HISTORIA POLSKI

1.Ustrój monarchii piastowskiej w X i XI wieku.

Okres państwa patrymonialnego w Polsce obejmuje czasy kształtowania się państwa feudalnego w IX i X w okres przewagi rządów jednowładczych do 1138r. czasy senioratu (1138-1227) i lata policentryzmu do 1320r.Państwo polskie znalazło swą kolebkę ostatecznie w Wielkopolsce, skąd pochodziła dynastia Piastów , którzy skupili ziemie polskie wokół najważniejszych grodów wielkopolskich-Gniezna i Poznania. W końcu panowania Mieszka I Dagome iudex z lat 990-992 potwierdził granice Polski na Odrze, Bugu, Karpatach i Bałtyku. Państwo Polskie stanowiło patrymonium piastowskie. Władców określano mianem domini naturales ziem wchodzących w jego granice. Znalazło to odbicie w dziedziczeniu, gdyż do otrzymania dzielnic po śmierci księcia ojca mieli prawo wszyscy jego synowie świeckiego stanu. Do 1138r. jedność zaprowadzano i utrzymywano siłą, korzystając z poparcia elementów feudalnych, potrzebujących skupionej władzy.

1.Znaczenie chrześcijaństwa dla rozwoju państwa piastowskiego.

Przyjęcie chrześcijaństwa włączyło Polskę w krąg zachodnioeuropejskiej cywilizacji średniowiecznej. Powstawały główne zręby administracji państwowej i kościelnej. Za Bolesława Chrobrego w państwie gnieźnieńskim działały 4 główne okręgi grodowe: Gniezno, Poznań, Włocławek i Giecz. W XII w. istniały już prowincje (Śląska, Krakowska, Sandomierska, Mazowiecka, Kujawska, Łęczycko-Sieradzka, Pomorska) i podporządkowane im okręgi grodowe, późniejsze kasztelnie; dużą rolę odgrywały parafie. Zakładano klasztory: w XI w. benedyktynów (m.in. Tyniec, Mogilno, Lubin), w XII, XIII w. cystersów (Jędrzejów, Sulejów, Oliwa, Henryków, Mogiła, Wąchock), kanoników regularnych (Czerwińsk, Trzemeszno), klasztory żeńskie, m.in. klarysek (Stary Sącz), od XIII w. w miastach klasztory żebracze franciszkanów i dominikanów. Kształtowała się wielka własność ziemska. Obok królewskich, największe były majątki kościelne5, klasztorne, dobra feudałów świeckich, a także włości rycerskie. Rozwijało się rolnictwo, bartnictwo, rybołówstwo, myślistwo, a także rzemiosło, handel oraz gospodarka pieniężna (polski system monetarny, XI w. — denary). Powstały liczne osady miejskie: Gniezno, Poznań, Kruszwica, Szczecin, Kraków, Wrocław, Opole, Gdańsk, Wolin, Kołobrzeg, Sandomierz. Od połowy XII w. nastąpił silny napływ Żydów (w 1264 r. pierwszy statut dla gminy żydowskiej w Kaliszu). W XIII w. masowo nadawano osadom rzemieślniczo-handlowym prawa miejskie (na wzór Magdeburga, Lubeki, Środy Śląskiej). Najwięcej miast uzyskał Śląsk (100), później Wielkopolska (40), Małopolska (30, w tym Bochnia w 1253 r., Kraków w 1257 r.), Mazowsze (4). Dużą rolę w handlu

zagranicznym odgrywał Kraków, Wrocław, Gdańsk. Wsie lokowano na prawie niemieckim.

W średniowiecznej kulturze europejskiej panował uniwersalizm. Polska znajdowała się na peryferiach łacińskiej Europy. Nosicielami kultury były ośrodki dworskie i Kościół.

2.Zasada pryncypatu i senioratu.

Zasada senioratu - tron miał przypaść najstarszemu synowi
Zasada pryncypatu - podzielenie państwa na dzielnice, ale zachowanie jedności przez skupienie władzy w rękach księcia zwierzchniego princeska, który prowadził politykę zagraniczną, mianował urzędników i dowodził armią.

3.Corona Regni Poloniae

Korona Królestwa Polskiego (łac. Corona Regni Poloniae) - termin określający instytucję państwa polskiego w późnym średniowieczu, rozumianą zgodnie z koncepcją niezależności instytucji państwa od osoby monarchy. Zarazem nazwa ideologii politycznej wyrażającej się nowym sposobie postrzegania władzy, powstałej pod wpływem koncepcji płynących z Czech i Węgier.

4.Odnowienie monarchii w XIV w.

XIV i XV w. cechuje ożywienie ruchu osadniczego (zwłaszcza w południowej Małopolsce). Następuje proces urbanizacji, dokonywane są liczne lokacje miast (330); najpierw królewskie, później szlacheckie, klasztorne. Wzrasta zaludnienie większych miast (Gdańsk, Poznań, Kraków, Toruń). Wiele z nich należy do Hanzy (Gdańsk, Toruń, Elbląg). Rozwija się górnictwo (m.in. ołowiu i srebra w Olkuszu), rzemiosło (skórnictwo), przemysł (włókiennictwo, piwowarstwo), handel (jarmarki), wzrasta znaczenie eksportu zboża. Unowocześniony zostaje system administracji państwowej, w miejscu kasztelanii powstają starostwa. Znamiennym wydarzeniem jest założenie w 1364 r. przez Kazimierza Wielkiego i odnowienie przez Jagiełłę ok. 1410 r. Uniwersytetu w Krakowie, najstarszego po praskim (1348 r.) w środkowej Europie, wyraźny jest wzrost aktywności życia kulturalnego, co przejawia się m.in. w rozwoju piśmiennictwa. W dziejopisarstwie ukazują się Roczniki Jana Długosza (1415-89 r.).

5.Unie Polsko - Litewskie XIV- XV wiek.

Przyczyny:

-naród litewski nie został jeszcze ochrzczony co narażało go na przymusową chrystianizację ze strony Zakony Krzyżackiego

• spór polsko- krzyżacki o niektóre ziemie ( Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska)

• zainteresowanie Polski i Litwy podbojami wschodnimi, które miały stworzyć nowe rynki zbytu i przynieść korzyści handlowe

• chęć zrównania się w przywilejach ze szlachtą polską znacznej części bojarstwa litewskiego

• Ważniejsze unie:

• unia w Krewie (14 VIII 1385r)- Jagiełło zobowiązuje się do przyjęcia chrztu wraz z całą Litwą w zamian za tron Polski i rękę Jadwigi oraz do odzyskania utraconych przez Polskę ziemi, próba przyłączenia Litwy do Polski (na zasadzie unii realnej- Litwa była państwem patrymonialnym więc Jagiełło miał prawo ją inkorporować do Rzeczpospolitej), Litwini nie zgadzają się na te warunki w wyniku czego dochodzi jedynie do unii personalnej (jeden władca dla dwóch państw)

• unia wileńsko-radomska (1401r.)-klęska księcia Witolda pod Worsklą- zobowiązuje się uznać zwierzchnictwo Jagiełły, po jego śmierci Litwa miała powrócić do Polski

• unia horodelska (1413r.)- zawarta po zwycięstwie grunwaldzkim, Litwa staje się odrębnym państwem, 47 rodów litewskich przyjętych zostaje do herbów szlacheckich w Polsce, katoliccy bojarzy uzyskują polskie przywileje szlacheckie

• Znaczenie:

• udział Rzeczpospolitej w polityce wschodniej Litwy co w przyszłości doprowadzi do konfliktu z władcami moskiewskimi i Tatarami

• zaprzestanie starań o przyłączenie Śląska

• rozgromienie Krzyżaków pod Grunwaldem i zabicie Wielkiego Mistrza Zakonu

• przenikanie kultury chrześcijańskiej na Litwę i pogańskiej do Polski co zaowocowało wzmocnieniem więzi między tymi państwami

6.Zasady następstwa tronu.

Do 1138 r. Polska była jednolitą monarchią wczesnofeudalną. Bolesław Krzywousty, pragnąc nie dopuścić do walk o tron po swojej śmierci, w 1138 r. wydał dokument, w którym ustalono zasady następstwa tronu. Aby zachować jedność państwa wyznaczano księcia zwierzchniego. Princepsem miał być każdorazowo najstarszy z synów Bolesława krzywoustego. Princeps miał sprawować zwierzchnictwo nad pozostałymi książętami, czyli juniorami. Miał też być najwyższym dowódcą w czasie wojny i reprezentantem państwa na zewnątrz. Władysław II Wygnaniec otrzymał Śląsk z ziemią lubuską. Bolesław IV Kędzierzawy - Mazowsze i Kujawy. Mieszkowi III Staremu w udziale przypadła Wielkopolska. Henryk miał otrzymać ziemię sandomierską, a Kazimierz II Sprawiedliwy - ziemię sieradzko - łęczycką. Dzielnica senioralną (pozostającą zawsze w rękach księcia zwierzchniego, czyli seniora) była Małopolska. Senior posiadał też zwierzchnictwo nad Pomorzem Zachodnim i Gdańskim. Rozbiciu dzielnicowemu kres położyła dopiero koronacja Władysława Łokietka na króla Polski w 1320 r. Za jego następcy w Polsce ukształtował się nowy system polityczny - monarchia stanowa. W tym typie monarchii władza królewska została częściowo ograniczona na rzecz stanów społecznych i ich reprezentacji.

7.Formowanie się sejmu walnego w XV w.

