Stopa bezrobocia
Produkt krajowy brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).
Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:
PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.
Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie daje bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.
W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.
Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.
Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę rozwoju gospodarczego.
Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie albo według parytetu siły nabywczej.
PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą.
Wady PKB jako miary dobrobytu:
nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (tzw. "szara strefa" oraz produkcja gospodarstw domowych przeznaczana na własne potrzeby (np. praca gospodyń domowych )
nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)
nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenie środowiska)
nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach
nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie (np. wysoki PKB w Kuwejcie nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli)
jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, a zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa
nie uwzględnia liczebności społeczeństwa (dlatego pojawiło się pojęcie "PKB per capita", czyli PKB w przeliczeniu na osobę)
Miejsce |
Kraj |
2005 PKB (PSN) |
1 |
12,332,296 |
|
2 |
8,091,851 |
|
3 |
4,009,327 |
|
4 |
3,602,894 |
|
5 |
2,498,471 |
|
6 |
1,825,837 |
|
7 |
1,811,561 |
|
8 |
1,694,706 |
|
9 |
1,585,478 |
|
10 |
1,552,542 |
|
11 |
1,111,846 |
|
12 |
1,099,066 |
|
13 |
1,064,889 |
|
14 |
1,026,340 |
|
15 |
863,654 |
|
16 |
638,713 |
|
— |
— |
— |
23 |
512,890 |
Najbogatsze kraje świata :
Pierwszy i podstawowy miernik poziomu bezrobocia to podawana w procentach “stopa bezrobocia”. Jej wielkość, jak każdego wskaźniku procentowego, jest uzależniona od definicji wartości przyjmowanych do obliczeń.
Obliczając stopę bezrobocia rejestrowanego przyjmujemy, jako podstawę oceny liczby bezrobotnych, wartości uzyskane w trakcie rejestracji osób pozbawionych pracy w warunkach, które wspomniana na początku ustawa określa jako wymagane i wystarczające do uzyskania uprawnień osoby bezrobotnej.
Stopa bezrobocia to ukazywana w procentach relacja pomiędzy liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie określonych warunkach do podjęcia pracy).
Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku od 15 do 65 (kobiety do 60) roku życia - to znaczy także bezrobotnych. Osoby nie osiągające lub przekraczające wymienione granice wieku stanowią odrębne kategorie, nie związane z pojęciami bezrobocia.
Zatem: stopa bezrobocia = liczba bezrobotnych/liczba czynnych zawodowo*100.
Analiza bezrobocia w świecie i w Polsce
Bezrobocie coraz bardziej paraliżuje życie społeczne. Jest ono problemem wielu państw w świecie i dotyka boleśnie miliony ludzi. Wymaga szybkich i właściwych rozwiązań zgodnie ze społeczną nauką Kościoła, w duchu solidarności i pomocniczości.
W 1998 r. ludność świata liczyła 5,9 miliarda osób, z czego 2,8 miliarda ludzi zdolnych do pracy, a wśród nich 120 milionów bezrobotnych. Oblicza się, że 30 % siły roboczej - czyli około 800 milionów - nie zostało nigdy wykorzystane w pełnym zakresie produktywnym. A 700 milionów osób wykonuje najmniej płatne zajęcia. Pracują one wiele godzin, lecz nie zarabiają tyle, by zapewnić sobie i rodzinie godne warunki życia. W 24 najbardziej rozwiniętych krajach na dziesięć osób jedna jest bezrobotna.
300 milionów osób w krajach rozwijających się, szczególnie kobiet, żyje z tak zwanych prac "nieformalnych", bez gwarancji zabezpieczeń ze strony opieki społecznej, ubezpieczeń, pomocy w wypadkach losowych, bez pewności wynagrodzenia. Obawa przed bezrobociem doprowadziła wiele krajów do ograniczenia migracji. W ostatnim dziesięcioleciu dług zagraniczny krajów rozwijających się podwoił się, powodując zahamowanie rozwoju i przyrostu ludności.
Bezrobocie w skali światowej obejmuje przede wszystkim ludzi młodych i kobiety. We Włoszech bezrobocie młodzieży stanowi 30% całej liczby bezrobotnych, w Hiszpanii - 34%. Kobiety są podwójnie poszkodowane, nie tylko muszą znosić ciężar niż mężczyźni wyższego poziomu bezrobocia, lecz też często zarabiają średnio od 30% do 40% mniej.
