objawy:
kołatanie serca
zlewne poty
rozdrażnienie
kołatania serca
uderzenia krwi do głowy
zaburzenia snu
Powyższe objawy mogą przypominać objawy podobne do menopauzy. Objawy z wiekiem stają się bardziej dyskretne i wtedy przebieg nadczynności tarczycy może być skąpo objawowy. Najczęstsza maską kliniczną tej choroby u ludzi starszych są zaburzenia ze strony układu krążenia, czyli zespół tarczycowo - sercowy. może się on objawiać wyłącznie zaburzeniami rytmu serca. U kobiet w wieku okołomenopauzalnym i u ludzi w wieku podeszłym nadczynność tarczycy jest mniejszym problemem niż skąpo objawowej niedoczynności tarczycy. W przypadku skąpoobjawowej nadczynności tarczycy stwierdza się obniżone stężenie TSH przy prawidłowym stężeniu hormonów tarczycy. Objawy kliniczne tego stanu są trudne do zaobserwowania. Uważa się, że u kobiet w wieku okołomenopauzalnym należy choć raz wykonywać oznaczenie stężenia TSH w celu wykluczenia zaburzeń czynności gruczołu tarczowego, zwłaszcza tych dających bardzo skąpe objawy.
Nowotwory tarczycy
Częstość nowotworów, w tym także nowotworów tarczycy wzrasta wraz z wiekiem. Rak tarczycy stanowi zaledwie 1% wszystkich nowotworów, lecz ponad 90% nowotworów układu wydzielania wewnętrznego. Do czynników sprzyjających powstawaniu nowotworom tarczycy zaliczamy:
niedobór jodu
naświetlanie okolicy szyi
predyspozycje genetyczne
choroby tarczycy występują częściej u kobiet niż u mężczyzn. W okresie menopauzalnym szczególnie znaczenia nabierają zaburzenia czynności tarczycy, które w związku ze zmianami hormonalnymi typowymi dla tego czasu - mogą ulec nasileniu.
Menopauza a nowotwory
Nowotwory złośliwe stanowią grupę chorób typowa zwłaszcza dla starzejących się ludzi. Kobiety w wieku okołomenopauzalnym tworzą jedną z grup największego ryzyka chorób nowotworowych. Zalecenia mające na celu zmniejszenie częstotliwość nowotworów:
wskaźnik masy ciała BMI powinien mieć wartość mniejszą niż 25kg/m2
zwiększenie masy ciała po 18 roku życia nie może przekraczać 5 kg
powinno się wykazywać umiarkowana aktywność fizyczną codziennie lub intensywna raz w tygodniu
warzywa i owoce należy spożywać przynajmniej 5 razy dziennie
trzeba spożywać codziennie pokarmy zawierające węglowodany złożone, co najmniej 400 g/dobę
należy ograniczyć spożycie alkoholu
czerwone mięsa nie powinno się spożywać więcej niż 80 g/ na dobę
należy ograniczyć spożycie tłuszczów
nie wolno spożywać więcej niż 2400 mg na dobę
Przestrzeganie powyższych zaleceń ma wpływ na zredukowanie liczby zgonów z powodu chorób krążenia(22%), jak i całkowitej liczby zgonów (o 29%).
Rak gruczołu piersiowego to najczęściej występujący u kobiet na całym świecie i będący najczęstszą przyczyna ich zgonów nowotwór złośliwy. Kolejnymi nowotworami złośliwymi które dotykają kobiety w wieku okołomenopauzalnym są:
rak szyjki macicy
rak okrężnicy
rak odbytnicy
rak płuc
rak żołądka
jak jajników
rak macicy
rak wątroby
nowotwory jamy ustnej
rak przełyku
chłoniaki
białaczki
rak gruczołu piersiowego
rak szyjki macicy
rak trzonu macicy
Zaburzenia psychiczne związane z okresem przekwitania u kobiet
W okresie okołomenopauzalnym pojawia się wiele potencjalnie niekorzystnych zjawisk psychologicznych oraz biologicznych. Towarzyszom im zmiany życiowe. Termin zaburzenie psychiczne należy rozumieć szeroko. Obejmuje on:
objawy typu nerwicowego (zaburzenia snu, rozdrażnienie, chwiejność emocjonalna, lęki)
depresje
zaburzenia adaptacyjne
klasyczne choroby psychiczne
W okresie okołomenopauzalnym najczęściej występującymi zaburzeniami czynnościowymi są różnego rodzaju stany typu nerwicowego - wśród nich zaburzenia lękowe oraz zaburzenia nastroju, które zazwyczaj nie osiągają poziomu pełnoobjawowej depresji. Podstawowa metoda ich leczenia to psychoterapia.
