Wykład 13
30.05.2010
Rodzina jako środowisko rozwoju psychicznego
Wychowanie w rodzinie jest wychowaniem naturalnym. Oznacza to, że dokonuje się ono w spośób spontaniczny, bardziej pod wpływem niezamierzonych bodźców i sytuacji codziennego życia niż pod wpływem działań celowych, z góry zaplanowanych. Wychowanie realizowane w tzw. naturalnych warunkach tzn. w trakcie codziennych aktywności, w których dziecko może uczestniczyć. Wychowawcza funkcja rodziny polega na wypełnianiu wobec dziecka określonych zadań. Są to:
zaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka (bezpieczeństwa, przynależności, kontaktu emocjonalnego) oraz kształtowanie nowych potrzeb (uznania, twórczości, poznawania)
przekazywanie dziecku dorobku kulturowego społeczeństwa w zakresie kultury materialnej (kształtowanie u potomstwa umiejętności posługiwania się różnymi przedmiotami i narzędziami oraz kultury duchowej (wprowadzenie dziecka w różne dziedziny twórczości ludzkiej)
przekazywanie dziecku wiedzy o świecie przyrodniczym i społecznym oraz uczenie go sposobów działania prowadzących do zamierzonych celów
przekazywanie dziecku systemu wartości i norm uznawanych i stosowanych przez społeczeństwo, do którego należy rodzina
uspołecznianie dziecka tzn. uczenie go uczestnictwa w życiu społecznym poprzez kształtowanie umiejętności porozumiewania się, zachowania zgodnego z obowiązującymi normami i wzorami, odpowiedniego reagowania na zachowania innych ludzi, empatii
dostarczanie dziecku modeli i wzorów zachowań w różnorodnych sytuacjach życia codziennego
Czynniki wpływające na pełnienie funkcji wychowawczej przez rodzinę
Postawy rodziców wobec dziecka
Postawy wyznaczają sposób zachowania się rodziców w kontaktach z dzieckiem . Decydują o zakresie swobody okazywanej dziecku, jakości stawianych my wymagań oraz sposobach karania i nagradzania. Maria Ziemska wyróżniła 4 postawy pozytywne - sprzyjające rozwojowi dziecka. Postawę: akceptacji, współdziałania, rozumnej swobody oraz uznania praw dziecka. Wyróżniła też 4 postawy negatywne: odrzucająca, unikająca, nadmiernie ochraniająca, nadmiernych wymagań.
Atmosfera życia rodzinnego, czyli dominujący w danej rodzinie klimat emocjonalny
O klimacie korzystnym dla rozwoju dziecka można mówić, gdy członkowie rodziny dażą się nawzajem miłością, zaufaniem, szacunkiem i tolerancją, a stosunki między nimi oparte są na współdziałaniu, podziale obowiązków i przywilejów oraz wzajemnej pomocy. Jeśli w rodzinie brakuje wymienionych cech, wówczas mówimy o klimacie niekorzystnym dla rozwoju dziecka.
Jakość więzi emocjonalnej łączącej dziecko z rodzicami i innymi członkami rodziny
Jeśli między rodzicami i dzieckiem występuje współbrzmienie uczuciowe, wówczas u dziecka wytwarza się trwałe uczucie bezpieczeństwa, tzw. ufność podstawowa, czyli niewyrozumowane uczucie, że świat jest miejscem bezpiecznym, a ludzie są życzliwi. Dzieci kochane przez swoich najbliższych są aktywnie nastawione do otaczającej rzeczywistości. Dążą do jej wszechstronnego poznania, chętnie się uczą, łatwo nawiązują kontakty społeczene. Są zdolne do uczciwej wymiany z innymi ludźmi.
Wartości odnoszące się do dziecka i rodziny cenione przez rodziców
Badania przeprowadzone na wybitnych twórcach z różnych dziedzin nauki i sztuki oraz na wybitnych sportowcach ukazały, że rodziny w których się wychowywali preferowały takie wartości jak: uczciwość, tolerancją, szacunek dla innych, pracowitość, umiejętność korzystania z dóbr kultury, autonomia. W tych rodzinach nie wywierano na dziecko presji w kierunku osiągania wysokich ocen szkolnych. Natomiast przywiązywano dużą uwagę do autentycznych naukowych, artystycznych lub sportowych osiągnięć dziecka.
Pozycja dziecka w rodzinie
Zależy ona: od kolejności w jakiej dziecko się urodziło, od jego płci, wieku, a także liczebności i składu osobowego rodziny. Członkowie rodziny poprzez swoje zachowanie wobec dziecka wyznaczają mu określoną pozycję, a ono ją zajmuje. Układ relacji w jakiej dziecko pozostaje z poszczególnymi członkami rodziny stanowi płaszczyznę jego rozwoju psychicznego.
Maria Tyszkowa zaproponowała nowy paradygmat teoretyczny badań nad związkami zachodzącymi między rodziną i jej przekształceniami z jednej strony, a funkcjonowaniem i zmianami rozwojowymi jednostki z drugiej. Zdaniem autorki zmienną pośredniczącą między rodziną, a zmianami rozwojowymi jednostki jest doświadczenie jakie jednostka wynosi ze swej aktywności i w konkretnych interakcjach i stosunkach międzyosobowych, w jakie wchodzi ona w rodzinie oraz z aktywności przedmiotowej, jaką w toku tych interakcji realizuje.