"Medaliony" - Zofii Nałkowskiej

1. Sylwetki zbrodniarzy niemieckich

- niemiecka motywacja zbrodni (patriotyzm, służenie Ojczyźnie, ofiarność, wierność partii)

- bezpośredni wykonawcy zamierzeń polityki Hitlera (wrodzone skłonności sadystyczne kandydatów, przestępcy, zbrodniarze, którzy "robili nawet to czego robić nie musieli")

2. Postawa ludności cywilnej "Świadkowie też są winni"

("Przy torze kolejowym", "Kobieta cmentarna")

3. Ofiary hitlerowskich obozów i więzień

- wewnętrzne porażenie ofiar obozów

- zatracenie norm etyczno moralnych, zacieranie się granicy między dobrem a złem, okrucieństwo, zatracanie istoty humanizmu "w Niemczech można powiedzieć ludzie umieją zrobić coś z niczego"

- kanibalizm do którego doprowadził człowieka głód ("Dno")

- wyzwalanie się sadyzmu, okrucieństwa, gestapowskiej ciekawości ("Wiza")

4. Nałkowska wierzyła w humanizm przezwyciężający okrucieństwo, świadomą walkę o ocalenie własnej wrażliwości, moralnej postawy

- przezwyciężenie gestapowskiej ciekawości bohaterki "Wizy"

- duchowa siła greczynek w "Wizie" "...to nie była fizyczna siła, bo przecież właśnie one były najsłabsze, to była siła tęsknoty i pragnienia"

- imponująca moralna postawa bohaterki "Wizy" - "modliła się aby nie czuć nienawiści"

- postawa Dwojry Zielonej, która pomimo tragicznych przeżyć i cierpień chciała żyć aby dać świadectwo "Niech świat o tym wie co oni robili"

- humanizm doktora ratujący dzieci w szkicu "Dorośli i dzieci w Oświęcimiu"

"Opowiadania" - Tadeusza Borowskiego

W obozie można żyć

- obóz - nie tylko miejsce mordu i zagłady, ale także miejsce normalnego życia, gdzie panują określone prawa

- rzeczywistość obozowa staje się normą

- istota życia - naturalne prawo walki o byt

- obóz koncentracyjny - "kamienny świat" - bez duszy, obraz duchowej martwoty, świat pozbawiony kultury, etyki, żyjący własnymi, naturalistycznymi prawami

- obóz obnaża naturę człowieka, jest zwierciadłem w którym można ujrzeć samego siebie bez "osłonek", ideałów, etyki, kultury

- w tym tkwi oskarżenie faszyzmu, istota jego zbrodni

Jaki jest człowiek żyjący w obozie

- pragnienie przeżycia, nowe normy moralne, podporządkowanie się nim

- sytuacja bez wyjścia, zdeterminowanie rzeczywistością obozową, brak możliwości przeciwstawienia złu

- jedyną szansą próba przetrwania (omijanie "wybiórek", kradzież żywności, handel wymienny, praca w kom.)

- unikanie śmierci jest możliwe tylko dla tych, którzy pojęli istotę porządku w obozie

- świadomośc faktu, iż nie wszyscy naraz zostaną zabici "A jedyna broń to nasza liczba, której komory nie pomieszczą"

- nadzieja na doczekanie koniec wojny

- Borowski oskarża nie tylko pojedyncze osoby, ale całą zorganizowaną machinę III Rzeszy

- 3 typy postawy obozowej

- ucieczka z obozu - śmierć

- przystosowanie (stary więzień) - kombinowanie, cwaniactwo, wysługiwanie się

- poddanie się, tzw. muzułman

- od zlagrowania nie ma ucieczki, człowiek w obozie zaczyna walczyć jedynie o przeżycie, zostaje zredukowany do tego co biologiczne

"Inny świat" - Gustawa Herlinga-Grudziński

Obóz jako inny świat

- bezpodstawne aresztowania więźniów

- uznanie własnej nieistniejącej winy

- nieludzkie warunki życia, mordercza praca

- eksploatacja sił ludzkich, realizacja zasady każdemu według jego pracy, podział na 3 kotły