W tym czasie zachodzą zmiany w obrazie ciała, ustaje zdolność do reprodukcji, pojawiają się dolegliwości, wynikające z niedoborów hormonalnych. Wraz z menopauzą proces starzenia staje się gwałtowniejszy. Dla kobiety stanowi on silniejszy uraz psychiczny niż dla mężczyzn. Jednym z przykładów strat psychologicznych okresu okołomenopauzalnego w Polsce jest występowanie klinicznych objawów depresji związanych z zakończeniem procesu wychowywania dzieci i ich odejściem z domu.
Najczęstsze zaburzenia psychiczne:
lekkie - na ogół nie wymagają interwencji lekarza ani psychiatry
zaburzenie czynnościowe (nerwowe) - najczęściej średnio lub lekko wyrażone, pozostające w związku z uwarunkowaniami psychologicznymi i psychospołecznymi - głównie zaburzenia lękowe, zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe mieszane. Ich objawy nakładają się na fizjologiczne skutki zmian hormonalnych. Wskazany jest kontakt z psychiatrą i prawie zawsze z psychologiem
zaburzenia o różnym natężeniu, często głębszym niż w przypadku zaburzeń wcześniej wymienionych - głównie depresje, rzadziej inne choroby psychiczne. Przyczyny są złożone, kapitalne znaczenie wśród nich ma wspomniane wcześniej podłoże biologiczne. Kontakt z lekarzem psychiatra jest konieczny.
Zaburzenia czynności nerwicowe
Kobiety, u których występuje lęk lub lęk z objawami depresyjnymi, zazwyczaj już wcześniej, nierzadko od dzieciństwa, przejawiały skłonność do nadmiernego reagowania emocjonalnego. Zdarzenia z okresu okołomenopauzalnego mogą prowokować wystąpienie u nich nowych przypadłości lub nasilić nawrót starych. Zaburzenia typu nerwicowego miewają obraz różnorodny, często naśladujący choroby somatyczne. W śród psychicznych anomalii czynnościowych okresu przekwitania zaburzenia lękowe są najczęstsze.
Zespół lęku napadowego (napady paniki) - charakteryzuje się on niespodziewanymi napadami silnego lęku, z nagłym początkiem, bez czynnika wyzwalającego. Napadom paniki może towarzyszyć obawa przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, samej poza domem, w tłumie, autobusie, pociągu.
Agro-fabia (lęk przestrzeni) bez lęku napadowego. Zaburzeniu temu najczęściej towarzyszy lęk napadowy, przykładem może być lęk przed wyjściem z domu po ataku serca.
Zespół lęku uogólnionego. Lęk przewlekły, uogólniony trwający przynajmniej przez 1 miesiąc przez większą część dnia. Może to być obawa dotycząca okoliczności życiowych, np. że coś się stanie.
Zespół fobii. Cechuje się obawą przed przedmiotem lub sytuacją, ale tez koniecznością ich unikania. Wyróżnia się fobię społeczną (np. unikanie wystąpień publicznych) i fobię prostą (obawa przed określonymi obiektami np. zwierzętami lub wysokościami.
Zespół natręctw, to powtarzające się niechciane, natrętne myśli lub zachowania. Jako samodzielna choroba dość rzadki w okresie przed i po i okołomenopauzalnym. Poszczególne elementy tego zespołu często towarzyszom depresjom menopauzalnym.
Zaburzenia lękowe występujące po zadziałaniu stresorów. Stresorem może być np. śmierć bliskiej osoby, czy proces sądowy. Zaburzenia te mają postać ostra lub przewlekłą. W tym ostatnim przypadku stan psychiczny cechują przewlekły lęk i drażliwość. Marzenia senne oraz myśli na jawie nawiązują w lękowy sposób do przeżytego urazu psychicznego
Wtórne zaburzenia lękowe spowodowane niepsychiatrycznymi medycznymi uwarunkowaniami. To lęk w różnych postaciach wywołanych przyjmowaniem substancji chemicznych lub chorobami somatycznymi.
Zaburzenia lękowe nie są jednolitą grupą chorób, metody terapii są więc różnorodne. W większości stanów, w których występuje lęk, niezbędnym składnikiem leczenia powinna być psychoterapia. Najczęściej psychoterapię łączy się z farmakologią.
Niestety stosowanie długotrwałe niektórych leków może prowadzić do uzależnienia. Dotyczy to przede wszystkim większości preparatów uspokajających.