Powstanie i organizacja sejmu walnego ( 1492 - 1493 ) .
Sejmiki przedsejmowe ( zwoływał je król , wysyłając legata z legacją , czyli pismem królewskim , w którym podane były powody zwołania sejmu ). Po wysłaniu legacji wybierano posłów na sejm walny . Układano instrukcje poselskie - Wskazówki dotyczące stanowiska w sprawach , które miały być przedmiotem obrad w sejmie . Wybrani posłowie zbierali się razem z senatorami każdej prowincji ( Małopolski , Wielkopolski ) na sejmach generalnych tzw. generałach i ustalano stanowisko każdej prowincji na sejm walny . SEJM WALNY : KRÓL , SENAT , IZBA POSELSKA ( trzy stany sejmujące ) . Izba poselska - reprezentacja sejmików ziemskich po 1569 r. liczyła 170 posłów (48 wywodzących się z Litwy). Do Izby poselskiej nie wchodzili przedstawiciele miast (wyjątek stanowiły : Kraków i Wilno) . Sejm zwoływany był początkowo przez króla co roku do Piotrkowa . Od 1572 r. (Artykuły henrykowskie) król zwoływał sejm co dwa lata . SEJMY ZWYCZAJNE ( ordynaryjne ) - nie mogły trwać dłużej niż 6 tyg. SEJMY NADZWYCZAJNE ( ekstraordynaryjne ) - nie mogły trwać dłużej niż 2 tyg. Przedłużenie obrad sejmu w razie potrzeby ( prolongacja ) wymagało zgody wszystkich posłów . SENAT . W skład senatu wchodzili : arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy , wojewodowie i kasztelanowie , dostojnicy , którzy zasiadali w radzie królewskiej , marszałek , kanclerz , podkanclerz , podskarbi . Senat liczył 140 senatorów . Senatorowie nie głosowali , lecz wypowiadali swoje zdania . Do wydania uchwały sejmowej i wydania konstytucji potrzebna była zgoda powszechna . ZAKRES działania sejmu walnego : Praca ustawodawcza ( uchwalanie ustaw - konstytucji ) ; polityka zagraniczna ; uchwalanie podatków , ustalanie liczebności wojska , decydowanie o wydatkach i dochodach państwa ; wyrażenie zgody na zwołanie pospolitego ruszenia ; sądownictwo szlacheckie - sądy sejmowe ( prawo łaski i amnestii ) ; nobilitacje - nadanie szlachectwa . Rodzaje sejmów : sejm walny ; sejm kowokacjny ( w czasie bezkrólewia ) ; sejm koronacyjny ( kończący bezkrólewie ) ; sejm obozowy ( w czasie zbierania pospolitego ruszenia ) ; sejm rokoszowy ( zbrojne wystąpienie przeciw królowi ) . Konstytucja Nihil novi ( 1505 r. ) W roku 1505 zebrał się w Radomiu sejm . Uchwalono na nim konstytucję , która wprowadziła zasadę , że nic nowego ( Nihil novi ) nie może być ustanowione w dziedzinie praw ogólnopaństwowych oraz przywilejów stanu szlacheckiego bez zgody obu izb sejmu - senatu i izby poselskiej .

8.Pojęcia: indygenat, skartabellat, nagana szlachectwa, nobilitacja.

Indygenat (z łac. indigena - krajowiec, tubylec; krajowy, swojski) - uznanie obcego szlachectwa i nadaniem rodowi szlacheckiemu, wobec którego stosowano indygenat, przywilejów szlacheckich w państwie uznającym.

W całej polskiej historii indygenat dotyczył 413 rodów zagranicznych. Początkowo, od 1578 roku, był nadawany przez króla i Sejm, a od 1641 wyłącznie przez Sejm.

Po raz pierwszy przyznane synom Stefana Batorego: Andrzejowi kardynałowi i Baltazarowi oraz jego braciom. Od 1641 roku prawo indygenatu posiadał wyłącznie sejm walny (z mocą wsteczną do 1607). Od 1775 roku wymagano od indygenów, podobnie jak od nobilitowanych, nabycia dóbr ziemskich o ściśle określonej wartości, przynależności do Kościoła rzymskokatolickiego, a także przeniesienia stałej siedziby do kraju.

Obdarzeni szlachectwem polskim składali kanclerzowi przysięgę wierności Rzeczpospolitej i królowi, jednak prawo do urzędów dygnitarskich i dóbr królewskich uzyskiwali dopiero w trzecim pokoleniu.

Indygenat można było utracić przez skazanie na banicję, połączone z utratą czci (infamią). W Prusach Królewskich istniał odrębny indygenat pruski o zasięgu regionalnym, który zastrzegał godności i urzędy lokalne wyłącznie dla miejscowej szlachty.

Skartabellat (scartabellat) - instytucja niepełnego szlachectwa. Jako niższa szlachta skartabellowie funkcjonowali w Polsce średniowiecznej, nazywani wówczas świerczałkami. Później część z nich uzyskuje paritas ze szlachtą właściwą, a część spada do warstwy sołtysiej. Ponownie skartabellat pojawił się w pacta conventa 1669 roku. Polegał on na tym, iż nowo nobilitowani nie mieli aż do trzeciego pokolenia prawa piastowania urzędów oraz sprawowania funkcji poselskich. Nazwę skartabellus (czyli szlachcic nowokreowany) Sebastian Petrycy wywodził w XVI w. z łacińskiego ex charta bellicus co oznaczało z prawa na szlachectwo sobie danego wojujący, natomiast Joachim Lelewel tłumaczył to wyrazem włoskim scartabellare (papiery przerzucać), co nasuwa skojarzenie z niemieckim określeniem Briefadel lub Papieradel ^[1] Skartabellów dostarczało głównie mieszczaństwo. Nobilitacje niekiedy zawierały zapis o częściowym lub całkowitym braku skartabellatu, szczególnie w przypadku nadań za zasługi wojenne. W prawodawstwie polskim roku 1817 ostatecznie zostały zniesione wszelkie wzmianki i przepisy o skartabellach.

W języku niemieckim odpowiednikiem skartabella był Papieradel, jedna z nazw "szlachectwa z nadania", Briefadel. Szlachta z nadania posiadała pełne prawa dopiero od chwili immatrykulacji w danym landzie czy prowincji.

Nagana szlachectwa - środek prawny, służący do zakwestionowania szlacheckiego pochodzenia jakiejś osoby. Ten środek prawny miał odgrodzić stan szlachecki od innych. Skutkiem niemożności udowodnienia swojego szlacheckiego pochodzenia było przeniesienie 1/2 majątku z osoby naganianej na osobę naganiającą. Często używano tego środku prawnego do niecnych celów, m.in. do przenikania do stanu szlacheckiego osób zamożnych poprzez przekupywanie świadków oraz do odbierania części majątku osoby niewątpliwie szlacheckiego pochodzenia, która nie była w stanie udowodnić swojego pochodzenie, wskutek braku świadków czy dokumentów. Statuty Kazimierza Wielkiego wprowadzały obowiązek udowodnienia prawdziwości swojego szlacheckiego pochodzenia poprzez przedstawienie sądowi świadków:

-w Wielkopolsce - dwóch z rodu ojca i czterech z dwóch obcych rodów;

-w Małopolsce - sześciu z rodu ojca.

Po 1578 roku procesy o naganę szlachectwa prowadzono przed Trybunałem Koronnym, a w Wielkim Księstwie Litewskim przed Trybunałem Litewskim (istniał od 1581 r.)

Nobilitacja (z łac.), uszlachcenie - przejście do stanu szlacheckiego osoby (szlachectwo osobiste) lub osoby i jej rodziny (szlachectwo dziedziczne), niemających dotąd tytułu szlacheckiego. Nobilitacji dokonywała osoba panująca, panujący nadawał także danej rodzinie herb. Często uszlachceniu towarzyszyła też adopcja do istniejącego rodu heraldycznego. W Polsce niechęć szlachty do nadmiernego rozszerzania stanu szlacheckiego spowodowała od końca XVI wieku zanik automatycznej nobilitacji królewskiej na prośbę przez adoptującego, również ograniczyła nobilitacje królewskie. W obu przypadkach wymagana była zgoda Sejmu Rzeczypospolitej. Niektórzy polscy władcy (m.in. Stanisław Leszczyński, Stanisław August Poniatowski) obchodzili te ograniczenia, stosując tzw. nobilitacje sekretne, bez potwierdzenia sejmowego. Taka nobilitacja nie dawała faktycznie żadnych prerogatyw polskiego szlachectwa, i była stosowana głównie wobec cudzoziemców. Bez zgody sejmu niektórzy królowie nadawali także szlachectwo osobiste, bez prawa dziedziczenia, nadając tytuł Kawalera Złotej Ostrogi. Nobilitacje, także te sekretne, stanowiły często sposób zasilenia skarbca monarszego lub zjednania stronników. Dlatego m.in. prawo do nobilitacji uzurpowali sobie także np. biskupi krakowscy, jako książęta siewierscy.

Możliwa była także forma nobilitacji zbiorowej, jak w przypadku nobilitacji miasta Lwowa gdy Jan Kazimierz podniósł wszystkich obywateli miasta do godności szlacheckiej. Choć niektórzy twierdzą że nobilitowano wtedy nie mieszczan ale miasto jakie takie, by stworzyć konstrukcję prawną uzasadniającą jego udział w Sejmie. Faktem jest, że w Galicji dobra tabularne obok szlachty mieli prawo posiadać mieszczanie Lwowa tworząc w ten sposób polski odpowiednik angielskiej gentry - właścicieli ziemskich nie posiadających tytułu szlacheckiego. Taki właściciel dóbr tabularnych egzekwujący związane z nimi prawa dominikalne to odpowiednik angielskiego lord-of-the-manor nie będącego parem.

W większości monarchii od końca XVIII w. nobilitacja była w niektórych przypadkach rutynowa i wręcz automatyczna, np. po odsłużeniu w odpowiednim stopniu oficerskim lub na stanowisku urzędnika państwowego lub sądowego określonych lat, po otrzymaniu wyższego stopnia oficerskiego lub przyjęciu do wysokiego orderu. Na ziemiach polskich było to szczególnie powszechne w okresie zaborów, zwłaszcza w zaborze rosyjskim i austriackim.

Świeżo mianowana szlachta miała zazwyczaj mniej przywilejów i stała niżej w hierarchii niż szlachta rodowa, mogąca poszczycić się pochodzeniem od rodów panów feudalnych lub rycerskich. Dziś szlachta okresu zaborów stoi niżej w hierarchii od pełnoprawnej szlachty okresu Rzeczypospolitej. Jako niższa szlachta nie jest jak dotąd przyjmowana do Związku Szlachty Polskiej.

Dziś nobilitacja automatyczna jest również powszechnie praktykowane w większości monarchii, np. w Wielkiej Brytanii, każdy sędzia Sądu Najwyższego automatycznie zostaje parem po kilkunastu latach sprawowania urzędu. Najczęściej tytuły szlacheckie nadawane automatycznie nie są dziedziczne.

9.Konstytucja nihil novi.

Nihil novi, konstytucja uchwalona na sejmie radomskim w 1505. Wydana za panowania Aleksandra Jagiellończyka (1501-1506). Zakazywała królowi wydawania ustaw bez zgody senatu i izby poselskiej. Szlachecka izba poselska zyskała szeroką władzę, co dawało szlachcie przewagę w państwie. Datę 1505 wielu historyków uważa za początek nowożytnego państwa polskiego.

10.Akt unii lubelskiej.

