„Czego uczy nas nowa konstytucja Węgier?”
Struktura treści i systematyka konstytucji (21 kwietnia 2011 r.)
1. Preambuła , odwołania i artykuły kardynalne (fundamentalne) z uwagi na strukturę formalną tekstu są świadomym nawiązaniem do tradycji węgierskich ustaw ustrojowych. W odniesieniu zaś do formuły „praw fundamentalnych” to pojecie to ma podobną konotację historyczną i prawną co polskie prawa kardynalne, zresztą nawiązujące wprost do węgierskiej tradycji z czasów pierwszych przywilejów szlacheckich i zobowiązań ustrojowych Ludwika Węgierskiego. W obecnej konstytucji węgierskiej zostało to zręcznie powiązane z europejską Kartą Praw Podstawowych. Węgry są pierwszym państwem, które wplotły współczesne prawa podstawowe wprost do treści konstytucji jako prawa niejako „ponadustawowe”. Stąd koncepcja, również nazewniczo nawiązująca do tradycji prawnej, ustaw organicznych.
2. Zgodnie z omawianą konstytucją (Art. T (4) Ustawa organiczna to akt Zgromadzenia Krajowego, do którego uchwalenia lub zmiany wymagana jest większość 3/4 głosów deputowanych uczestniczących w głosowaniu.
Przy tak wysokiej kwalifikowanej większości głosów wymaganej do uchwalenia ww. ustawy ma ona praktycznie walor prawa konstytucyjnego. Zatem w hierarchii źródeł prawa, ustawy organiczne stoją niejako wyższej niż ustawy zwykłe nie tylko z uwagi na kwalifikowaną polityczną akceptację w parlamencie, lecz również z uwagi na materię, którą regulują. Rząd mający poparcie znakomitej większości wybranego przez większość Węgrów parlamentu, praktycznie jest w stanie przeforsować wszystko według swojej koncepcji strategicznej. I z tego też korzysta. Zarówno socjalistom jak i zdecydowanym liberałom, ale również radykalnej prawicy z JOBBIKu nie udaje się tego procesu zatrzymać. Stąd tak nerwowe poszukiwanie poparcia politycznego z zewnątrz, w tym w strukturach politycznych Unii Europejskiej. Rząd te zabiegi określa bez osłonek jako objaw wstecznictwa i dążenie do oparcia decyzji politycznych na Węgrzech o obce potęgi polityczno-finansowe.
O ile Ustawa zasadnicza jest fundamentem ustroju Węgier to ustawy organiczne są niejako jego więźbami konstrukcyjnymi. Według słów premiera Viktora Orbana w ciągu kilkunastu pierwszych miesięcy jego rządu i kilka miesięcy od uchwalenia konstytucji uchwalono ponad 30 ustaw organicznych, w tym - jak stwierdził w pamiętnym wystąpieniu w Parlamencie Europejskim 25 w zakresie praw podstawowych oraz 339 zwykłych ustaw. Zatem Węgrzy mimo najpoważniejszego od 50 lat kryzysu zdecydowali się na szybką przebudowę konstrukcji swego węgierskiego domu. Kilka ryzykownych decyzji rządu i parlamentu w tej sprawie ma wręcz dramatyczny charakter.
3. Znamienna jest również systematyka konstytucji, tj. kolejność treści w strukturze formalnej: najpierw uroczyste wyznanie (a właściwie wyznania), zobowiązania i wreszcie postanowienie końcowe : My, obywatele Węgier, jesteśmy gotowi do tego, by ład naszego kraju oprzeć na wspólnej pracy narodu , później fundamenty ustrojowe, następnie cześć z 31 art. dot. „Wolności i odpowiedzialności”. Znamienne, że obowiązek obrony kraju nie jest umieszczony w rozdziale poświęconym obowiązkowym obywatelskim tylko w immanentnym ujęciu wolności, a zatem w swoistej „wolności zbiorowej obywateli”, za którą są odpowiedzialni. Ostatni spory fragment węgierskiej ustawy zasadniczej poświęcony jest państwu, a szczególności najwyższym organom państwa oraz referendum ogólnokrajowemu, finansom, samorządowi terytorialnemu, a także stanom nadzwyczajnym. Charakterystyczne, że tylko nieznacznie zwiększono kompetencje prezydenckie w omawianej konstytucji w stosunku do poprzednio obowiązującego prawa.
