Obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i zapewnienie profesjonalnego szkolenia bhp. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny w zakładzie pracy oraz za brak ważnych szkoleń bhp pracowników.
To pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. W szczególności przedsiębiorca ma obowiązek:
Przede wszystkim pracodawca zobowiązany jest chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, wykorzystując do tego dostępne osiągnięcia nauki i techniki.
Powinien przy tym uwzględnić nie tylko ogólnie obowiązujące normy, ale także indywidualne predyspozycje pracownika, np. przeciwwskazania związane ze stanem zdrowia. Obowiązek ten nie może być uchylony w drodze regulacji zakładowych czy też wolą stron.
Jako organizator pracy w swoim zakładzie pracy, pracodawca ma dbać o zapewnienie warunków nie zagrażających pracownikom, a zatem sam podejmować potrzebne działania, jak również stworzyć atmosferę przestrzegania przepisów bhp przez wszystkich w zakładzie pracy (sprawować należyte kierownictwo w tym kierunku).
Prawidłowe spełnienie tego obowiązku następuje w szczególności poprzez:
- organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawanie poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania tych poleceń,
- reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,
- zapewnienie rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
- uwzględnienie ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
- zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
- zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca ma zapewnić właściwe warunki pracy nie tylko w bezpośrednim otoczeniu miejsca pracy danego pracownika, ale na terenie całego zakładu pracy.
Obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy dotyczy także:
- osób wykonujących pracę na podstawie innej niż umowa o pracę , np. na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło,
- osób prowadzących w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę działalność gospodarczą na własny rachunek,
- studentów lub uczniów odbywających zajęcia w zakładzie pracy, nie będących pracownikami.
Przy realizacji tego obowiązku pracodawca musi przestrzegać m.in. wymagań dotyczących:
- rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (określonych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r., Dz. U. z 1996 r., nr 62, poz. 287),
- prac wykonywanych w różnych gałęziach pracy, określonych w branżowych rozporządzeniach właściwych ministrów,
- prac na wysokości (każda praca wykonywana powyżej 1 m od podłoża, chyba że powierzchnia pracy osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pewnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi albo wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości),
- zatrudnienia młodocianych (warunki zatrudnienia, szczególna ochrona zdrowia, urlopy),
- zatrudnienia kobiet (zakaz zatrudniania przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, ochrona kobiet w ciąży i karmiących piersią).
Znajomość przepisów i zasad bhp
Wypełnienie roli gwaranta bezpieczeństwa i higieny pracy wymaga od pracodawcy (jak i osób kierujących pracownikami) znajomości w stopniu niezbędnym do wykonywania obowiązków, przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Źródłem przepisów bhp jest przede wszystkim kodeks pracy oraz akty wykonawcze wydane na jego podstawie.
Przepisem bhp mogą być również postanowienia z tego zakresu, zawarte w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy, obowiązującym w danym zakładzie pracy. Natomiast zasady bhp to nie unormowane w przepisach sposoby lub metody postępowania, mające na celu ochronę zdrowia lub życia pracowników, np. zasada wchodzenia na drabinę przodem, a nie tyłem. Mogą one także wynikać z instrukcji czy wskazań technologicznych.
Zawiadomienie inspektora pracy o działalności gospodarczej
Pracodawca rozpoczynający działalność gospodarczą ma obowiązek, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności, zawiadomić pisemnie właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności.
Obowiązek ten aktualizuje się też w razie zmiany miejsca, rodzaju lub zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, powodującej zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników. Ponadto właściwi inspektorzy mogą zobowiązać pracodawcę, prowadzącego działalność gospodarczą powodującą szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników (np. prace na wysokościach), do okresowej aktualizacji takiej informacji.
Obowiązki te reguluje Kodeks Pracy - Dział Dziesiąty - Rozdział I Podstawowe obowiązki pracodawcy
Przepisy prawne nakładają na pracodawców różnorodne obowiązki; spośród nich dość szeroką grupę stanowią te, które mają być wyrazem troski pracodawcy o życie i zdrowie swoich „podopiecznych”. To właśnie na nim, jako gwarancie tych wartości, spoczywa odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny w zakładzie pracy.
Do szczegółowych obowiązków pracodawcy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy miedzy innymi należy:
ocenianie i dokumentowanie ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko, a także informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226 Kp),
przeprowadzanie, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pracownikom (art. 227 § 1 pkt 2 Kp),
poddawanie badaniom lekarskim wstępnym, okresowym i kontrolnym odpowiednio osób przyjmowanych do pracy i pracowników (art. 229 § 1 - 3 Kp) oraz przestrzeganie zakazu dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 Kp),
zapewnienie pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednich posiłków i napojów, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych (art. 232 Kp),
systematyczne analizowanie przyczyn wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosowanie właściwych środków zapobiegawczych (art. 236 Kp),
zapewnienie przeszkolenia pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenia okresowych szkoleń w tym zakresie (art. 2373 § 2 Kp),
odbycie przez pracodawcę szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków; szkolenie to powinno być okresowo powtarzane (art. 2373 § 21 Kp),
dostarczanie pracownikom, nieodpłatnie, środków ochrony indywidualnej, zabezpieczających przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informowanie ich o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 2376 § 1 Kp),
dostarczanie pracownikom nieodpłatnie odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania określone w Polskich Normach:
- jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
- ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 2377 § 1 Kp),
w przypadku zatrudniania więcej niż 100 pracowników - utworzenie służby bhp, pełniącej funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a w przypadku zatrudniania do 100 pracowników powierzenie wykonywania zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub - w przypadku braku kompetentnych pracowników - specjalistom spoza zakładu pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
1. zatrudnia do 10 pracowników albo
2. zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (art. 23711 § 1 i § 2 Kp),
konsultowanie z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczących:
1. zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,
2. oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,
3. tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,
4. przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,
5. szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 23711a § 1 Kp),
w przypadku zatrudnienia więcej niż 250 pracowników - powołanie komisji bezpieczeństwa i higieny pracy, jako organu doradczego i opiniodawczego pracodawcy (art. 23712 i 23713 Kp); konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mogą odbywać się w ramach tej komisji (art. 23711a § 5 Kp),
przestrzeganie zakazu zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia (art. 176 Kp) oraz zakazu zatrudniania młodocianych przy pracach im wzbronionych (art. 204 § 1 Kp).
Obowiązki dla pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy określają również akty wykonawcze wydane na podstawie upoważnień zawartych w Kodeksie pracy.
Naruszenie praw pracowników wynikających z przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz za brak ważnych szkoleń bhp może rodzić odpowiedzialność karną lub wykroczeniową.