Unia Lubelska zawarta w 1569 roku podczas obrad sejmu w Lublinie, była międzynarodową umową pomiędzy Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim. W odróżnieniu od poprzednich układów pomiędzy Polską a Litwą, Unia Lubelska była aktem unii realnej, a nie tylko unii personalnej czy dynastycznej. Od Unii w Krewie 1385 roku Koronę Polski i Wielkie Księstwo Litewskie łączyła osoba władcy - monarchy: króla Polski będącego jednocześnie, do Unii w Horodle 1413 roku, wielkim księciem Litwy. W okresie po 1413 roku związek Polski i Litwy miał charakter unii dynastycznej. W 1501 roku podjęto pierwszą próbę zawarcia unii realnej, lecz Unia w Mielniku zasadniczo ograniczyła się do przywrócenia unii personalnej. Unia Lubelska jako unia realna wprowadzała zasadniczą zmianę, ponieważ tworzyła nowe państwo federalne o dwóch częściach składowych: Polski i Litwy. Powstanie I Rzeczpospolitej jest jednym z najważniejszych wydarzeń historii Polski i Litwy. Nowe, wspólne państwo, które przetrwało do rozbiorów końca XVIII wieku, było pod wieloma względami unikatowe w Europie, wyróżniało się rozwiązaniami ustrojowymi i stosunkami społeczno-gospodarczymi, których symbolem była złota wolność szlachecka.
11.Ustrój terytorialny Korony po unii lubelskiej.

Problemem utrzymania więzi pomiędzy Polską a Litwą zajął się Zygmunt August, koronowany vivente regae jeszcze za życia Zygmunta Starego w 1548 roku. Bezpotomny Zygmunt August przychylnie patrzył na propozycję zacieśnienia związku polsko-litewskiego dla zachowania ciągłości władzy w obydwu państwach. Sojusznikiem dla króla stał się ruch egzekucji praw, polityczny ruch mniej zamożnej szlachty, która dążyła do przeprowadzenia szeregu reform dla ograniczenia władzy magnatów, poprawy stanu skarbu, wojska i sądownictwa. Ruch egzekucji praw szedł jednak dalej i domagał się wcielenia Wielkiego Księstwa Litewskiego przez Polskę.
Od 1551 roku, Zygmunt August podjął wysiłek przygotowywania unii poprzez dostosowywanie prawa litewskiego. Na Litwie ustanowiono urzędy analogiczne do polskich. W 1566 roku drugi statut litewski zwiększał uprawnienia sejmu litewskiego kosztem władzy wielkiego księcia, co zbliżało władzę sejmu Litwy do sejmu Polski. Od 1551 roku sejmy Polski i Litwy odbywały się z udziałem delegatów obydwu krajów. W 1551 roku Zygmunt August przekazał Koronie i obieralnym królom Polski prawo do godności wielkiego księcia Litwy.
Na unii realnej pomiędzy Polską a Litwą najbardziej ucierpieliby litewscy magnaci, dlatego tez starali się nie dopuścić do zawarcia ostatecznego układu i zerwali pierwszy wspólny sejm w Parczewie w 1564 roku. Wydarzenia przyspieszyła jednak wojna pomiędzy Litwą a carem Iwanem Groźnym - dla prowadzenia wojny litewskie pospolite ruszenie musiało zwrócić się o wsparcie ze strony Korony.
12.Artykuły Henrykowskie.

Akt Konfederacji Generalnej Warszawskiej stanowił zapowiedź uchwalenia ustawy zasadniczej, jaka stały się Artykuły henrykowskie przyjęte 20 maja 1573 roku podczas sejmu elekcyjnego na polach Kamionu pod Warszawą. Ta, w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, Konstytucja zawierała normy określające zakres władzy królewskiej w Rzeczypospolitej i obowiązywała w niezmienionej formie przez dwieście lat do czasu uchwalenia Konstytucji 3 maja 1791 roku.

Artykuły henrykowskie Stanowiły pierwszą konstytucję (Ustawę Zasadniczą) Rzeczypospolitej Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od imienia pierwszego Króla nazwane zostały Artykułami henrykowskimi.

Zobowiązywały każdego wybranego w drodze elekcji Króla do szanowania wszystkich istniejących przywilejów i praw, utrzymanie wolnej elekcji i zrzeczenie się tytułu dziedzica Korony. Wprowadzały zasadę tolerancji religijnej uchwalonej w trakcie sejmu konwokacyjnego konwokacyjnego Akcie Konfederacji Generalnej Warszawskiej i poddawały króla kontroli wybieranych na każdym sejmie senatorów rezydentów, bez których wiadomości król nic nie mógł postanowić w sprawach państwowych. Król miał zwoływać sejm co najmniej raz na dwa lata. Sejm miał mieć wyłączność na podejmowanie decyzji w sprawach wojny i pokoju, uchwalanie podatków. Wszystkie pisma królewskie dotyczące spraw urzędowych musiały być pieczętowane przez kanclerzy lub podkanclerzy koronnych lub litewskich. Artykuły henrykowskie zapowiadały wprowadzenie niezależnego sądownictwa oraz zawierały prawo wypowiedzenia posłuszeństwa Królowi przez obywateli w przypadku naruszenia przez niego prawa.

Artykuły henrykowskie zawierałe w punkcie 2-gim główne postanowienie Aktu Konfederacji : "...A iż w tey zacney Koronie narodu Polskiego, Litewskiego, Ruskiego i Inflanckiego i innych jest niemało dissidentes in religione, przestrzegając na potem iakich sedecyi y tumultow z tey przyczyny, rozerwania albo niezgody religii. Warowali to sobie niektórzy obywatele Koronni Konfederacyą osobliwą, że w tey mierze in causa religionis mają w pokoju bydź zachowani, którą My im obiecuiemy trzymać w cale, czasy wiecznemi... "

Artykuły kończyło przyrzeczenie: "... A jeślibyśmy (czego Boże uchowaj) co przeciw prawom, wolnościom, artykułom, kondycyom wykroczyli, abo czego nie wypełnili: tedy Obywatele Koronne obojga narodu, od posłuszeństwa y wiary Nam powinny, wolne czynimy."

13.Akt konfederacji warszawskiej.

Konfederacja warszawska. Nazwy tej przyjęło się używać w uproszczeniu dla aktu zawiązania konfederacji generalnej utworzonej na konwokacji w 1573 roku w Warszawie, a właściwie dla tej jego części, która zawiera postanowienia dotyczące zapewnienia swobody

wyznania dysydenckiej szlachcie w I Rzeczpospolitej.

Historia

Konfederacja warszawska została podpisana 28 stycznia 1573 r. i była politycznym aktem tolerancji religijnej uchwalonym w sejmie warszawskim w czasie

pierwszego bezkrólewia za sprawą różnowierców i katolików-tolerantów. Stany zaprzysięgły „pokój pospolity miedzy rozerwanymi i różnymi w wierze”. Ustalono, że Polacy mają „dla różnej wiary i odmiany w Kościelech krwie nie przelewać”. Ustawa, włączona do kardynalnych praw Rzeczpospolitej Polskiej była następnie potwierdzana przez wszystkich królów elekcyjnych. Jej słabością był brak przepisów wykonawczych, choć dysydenci wytrwale zabiegali o nie. Mimo swego tolerancyjnego charakteru, nie zdołała oprzeć się wzrastającej w siłę

kontrreformacji i nie zapobiegła pogromom wyznaniowym w miastach. Mimo to w dobie walk religijnych ogarniających wówczas całą Europę, akt konfederacji był dość wyjątkowym przykładem tolerancji. Przy przewadze katolicyzmu stworzył przesłanki układu, który miał przetrwać niemal 100 lat, zresztą w warunkach rosnącego fanatyzmu i niechęci do innowierców. Dzięki niemu nastąpił też proces adaptacji katolicyzmu do warunków RP.

Geneza

Szlachta polska, w odpowiedzi na niejasną sytuację polityczną i alarmujące wieści dochodzące o wojnach religijnych na Zachodzie, postanowiła zabezpieczyć

się przed zbyt gwałtownymi wydarzeniami w kraju. Konfederacja Warszawska była chęcią zapobieżenia ewentualnej wojnie domowej i sprzeczna z intencjami przywódców kontrreformacji.

Założenia

Sygnatariusze zobowiązali się do nienarzucania wiary przemocą. Gdyby zaś władza zwierzchnia próbowała rozpocząć prześladowania religijne, mieli się oni temu zdecydowanie przeciwstawić. Konfederacja gwarantowała całej szlachcie pełną swobodę w wyborze wyznania. Jeśli ktoś zdecydował pozostać poza obrębem Kościoła katolickiego, nie mogło to pociągać za sobą żadnej dyskryminacji w dostępie do urzędów i godności. Zapewniała różnowiercom opiekę państwa i osobistą

ochronę, jednak miała na myśli tylko szlachtę, praktyka bowiem dopuszczała możliwość stosowania przymusu religijnego w stosunku do poddanych. Pozostawiała także otwartą sprawę wolności wyznania na terenie miast i w praktyce zależeć to miało od siły i stopnia ich samodzielności. Konfederacja nie wymieniała wyznań innych poza katolickim, dopuszczała zatem do istnienia przeróżnych sekt i kościołów w szlacheckiej Rzeczpospolitej. Obejmując wszystkie odłamy religijne, Konfederacja gwarantowała tym samym swobodę również arianom.

Skutki

Konfederacja Warszawska sprawiła, że XVI-wieczna Polska zyskała w Europie miano „azylu heretyków”, a u dzisiejszych badaczy „państwa bez stosów”. W kraju znajdowali schronienie wyznawcy sekt protestanckich, uciekający przed wyrokami katolickich sądów duchownych i trybunałów inkwizycyjnych, a także ludzie nienależący do żadnego wyznania i nieuznający żadnej organizacji kościelnej.
Pozawyznaniowa działalność obcych przybyszów, np. jako wykładowców, pisarzy czy typografów, w znacznym stopniu przyczyniła się do

kultury polskiego odrodzenia.

14.Trybunał koronny i Trybunał litewski.

Ustrój sądownictwa w Polsce przedrozbiorowej w porównaniu z dzisiejszym był nader skomplikowany. Jego zawiłość wynikała z podziału społeczeństwa na stany, z których każdy miał własne sądy.