- obojętność na cierpienia drugiego człowieka - współwięzień staje się przedmiotem wstrętu i nienawiści, a nie współczucia

- sprowadzenie egzystencji jedynie do wymiaru biologicznego - jedzenie staje bogactwem, środkiem płatniczym, warunkiem i celem życia, ustanawia hierarchię, antagonizuje więźniów

- prostytucja (polowania na kobiety)

- przekupstwo

- strach przed śmiercią, zapomnieniem przez bliskich, głodem, bólem, donosicielstwem

- niemożność zaspokojenia potrzeby miłości, zwulgaryzowanie uczucia, sprowadzenie wyłącznie do potrz. fizj.

- zwulgaryzowanie macierzyństwa, sposób na uzyskanie przerwy w pracy, odbieranie dzieci matkom

- spotkania z rodziną w domu swidanji stają się narzędziem udręki

- mania legalnego likwidowania

- świadomość śmierci w zapomnieniu największą torturą psychiczną

- donosicielstwo

Obóz ukazany jest jako system zniewolenia. Głównym jego celem (obok ekonomicznego) jest przeobrażenie więźnia w człowieka całkowicie akceptującego polecenia władzy nie umiejącego żyć na wolności.

Próby ocalenia człowieczeństwa

- walka o zachowanie odruchów współczucia przez pomoc innym więźniom (dzielenie się jedzeniem)

- przyjaźń i poczucie solidarności między więźniami, które powodują, że autor ofiaruje się pójść na etap na Kołymę zamiast Kostylewa

- dobrowolne cierpienia (Kostylew - "Ręka w ogniu" - "Nigdy już nie będę dla nich pracował")

- samobójstwo (Kostylew - Natalia Lwowna)

- wiara, modlitwa (obchody świąt Bożego Narodzenia)

- potrzeba obcowania ze sztuką (książki, filmy, teatr) - "Kino było czymść więcej niż chleb"

- szukanie miłości (Marusia, Jewgienia Fiodorowna)

- walka o zachowanie związków rodzinnych (Pamfiłow)

- szacunek dla prawdziwego uczucia miłości i wierności (radość z narodzin dziecka Jewgieni Fiodorownej)

- nostalgia

- szpital jako miejsce umożliwiające przemyślenia w samotności i spokoju, jest to swoiste zmartwychwstanie osobowości

- spotkania z rodziną jako chwilowe wyzwolenie od rygoru obozowego, marzenia o spotk. chroniły przed codz.

- narodzenie dziecka poczętego podczas widzenia więźnia z żoną

- głodówka autora aby zaprotestować przeciwko omijaniu więźniów polskich decyzją o amnestii walka o prawa

- odnajdywanie człowieczeństwa we własnym sumieniu - wyrzuty sumienia więźnia, który złożył fałszywe zeznania, w ich wyniku zostali zamordowani czterej Niemcy, po wojnie szuka on zrozumienia u autora

Jedyną obroną człowieczeństwa jest walka o dochowanie wierności elementarnym wartościom moralnym nawet za cenę życia.

Obraz płonącego getta w literaturze

1. Getto instrumentem eksterminacji Żydów

2. Powstanie w getcie żydowskim

- relacje z perspektywy ofiary - Marek Edelman

- zagłada getta z perspektywy kata - "Rozmowy z katem"

- "Początek" postawa profesora Winiara i wypowiedź przechodnia, który na widok płonącego getta mówi "Żydzi się smażą, aż skwierczy", przejście na pozycję kata, oprawcy, satysfakcja, zbrodnicza uciecha, akceptacja świadcząca o zarażeniu jednostek antysemityzmem

- obojętność - postawa kobiety cmentarnej z "Medalionów" i "Campo di fiori"

- samotność ginących "Campo di fiori" i "Ballady i romanse Broniewskiego"

3. Symbol muru i karuzeli

- holocasut produktem zbordniczej ideologii

- tworzenie żydowskich gett

- w Warszawie

- w Krakowie - "Lista Schindlera"

- obozy koncentracji drugim etapem gehenny Żydów - "Medaliony", "Opowiadania" Borowskiego

"Zdążyć przed Panem Bogiem" - Hanny Kraal

podsumowanie

"Rozmowy z katem" - Kazimierza Moczarskiego

całe

"Początek" - Andrzeja Szczypiorskiego

...