Odwołania do tradycji polityczno-państwowej Węgier
1. Tytuł formalny konstytucji brzmi - Ustawa zasadnicza, czyli jest tradycyjny. Używany w języku prawniczym i doktrynie również w języku polskim. Z powodów formalnych i politycznych używana do dziś w RFN - „Grungesetz”.
2. Zawołanie na wstępie tekstu konstytucji : Isten, áldd meg a magyart! (Boże błogosław Węgrom) jest początkiem hymnu węgierskiego, zatem miałoby podobne znaczenie co umieszczenie tekstu po tytule w polskiej konstytucji „Jeszcze Polska nie zginęła”, czy w niemieckiej np. - „Jedność, prawo i wolność” albo w serbskiej „Boże sprawiedliwy”. Ma zatem znaczenie raczej emocjonalne, a nie jurydyczne. Jednak umieszczenie tegoż zawołania jest wyjątkowe z innych powodów: po pierwsze, że w ogóle zostało umieszczone bodajże po raz pierwszy we współczesnych konstytucjach jako swoista dewiza polityczna, po drugie - odwołuje się do chrześcijańskiego dziedzictwa państwowości węgierskiej.
3. O powyższym dziedzictwie informuje preambuła również w odwołaniu do króla Św. Stefana. Jest ono związane z tzw. „teorią założycielską” państwa Madziarów bo tak należałoby tłumaczyć określenie Magyarorszag, czyli po polsku Węgry. Zawarte było również w przedkomunistycznych konstytucjach węgierskich.
Osobnym zagadnieniem jest prawno-konstytucyjne pojęcie „Korony Św. Stefana” i ma podobny walor co pojęcie „Korony Św. Wacława” Choć konstytucja czeska nie używa wprost tego historycznego pojęcia to wymienia ziemie (kraje) należące do wacławowej „Korony” - Czechy, Morawy i Śląsk. I nikt z tego powodu, np. w Polsce z uwagi na Śląsk nie ma pretensji do Czechów, ze kraina ta wymieniona jest w czeskiej konstytucji a orzeł śląski wpółtworzy godło państwowe republiki czeskiej. Podobnie do dziedzictwa Wielkiej Morawy, która sięgała Wisły, Odry, Cisy i Dunaju odwołują się w swojej konstytucji Słowacy o co nie mają pretensji ani Czesi, ani Polacy czy Węgrzy.
Odwołanie się do Korony św. Stefana, która w odczuciach Węgrów oprócz symbolu państwowego ma walor niemal osobowo-mistyczny z pewnością opatrzone jest podobną jeśli nie większą emocją niż polskie - „Rzeczpospolita”. W preambule polskiej konstytucji mamy nawiązanie do „I i II Rzeczpospolitej”, a przecież każdy Polak wie, że I RP nie była republiką i daleko przekraczała terytorialnie obszar obecnej Polski i była wspólnym państwem z Litwą oraz tworem wielonarodowym. Dziś byłoby dyshonorem nazywać polską państwowość „Republiką Polską” choć w tłumaczeniach oficjalnych właśnie takie określenie odpowiada pojęciu „Rzeczpospolita Polska”. Podobnie, z uwagi na przeszłość historyczną i nowsze uwarunkowania polityczne Hiszpania jest po prostu „Hiszpanią” choć na czele stoi Juan Carlos de Bourbon, z cała tytulaturą królewskich czyli państwowych urzędów, w monarchii konstytucyjnej. Podobnie rzecz się ma z Państwem Izrael, choć ma charakter republikański.
Zarzuty związane z użyciem pojęcia „Korony Św. Stefana” są zatem bezpodstawne i raczej wynikają bądź z nieznajomości węgierskiej tradycji prawno-państwowej bądź mają na celu pozaprawną, a politycznie naganną dyskredytację za granicą rządu Viktora Orbana w środowisku jego lewicowych przeciwników politycznych.