I tak np. w wiekach XVI - XVIII (pomińmy czasy wcześniejsze - kształtowanie się ustroju sądów było procesem stopniowym i dość skomplikowanym) istniały szlacheckie sądy ziemskie, grodzkie i podkomorskie, w miastach działały tzw. sądy radzieckie i ławnicze oraz radziecko-ławnicze, a na szczeblu centralnym szlachecki (ale urzędniczy i fachowy) Sąd Asesorski, istniało osobne sądownictwo dominialne dla chłopów (przysługująca panu feudalnemu władza sądzenia i karania poddanych była absolutna - do kary śmierci włącznie). Własne sądy (od których można było odwoływać się do Sądu Asesorskiego) miały takie grupy społeczne, jak Żydzi i Ormianie (grupy te uważane były w danej Polsce za odrębne stany).

Sądy kapturowe

W okresie bezkrólewia szlachta powoływała sądy kapturowe (działalność zwykłych sądów działających w imieniu monarchy wówczas ustawała). Sprawy karne o naruszenie spokoju lub bezpieczeństwa w miejscu pobytu króla rozpatrywał Sąd Marszałkowski. Specjalnym sądem dla szlachty, właściwym w pierwszej i ostatniej instancji w sprawach o takie przestępstwa, jak zbrodnie obrazy majestatu, zdrada stanu, sprawy o nadużycia skarbowe wyższych urzędników, użycie przemocy lub groźby na sejmiku lub w Trybunale, a wreszcie o zagrożone karą śmierci, konfiskaty dóbr lub banicji zbrodnie popełnione przez szlachcica - posesjonata był sąd króla (z udziałem senatorów, a od 1588 r. także ośmiu deputatów Izby Poselskiej) w czasie sejmu - czyli tzw. Sąd Sejmowy.

Sędzia ostateczny - król

Do 1578 r. najwyższym sędzią dla szlachty był sam król. W tzw. Sądzie Zadwornym mógł on sądzić wszelkie sprawy, zarówno w drugiej (po wprowadzeniu apelacji w 1523 r.) jak i w pierwszej instancji lub wyznaczyć dla określonej sprawy sąd komisarski.

Zatory w sądzie królewskim

Wprowadzenie w 1523 r. apelacji spowodowało, że sąd królewski został dosłownie zalany odwołaniami. Dla jego odciążenia utworzono w województwach sądy wiecowe, do których odsyłano sprawy nagromadzone w sądzie zadwornym zgodnie z ich właściwością terytorialną. Rozwiązanie to nie zlikwidowało jednak istniejącego problemu, gdyż od wyroków sądów wiecowych apelowano znów do sądu króla.

Rozwiązanie problemu

Z problemem odwoławczego sądu dla szlachty męczono się ponad 50 lat. Jego rozwiązanie nastąpiło dopiero wówczas, gdy król (wówczas Stefan Batory) zrzekł się prawa do pełnienia funkcji najwyższego sędziego na rzecz stanowego sądu szlacheckiego. Takim najwyższym sądem dla szlachty z części Rzeczpospolitej Obojga Narodów zwanej Koroną stał się utworzony w 1578 r. Trybunał Koronny. Od momentu utworzenia, aż do końca I Rzeczypospolitej zbierał się on dla Małopolski wiosną i latem w Lublinie, a dla Wielkopolski jesienią i zimą w Piotrkowie, który z tego powodu zyskał istniejące do dziś miano „Trybunalski”.

Deputaci szlacheccy i duchowni

W skład Trybunału Koronnego wchodzili deputowani szlacheccy, wybierani corocznie na sejmikach, zwanych deputackimi, w liczbie jednego lub dwóch z każdego województwa. Deputatów szlacheckich było 27, oprócz nich w Trybunale zasiadało 6 deputatów duchownych. Ci ostatni brali udział w rozpatrywaniu tych spraw, w których jedną ze stron była osoba duchowna, spraw o dobra należące do Kościoła, a po wygnaniu Arian - także spraw z tzw. „regestru ariańskiego”. We wszystkich tych sprawach Trybunał występował jako tzw. sąd mieszany (iudicium mixtum) w skład którego wchodzili w równej liczbie reprezentanci szlachty i duchowni.

W sprawach szlacheckich natomiast orzekali wyłącznie reprezentanci szlachty. Nie sądzili oni jednak w zespołach, lecz łącznie, co znacznie ograniczało efektywność Trybunału.

Właściwość Trybunału

Trybunał Koronny był z założenia sądem drugiej i ostatniej instancji, rozpatrującym apelacje od wyroków sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich. W praktyce jednak, od połowy XVII w. stał się on w dużej mierze sądem pierwszoinstancyjnym, a to na skutek unikania przez szlachtę sądów niższej instancji i kierowania spraw - w celu skrócenia całego procesu - bezpośrednio do Trybunału.

Sąd (nie całkiem) ostateczny

Wyroki Trybunału Koronnego miały być ostateczne. W praktyce jednak, były one nieraz uchylane przez sąd sejmowy lub nadworny oraz przez Trybunał kolejnej kadencji. Działo się tak dlatego, że wyroki trybunalskie zapadały często bez podstawy prawnej lub wręcz z naruszeniem praw obowiązujących - czemu trudno było się dziwić, jako że sędziowie Trybunału nie musieli być z wykształcenia prawnikami. Do sądu królewskiego odsyłano także sprawę w przypadku równej liczby głosów w Trybunale (wyroki Trybunału powinny zapadać w miarę możliwości jednomyślnie, większość głosów miała zastosowanie dopiero w trzecim głosowaniu).

Narzędzie magnaterii

W czasach saskich zarówno Trybunał Koronny, jak i utworzony na jego wzór w 1581 r. Trybunał Litewski stały się - wskutek niedochodzenia do skutku sejmów - narzędziem magnackiej oligarchii. Obowiązująca w nich zasad większości głosów powodowała, że stanowisko marszałka trybunału obejmował zawsze przedstawiciel najbardziej wpływowej koterii magnackiej, wskutek czego jej przywódcy mieli możliwość kontrolowania sądownictwa w czasie danej kadencji. O wpływowe stanowisko marszałka trybunału toczyły się zacięte boje.

Do Trybunału… trzeba kapitału

W drugiej połowie XVII w i wieku XVIII opinie o trybunałach były fatalne. Nieuczciwość, nieznajomość prawa i przekupność sędziów trybunalskich stały się wówczas wręcz przysłowiowe. Już w 1688 r. poeta Wacław Potocki w jednej ze swych fraszek pisał, że „do Trybunału, zwłaszcza zawiłej sprawy, trzeba kapitału”.

Próby reform

Wady działania Trybunałów powodowały liczne próby ich usprawnienia. Jednak żadna z uchwalonych w tym celu konstytucji sejmowych, z tzw. wielką korekturą Trybunału Koronnego z 1726 r. nie spełniła swego zadania. Zasadnicza reforma Trybunału nastąpiła dopiero w okresie Sejmu Czteroletniego, kiedy to w miejsce jednego - ale obradującego na przemian w dwóch miejscach - Trybunału Koronnego, utworzono dwa osobne Trybunały - jeden dla Wielkopolski z siedzibą w Piotrkowie i drugi dla Małopolski z siedzibą w Lublinie. Trybunał Litewski został utrzymany bez zmian.

15.Sejmiki ziemskie ich rola ustrojowa i rodzaje.

Sejmik ziemski w dawnej Polsce (od końca XIV wieku), był to zjazd całej szlachty z terenu danej ziemi bądź województwa. Wywodził się ze zjazdu urzędników ziemi, na który zaczęła przybywać szlachta.

Obradom sejmiku przewodniczył starosta (w Wielkopolsce), wojewoda (w Małopolsce) lub najwyższy godnością urzędnik ziemski. Sejmik uchwalał lokalne podatki i tworzył sąd sejmikowy.

Sejmiki ziemskie były równoprawne z sejmami prowincjonalnymi i sejmem walnym i król mógł zwołać którykolwiek z nich dla zatwierdzenia swych propozycji.

Od połowy XV wieku sejmiki zaczęły wysyłać swych przedstawicieli - posłów - na sejm walny. Z chwilą powstania izby poselskiej sejmu walnego zmalała rola ustawodawcza sejmików, zachowały one jednak pewne istotne kompetencje. Zależnie od funkcji sejmiki przybierały różne nazwy:

• Sejmik przedsejmowy - wysłuchiwał legacji króla zwołującej sejm walny, wybierał posłów i sporządzał dla nich instrukcje

• relacyjny - wysłuchiwał relacji posłów z sejmu walnego i decydował o przyłączeniu się do jego decyzji, a także ustalał sposób rozdziału podatków uchwalonych na sejmie. Sejmiki relacyjne odbywały się od 1589.

• elekcyjny - wybierał w poczwórnej liczbie kandydatów na wakujące urzędy podkomorzego, sędziego ziemskiego, podsędka i pisarza ziemskiego, a w Wielkim Księstwie Litewskim również na urząd marszałka sejmikowego

• kapturowy - zwoływany na czas bezkrólewia dla wybrania władz konfederacji i sądu kapturowego

• deputacki - wybierał deputata do Trybunału Koronnego i Litewskiego

• gospodarczy - w XVII wieku w okresie "rządów sejmikowych" zajmował się sprawami gospodarczymi i po 1677 wybierał deputatów do Trybunału Skarbowego Radomskiego

Wyrazem rosnącej roli szlachty na sejmikach było wybieranie przewodniczącego obradom, marszałka spośród szlachty.

Sejmik wybierając posła układał instrukcję dla niego, określając tym samym granice jego działania na sejmie walnym. Mogły w nich warunkować swą zgodę dla uchwał sejmowych od przyjęcia swych postulatów lub dawać posłowi swobodę działania. Poseł, który działał sprzecznie z instrukcją, nie był karany - jedyną konsekwencją było niewybieranie go następnym razem. Niektóre postanowienia sejmu walnego wymagały zatwierdzenia przez sejmik. W przypadku odmowy, król zwracał się z prośbą do opornego sejmiku by ten jednak zatwierdził rozpatrywaną ustawę.

Posłowie poszczególnych prowincji zbierali się na sejmikach generalnych by ustalić swoje stanowisko przed obradami sejmu walnego.

Uchwały sejmikowe zwano laudami. Od końca XVI wieku wpisywano je zwykle do ksiąg grodzkich.

W XVII wieku w obliczu bezwładu władzy centralnej sejmiki przejęły znaczną część jej uprawnień (egzekucja i redystrybucja podatków, powoływanie żołnierza, zarząd lokalny). Te tzw. "rządy sejmikowe" zostały zniesione w 1717.

We współczesnej Polsce instytucją wywodzącą się z sejmików ziemskich jest sejmik województwa (organ samorządu terytorialnego na szczeblu województwa).

16.Konfederacje i rokosze.