Zburzenia depresyjne
Zaburzenia depresyjne to grupa schorzeń, których dominującym objawem jest obniżony nastrój połączony ze spadkiem aktywności . O prawdziwej depresji mówi się wówczas, gdy obniżony nastrój, apatia, zniechęcenie i inne towarzyszące objawy tej choroby dominują w obrazie klinicznym w sposób stały - codziennie przez dłuższy czas. W depresji rozumianej jako stan psychiczny nie zmienia się z godziny na godzinę czy z dnia na dzień. Objawy trwają długo nierzadko kilka miesięcy, lub nawet lat. W Polsce kobiety z pełnoobjawowa depresją okresu okołomenopauzalnego w większości wypadków upatrują podstawowych przyczyn swojego złego samopoczucia w niekorzystnych wydarzeniach życiowych oraz w schorzeniach towarzyszących. Uważają one depresję za zjawisko wtórne wobec wymienionych czynników, a samych objawów ze sfery psychicznej zazwyczaj się wstydzą . Prowadzi to do niekorzystnych następstw w postaci unikania wizyty u psychiatry lub też niewłaściwej diagnozy.
Objawy depresji:
obniżony nastrój
utrata zainteresowania
zmniejszona aktywność
bezradność
nieracjonalne poczucie winy z nieprawdziwą, negatywna oceną siebie i dotychczasowego dorobku życia
zaburzenia snu
zaburzenia apetytu
nieokreślony lęk
niepokój
spowolnienie funkcji psychicznych
duże trudności w mobilizacji energii do rutynowych zajęć
spadek libido
Większość depresji okresu okołomenopauzalnego ma przebieg łagodny lub umiarkowany Przebieg ciężki dotyczy tylko kilku procent chorujących, trzeba jednak o nim pamiętać, bo sprzyja on zachowaniom samobójczym. mimo iż kobiety chorują około trzykrotnie częściej od mężczyzn, wskaźnik samobójstw w śród całej populacji kobiet w Polsce jest niski. Rośnie on jednak z wiekiem.
Najważniejsze informacje i zalecenia dotyczące okresu około menopauzalnego:
Uderzenia gorąca, zaburzenia snu, nocne poty, na które cierpi 40% kobiet po 40 roku życia i 80% kobiet w okresie okołomenopauzalnym, najlepiej eliminować prowadząc regularny tryb życia, eliminować używki, wietrzyć pomieszczenia przed snem, łagodzić zdenerwowania, pomóc wprowadzić się w lepszy nastrój.
Nieregularne miesiączki, częste zmiany nastroju, zaburzenia w układzie moczowo-płciowym, w tym nietrzymanie moczu - zwłaszcza wysiłkowe, zmiana wyglądu skóry i siwizna wynikają ze zmian hormonalnych w organizmie kobiety. Warto pamięta, że istnieje hormonalna terapia, która pomaga przejść w okres pomenopauzalny.
Należy pamiętać, że największe czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy to zaburzenia lipidowe , nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, palenie tytoniu, otyłość, brak aktywności fizycznej. Dlatego zaleca siei wykonywanie regularnych badań diagnostycznych oraz regularne wizyty u lekarza
Wszystkie poradniki i periodyki na temat zdrowia i urody apelują do kobiet o dbałość o właściwe uwapniane kości. Od tego zależy podatność na złamania kostne, od tego uzależnione jest m.in. występowanie osteoporozy lub uchronienie się przed ta chorobą. Ćwiczenia fizyczne, odpowiednia ilość ruchu sprawiają, że kości stają się grubsze i odporniejsze na złamania . Dlatego warto wygospodarować czas na codzienna dawką aktywności fizycznej, która nie tylko uchroni przed zrzeszotnieniem kości.
Kobiety w wieku okołomenopauzalnym są szczególnie narażone na zaburzenia czynności tarczycy. Choroby tego gruczołu występują 5-8 razy częściej niż u mężczyzn, a przed menopauzą ich ryzyko ich występowania jeszcze się zwiększa. Jest to związane ze zmianami hormonalnymi w zakresie jajników, tj. wygasaniem ich czynności. Zdaniem lekarzy każda kobieta powinna w tym czasie powinna mieć wykonane badania diagnostyczne oceniające czynność tarczycy, ponieważ często objawy zaburzeń okołomenopauzalnych mogą być mylone z niektórymi z objawami niektórych zaburzeń czynności gruczołu tarczowego.
Okres okołomenopauzalny niesie też zagrożenie zachorowaniem na typowe nowotwory występujące u kobiet. Jest to związane ze stylem życia. Odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, unikanie alkoholu, palenia papierosów oraz utrzymywanie odpowiedniej masy ciała przyczyniają się do obniżenia czystości występowania chorób nowotworowych. Ważnym elementem profilaktyki, a także zachowania atrakcyjności jest dbałość o regularne badania piersi. Wykonywanie mammografii i cotygodniowe samobadanie piersi to podstawa sukces i przejaw właściwego podejścia do profilaktyki. Należy pamiętać, że nawet rak jest wyleczalny, pod warunkiem, że zostanie wcześniej wykryty.