4. Stwierdzenie (art. XXIX konstytucji) ze narodowości żyjące na Węgrzech współtworzą państwo oraz ze mogą one tworzyć samorządy lokalne i krajowe opisuje specyficzne rozwiązanie rzadkie w innych krajach. Nawiązuje do ww. przepisu fragment preambuły, stwierdzający, że żyjące z Węgrami narodowości są częścią węgierskiej wspólnoty politycznej i są czynnikami państwotwórczymi. Zapis ten również wynika uwarunkowań z przeszłości i starodawnych węgierskich rozwiązań ustrojowych. Specyficzne węgierskie rozwiązanie zakłada terytorialną autonomię kulturalną przy zachowaniu jednolitości kraju i niepodzielności władzy centralnej. Nawiązuje do ciągłości rozwiązań prawnych i tradycji sięgających średniowiecza. Prawo autonomii kulturalnej w ujęciu samorządowym i terytorialnym mające tak dramatyczny wymiar nie tylko dla Węgrów w pierwszej połowie XX w. ma też kontekst współczesny. Poprzez te uprawnienia mniejszości narodowych na Węgrzech rząd chce w porozumieniach bilateralnych z sąsiadami, na zasadzie wzajemności uzyskać podobne uprawnienia dla Węgrów, szczególnie w Siedmiogrodzie i na Słowacji. Jak na razie rozwiązania wzajemne bardziej satysfakcjonujące Węgrów udało się im uzyskać w Chorwacji i Słowenii.
5. Pewne inne tradycyjne nazwy oraz rozwiązania występują we współczesnym ustroju Węgier. Choćby tradycyjna nazwa parlamentu - Zgromadzenia Krajowego (nie „narodowego”!) czy Kuria na określenie Sądu Najwyższego. Na Węgrzech wprowadzono stały termin wyborów do parlamentu, prerogatywę Prezydenta Republiki dot. zezwolenia na noszenie przez obywateli węgierskich zagranicznych orderów państwowych, czy tradycyjny merowski status najwyższej władzy wykonawczej samorządu terytorialnego (np. burmistrza) - (art.33), w tym osobny status Budapesztu (art.32 w związku z art. F). Z uwagi na niechlubną przeszłość okresu stalinowskiego w konstytucji znalazły się przepisy (art.47) dot. statusu, uprawnień i ograniczeń dot. policji i służby bezpieczeństwa państwowego.
III. Nowe rozwiązania w konstytucji węgierskiej
1. Na wstępnie należy ponownie zaznaczyć, że węgierska konstytucja należy do tzw. twardych. Do jej uchwalenia lub zmiany (art. S) wymagana jest wysoka większość kwalifikowana: 2/3 głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia Krajowego. Podobna kwalifikacja wymagana jest przy wyborze Prezydenta Republiki w pierwszym głosowaniu (art.11 (3), a także przy wyborze członków oraz osobno spośród nich przewodniczącego Trybunału Konstytucyjnego, Prezesa Sądu Najwyższego (Kurii) na wniosek Prezydenta Republiki, Prokuratora Generalnego - również na wniosek Prezydenta (art.29 (4), Rzecznika Praw Podstawowych (art.30 (3), Prezesa Państwowej Izby Obrachunkowej (art.43(2).
Przepisy powyższe praktycznie pozbawiają obecną opozycje parlamentarną wpływu na kształt ustrojowy Węgier co najmniej na najbliższe 5-8 lat. Nawet gdyby Fidesz, tworzący obecną samodzielną większość przegrał najbliższe wybory parlamentarne nie musi się obawiać zmian konstytucyjnych bo w istniejącej partyjnym spectrum politycznym uzyskanie tak poważnej jednolitej w poglądach większości przeciwne Fideszowi jest raczej niemożliwe. Powyższe rozwiązanie jest dość rzadko stosowane we współczesnych konstytucjach.
2. Wspomniałem wcześniej, że do uchwalenia lub zmiany ustawy organicznej wymagana jest nieco słabsza większość kwalifikowana - 2/3 głosów obecnych przy głosowaniu, a więc wprowadzane podstawowe regulacje prawne o sporym wymiarze społecznym i politycznym są w ten sposób petryfikowane. Jest to jedno z głównych novum obecnej konstytucji w skali nie tylko europejskiej. Z oczywistych względów spotyka się to z gwałtowną krytyką opozycji, jako przejaw swoistej dyktatury większości prawicowej.