Konfederacja (łac. confoederatio związek) - związek zawiązywany przez duchowieństwo, szlachtę i miasta w celu realizacji własnych celów, tworzony w Polsce i na Litwie w wiekach XIII-XIX. Jej genezy należy szukać w średniowiecznym prawie oporu (łac. ius resistendi) przeciwko władcy.

Pierwszymi tego typu związkami były konfederacje miejskie powoływane w latach 1298, 1302, 1310, 1350 przez miasta Wielkopolski. Konfederacje rycerskie powstały w Polsce, w drugiej połowie XIV wieku, zwoływane w obronie swobód szlacheckich przeciwko władzy centralnej. Prawo do ich zawiązywania było niepisanym przywilejem szlachty. Konfederacje mogły być też tworzone przy osobie króla, w obronie majestatu, istniały też przypadki, gdy władca sam popierał ich postulaty i przyłączał się do związku. Konfederacje, nieuznawane przez króla nazywano rokoszami.

Jednak dopiero w czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 wykształcił się nowy rodzaj tego typu związków: konfederacja kapturowa. Kaptur zastępował najważniejsze instytucje państwa, gdy nie było monarchy.

Początkowo konfederacje obejmowały jedno tylko województwo, bądź ziemię (konfederacja wojewódzka). Konfederację, która obejmowała całe państwo nazywano konfederacją generalną. Konfederacje generalne zawiązywano osobno dla Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Władzę nad konfederacją obejmowała generalność, na jej czele stał marszałek konfederacki, u boku którego stali konsyliarze. Zbrojnym związkiem konfederackim dowodził regimentarz. Organem naczelnym konfederacji była rada walna, odpowiedzialna przed sejmem, wybierana przez sejmiki konfederackie. W czasie trwania konfederacji, w jej organach obowiązywała zasada głosowania większością głosów. Ten ewenement ustrojowy doprowadził do powstania sejmu skonfederowanego. Kilka rad walnych konfederacji miało charakter sejmów nadzwyczajnych (1710, 1735).

Innym jeszcze rodzajem konfederacji były konfederacje wojskowe (albo żołnierskie), zawiązywane przez nieopłacane wojska Rzeczypospolitej.

Zawiązywania konfederacji w Rzeczypospolitej zakazała ostatecznie konstytucja sejmu niemego z 1717, w rzeczywistości zasada ta nigdy nie była przestrzegana.

Konfederacje i rokosze w historii Polski

• konfederacja Maćka Borkowica (1352-1358)

• konfederacja Bartosza z Odolanowa (1381-1382)

• konfederacja Spytka z Melsztyna (1439)

• wojna kokosza (1537)

• konfederacja warszawska (1573)

• rokosz Zebrzydowskiego (1605)

• konfederacja rohaczewska (1614)

• konfederacja tyszowiecka (29 grudnia 1655)

• rokosz Lubomirskiego (1665-1666)

• konfederacja gołąbska (1672)

• konfederacja szczebrzeszyńska (1672)

• konfederacja starogardzka (1703-1709)

• konfederacja sandomierska (1704)

• konfederacja warszawska (1704)

• konfederacja tarnogrodzka (1715)

• konfederacja grudziądzka (1733-1734)

• konfederacja dzikowska (1734)

• konfederacja słucka (1767)

• konfederacja toruńska (1767)

• konfederacja radomska (1767)

• konfederacja barska (29 lutego 1768-1772)

• konfederacja targowicka (14 maja 1792-15 września 1793)

• konfederacja grodzieńska (1793)

• Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego (28 czerwca 1812-30 kwietnia 1813)

Rokosz pierwotnie zajazd szlachty, później bunt, zbrojne powstanie szlachty (polskiej, bądź węgierskiej) przeciw królowi-elektowi w celach politycznych. Rokoszem nazywana jest także konfederacja, skierowana przeciwko królowi.

Słynne historyczne rokosze to m.in. rokosz Zebrzydowskiego, rokosz Lubomirskiego i wojna kokosza. Słowo pochodzi z węgierskiego od słowa rakás, oznaczającego tłum.

Słowo węgierskie pochodzi z kolei od pola pod Pesztem, gdzie zbierała się konno szlachta węgierska w celu wyboru monarchy.

17.Liberum Veto.

Jedną z przyczyn upadku Rzeczypospolitej w XVIII wieku była zasada „liberum veto” stosowana podczas sejmów przez szlacheckich posłów. Zrywanie sejmów przyczyniło się do wewnętrznej słabości Polski, a w konsekwencji do jej rozbiorów. Wszyscy wiemy co znaczyło „liberum veto”, ale skąd wzięła się ta prawna formuła i jak wyglądało jej stosowanie?

Po raz pierwszy „liberum veto” zastosował 9 marca 1652 roku poseł upicki Siciński. Do zerwania sejmu przez Sicińskiego nie doszłoby, gdyby nie marszałek Izby Andrzej Maksymilian Fredro, który uznał to zerwanie za obowiązujące. Zasada „liberum veto” od tego momentu stała się podstawa polskiego ustroju. Jak to działało? Wystarczyło, że jeden poseł powiedział „sisto activitatem”, a potem zaniósł manifest do marszałka. W tym momencie sejm mógł zakończyć obrady, a wszystkie podjęte przez niego uchwały stawały się nieważne (nawet te, które uchwalono jednomyślnie). Można było zerwać sejm na samym jego początku, nie dopuszczając w ogóle do obrad, a można było poczekać i zrobić to ostatniego dnia obrad, niwecząc w ten sposób cały dorobek ustawodawczy sejmu. Każdy moment był dobry. „Liberum veto” stosowano też na sejmikach: poselskich, deputackich, relacyjnych. Poseł zrywający sejm nie musiał się nikomu z tego tłumaczyć i uzasadniać swojego czynu.

18.Ustrój Prus Królewskich.

-Odrębność ustrojowa Prus- Stany Pruskie, Rada stanu na czele.

-Urzędy w Prusach król nadawał tylko indygenatom Pruskim.

-Rada Pruska mogła zwoływać ogólne zgromadzenie stanów (2 izby, ziemska i miejska)

19.Stosunek Prus Książęcych do Rzeczypospolitej.

Prusy Książęce przed sekularyzacją i złożeniem hołdu lennego Polsce były państwem zakonnym. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego i nieudanych próbach znalezienia ziemi, na której Krzyżowcy mogliby założyć państwo, w 1226 roku przybyli na Ziemię Chełmińską wezwani przez Konrada I Mazowieckiego, by podjąć walkę z pogańskimi jeszcze Prusami. Teoretycznie rzecz biorąc ziemie podbite przez Krzyżaków miały się znaleźć we władzy księcia Mazowieckiego, jednak stało się inaczej. W 1234 r. Zakon sfałszował dokument zwany kruszwickim, w którym to Konrad Mazowiecki rzekomo darował mu ziemie chełmińską i całe Prusy. Po przedstawieniu go w Stolicy Apostolskiej uzyskano pełne poparcie papieża, który uczynił ziemie "własnością św. Piotra" i od siebie nadał Krzyżakom. W ten sposób Polska sprowadziła do siebie groźnego nieprzyjaciela na kilka stuleci. Do końca XIII wieku lennicy papiescy podbili ziemie pruskie i zbudowali na tych terenach państwo krzyżackie. Kilkanaście lat później Władysław Łokietek poprosił sąsiadów o pomoc w usunięciu Brandenburczyków z Pomorza Gdańskiego, jednak „wybawiciele” sami zajęli ziemie, stając się tym samym posiadaczami kolejnych terenów. Po zajęciu Pomorza Gdańskiego, rozpoczęła się długoletnia wojna polsko - krzyżacka, trwająca przeszło 213 lat przerywana wieloma akcjami dyplomatycznymi, traktatami, ugodami i procesami przed sądami papieskimi,. Unia polsko- litewska, a zwłaszcza świetne zwycięstwo wojsk polskich pod Grunwaldem w 1410 roku zahamowało dopiero znacznie ekspansywność Zakonu. Społeczeństwo sfrustrowane szerzącym się wyzyskiem Zakonu, zawiązało Związek Pruski. Zyskał on bardzo szybko poparcie wśród stanów, jednak decyzją papieża i cesarza obłożony został klątwą , a jego członkowie skazani na śmierć. W odpowiedzi na rozwiązanie związku doszło do wybuchu powstania w Prusach, którego przedstawiciele zwrócili się do króla polskiego z prośbą o wcielenie ich ziem do Rzeczypospolitej. Kazimierz Jagiellończyk inkorporując ziemie państwa krzyżackiego wypowiedział zakonowi wojnę, w wyniku której część ziem m. in. Pomorze Gdańskie, Ziemia Chełmińska, Powiśle z Żuławami jak i Malbork zostały przyłączone do Polski jako Prusy Królewskie, reszta natomiast pozostała w rękach Krzyżackich jako lenno polskie. reformacja w Rzeszy i brak efektownej pomocy ze strony książąt niemieckich skłoniła go do rozmów pokojowych z Polską.
Hołd został złożony 10 kwietnia 1525 roku Zygmuntowi I Staremu przez Albrechta Hohenzollerna z nowo utworzonych Prus Książęcych. Traktat krakowski przygotowano bardzo starannie, aby nie powodował później żadnych nieporozumień. Składał się on z 31 artykułów, które zostały jasno i wyraźnie sformułowane. Akt ograniczał Albrechtowi możliwość bicia monety i powołał trybunał królewski do rozstrzygania sporów między księciem a poddanymi. Przejście Hohenzollerna na luteranizm i sekularyzacja pozbawiała Prusy Książęce poparcia i pomocy katolickiego cesarstwa oraz papiestwa i stwarzała szansę trwałego uzależnienia jej od Polski.
Traktat krakowski umożliwiał oprócz stosunków politycznych, również szerokie kontakty społeczne, kulturowe i gospodarcze pomiędzy ludnością Korony i Prus Książęcych. Dla nowo powstałego państwa Polska była krajem wielkich swobód szlacheckich, gdzie władca, poprzez sejm, razem rządził z poddanymi. Powodowało to stale napięcia między Albrechtem a stanami, zapoczątkowane jeszcze przed sekularyzacją. W zakresie przemian kulturowych i społecznych utworzenie z państwa zakonnego Prus Książęcych, jako lenna polski, było szczególnie ważnym zjawiskiem. Zacieśniły się wówczas kontakty gospodarcze obu państw, a dobra koniunktura handlowa, zapewniająca zbyt płodów rolnych na zachodzie Europy sprzyjała rozwojowi folwarków szlacheckich. Wymiana kulturalna miedzy narodami była kolejną przyczyna zacieśniania się więzi społecznej. Bardzo aktywnie brał w niej udział mecenat mieszczański, głównie w dziedzinie architektury, literatury, bądź też sztuki. Wiele ziem pruskich było zasiedlanych przez chłopów i szlachtę z terenów Polski, głównie Mazowsza,a ogólnie rozumianym językiem był tam język polski.