"Pamiętnik z powstania warszawskiego"

podsumowanie

"Folwark zwierzęcy" - George Orwell'a

Etapy budowy systemu totalitarnego

- "z iskry powstaje płomień"

- pierwszy dzień wolności (Animalizm, 7 przykazań, niesprawiedliwość - przydział mleka)

- potrzeba społecznej aktywności (szerzenie oświaty, komitety, zasada "cztery nogi...")

- narastające różnice między przywódcami

- ostateczna konfrontacja i wygranie Chyżego - Napoleon jedynym wodzem (łamanie przykazań, aparat przemocy)

- zniszczenie legendy Chyżego (ukazanie jako wroga, przypisanie jego zasług Napoleonowi)

- terror - likwidacja opozycji

- ogłoszenie folwarku republiką i wybór prezydenta

- przemianowanie folwarku na dworski - oznaka powrotu do stanu początkowego

- stan przed nową rewolucją

Charakterystyka

Napoleon - tępy, okrutny władca, realizujący plan zdobycia i utrzymania władzy metadami kryminalnymi, to tchórz, który posługuje się rozwiązaniami siłowymi

Chyży (Snowball) - typ przywódcy rewolucji liczącego się z głosem mas i próbującego zdobyć ich poparcie drogą argumentacji, jest inteligentny ale pozbawiony zaplecza w postaci aparatu ucisku, niebezpieczny konkurent, który zostaje siłą odsunięty od władzy

Krzykała (Squealer) - jeden z trzech twórców doktryny animalizmu, szybko orientujący się z kim należy trzymać, pełniący urząd jakby rzecznika prasowego, który staje się jedynym pośrednikiem między panującymi a masami, nieoceniony dla wodza minister propagandy

Bokser (Boxer) - wcielenie pracowitości i zaufania wobec przywódcy wyznający dewizę "Będę pracował jeszcze więcej" i "Napoleon ma zawsze rację" uczciwy, silny, uczynny ale niezbyt rozgarnięty przewodnik prac.

Beniamin - przyjaciel Boksera, najbardziej wykształcony wśród zwierząt, milczący, nie korzystał z umiejętności czytania, bo jak twierdził przez całe życie nie spotkał niczego co by było tego warte, uparty, nie zmieniał swego zdania, od początku do końca nie dowierzał głosicielom szczytnych haseł

Molly - rozpieszczona klacz, rozmiłowana w ozdobach i wstążkach, uosobienie głupiej ślicznotki

Mojżesz - szpicel

Wzorem według którego Orwell zbudował świat w powieści była Rosja radziecka, ale utwór odnosi się równiż do innych państw, w których panował ustrój komunistyczny.

"Dżuma" - Albert Camus

"Dżuma" jako powieść parabola

3 warstwy metafory:

- dżuma jako zaraza

- dżuma jako przenośnia czasów wojny

- dżuma jako symbol odwiecznego zła we wszelakiej postaci istniejącego w świecie jak i w ludzkiej naturze

Postawy wobec dżumy

Rieux - traci najbliższych, świadomy że zwycięstwo "zawsze będzie tymczasowe", walka jest "nie kończącą się klęską", pomimo tego jest to jedyna droga do zamanifestowania solidarności międzyludzkiej, nie godzi się na cierpienia, jego dewizą jest uczciwość i czyste sumienie, które uważa za miarę ludzkiej godności, dżuma nie umiera, "trzba walczyć w taki czy inny sposób i nie padać na kolana".

Tarrou - ojciec prokuratorem skazującym człowieka na śmierć - Tarrou nazywa go zadżumionym, umiera na dżumę w chwili gdy zaraza praktycznie wycofała się już z miasta.

---