Podobną większością kwalifikowaną wprowadzono tzw. dyscyplinę parlamentarną, rzadko spotykaną w konstytucjach. Mianowicie zgodnie z art.4 (3) f) parlament może uchwałą przyjęta ww. kwalifikowaną większością stwierdzić o wygaśnięciu mandatu deputowanego gdy przez rok nie bierze on udziału w pracy parlamentarnej. Dodatkowo wg przepisów konstytucyjnych podobną większością przyjmuje się głosowania w ważnych sprawach proceduralnych w zgromadzeniu Krajowym oraz przy pozbawieniu stanowiska Prezydenta Republiki w przypadku zaistnienia konstytucyjnie opisanych okoliczności najwyższych organów państwa (art12 (4), art.13 (5) oraz w podobnych okolicznościach wobec premiera rządu (art.20 (4).
3. Podstawowym nowatorstwem konstytucjonalizmu węgierskiego dot. najwyższych organów państwa jest jednak jest pewne ograniczenie kompetencji Trybunału Konstytucyjnego oraz nowa rola Państwowej Izby Obrachunkowej i Rady Budżetowej.
Trybunał Konstytucyjny, w ramach uprawnień określonych w art. 24 (2) pkt. (b—e), może orzekać o zgodności ustaw dotyczących: centralnego budżetu państwa i jego wykonania, podatków państwowych, świadczeń socjalnych, opłat, ceł, centralnych decyzji określających podatki lokalne wyłącznie z zawartymi w Ustawie Zasadniczej: prawem do życia i ludzkiej godności, prawem do ochrony danych osobowych, prawem do wolności myśli, sumienia i wyznania oraz z prawami zmazanymi z obywatelstwem węgierskim.
Zatem jest to w pewien sposób doprecyzowanie funkcji tego organu w nadzwyczajnym stanie finansów państwa, tj. gdy jego zadłużenie przekracza 50% PKB (produktu narodowego brutto). Ograniczenie to spotkało się z powszechną krytyka instytucji europejskich jako dowód na ograniczenie funkcji Trybunału w stanach nadzwyczajnych oraz złamanie zasady bezstronności i niezależności tego organu w praktycznej realizacji trójpodziału władz. Obecna konstytucja węgierska realizuje zgodnie z art. C zasadę podziału władz. Expresis verbis jednak jej nie precyzuje, tak jak np. art.10 konstytucji RP. - Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej, gdzie władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Ustawa zasadnicza Węgier milczy w sprawie trójpodziału, wzajemnego balansowania się tych funkcjonalnych władztw (sił) państwowych oraz ich niezależności funkcjonalnej i wewnętrznej tak wyczulonych na to zagadnienie ortodoksyjnych liberałów. Konstytucja węgierska zniosła bowiem prawny środek tzw. actio popularis do TK. Zgodnie z jego intencją - podaję przykład polski z art. 79 Konstytucji RP - każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
W sumie, tradycyjna funkcja Trybunału Konstytucyjnego, tj. orzekanie o zgodności ustaw z Ustawą Zasadniczą jest niezachwiana i podobna do rozwiązań standardowych, np. polskich, ale ocena krytyczna węgierskich zmian była rozszerzająca; traktowano ją jako ograniczenie funkcji judykatury względem władzy wykonawczej. W tym celu wykorzystano zmianę ustawy konstytucyjnej (organicznej) dot. wieku emerytalnego sędziów, którą przeciwnicy Viktora Orbana uznali za atak na …niezawisłość sędziowską. Kuriozalnym argumentem był choćby zarzut, że poszerzono skład TK do 15 członków, nb. do ilości występującej w Polsce.
4. Zdecydowanie większe ataki z lewej strony spotkały twórców konstytucji za konstrukcję ustrojową Państwowej Izby Obrachunkowej, a szczególnie za Radę Budżetową.