20.Prawa kardynalne.

Prawa kardynalne są to ustawy przeforsowane na sejmie w 1768 roku. Nawiązywały one duchem do artykułów henrykowskich i również miały charakter ustawy zasadniczej. Prawa te nie miały prawa się zmienić - były stałe. Zapewniały one utrzymanie dawnego porządku rzeczy, na co przystała koalicja magnatów i „zwolenników polityki państw ościennych”. Dzięki temu prawa uzyskały w 1768 roku gwarancję ze strony Rosji, zaś w 1775 roku wszystkich trzech mocarstw ościennych (Prusy, Austria i Rosja). W wyniku takiego przebiegu sprawy sąsiedzi Polski zdobyli możliwość na wywieranie wpływu na jej politykę wewnętrzną. Zostały uchylone przez Sejm wielki, aby znowu być przywrócone w 1793 przez sejm rozbiorowy.
Mianem tym również określa się zbiór podstawowych zasad ustrojowych sformułowanych już w wieku XVII. Ich przestrzeganie gwarantowało utrzymanie słynnej ”złotej wolności”.
Sejm z 1768 uchwalił następujące prawa kardynalne i sprawy zaliczające się do Materie status, a więc możliwe do uchwalenia, bądź zmiany jedynie przy jednogłośnym orzeczeniu sejmu:

Prawa kardynalne (niezmienne)

Zasada wolnej elekcji

-Zasada Liberum veto

• Zasada neminem captivabimus - nietykalności osobistej

Prawo do wypowiadania posłuszeństwa królowi (zawiązywania konfederacji)

• Wyłączne prawo dla szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi

• Niemal nieograniczona władza dziedziców nad chłopami (oprócz możliwości karania śmiercią)

• Unia z Litwą

• Utrzymanie przywilejów Prus Królewskich

Materie status

• Zmienianie i podnoszenie podatków

• Powiększanie wojska

• Zawieranie przymierzy i umów

handlowych

• Wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju

-Sprawy monetarne

• Zmiany sposobu sejmowania i sejmikowania

• Zwoływanie pospolitego ruszenia

• Zmiany i tworzenie nowych urzędów

21.Reformy ustrojowe w latach 1764-1789r.

22.Komisje skarbowe i wojskowe Komisja Edukacji Narodowej.

I. Reformy gospodarcze:

-Utworzono komisje skarbowe wybierane przez sejm na 2 lata.(ściąganie podatków, decydowanie o podatkach patronanat nad komisjami dobrego porządku)

-Wprowadzono cło generalne,

-powołano komisje menniczą, a ona otworzyła mennice królewska w 1765r.

-ujednolicono system miar i wag i przeprowadzono rewaloryzacje monet.

II. Reformy wojskowe:

-Utworzono 2 komisje wojskowe, ich zadania:

-Sprawowanie kontroli nad hetmanami,

-unowocześnienie armi,

-kontrola wydatków na armie,

- chciano utworzyc 24 tys armie.

Komisja Edukacji narodowej zostala powolana w 1773r i podlegala bezpośrednio krolowi..

23. Sejm Wielki i jego najważniejsze postanowienia.

6 X 1788 - 29 V 1792 Sejm Czteroletni (Wielki) uchwala prawo o miastach i 3 V 1791 r. nową konstytucję. Główne postanowienia: religia katolicka jest panująca przy wolności wyznania; szlachta pozostaje przy swoich przywilejach; prawo o miastach królewskich: umowy z chłopami nie mogą być samowolnie zmieniane przez dziedziców; możliwość nobilitacji dla mieszczan. Polska stała się monarchią konstytucyjną.

24.Konstytucja 3 Maja.

Ustawa Rządowa, czyli Konstytucja 3 Maja, była drugą na świecie, a pierwszą w Europie ustawą zasadniczą. Uchwalona na Sejmie Czteroletnim w 1791 roku przez stronnictwo patriotyczne jako rezultat kompromisu ze stronnictwem królewskim, była wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze, ustalając podstawy ustroju nowożytnego w Polsce.

Postanowienia konstytucji

Jej wstępnym etapem było Prawo o sejmikach z 24 III 1791 roku oraz Prawo o miastach (królewskich) z 18 IV 1791 roku. Pozostawiała ustrój stanowy, z pewnymi drobnymi zmianami: znacznie uszczuplono wpływy magnaterii na elekcję, Senat i zarząd kraju, wykluczając z sejmików szlachtę nieposesjonatów, stanowiącą najgorliwszą klientelę magnatów. W prawie wyborczym feudalny cenzus urodzenia szlacheckiego zastąpiono burżuazyjnym cenzusem posiadania. Mieszczanom zatwierdzono prawo nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji.
Utrzymując poddaństwo Konstytucja pozbawiała szlachtę prawa najwyższej zwierzchności wobec poddanych, przyjmując ich "pod opiekę prawa i rządu krajowego". Indywidualne umowy chłopów z dziedzicami o zamianę pańszczyzny na czynsz teraz nie mogły już być samodzielnie unieważniane przez szlachtę.
Postanowienia Konstytucji centralizowały państwo, znosząc odrębność między Koroną i Litwą, wprowadzając jednolity rząd, skarb i wojsko. Za religię panującą uznano katolicyzm, przy zupełnej tolerancji innych, uznanych przez państwo wyznań.. Władzę wykonawczą przyznano królowi wraz z Radą, tzw. Strażą Praw, złożoną z prymasa i 5 ministrów: policji, pieczęci, czyli spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu, mianowanych przez króla. Ministrowie odpowiadali przed Sejmem za podpisane przez siebie akty. Król był przewodniczącym Straży, miał prawo nominacji biskupów, senatorów, ministrów, urzędników i oficerów, w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem.
Zniesiono wolną elekcję, po śmierci Stanisława Augusta tron miał być dziedziczny, tylko w razie wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię. Konstytucja zapowiadała reorganizację sądownictwa, postulując konieczność stworzenia stale urzędujących sądów ziemskich i miejskich oraz sprawujących nad nimi nadzór w drugiej instancji Trybunałem Koronnym i sądem asesorskim.
Próba przeprowadzenia reform została przekreślona już w połowie 1792 roku. Przyczyniła się do tego Targowica i wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczpospolitej.
Konstytucja 3 Maja była wielkim osiągnięciem narodu chcącego zachować niezależność państwową, zabezpieczała możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju. Do tradycji trzeciomajowych nawiązywały później różne kierunki polityczne, dosyć dowolnie interpretując idee ustawy zasadniczej z 1791 roku.

25.Władza ustawodawcza w konstytucji 3 maja.

Konstytucja wprowadziła trójpodział władzy: władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm, składający się ze szlachty-posesjonatów (204 posłów) i 24 plenipotentów miast.
Zmniejszono znacznie rolę Senatu, instrukcje poselskie, konfederacje i liberum veto zostały zniesione, decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów. Kadencja Sejmu trwała 2 lata, posiedzenia zwoływane były w razie potrzeby, co 25 lat miano zwoływać Sejm w celu poprawy konstytucji

26.Władza wykonawcza w konstytucji 3 maja.

Władzę wykonawczą przyznano królowi wraz z Radą, tzw. Strażą Praw, złożoną z prymasa i 5 ministrów: policji, pieczęci, czyli spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu, mianowanych przez króla. Ministrowie odpowiadali przed Sejmem za podpisane przez siebie akty. Król był przewodniczącym Straży, miał prawo nominacji biskupów, senatorów, ministrów, urzędników i oficerów, w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem

Władza wykonawcza spoczywała w rękach rady królewskiej, która nosiła nazwę Straży Praw. Komisji przewodniczył król. Składała się z pięciu wskazanych przez niego ministrów: ministra policji, pieczęci (tzn. spraw wewnętrznych - pieczęć była tradycyjnym atrybutem wcześniejszych kanclerzy), ministra pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (ministra wojny), ministra skarbu. Ministrowie byli wybierani przez króla, ale odpowiadali przed sejmem. Oprócz ministrów w komisji znajdował się również prymas (będący przewodniczącym Komisji Edukacji Narodowej) oraz (bez prawa głosu) - następca tronu, marszałek sejmu i dwóch sekretarzy. Rada ta wywodziła się z analogicznej funkcjonującej w poprzednich dwóch stuleciach sankcjonowanej przez Artykuły Henrykowskie (1573). Każdy akt prawny wydany przez króla wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Zasada mówiąca, że król nic sam przez się nie czyniący, za nic w odpowiedzi narodowi być nie może jest analogiczna do brytyjskiej The King can do no wrong - król nie może się mylić. W obu krajach za akty prawne odpowiedzialny był odpowiedni minister.

27.Straż Praw i komisje Wielkie.

Straż Praw - rząd w Rzeczypospolitej Obojga Narodów , ustanowiony przez Konstytucję 3 Maja .

Skład

W skład wchodzili ustawowo:

król (jako przewodniczący)

prymas (jako głowa duchowieństwa i przewodniczący KEN )

• pięciu ministrów :

• Pieczęci do spraw wewnętrznych ( kanclerz ),

• Pieczęci do spraw zagranicznych ( drugi kanclerz ), policji ( marszałek wielki koronny ), wojny ( hetman ) i skarbu ( podskarbi )

Oraz dodatkowo mogli w skład wchodzić:

• marszałek Sejmu (bez prawa głosu),

• dwóch sekretarzy

• pełnoletni następca tronu (bez prawa głosu).

Kompetencje

Straż Praw nie była rządem (Radą Ministrów) w dzisiejszym tego słowa rozumieniu, lecz centralnym organem zarządu państwem działającym pod przewodnictwem króla (swoistą "radą królewską"). Miała ustalać główne kierunki polityki państwa - "rządzić". Zaś "administrować" miały komisje rządowe (komisje wielkie), do których należały decyzje wykonawcze i techniczne.

Cztery wspólne dla Korony i Litwy komisje wielkie (kolegialne ministerstwa) podlegały Straży Praw, były to komisje policji, Edukacji Narodowej, wojska i Skarbowa ).

Straż praw miała przede wszystkim władzę kontrolną, analizowała raporty przesyłane jej z innych instytucji centralnych i lokalnych, ale także z sądów. Król nie mógł sam wydawać aktów prawnych - wymagano kontrasygnaty jego podpisu przez jednego z ministrów. Ministrowie mogli być pociągnięci do odpowiedzialności przez Sejm.