W okresie przekwitania zmienia się nastawienie kobiety do swojej kobiecości . Dla wielu kobiet okres menopauzy przypada w czasie najwyższej aktywności zawodowej. Dbałość o zdrowy styl życia i wykonywanie profilaktycznych badań są podstawą zachowania zdrowia. Kobieta w omawianym okresie życia może czuć się lepiej, a tym samym - wyglądać atrakcyjnie niż niejedna 30-latka. Wymaga to jednak trochę wysiłku i pracy, ale na pewno się opłaca.
W okresie menopauzy bardzo istotny jest sposób odżywiania się. Nieprawidłowa dieta powoduje otyłość, a co za tym idzie zwiększone ryzyko zachorowalności na nadciśnienie tętnicze oraz choroby nowotworowe, niszczenie kości, czyli problemy z osteoporozą.
Dla dobrego samopoczucia najważniejsze jest uświadomienie sobie przez kobietę, że menopauza to okres przejściowych, biologicznych przemian w organizmie, po których następuje uspokojenie i wyciszenie. W tedy z powodzeniem i bez obaw można zacząć nowy, gównie ciekawy etap życia.
Hormonalna terapia zastępcza a ryzyko nowotworów złośliwych
Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej w celu wyeliminowania przykrych objawów związanych z okresem okołomenopauzalnym stało się w okresie ostatnich kilkunastu lat bardzo częste. Wyniki przeprowadzonych badań wykazują na istnienie określonego ryzyka różnych chorób, w tym także nowotworowych, związanego ze stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej. Istnieją różne formy terapii zastępczej. Najczęściej stosuje się złożoną terapię estrogenowo - progesteronową, oznaczaną skrótem HTZ. Stosowanie HTZ wpływa na częstość niektórych nowotworów. Stosowanie HTZ wiąże się z umiarkowanym podwyższonym ryzykiem wystąpienia raka sutka. Im dłużej stosuje się HTZ, tym ryzyko choroby wzrasta. Drugą formę terapii hormonalnej, polegającą na stosowaniu wyłącznie estrogenów (ETZ), zaleca się kobietom po uprzednio wykonanej histerektomii (po wycięciu macicy). Wiadomo, że ryzyko raka trzonu macicy wzrasta podczas stosowania ETZ. Stąd zaleca się ją jedynie kobietom, po uprzednio wykonanej histerektomii, nie wolno jej stosować w żadnym wypadku u kobiet z zachowaną macicą. Należy dodać, że ryzyko raka trzonu macicy u kobiet z zachowaną macicą utrzymuje się nawet przez 15 lat od zaprzestania stosowania ETZ. Dlatego wystąpienie jakichkolwiek krwawień z dróg rodnych u kobiet stosujących w przeszłości tę terapię jest bezwzględnym wskazaniem do przeprowadzenia wszechstronnych badań w kierunku raka trzonu macicy. Jeśli chodzi o stosowanie złożonej terapii estrogenowo-progestagenowej i ryzyko raka trzonu macicy, uzyskano wyniki rozbieżne - część z nich wskazuje na obniżone, a część na podwyższone ryzyko tego raka. Warto wiedzieć, ze według różnych badań epidemiologicznych - stosowanie ETZ jest związane z istotnym obniżeniem występowania raka okrężnicy i odbytnicy. Ponieważ HTZ wiąże się z pewnym ryzykiem występowania nowotworów złośliwych, z podwyższonym ryzykiem chorób układu krążenia, terapia ta nie może być wdrażana rutynowo u każdej kobiety w okresie okołomebopauzalnym, nie zalecana do stosowania przez zbyt długi czas.
Terapia hormonalna:
1. Terapię hormonalną u kobiet w wieku menopauzalnym należy stosować wtedy, kiedy istnieją do niej jednoznaczne wskazania, głównie w celu poprawy jakości życia na drodze zniesienia/złagodzenia objawów wypadowych. W tym kontekście nie ma skutecznej alternatywy dla leczenia estrogenem lub kombinacją estrogenu z progestagenem.
2. Rezultaty najnowszych badań sugerują, że zastosowanie HT, szczególnie drogą przezskórną, u kobiet w okresie okołomenopauzalnym lub wczesnym pomenopauzalnym nie podnosi ryzyka wystąpienia u nich chorób układu sercowo-naczyniowego, a może działać kardioprotekcyjnie.
3. Terapię hormonalną należy rozpoczynać wcześnie, gdy tylko pojawią się objawy menopauzalne i nie przekraczać niezbędnego dla danej pacjentki czasu leczenia.
4. Estrogen należy stosować w najniższej skutecznej dawce. W systemowej terapii hormonalnej zaleca się stosowanie preparatów zawierających 17 b-estradiol, a u kobiet z zachowaną macicą także odpowiednio dobrany progestagen.