Nowa konstytucja Węgier uznaje Państwową Radę Budżetową za swoistą komisję rewizyjną parlamentu wobec finansów publicznych i kwestii gospodarczych (art.43(1). Wykonuje czynności kontrolne z punktu widzenia legalności, celowości i skuteczności. Kontroluje władzę wykonawczą w zakresie wykonania budżetu, ale także zarządzania majątkiem narodowym
Z kolei, skład Rady Budżetowej, powoływanej przez Prezydenta Republiki gwarantuje fachowy nadzór polityczny nad finansami i gospodarką budżetową państwa. W jej skład wchodzą Przewodniczący Rady Budżetowej, Prezes Węgierskiego Banku Narodowego oraz Prezes Państwowej Izby Obrachunkowej (art.44(4). To trójosobowe kolegium ma silne prerogatywy, w przypadku kryzysu finansowego państwa, zwłaszcza w sytuacji, kiedy zadłużenie państwa przekracza 50% PKB. Zgodnie z art. 36 (4) Zgromadzenie takiej ustawy budżetowej nie może uchwalić tak długo jak zadłużenie przekracza ww. wartość Może jedynie przyjąć ustawę, która zakłada zmniejszenie długu państwa. Rząd z kolei nie może zaciągać kredytów jeśli prowadziłoby to do powyżej krytycznej dla finansów publicznych sytuacji. Należy jednak podkreślić, ze można odstąpić od powyższych postanowień prawnych ograniczających swobodę parlamentu i rządu w okresie obowiązywania nadzwyczajnego reżimu prawnego. Można by to nazwać „finansowym stanem wyjątkowym” wprowadzonym w celu złagodzenia okoliczności, które doprowadziły do ww. zadłużenia oraz aby przywrócić równowagę gospodarczą w przypadku trwałej i pogłębiającej się recesji gospodarczej (art.6 (6). Wówczas wspomniana trójka stoi ponad parlamentem bo warunkiem koniecznym do uchwalenia budżetu jest uprzednia jej zgoda. (art.54(3) W standardowej sytuacji finansowej państwa Rada Budżetowa zrównana jest z parlamentem i rządem, zatem naczelnymi organami władzy suwerennego państwa.. Zgodnie bowiem z art. 44 (1 i 2) jest organem wspierającym działalność ustawodawczą Zgromadzenia Krajowego, badającym realność i wykonalność budżetu centralnego państwa. Ponadto uczestniczy w przygotowaniu ustawy budżetowej.
Pozycja Rady Budżetowej jest zatem bez precedensu we współczesnych ustrojach państwowych.
5. Twórcy konstytucji węgierskiej uznali bowiem suwerenność finansowo-podatkową państwa tak w stosunkach zewnętrznych jak i wewnętrznych za główny aspekt niezależności kraju i nadali mu wręcz rangę suwerenną i „ponadparlamentarną”. Elementy ponadkonstytucyjne w ustrojach państw współczesnych są rzadkością, niemniej jednak występują, np. w USA i RFN np. co do republikańskiego i federalnego charakteru państwa. Jednym z charakterystycznych przepisów ustrojowych ponadkonstytucyjnych, zapoczątkowanej w Ustawie Zasadniczej RFN jest stwierdzenie, że godność ludzka jest nienaruszalna. Za niemieckim przykładem po 1989 r. poszły rozważania wielu krajów Europy wschodniej, np. polska, ukraińska, a także poprzednia i obecna węgierska. Godzi się zatem podkreślić, że sam fakt wprowadzenia normy ponadkonstytucyjnej jest wyjątkowy, ale nie jest czymś nowym, natomiast novum jest fakt, ze dot. to organu stojącego na straży suwerenności finansowo-gospodarczej państwa.
6. Podobnie usytuowanie Węgierskiego Banku Narodowego a zwłaszcza jego prezesa jest związane z rolą Rady Budżetowej wobec finansowo-podatkowej suwerenności państwa. Podkreśla to dodatkowo fundamentalny przepis konstytucyjny , iż oficjalną walutą Węgier jest forint (art. K) Prezes i wiceprezesi Banku są mianowani przez Prezydenta Republiki (art. 41(2). Prezes tego Banku Centralnego podobnie jak Prezes Państwowej Izby Obrachunkowej (art.43 (3) podlegają kontroli politycznej parlamentu, składając roczne sprawozdania ze swej działalności, ale są od niego politycznie i faktycznie niezależni, skoro powołuje ich Prezydent, a w ramach prerogatyw Rady Budżetowej w sprawach finansów państwa stoją - jak wyżej wspomniałem na równi, a wyjątkowych okolicznościach zagrożenia suwerenności finansowej państwa ponad parlamentem i rządem.