Ministrowi pieczęci była podporządkowana kancelaria ds. zagranicznych. Natomiast kancelaria ds. interesów wewnętrznych obsługiwała zarówno Straż Praw, jak i komisje rządowe (wielkie). Minister pieczęci pełnił funkcję ministra sprawiedliwości.

28. Powstanie księstwa Warszawskiego.

Księstwo Warszawskie (fr. Duché de Varsovie) - istniało w latach 1807-1815, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości podporządkowane napoleońskiej Francji, było namiastką państwa polskiego. Władcą suwerennym księstwa był król Królestwa Saksonii, które wchodziło w skład Związku Reńskiego, będącego protektoratem pierwszego Cesarstwa Francuskiego.

Zostało stworzone przez Napoleona I w 1807 r. na mocy traktatów pokojowych, jakie Cesarstwo Francuskie podpisało 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z Imperium Rosyjskim i Królestwem Prus. Utworzone z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego, w 1809 zostało powiększone o ziemie austriackie trzeciego zaboru. Sytuacja polityczna po klęsce pruskiej jesienią 1806 roku (pod Jeną i Auerstedt, następnie zajęciu pruskich twierdz Magdeburg, Szczecin i Kostrzyn), a wreszcie klęsce rosyjsko-pruskiej pod Frydlandem w czerwcu 1807, sprzyjała idei odbudowy polskiej państwowości. Napoleon miał okazję wytargować nawet więcej ziem polskich dla nowego państwa np.Warmię i Mazury wraz z Gdańskiem, jednak pozostały one przy Prusach. Białostocczyznę Napoleon oddał Rosji w dowód przyjaźni względem cesarza Aleksandra. Pozycja Napoleona po wygranej pod Frydlandem była tak mocna, iż mógł wymusić na Aleksandrze nie tylko większe Księstwo Warszawskie, ale i likwidację Prus. Pokonane Prusy nie były partnerem rangi Rosji, nie brały udziału w głównych rozmowach, a jednak uzyskały w traktacie bardzo dobre warunki. Przyjaźń z Rosją, na którą liczył Napoleon, nigdy nie przyniosła oczekiwanych owoców.

Dla Księstwa oznaczało to zmniejszenie obszaru, na jakim mógł dokonywać się pobór, a więc i siły militarnej. W kwestiach gospodarczych oznaczało to ograniczenie dostępu do Bałtyku, a co za tym idzie, możliwości eksportu, w głównej mierze zboża (nawet przy blokadzie kontynentalnej). Euforia i nadzieje na niepodległość, rozbudzone przejęciem administracji i tworzeniem Księstwa, mimo iż miało ograniczony wymiar pod względem formalnym i terytorialnym, nie wydobyły na pierwszy plan rozczarowania tymi faktami. Słabe państwo miało więc już na starcie znacznie ograniczony potencjał gospodarczo-militarny.

Cesarz Rosji Aleksander I Romanow, będąc na mocy aktu abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1795 depozytariuszem korony polskiej i tytułu Króla Polski, nie zgodził się, by nazwa nowo powstałego państwa nawiązywała do nomenklatury historycznego państwa

Monarchą Księstwa na zasadzie unii personalnej z Saksonią został król Saksonii Fryderyk August I, wnuk króla Augusta III Sasa

29.Konstytucja Księstwa Warszawskiego.

. Napoleon Bonaparte 22 lipca 1807 w Dreźnie osobiście nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, której przepisy wzorowano na konstytucji francuskiej z 1799. Cesarz nie zgodził się bowiem na przywrócenie Konstytucji 3 Maja, jako zbyt konserwatywnej. Z jego inicjatywy wprowadzono do konstytucji rewolucyjne na ziemiach polskich zmiany: nadanie wolności osobistej wszystkim mieszkańcom (zniesiono więc poddaństwo chłopów) oraz zrównanie obywateli wobec prawa.

Zgodnie z nową konstytucją władzę w Księstwie sprawować miała szlachta i - w niewielkim stopniu - mieszczaństwo. W rzeczywistości najważniejsze pozycje na szczytach drabiny urzędniczej zajęli przedstawiciele arystokracji i zamożnej szlachty. Radykałowie i dawni jakobini, mimo zasług położonych przy organizacji wojska w latach 1806-1807 oraz podczas wojny w 1809 r., odsunięci zostali od rzeczywistej władzy, co powodowało ich przejście do opozycji. Z drugiej strony udziału we władzy nie miała także opozycja konserwatywna, której bazę stanowiły tereny przyłączone w 1809 r.

30.Władza ustawodawcza w Księstwie Warszawskim.

Izba poselska, senat i monarcha.

31.Władza wykonawcza w Księstwie Warszawskim.

Monarcha, rada stanu, ministrowie, prefekci, rady departamentalne, podprefekci, magistrowie większych miast, wójtowie miast i wsi.

32. Ustrój terytorialny i sładze lokalne w Księstwie Warszawkim.

Lewa granica-zachód wzdłuż rzeki warta, od północy nie sięgało do morza, pln wschód do Suwałk ,wschód tak jak teraz, południe bez Krakowa, kończyło się za Kielcami.

-Władza monarsza, wiele przywilejów, dziedziczność tronu -Sejm -szlachta 2 izby (poselska i senat) -Rada stanu -wladza wykonawcza. -Żydzi nic nie mogli, ograniczona wolność osobista, potrzebna zgoda na małżeństwo. -Chłopi- wolność osobista, zniesiono poddaństwo.

33.Powstanie królestwa Polskiego.

W 1813r. po klęsce Napoleona, Księstwo Warszawskie znalazło się pod okupacją rosyjską. Konstytucja została zawieszona, a dotychczasowe władze centralne przestały istnieć. Aleksandr I powołał do zarządu krajem Rade Najwyższą tymczasową. Jako organ doradczy u jej boku funkcjonował komitet centralny. Ostateczne decyzje w sprawie losów Księstwa Warszawskiego miały zostać podjęte na kongresie wiedeńskim, który zebrał się po pokonaniu Napolona w 1814r. Sprawa polska należała do najbardziej spornych spośród tych, którymi zajął się kongres. Ostatecznie doszło do kompromisu między Austrią Rosją i Prusami. Kompromis ten współcześni określili jako czwarty rozbiór ziem polskich. Z obszaru dawnego Księstwa Warszawskiego Prusom przyznano departamenty : bydgoski, poznański i niewielką część kaliskiego, Austrii-Wieliczke. Kraków z okręgiem stanowić miał republikę konstytucyjna pod kontrolą trzech mocarstw. Z pozostałych ziem dawnego księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie, połączone „nieodwołalnie przez konstytucję” z Rosją. Nowe państwo obejmowało 128 km2, z ludnościa niewiele ponad 3 mln.

34. Konstytucja Królestwa Polskiego.

Konstytucję królestwa Polskiego uważa się powszechnie za bardziej liberalną w zapewnieniu praw i swobód społeczeństwa w porównaniu z konstytucją Księstwa Warszawskiego. Zagwarantowano szeroki zakres praw obywatelskich. Zaliczono do nich wolność osobistą, nietykalność osoby i własności, wolność druku, wolność wyznania. W póżniejszych latach prawa te ograniczono, a nawet, jak w przypadku wolności druku, kasowano. Liberalizm konstytucji przejawiał się również w rozszerzeniu kompetencji sejmu,we wpływie stosunkowo znacznej części społeczeństwa na kształt i dzialanie administracji i sądownictwa. Ograniczenie demokratycznych zdobyczy z okresu Księstwa Warszawskiego uwidoczniło się w uprzywilejowaniu właścicieli gruntów do piastowania określonych stanowisk w aparacie władzy. Za regres w stosunku do czasów wcześniejszych uznać należy także ograniczenie roli organów samorządowych. Konstytucja zachowywała jednak wiele postępowych postanowień, które zostały wprowadzone w Księstwie z zasadą równości wobec prawa na czele. Zaznaczyć należy, że równość ta dotyczyć miała jedynie wyznawców religii chrześcijańskich, a wiec nie obejmowała Zydów. Pozbawienei ludności żydowskiej praw politycznych miało charakter stały, a nie czasowy, jak w czasach Księstwa Warszawskiego. Mimo licznych wad konstytucja królestwa Polskiego była najbardziej postępową ustawą zasadniczą w ówczesnej Europie.

35. Władza ustawodawcza w Królestwie Polskim.

Władza ustawodawcza, choć ograniczona, przyznana została 126-osobowemu Sejmowi, który zbierał się raz na dwa lata, na okres 30 dni.

36. Władza wykonawcza w Królestwie Polskim.

Władzę wykonawczą powierzono Radzie Administracyjnej, w której zasiadało pięć osób.

37.Ustrój terytorialny i władze lokalne w Królestwie Polskim.

KRÓLESTWO POLSKIE - 128,5tys km2 - Konstytucja dzieliła Królestwo na województwa Kaliskie, sandomierskie, krakowskie, postanowienia namiestnika, 8 województw: augustowskie - podlaskie , mazowieckie, płockie, lubelskie, Województwa dzieliły gminy miast i wsi podział ten wszedł w powiaty(77), obwody (39), w 1816 roku - po upadku powstania listopadowego, car Mikołaj I wydał Statut Organiczny w 1832r, 1837r.-który był zapowiedzią zmian administracyjnych. - ukazy cara Mikołaja I nazwa Gubernia zastąpiła 1842r.- obwody zostały przemianowane na powiaty, powiaty zaś na województwo 1844r.- tylko 5 guberni: radomska, warszawska, lubelska, płocka, okręgi augustowska - 1861r, Postulat Aleksandra Wielopolskiego o przywrócenie 8 województw - po Powstaniu Styczniowym KP było jedną z prowincji Cesarstwa - do 1874r -namiestnik, od 1874r. Urząd kaliska warszawska Generał-Gubernatora Warszawskiego -1866r: - 10 guberni: łomżyńska, płocka , siedlecka, lubelska, kielecka, radomska piotrkowska suwalska - 85 powiatów - 1890- znacznie zwiększył się Obszar Warszawy - 1869-1870, pozbawiono praw miejskich 334 miejscowości - podział z 1866r przetrwał do 1915r -1912r, powstała Gubernia chełmska( antypolski gest, zlikwidowano g. Siedlecką).

Królestwo Polskie miało być monarchią konstytucyjną.