W wielu krajach świata następuje współcześnie ożywienie gospodarcze bez zatrudnienia. W Hiszpanii wybuchowi koniunktury lat osiemdziesiątych i następnych towarzyszył stopień bezrobocia wynoszący 24%, najwyższy w Europie. W Stanach Zjednoczonych liczba zarabiających mniej niż połowę średniej krajowej podwoiła się między 1961 a 1991 rokiem. W Finlandii bezrobocie doszło w pierwszych latach dziewięćdziesiątych do 20%, w porównaniu z 3% pierwszych latach po drugiej wojnie światowej.
Aktualnie średnia stopa bezrobocia w krajach uprzemysłowionych jest szacowana na 8,6%. W Europie Zachodniej sięga 12%, we Wschodniej 15%, w Afryce przysaharyjskiej bezrobocie dochodzi do 20%, a 60% pracowników miejskich zatrudnionych jest nieformalnie. Na obszarach wiejskich bezrobocie przewyższa 50%. W Północnej Ameryce i na Bliskim Wschodzie bezrobocie waha się od 10 do 20%. W Ameryce Łacińskiej w miastach zeszło do poziomu z 1980 r. i wynosi 7 %. W Azji Południowej i Wschodniej - 50% ubogich całego świata żyje w Azji Południowej, podczas gdy w Azji Wschodniej 15%.
W Polsce masowe bezrobocie staje się coraz trudniejszym problemem. W roku 1990 było 1126,1 tys. bezrobotnych, w 1995 - 1628,8 tys., 1997 - 1826,4 tys., w 1998 - 1831,4 tys. bezrobotnych25. W tym bezrobotnych kobiet w 1995 było 1048,6 tys., w 1997 - 1103,2 tys., w 1998 - 1071,3 tys. 26
W końcu lutego 2003 r. w urzędach pracy było zarejestrowanych 3.344,2 tys. bezrobotnych, czyli o 23,5 tys. osób więcej niż w styczniu i o 66,3 tys. osób więcej niż w lutym 2002 r., kiedy to stopa bezrobocia wyniosła 18,2 %. Prawie 42% ogólnej liczby bezrobotnych mieszkało na wsi. W stosunku do stycznia 2003 r. wzrost liczby bezrobotnych odnotowano w 14 województwach, najbardziej znaczący w warmińsko-mazurskim (29,7%), zachodniopomorskim (27,4%) i lubuskim (26,9%). Najniższą stopę bezrobocia charakteryzowały się województwa: mazowieckie (14,4%), małopolskie (14,5%), podlaskie (15,7%) i lubuskie (16,4%). Według Głównego Urzędu Statystycznego w końcu lutego 500,7 tys. osób posiadało uprawnienia do otrzymania zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego. W końcu stycznia 2003 r. uprawnienia takie posiadało 501, 3 tys. osób. W lutym 2003 r. bez prawa do zasiłku pozostawało 2 mln 796 tys. osób, czyli 83,6% zarejestrowanych bezrobotnych. W styczniu prawa do zasiłku nie miało 83,3% bezrobotnych, zaś w lutym 2002 r. 80%. Na koniec lutego 2003 r. 700 zakładów pracy zdeklarowało zwolnienie w najbliższym czasie około 22, 9 tys. pracowników, wobec 20 tys. osób zdeklarowanych przed miesiącem27.
Interesująca jest również statystyka, która mówi o strukturze bezrobocia. Jeżeli ogólną liczbę bezrobotnych przyjmiemy za 100, to okaże się, że w 1999 roku 3,0% to osoby z wyższym wykształceniem; 8,6% to osoby z wykształceniem średnim techniczno-zawodowym; 13,5% osoby mające wykształcenie średnie ogólne 12,5% osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym; 14,4% osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym28.
Z powyższych danych wynika, że najbardziej zagrożone są te grupy społeczne, które mają niski poziom wykształcenia lub nie mają wykształcenia ogólnego. Należy jednak zwrócić uwagę, że dane statystyczne nie obrazują bynajmniej całego problemu. Obok bezrobocia jawnego, ujętego w statystkach i obejmującego jedynie bezrobotnych zarejestrowanych, istnieje zawsze pewien margines bezrobocia utajonego. Jego formą jest też pozorne zatrudnienie, zakres tego zjawiska jest trudny do ustalenia.