7. Pozycję ustrojową ww. organów petryfikuje kadencja ich prezesów. Najdłużej trwa kadencja Prezesa Izby Obrachunkowej, tj. 12 lat, zatem jest niezależny wobec zmienności politycznej, standardowo 4-letniego parlamentu i urzędującego przez lat 5 Prezydenta Republiki. Kadencja Przewodniczącego Rady Budżetowej oraz Prezesa Węgierskiego Banku Narodowego trwa 6 lat, zatem również jest dłuższa od kadencji parlamentu, rządu i prezydenta. Powyższa konstrukcja prawna ma zapewnić funkcjonalną i polityczną stabilność organów, którym przewodzą. Konstrukcja ustrojowa Rady Budżetowej, Banku Narodowego oraz Państwowej Izby Obrachunkowej jest dodatkowym zabezpieczeniem politycznym Fideszu na najbliższe 6-12 lat, a w obecnej wyjątkowej sytuacji z uwagi na zadłużenie państwa i recesji gospodarczej zapewnia odpowiedzialność tej partii za Węgry na co najmniej najbliższe 15 lat. Nie można zatem się dziwić ostrości ataków oraz pomówieniom przeciwników obecnej polityki Viktora Orbana.
IV. Doktrynalnie Nowa i pierwsza republikańska Konstytucja Węgier
1. Bardzo ważną konotacją doktrynalną, o walorze emocjonalnym jest nie uznawanie komunistycznej konstytucji z 1949 r. i stwierdzenie jej nieważności przez węgierską konstytuantę Ad. 2011. Konstytucja obecna nawiązuje do ciągłości historycznej węgierskich konstytucji przed 19 marca 1944 r. Uznaje okres 1944-1990, za okres okupacji, tj. zawieszenia historycznej konstytucji węgierskiej w okresie tyranii narodowo-socjalistycznej i komunistycznej. tj. do momentu ukształtowania się w pierwszych wolnych wyborach przedstawicielstwa narodu w dniu (2 maja 1990). Z powyższego ujęcia obecna konstytucja uznawana jest za pierwszą w historii współczesnych Węgier, nawiązuje zatem doktrynalnie zarówno do politycznej, społecznej i ustrojowej przeszłości jak i do przyszłości.
2. Do odpowiedzialności za przeszłość i przyszłość Węgrów nawiązuje cała preambuła konstytucyjna oraz kilkanaście kardynalnych przepisów konstytucyjnych.
W preambule zawarte są akcenty doktrynalne i ideowe. Podam parę przykładów wzbudzających lewicową, gwałtowną krytykę lub choćby tylko niezrozumienie europejskich obserwatorów politycznych. Węgrzy zobowiązują się do kultywowania i strzeżenia [swojego] dziedzictwa, unikatowego języka, węgierskiej kultury, kultury i języka narodowości żyjących na terytorium Węgier - stworzonych przez człowieka, oraz zasobów naturalnych Kotliny Karpackiej. Uznajemy,mówią dalej twórcy konstytucji że najważniejsze ramy naszej koegzystencji stanowią rodzina i naród, a podstawowe wartości naszego współbytowania to wierność, wiara i miłość. [..] I dalszy Fragment preambuły: Wyznajemy, że po prowadzących do kryzysu moralnego dziesięcioleciach XX wieku mamy nieodpartą potrzebę duchowej i intelektualnej odnowy.
Wierzymy we wspólnie kształtowaną przyszłość, w poczucie misji młodych pokoleń. Wierzymy, że nasze dzieci i wnuki swym talentem, swą wytrwałością i siłą ducha znów uczynią Węgry wielkimi.
Nasza Ustawa Zasadnicza jest podstawą naszego porządku prawnego: jest to przymierze pomiędzy Węgrami z przeszłości, teraźniejszymi i przyszłymi. Są to żywe ramy wyrażające wolę narodu, formę, w której pragniemy żyć.
Te ważkie i uroczyste słowa dumnego narodu korespondują z odpowiednimi przepisami konstytucyjnymi. Art. D wskazuje, że Węgry, mając na uwadze spoistość jednolitego narodu węgierskiego, ponoszą odpowiedzialność za los Węgrów żyjących poza granicami kraju, wspomagają przetrwanie i rozwój ich wspólnot, popierają ich dążenia do zachowania węgierskości, realizację ich praw indywidualnych i wspólnotowych, ich pomyślność na rodzimej ziemi, a także stymulują ich współpracę wzajemną oraz ich współpracę z rodakami w kraju. Podobny artykuł odwołujący się do rodaków rozproszonych po świecie zawiera polska konstytucja, ale węgierski zapis zawiera silniejsze zobowiązanie państwa - ponosi odpowiedzialność za los Węgrów, żyjących poza ich terytorium krajowym.