Był to początek "wiecznej" unii personalnej z Rosją (na wzór wcześniejszych unii: polsko-litewskiej i polsko-saskiej) - każdy kolejny cesarz Rosji miał być królem polskim na mocy wiążącej go konstytucji. Do rozległych kompetencji monarchy należały: polityka zagraniczna, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie wyższych urzędników, prawo weta wobec uchwał Sejmu itp. W jego imieniu działał obecny stale w Królestwie namiestnik. Pierwszym był w 1815 gen. Wasyl Łanskoj. Po śmierci jego następcy, gen. Józefa Zajączka, w 1826 car zrezygnował z mianowania następnego i przekazał jego kompetencje Radzie Administracyjnej (rząd). Jednak już po stłumieniu powstania listopadowego nowym namiestnikiem został generał Iwan Paskiewicz.

38. Ustrój władz królestwa w okresie Powstania Listopadowego.

Sejm Polski w czasie trwania powstania listopadowego, zdetronizował króla Mikołaja I Romanowa 25 stycznia 1831 r. Oczekiwano elekcji nowego króla. Napoleon zwany Orlątkiem jechał już nawet do Polski, by stawać do elekcji. W 1831 nastąpiła zbrojna interwencja wojsk rosyjskich pod wodzą feldmarszałka Iwana Dybicza. Wojska polskie przeprowadziły kilka udanych kampanii. Jednak wobec niemożliwości rozbicia rosyjskich sił głównych zepchnięte zostały do głębokiej defensywy. Powstanie zaczęło wygasać po zdobyciu Warszawy 8 września 1831 przez feldmarszałka Iwana Paskiewicza. 21 października skapitulował ostatni punkt oporu powstańców - twierdza w Zamościu. Po upadku powstania listopadowego, mimo detronizacji (do której sejm nie miał podstaw prawnych, a z powodu niepowodzenia insurekcji trudno cały akt pozbawiania władzy uznać za prawomocny), Romanowowie zachowali tytuł Króla Polskiego. Praw do tronu polskiego zrzekł się dopiero car Mikołaj II 25 grudnia 1916, uznając tym samym niezależność Królestwa Polskiego.

39.Statut organiczny z 1832roku.

-Klęska powstania listopadowego.

-Statut ogłoszony przez Mikołaja I - ogłoszony jako rzekomo legalna zmiana konstytucji. Na miejsce unii statut organiczny inkorporował Królestwo do Cesarstwa rosyjskiego jako jego prowincje. Nie urzeczywistniono przyrzeczonej w statucie instytucji „zgromadzenia stanów prowincjonalnych, nie utrzymano sejmików ziemskich i zgromadzeń gminnych. Nie wszedł w życie zapowiedziany samorząd miejski i wiejski. Zachowano wolność wyznaniowa i możliwość przenoszenia się, konfiskata majątków była za najcięższe przestępstwa stanu. Zaprzeczeniem tego było wprowadzenie stanu wyjatkowego w 1833r, który zmieniono w czasie powstania styczniowego i rewolucji 1905-1907 na stan wojenny.

40.Odbudowa instytucji konstytucyjnych w królestwie na przełomie lat 50 i 60 XIX wieku.

41.Ustrój władz powstańczych w latach 1863-1864

42. Likwidacja Królestwa Polskiego po upadku Powstania.

Po upadku powstania styczniowego przyspieszeniu uległ proces likwidacji odrębności prawnoustrojowych Królestwa. W 1864r. utworzony został Komitet Urządzający, pod przewodnictwem namiestnika Fiodora Berga. Jednym z zadań Komitetu było przeprowadzenie likwidacji odrębności Królestwa. W1864r. zreorganizowano sądownictwo, likwidując Komisję sprawiedliwości i tworząc warszawski okręg sądowy, podległy rosyjskiemu ministerstwu sprawiedliwości. Władze carskie przeprowadziły gruntowne zmiany w organizacji administracji lokalnej. Dla zademonstrowania charakteru zmian, jakie zaszły w Królestwie, zaniechano stosowania nazwy Królestwo Polskie, zastępując ja nazwą kraj Przywiślański. Zlikwidowano tez odrębny herb królestwa Polskiego. Natężeniu uległa polityka rusyfikacyjna, szczególnie w szkolnictwie. Język rosyjski został wprowadzony do szkół jako język wykładowy. Na miejsce zlikwidowanej w 1869r. szkoły Głównej otwarto w Warszawie rosyjski uniwersytet. Szczególną rolę w procesie rusyfikacji szkolnictwa odegrał kurator Aleksander Apuchtin. Represje carskie dotknęły również Kościół katolicki. Przeprowadzono konfiskatę dóbr kościelnych zlikwidowano większość klasztorów. Wreszcie ukazem z 1867r.podporządkowano hierarchię kościelna tzw. Kolegium katolickiemu w Petersburgu. Doprowadziło to do ostrego konfliktu z papieżem Piusem IX Szczególnie brutalnie rozprawiono się z kościołem unickim. W 1875r. zlikwidowano diecezję unicką w Chełmie, wiernych natomiast często siłą zmuszano do przechodzenia na prawosławie. Pewne korzystne, zmiany zaszły w Królestwie Polskim w wyniku rewolucji w 1905r. Złagodzeniu uległa polityka rusyfikacyjna i antykościelna, pojawiły się możliwości legalnej działalności oświatowej. Jednak w żaden sposób nie zmieniła się polityka traktowania przez władze carskie Królestw jako integralnej części imperium rosyjskiego.

43. Inicjatywy niepodległościowe na ziemiach polskich w latach 1914-1916.

44.Restytucja Królestwa Polskiego w 1916r.

45. Znaczenie Aktu 5 listopada.

Akt z 5 listopada 1916r. W ogłoszonym tego dnia dokumencie cesarze Niemiec i Austro - Węgier oznajmiali, że ziem wydartych panowaniu rosyjskiemu postanowili utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i ustrojem konstytucyjnym. Choć tekst proklamacji celowo zredagowano w sposób bardzo niejasny nie rozstrzygając kwestii granic przyszłego Królestwa Polskiego państwa zależnego od mocarstw centralnych, znaczenie aktu z 5 listopada polega na tym ze zmieniał dotychczasowy status prawnopolityczny części ziem polskich i przyczynił się, wbrew intencjom autorów do umiędzynarodowienia sprawy polskiej.

46. Odbudowa polskich instytucji państwowych w latach 1916-1918.

W wykonaniu proklamacji obu cesarzy 6.12.1916r utworzono Tymczasową Radę Stanu która do chwili wyboru stałej Rady stanu miała pełnić funkcję przedstawicielstwa społeczeństwa polskiego. W skład TRS weszło 25 członków ( 15 z okupacji niemieckiej i 10 z okupacji austriackiej). Mianowanych przez generał-gubernatorów spośród aktywistów. Kompetencje TRS zostały ograniczone do roli organu opiniodawczego, co spotkało się z niezadowoleniem jej członków którzy na znak protestu podali się do dymisji 26.sierpnia 1917r. Działała przez kilka miesięcy, efektywnie wykorzystała ten czas na opracowanie pierwszego projektu konstytucji przyszłego państwa polskiego oraz zorganizowanie 8 departamentów, prototypów przyszłych ministerstw, przygotowujących podstawy polskiej administracji.

Władze okupacyjne 12.wrzes.1917r wydały patent powołujący do życia Rade Regencyjna która miała dzierżyć najwyższą władzę w Królestwie Polskim aż do jej objęcia przez króla lub regenta. Patent przewidywał ponadto utworzenie Rady Stanu , przy współudziale której Rada Regencyjna miała wykonywać władzę ustawodawczą. Do składu Rady powołano na wniosek kół polskich przedstawicieli ziemiaństwa i episkopatu: metropolitę warszawskiego abpa Aleksandra Krakowskiego, księcia Zdzisława Lubomirskiego i hr. Józefa Ostrowskiego. Do kompetencji Rady Regencyjnej, poza ustawodawczymi , należała władza wykonawcza w tym zwierzchnictwo nad Polską siłą Zbrojną której jednak nie udało się rozbudować.

W Galicji 28.pazdz.1918r powstała z inicjatywy posłów do parlamentu wiedeńskiego powstała Polska komisja likwidacyjna PKL z siedziba w Krakowie. Komisja pełniła funkcję rządu dzielnicowego także o uprawnieniach ustawodawczych, stawiającego sobie za cel rozwiązanie stosunków prawnopaństwowych łączących Galicję z Austrią. Tę samą rolę odgrywała na Śląsku cieszyńskim utworzona tu Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego.

47.Odbudowa państwowości polskiej w listopadzie 1918r.

W Królestwie Polskim ugrupowania polityczne, pozostające opozycji do Rady Regencyjnej, utworzyły w Lublinie z inicjatywy Polskiej Partii Socjalistycznej i PSL wyzwolenie w nocy z 6 na 7 listopada 1918r. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Na jego czele stanół znany działacz socjalistyczny Ignacy Daszyński. W proklmowanym 7 listopada manifeście do narodu rząd lubelski zapowiadał nadanie Polsce ustroju demokratycznej republiki parlamentarnej, gwarantującej szeroki katalog praw i wolości obywatelskich. Wprowadzono 8 godzinny dzień pracy oraz zadeklarowano przeprowadzenie radykalnych reform społecznych , ekonomicznych a w tym nacjonalizację niektórych galezi przemysłu oraz reformę rolną w drodze parcelacji wielkiej i średniej własności ziemskiej. Rząd lubelski istniał tylko kilka dni, podporządkowując się Józefowi Piłsudskiemu, który po powrocie do Warszawy z Magdeburga przejął w swe ręce inicjatywę utworzenia centralnych organów państwowych. Sprzyjała temu obecność w rządzie lubelskim dawnych towarzyszy partyjnych Piłsudskiego z PPS oraz uczestników czynu legionowego. Także Fada Regencyjna nie widząc możliwości narzuceni swego przywództwa powstającym ośrodkom władzy w dniu 11.list 1918r.powierzyla J. Piłsudskiemu naczelne dowództwo wojskowe , a 14 listopada przekazała mu swoją władze i rozwiązała się.

48.Pierwsze regulacje ustrojowe w 1918r.

49. Mała konstytucja z 1919r.

50.Pozycja ustrojowa Rady Obrony Państwa.

52.Władza ustawodawcza w konstytucji marcowej.

53.Wladza wykonawcza w konstytucji marcowej.

54.Relacje pomiedzy władzą ustawodawczą i wykonawczą w konstytucji marcowej.

55.Praktyka konstytucyjna lat 1922-1926

56.Konsekwencje ustrojowe przewrotu majowego-nowela sierpniowa.

15

---