Badania jakie należy zrobić w celu wykluczenia jakiegokolwiek ryzyka związanego z terapią hormonalną:
cytologia
USG
badanie ginekologiczne
ocena profilu lipidowego
ocena wątroby, układu krzepnięcia
mammografia,
To są podstawowe badania i jeśli coś nie jest wykonane można przeoczyć tendencje do zakrzepicy, uszkodzona wątrobę, jakąś hiperlipidemię, rozrost endometrium. Jeśli kobieta ma rozrośnięte endometrium a lekarz o tym nie wie to jeśli zaaplikuje jej terapię to może spotęgować ten problem.
Jeśli te wszystkie badania są prawidłowe, to można bezpiecznie podawać kobietom, które są zdrowe. I to nie za długo do 5 lat.
Bezwzględne przeciwwskazania do terapii zastępczej hormonalnej:
niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych
rak piersi
rak trzonu macicy
choroba zatorowo-zakrzepowa
udar mózgu
ciężkie choroby wątroby
zawał serca
Przeciwwskazania względne:
łagodne choroby piersi
mięśniaki
kamica pęcherzyka żółciowego
przewlekłe zapalenie wątroby
hiperlipidemia
żylaki
nadciśnienie
otyłość
nałogowe palenie papierosów
ANDROPAUZA
Proces starzenia się mężczyzn dopiero od niedawna stał się przedmiotem intensywnych badań, a wiedza dotycząca tego okresu jest powoli popularyzowana i powszechnie dostępna. Nadal istnieje wiele pytań i kontrowersji związanych z andropauzą, a definiowanie tego pojęcia budzi dyskusje. Niestety, nie ma optymalnej definicji. W ujęciu biopsychospołecznym definiowana jako „okres w życiu mężczyzny (najczęściej po 50 r.ż.), zapowiadający zbliżające się wejście w okres starości z początkiem wystąpienia szeregu dolegliwości w różnych sferach funkcjonowania jednostki, zarówno somatycznej, psychologicznej jak i seksualnej o podłożu wielonarządowych zmian w organizmie, w tym zmian hormonalnych, wywołanych starzeniem się”. Zmiany hormonalne oraz odczuwane objawy są przy tym silnie indywidualnie zróżnicowane. Powszechnie zwraca się uwagę, iż określenie andropauza (andros [gr.] = mężczyzna, człowiek; pauza [gr. pausis, łac. Pausa] = przerwa) jest niefortunne i nie oddaje rzeczywistości biologicznej. Termin andropauza przyjął się jednak i jest przydatny jako swego rodzaju skrót myślowy, przy pełnej świadomości, co on oznacza. Inne stosowane określenia (PADAM - partial androgen deficiency of the aging male, ADAM - androgen decline in aging male, andropenia, wiropauza, kryzys wieku średniego, męskie klimakterium itp.) również nie eksponują właściwie charakteru tego skomplikowanego zjawiska.
Istnieje kilka różnic pomiędzy menopauzą i andropauzą.
U kobiet występuje całkowite wygaśnięcie funkcji jajników;
U mężczyzn nie dochodzi do gwałtownych i nieodwracalnych zmian funkcji k. Leydiga;
U mężczyzn nie dochodzi do ustania czynności rozrodczych i czynności hormonalnej jąder
U kobiet menopauza charakteryzuje się gwałtownością objawów, radykalnym spadkiem poziomu hormonów płciowych i całkowitym zanikiem zdolności prokreacyjnych. U mężczyzn andropauza cechuje się podstępnym początkiem, zdradzieckim i powolnym przebiegiem.
Obraz kliniczny może być łatwo mylony z naturalnym starzeniem się. Jak się wydaje, częstość występowania andropauzy w populacji mężczyzn, w większym stopniu zależy od ich ogólnego stanu zdrowia niż od wieku. Występowaniu tego zjawiska sprzyjać maja: niewłaściwy tryb życia, nieprawidłowe odżywianie, palenie tytoniu, choroby towarzyszące (np. nadciśnienie, cukrzyca, choroba wieńcowa, podwyższony poziom cholesterolu, przerost gruczołu krokowego, choroba Alzheimera), nadużywanie alkoholu
wreszcie genetycznie zaprogramowany proces przedwczesnego starzenia się.
Można przyjąć, że objawami andropauzy dotkniętych jest:
- 10 - 20% mężczyzn w wieku pomiędzy 50-tym a 60-tym rokiem życia,
- 20 - 30% mężczyzn pomiędzy 60-tym a 70-tym rokiem życia,
- 30 - 40% mężczyzn w ósmej dekadzie życia,
- 40 - 50% mężczyzn po 80-tym roku życia.