Inflacja - stały wzrost przeciętnego poziomu cen. Przeciętny poziom cen jest konstrukcją statystyk., którą z pewnym przybliżeniem można traktować jako średnią ważoną cen wybranego koszyka dóbr i usług. Może to być koszyk dóbr i usług konsumpcyjnych, wtedy miarą inflacji jest wskaźnik cen detalicznych (WCD). Wskaźnik ten wyraża zmiany przeciętnego poziomu cen, które gospodarstwa domowe płacą za dobra i usługi. Procentowy wzrost WCD w skali roku (stopa inflacji) jest najczęściej stosowanym miernikiem inflacji. Stopa inflacji zależy nie tylko od procentowych zmian cen pewnej liczby różnych dóbr i usług, lecz także od znaczenia przydanego każdemu dobru i każdej usłudze, odpowiadającego ich udziałowi w całkowitych wydatkach przeciętnego gospodarstwa domowego. Stopa inflacji informuje zatem co dzieje się z wartością (siłą nabywczą) pieniędzy wydawanych przez przeciętną rodzinę. Kiedy ceny rosną, wówczas siła nabywcza pieniądza maleje: za taką samą ilość pieniądza można kupić coraz mniej dóbr i usług. Inflacja może więc być określona jako sytuacja, w której wartość pieniądza maleje. Ze względu na tempo wzrostu przeciętnego poziomu cen wyróżnia się inflację: pełzającą — 3-4% rocznie, kroczącą — 4-10%, galopującą — 10-50% i znajdującą się poza wszelką kontrolą hiperinflację — powyżej 50%.
Porównanie inflacji z innymi krajami
W 2003 roku inflacja w zdecydowanej większości krajów Unii Europejskiej obniżyła się. Wiązało się to ze spowolnieniem gospodarczym w regionie. Inflacja średnia dla UE-15 wyniosła 1,8% (w strefie euro 2,0%), podczas gdy w roku poprzednim 2,2%. Do krajów o najwyższej inflacji w 2003 roku należały: Grecja - 3,1% Irlandia - 2,9% oraz Hiszpania - 2,9%. Natomiast najniższą inflację na koniec 2003 roku odnotowały: Niemcy - 1,1% oraz Dania i Finlandia - 1,2%
Komisja Europejska zakłada, iż inflacja w 2004 roku w krajach Unii utrzyma się na niskim poziomie i wyniesie 1,8%. Według wstępnych danych Eurostatu inflacja marcu 2004 roku w krajach UE-15 wyniosła 1,5%, a w strefie euro 1,7%. Kraje akcesyjne - od 1 maja 2004r. nowi członkowie Unii Europejskiej
W okresie ostatnich kilku lat znacząco obniżyły inflację nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej. Nadal wysokie wskaźniki notuje się w Słowacji - 9,3% (relacji grudzień/grudnia). Za pierwsze trzy kwartały 2003 roku ceny między innymi dóbr konsumpcyjnych wzrosły o 8,2 % - w tym czynsze, woda, energia elektryczna i gaz o 17,3%.
Najwyższy wzrost cen odnotowano w III kw. 2003 roku a zwłaszcza w sierpniu i wrześniu, kiedy stopa inflacji przekroczyła 9%. W ustawie budżetowej na 2004 rok założono, iż średnioroczna inflacja wyniesie 8,1%.
Inflacja średnioroczna na Węgrzech wyniosła 4,7%, podczas gdy liczona grudzień/grudnia - 5,6%. Główną przyczyną utrzymywania się wysokiej inflacji jest trwający już drugi rok z rzędu wysoki wzrost wynagrodzeń, przekraczający wzrost wydajności pracy. Płace realne zwiększyły się o 8,0%, podczas gdy w 2002 roku o ponad 13,0%. Na 2004 rok zakłada się, iż poziom inflacji wyniesie 5,8-6,0%. Natomiast Według prognozy Węgierskiego Banku Narodowego, inflacja na koniec 2004 roku będzie nieco wyższa tj. 6,9%. W styczniu 2004 roku ceny wzrosły o 6,6% w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego, co było wynikiem zmian podatkowych, a głównie podniesienia stawki VAT z 12% na 15% oraz zastąpienia stawki zerowej stawką w wysokości 5,0% (leki).
W 2003 roku w Czechach inflacja utrzymywała się na niskim poziomie. Ceny wzrosły zaledwie o 1,0% W 2004 roku na skutek planowanego wzrostu podatków pośrednich podniesione zostaną między innymi ceny usług telekomunikacyjnych, usług consultingowych, materiałów pędnych, alkoholu i wyrobów tytoniowych W rezultacie prognozuje się wzrost cen w 2004 roku o 2,8%.
W Polsce w 2003 roku poziom inflacji uległ obniżeniu. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych wyniósł 1,6% (w relacji grudzień/grudnia). W okresie dwóch miesięcy 2004 roku inflacja wyniosła 0,4%. W ustawie budżetowej na 2004 rok założono, iż inflacja średnioroczna wyniesie 2,0%. W marcu 2003r. ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły w porównaniu z lutym o 0,3% W okresie I kwartału 2004 roku inflacja wyniosła 1,6% w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego.
1