Artykuł L z kolei zawiera zobowiązanie państwa do ochrony rodziny podobnie jak polski przepis konstytucji RP. Ale czyni to w sposób znamienny i precyzyjniejszy. - (1) Węgry chronią instytucję małżeństwa jako dobrowolną wspólnotę życiową kobiety i mężczyzny, a także rodzinę jako podstawę przetrwania narodu.(2) Węgry popierają rodzicielstwo. Koresponduje z tym zapis art. III, iż każdy człowiek ma prawo do życia i poszanowania ludzkiej godności; życie zarodka ludzkiego, począwszy od poczęcia, podlega ochronie.
Nowatorstwo tego zapisu nie polega tylko na tym, że chroni konstytucyjnie zarodek ludzki, co rozpętało gwałtowną krytykę szczególnie europejskiej lewicy, ale przede wszystkim umieszczenie tego zagadnienia w sferze ochrony godności ludzkiej, a zatem w przepisie ponadkonstytucyjnym. Węgrzy idą dalej tym tokiem rozumowania i w ramach ochrony przed nieludzkim traktowaniem, zabraniają badań eugenicznych oraz klonowania ludzi. (por. art. III)
3. Inne przepisy konstytucyjne odwołują się do organicznej teorii społeczeństwa i państwa. I tak art. O. stwierdza: Każdy jest odpowiedzialny za siebie i jest zobowiązany do współuczestnictwa — w miarę swych zdolności i możliwości — w realizacji zadań państwowych oraz wspólnotowych. Korespondują z tym przepisy dot. odpowiedzialności obecnego pokolenia za przyszłość następnych generacji w zakresie ochrony środowiska, stosowania zasady zrównoważonego rozwoju czy dążenia do dobrobytu.
Do teorii organicznej nawiązuje zarówno art. XIII wprowadzający ochronę własności, ale ze znamiennym komentarzem - własność wiąże się z odpowiedzialnością społeczna, podobnie art. XII wprowadzający prawo do wyboru zajęcia i prawo do pracy z następującym rozwinięciem - Każdy zobowiązany jest do wzbogacania społeczeństwa owocami swej pracy, stosownie do swych kwalifikacji i możliwości. Z kolei w art. XVI przewidującym ochronę i opiekę nad dziećmi, podkreśla z jednej strony zobowiązania rodziców w stosunku do swoich niepełnoletnich dzieci, zwłaszcza w zakresie edukacji, ale również zobowiązanie pełnoletnich dzieci do opieki nad rodzicami, którzy opieki tej wymagają. Dodajmy, ze w przypadku osób wychowujących dzieci, dokonując oceny ich udziału w zaspokajaniu potrzeb społecznych, należy uwzględnić koszty wychowania dzieci (art. XXX.(2).
Do współodpowiedzialności proporcjonalnej, która w pewnym sensie nawiązuje do ww. koncepcji organicznej odnosi się zapis: Stosownie do swych możliwości. Do swego udziału gospodarce, każdy uczestniczy w zaspokajaniu wspólnych potrzeb społecznych (Art. XXX (1). Z tym zobowiązaniem do solidaryzmu społecznego i zakazie wykluczenia społecznego koresponduje art. 40, który wskazuje, iż zasady ponoszenia ciężarów publicznych oraz system emerytalny musi uwzględniać konieczność zaspokajania potrzeb społecznych oraz bezpieczeństwo osób starszych.
4. Tekst konstytucji kończy się również wezwaniem. Oto jego treść:
My, deputowani do Zgromadzenia Krajowego, wybrani 25 stycznia 2010 roku, świadomi naszej odpowiedzialności przed Bogiem i człowiekiem, korzystając z przysługującej nam władzy ustawodawczej, ustanawiamy powyższym pierwszą, jednolitą Ustawę Zasadniczą Węgier.
Niech będzie pokój, wolność i zgoda.
Piotr Gaglik
Wrocław, 05.12.2012r
KONSTYTUCJA WĘGIER - konspekt wykładu Piotra Galika Strona: 8/8