Zespół andropauzy charakteryzuje się wg Moralesa:
1) łatwo rozpoznawalnymi cechami zmniejszonych potrzeb seksualnych i jakości erekcji, szczególnie nocnych i porannych,
2) zmianami nastroju, powiązanymi z obniżeniem aktywności intelektualnej, orientacji przestrzennej, łatwym męczeniem się, depresją, atakami złości,
3) zmniejszeniem beztłuszczowej masy ciała, z jednoczesnym obniżeniem masy mięśniowej i spadkiem siły,
4) obniżeniem owłosienia ciała i zmianami skórnymi,
5) obniżeniem gęstości mineralnej kości, prowadzącym do osteopenii i osteoporozy,
6) przyrostem otłuszczenia,
7) spadkiem hematopoezy.
Do rozpoznania zespołu andropauzalnego nie są niezbędne wszystkie ww. objawy. Wywołane są one zmianami różnych hormonów, co powoduje, że niektórzy autorzy wprowadzają pojęcie zespołu niedoboru androgenów (Androgen Deficiency in the Agincy Male - ADAM), częściowego niedoboru androgenów u starzejących się mężczyzn (Partial Androgen Deficiency in the Aging Male - PADAM) lub, jak chce Basson, zespołu zmian hormonalnych u starzejących się mężczyzn (Changing Hormones in the Aging Male - CHAM).
Wszystkie te zespoły najczęściej mieszczą się w szeroko pojętym zespole andropauzy. Do zorientowania się, czy u mężczyzny występują objawy andropauzy, służy między innymi prosty test diagnostyczny, tzw. kwestionariusz Morleya:
1) czy obserwuje pan spadek popędu płciowego?
2) czy odczuwa pan brak energii?
3) czy obserwuje pan spadek siły mięśniowej lub obniżenie odporności na wysiłek fizyczny?
4) czy odnotował pan spadek zadowolenia z życia?
5) czy obniżył się panu wzrost?
6) czy jest pan smutny i/lub w złym humorze?
7) czy wzwody członka są słabsze?
8) czy zauważył pan ostatnio obniżenie aktywności ruchowej?
9) czy chce się panu spać po obfitym posiłku (obiedzie)?
10) czy miał pan ostatnio trudności w wykonywaniu pracy zawodowej?
Odpowiedź tak na pytania 1., 7. lub trzy inne pozwala podejrzewać zespół andropauzy.
Skala objawów andropauzalnych, w której wyodrębnia 3 grupy objawów: zespół objawów dotyczących psychiki, zespół objawów somatowegetatywnych, i dotyczących sfery życia seksualnego.
Do objawów należących do sfery psychiki należą: nerwowość (nadmierne napięcie wewnętrzne, niemożność pełnego zrelaksowania się), niepokój a nawet lęk lub okresy paniki, drażliwość, nastrój depresyjny (zniechęcenie, smutek, częsta zmienność nastroju, poczucie bezsensu życia i wyczerpania energii życiowej), pogorszenie pamięci i zdolności do koncentracji, dokuczliwą świadomość, że najlepszy okres życia już minął. Często u mężczyzn w omawianym okresie obserwuje się występowanie objawów subdepresji, a także pojawienie się zazdrości, podejrzliwości, lęku przed młodszymi i zdolnymi, wybuchowości, trudności w podejmowaniu decyzji, objawów hipochondrycznych albo też nadmiernej aktywności zawodowej. Zaburzenia pamięci u mężczyzn w wieku lat 60, u których występuje zespół objawów andropauzalnych stwierdza się w 36%. Niektórzy badacze twierdzą , iż jest to trzecia w kolejności najczęstsza dolegliwość omawianego okresu (po zaburzeniach erekcji - 46% i ogólnym osłabieniu - 41%). Dostrzegalne staje także zmniejszenie ogólnej witalności i sprawności zawodowej, co jest dla reprezentantów wielu zawodów szczególnie przykre.
Na zespół objawów somato-wegetatywnych składają się bóle stawów i mięśni, nadmierne pocenie się (pocenie się przy niewielkim nawet wysiłku fizycznym), uderzenia gorąca, zlewne poty, kłopoty z zasypianiem, budzenie się w środku nocy lub przedwczesne z poczuciem zmęczenia i niewyspania, zwiększona potrzeba snu w ciągu dnia, również długotrwałe poczucie zmęczenia i senności, zmniejszenie siły i masy mięśniowej, pogorszenie ogólnego samopoczucia, redukcja masy kostnej, wzrost ilości tkanki tłuszczowej wisceralnej, zmniejszenie ogólnej energii życiowej, nadciśnienie tętnicze, osteopenia i osteoporoza, cukrzyca, nagromadzenie (nadmiar) tłuszczu trzewiowego; częstoskurcze nadkomorowe, zwroty i bóle głowy czy gonad (dysfunkcja m. dźwigacza jąder).
Zespół objawów sfery życia seksualnego manifestuje się redukcją potencji, zmniejszeniem częstości porannych erekcji i libido, aktywności seksualnej, rozrzedzeniem zarostu na twarzy, zmianami andrologicznymi w zakresie zewnętrznych narządów płciowych.
Utrudnia to lub nawet uniemożliwia penetrację pochwy partnerki. U chorych mężczyzn impotencja jest jednym z najczulszych wskaźników zmniejszenia przepływu krwi w łożysku naczyniowym. Objętość krwi dopływającej do prącia w trakcie wzwodu wzrasta ponad 10-krotnie, natomiast przepływ wieńcowy podczas wysiłku fizycznego zwiększa się 3 lub 4-krotnie. Zwężenie łożyska naczyniowego o połowę z reguły prowadzi do impotencji, natomiast nie daje objawów sercowo-naczyniowych. Dlatego wcześniej pojawiają się problemy z erekcją, niż dolegliwości wieńcowe O ile zmiany organiczne występują z wiekiem w stopniu indywidualnym u wszystkich mężczyzn, o tyle zespół dolegliwości andropauzalnych pojawia się tylko u części mężczyzn. Przyjmuje się, iż występuje on u ok. 10-20% mężczyzn w wieku ok. 60 lat, jednak obserwuje się osoby znacznie młodsze, u których występują jego symptomy - głównie psychiczne (45.-50. rok życia).Życie seksualne może stać się prawdziwym brzemieniem i zwykle bywa pierwszym problemem pary małżeńskiej. Według statystyk w wieku lat 20-25 liczba stosunków płciowych wynosi 2-3 tygodniowo, a po przekroczeniu 50. roku życia 1-2. Wywołuje to określone napięcia w życiu rodzinnym i często dramatycznie nieprawidłowe reakcje ze strony partnerki. Nie ulega wątpliwości, iż kobiety choćby z tych powodów powinny być zaznajamiane z problemami, jakie niesie andropauza.
Andropauza to zjawisko biologiczne, rzutujące wyraźnie na funkcjonowanie rodziny (czy związku partnerskiego). Znajomość tej problematyki, tak przez mężczyzn, jak i przez kobiety, a co najważniejsze - uświadomienie sobie znaczących możliwości terapeutycznych, jest ważnym elementem właściwego funkcjonowania rodziny (czy pary) w okolicy 5. dekady życia (i później).
U mężczyzn z wiekiem dochodzi zmian sekrecji endokrynnej, obserwuje się wzrost poziomu↑ w surowicy krwi :
hormonu luteotropowego - LH (ale jest on wyraźnie mniejszy i jakby nieadekwatny do obniżonego poziomu testosteronu - z tego powodu często niedostrzegalny w rutynowych badaniach hormonalnych.)
folikulotropowego - FSH,
W zasadzie bez zmian u zdrowych mężczyzn powstają:
dihydrotestosteron - DHT
estradiol - E2.
Z wiekiem znacznemu obniżeniu↓ ulega poziom:
testosteronu - T (zwykle przyjmuje się, iż poziom testosteronu całkowitego obniża się z wiekiem 1% na rok.),
dehydroepiandrosteronu - DHEA i jego siarczanu DHEa-S (średnio obniżenie DHEA i DHEA-S zmniejsza się z wiekiem odpowiednio o 3,1% i 2,2% na rok), DHEA jest uznawany przez niektórych za dobry endokrynologiczny marker procesu starzenia się
melatoniny - M,
hormonu wzrostu - SH,
insulinopodobnego czynnika wzrostu - IGF-1 (redukcja wynosi pomiędzy 20. i 80. rokiem życia ok. 51%)
tyreotropiny - TSH i
insuliny.
Z metabolicznego punktu widzenia zmiany poziomów estrogenów mają bardzo ważne znaczenie. Nieliczni autorzy wykazywali wzrost ich stężeń z wiekiem, natomiast większość stwierdzała albo niezmieniony poziom do późnej starości, albo obniżanie się ich poziomów. Z reguły mamy do czynienia jednak z względnym hiperestrogenizmem, co wynika głównie z deficytu męskich hormonów płciowych . Obniżanie się stężeń estrogenów w procesie starzenia się mężczyzn oceniano dla estradiolu na 32%, estradiolu biodostępnego na 62%, estronu na 29%.
Ponieważ w procesie starzenia się dochodzi do redukcji stężeń różnych hormonów, które często mają podobny wpływ na organizm, praktycznie nie można z całą pewnością stwierdzić, które objawy zespołu andropauzalnego wiążą się z redukcją określonego hormonu. Trudno, np. jednoznacznie odróżnić efekty kliniczne obniżania się poziomu DHEA czy testosteronu (lub obu tych androgenów) od następstw hiposekrecji np. IGF-1 .Wszystkie te zmiany hormonalne znajdują odzwierciedlenie w stanie klinicznym starzejących się mężczyzn. Stopień hiposekrecji tych hormonów w procesie starzenia się jest wysoce indywidualny, z reguły nie doprowadza od powstania skrajnie niskich wartości, jednak jego zakres może być osobniczo duży - zwykle nie znamy wartości wyjściowych (młodzieńczych).
O powstaniu zespołu andropauzalnego decyduje co najmniej w równym stopniu powolne obniżanie się testosteronu, jak i hormonu wzrostu (i IGF-1), które wywierają znaczące, wielokierunkowe działanie .
Warto przypomnieć, iż objawy niedoboru hormonu wzrostu u zdrowych osób dorosłych wg konsensusu endokrynologów to również pogorszenie jakości życia, osłabienie kontaktów społecznych, obniżenie nastroju, uczucie stałego zmęczenia, zmniejszenie energii życiowej, niechęć do życia, brak poczucia zdrowia, a także zaburzenia lipidowe, zmniejszenie masy narządów wewnętrznych, mięśni, kości oraz zwiększenie masy tkanki tłuszczowej, zmniejszenie wydolności fizycznej - a więc praktycznie to samo, co łączymy z niedoborem androgenów. Jednak terapia andropauzy hormonem wzrostu nie znalazła szerszego zastosowania. Rozpoznanie hipogonadyzmu hipergonadotropowego jest wskazaniem do rozpoczęcia suplementacji androgennej. Celem leczenia niedoboru androgenów jest przywrócenie prawidłowego funkcjonowania seksualnego, libido i dobrego samopoczucia. Dodatkowo terapia androgenna może zapobiegać osteoporozie, optymalizując gęstość kości, utrzymuje wirylizację, poprawia jasność myślenia.
Diagnostyka kliniczna i laboratoryjna andropauzy obejmuje:
Stan psychiczny (libido, aktywność zawodowa)
Stan przedmiotowy (masa ciała rozmieszczenie tkanki tłuszczowej i osłabienie siły mięśniowej)
Badania lab. ogólne
Stężenia hormonów (LH, FSH, testosteron, estradiol, PRL, DHEAS, SHBG-Sex Hormone Binding Globulin, wskaźnik andropauzy T/LH -norma 1-7)
Za wartość prawidłową testosteronu przyjmuje się stężenie przekraczające 11nmol/l
Kryterium rozpoznania hipogonadyzmu jest stężenie poniżej 7 nmol/l, przy wartościach 7-11nmol/l konieczna jest dalsza obserwacja. Interpretując obniżony poziom hormonu należy pamiętać o stanach, którym towarzyszy spadek stężenia testosteronu np. nowotwory złośliwe, przewlekła niewydolność nerek, terapia glukokortykoidami lub opioidami.
Poziom PSA (normy od 0,5-4,0 ng/ml),
badanie urologiczne (USG jąder gruczołu krokowegoi badanie per rectum)
Leczenie andropauzy z zastosowaniem testosteronu wymaga szczególnej uwagi ze względu na ryzyko rozwoju raka prostaty. Ważne jest konsekwentne kontrolowanie PSA (specyficzny antygen sterczowy) i przeprowadzanie badań per rectum. W razie wątpliwości diagnostykę można uzupełnić o ultrasonografię przezodbytniczą. Obecnie brak jest dowodów, które świadczyłyby, że podawanie egzogennego testosteronu może wywoływać chorobę nowotworową.
W leczeniu objawów klinicznych andropauzy stosuje się hormonalną terapię zastępczą z zastosowaniem testosteronu. Istnieje pokaźna paleta preparatów, które mogą być podawane doustnie, domięśniowo, w postaci plastrów, implantów podskórnych oraz do stosowania na błonę śluzową policzka. W dalszym ciągu prowadzone są badania nad środkami, które spełnią kryteria hormonalnej terapii zastępczej. Zakłada ona utrzymanie poziomu testosteronu całkowitego w granicach 400 - 700 ng/dl, odtworzeniu cykliczności zmian stężenia hormonu oraz przywróceniu prawidłowych stosunków estrogeny/testosteron. Tego typu postępowanie wydatnie przyczynia się do poprawy jakości życia.
Leczenie andropauzy:
Dieta bogata w makro-i mikro-elementy (CYNK), witaminy z ograniczeniem alkoholu i papierosów
Codzienna aktywność fizyczna, relaks;
Unikanie przegrzewania jąder (gorące kąpiele, ciasne spodnie i bielizna, siedzący tryb życia)
Zmiana rytmu aktywności seksualnej z wieczornej na poranną (wyższy ranny poziom testosteronu)
Leczenie farmakologiczne
Leczenie chirurgiczne
Przygotowały: Domagała Anna
Drężewska Marlena
Dudek Izabela