Temat: Na wybranych przykładach przedstaw różnorodność funkcjonowania motywu pieniądza (pieniędzy) w literaturze różnych epok.
Pieniądze są nieodłącznym elementem naszego życia. Każdy potrzebuje do życia pieniędzy i musi jakoś je zarabiać. W dzisiejszych czasach praktycznie wszystko można kupić. Wielu z nas nie wyobraża sobie życia bez pieniędzy: dom, samochód, wakacje za granicą to tylko niektóre rzeczy które możemy mieć jeśli odpowiednio dużo zarabiamy.
Mówi się jednak że,, pieniądze szczęścia nie dają”. Uczuć takich jak: miłość, przyjaźń oraz lojalności i szacunek drugiego człowieka nikt nie zdobędzie w ten sposób.
Od wielu pokoleń poeci piszą o pieniądzach zastanawiając się przy tym czy są one motorem życia czy tylko czynnikiem bez którego możemy się obejść. Może jest tak że pieniądze nas w życiu gubią, że kiedy poczujemy ich smak jesteśmy dla nich zrobić wszystko, a może musimy zrobić wszystko żeby je mieć bo są nam potrzebne do życia?? Postaram się przedstawić problem ten w dzisiejszej prezentacji.
Pierwszym utworem do którego chciałabym się odwołać jest ,, Skąpiec” Moliera.
Jest opowieść o człowieku owładniętym pragnieniem pomnażania pieniędzy dla samego ich posiadania, brak tu innych konkretnych pobudek.
Harpagon ma dwójkę dzieci - Elizę i Kleanta. Jest wdowcem. Harpagon mieszka w Paryżu wraz ze swoimi dziećmi oraz służbą. Ma 60 lat i jest lichwiarzem.
On i jego dzieci nie tworzą szczęśliwej rodziny, nie kochają się. W ich domu nie ma szczęścia ani miłości. Harpagon traktuje potomków jak intruzów i nie interesuje się ich potrzebami, a mimo to sam oczekuje od nich szacunku. Twierdzi, że dzieci na nim żerują. Oskarża ich o zdradę. Jest dla nich złośliwy, a w zamian za to dzieci również nie szanują ojca i nie darzą go żadnym uczuciem.
Jego główną cechą jest skąpstwo, ponieważ w jego życiu liczyło się tylko bogactwo.
Mógłby zrobić wszystko aby otrzymać pieniądze. Posiada 10.000 tysięcy talarów, które zakopał w ogrodzie i strzeże ich jak oka w głowie. Nie dzieli się z nikim swoim majątkiem. Życiowym celem Harpagona jest zdobyć jak najwięcej pieniędzy. Oprócz tego jest podstępny i chytry. Dla głównego bohatera pieniądze okazują się sensem życia, wartość samą w sobie, dla której należy poświęcić wszystko. Możliwość powiększenia zawartości swojego posagu usprawiedliwia każdy jego czyn. Harpagon trudni się lichwą, na dodatek nie robi tego otwarcie. Pieniądze stają się również argumentem przy dobieraniu partnerów życiowych dla potomstwa. Jego syn Kleant zakochany jest w Mariannie, córka Eliza w Walerym, który chcąc być blisko ukochanej zatrudnia się w domu Harpagona. Skąpiec wbrew uczuciom dzieci, chce wydać Elizę za Anezlma , zgadzającego się przyjąć dziewczynę bez posagu, Kleantowi przeznacza bogatą wdowę, sam szykuje się na męża Marianny.
Należy zauważyć, że skąpstwo Harpagona - skutek miłości do pieniędzy - staje się źródłem nieszczęść innych ludzi: Marianny, Kleanta, Elizy, Walerego. Nie chodzi już tylko o miłosne rozterki, ale o to, że całe otoczenie Harpagona zmuszone jest albo przyjąć posłusznie jego zasady, albo rozpocząć trudną grę opartą na kłamstwach i podstępach. Większość bohaterów by móc żyć szczęśliwie dopuszcza się dwuznacznego moralnie czynu Skąpiec mówi nie tyle o pieniądzach, co o tym, jak bardzo potrafią one zapanować nad człowiekiem. Dla Harpagona pokaźny majątek jest źródłem szczęścia, wręcz miłosnej rozkoszy. Zauważmy, że skąpiec mówi o swojej szkatule wypełnionej pieniędzmi jak o kochance. Swatka Frozyna celnie podsumowuje uczucia Harpagona: „co prawda kocha on bardzo pannę Mariannę, ale pieniądze kocha bardziej”. Pieniądze - szczególnie po tym jak zginęły - stają się przyczyną obsesji głównego bohatera. Zaślepiony rozpaczą po utracie dziesięciu tysięcy franków przestaje racjonalnie myśleć, każdy jest dla niego potencjalnym złodziejem (w pewnym momencie oskarża sam siebie). Zbytnio przywiązany do pieniędzy Harpagon ukazany jest jako śmieszny, zniewolony, zaślepiony, żałosny człowiek, którego słowa kończące sztukę
,, a ja pójdę uściskać kochana szkatułkę” pokazują że najważniejszą wartością w życiu bohatera były pieniądze. Zastanówmy się nad naszym zachowaniem. Czy przypadkiem czasami nie postępujemy podobnie jak Harpagon. W dzisiejszym świecie ciężko jest żyć bez pieniędzy, ale nie powinniśmy ich traktować jak najważniejszego dobra w życiu. Dla wielu z nas pieniądze nie mają znaczenia bo wydajemy je bez opamiętania, na porządku dziennym jest już wręczanie łapówek aby dostać się na studia czy może zdobyć lepsze stanowisko. Spójrzmy zatem najpierw na siebie a potem oceniajmy innych.
Do tematu odnosi się także Juliusz słowacki w ,, Kordianie”. Tytułowy bohater powieści Juliusza Słowackiego to piętnastoletni chłopiec szukający sensu życia. Odtrącony przez ukochaną Laurę, podejmuje nieudana próbę samobójczą. Podróżując po Europie nabiera doświadczenia i odnajduje cel życia. Już na początku swojej podróży w Londynie dowiaduje się że o wartości człowieka świadczą pieniądze i że człowiek który chce być kimś powinien zachowywać się jak bogaty. Kordian siedzi pod drzewem w James Parku (park wokół pałacu Św. Jakuba) w Londynie. Oddaje się rozmyślaniom nad sensem ludzkiego życia, wspomina nieudaną próbę samobójczą, po której została mu blizna na czole (po nieudanym strzale). Rozważania przerywa mu miejscowy Dozorca, który zaczyna z nim dyskusję o mocy pieniądza we współczesnym świecie. Anglikowi udaje się przekonać Kordiana, że światem rządzą monety i banknoty, że nie ma większej siły. Można za nie kupić, np. miejsce w parlamencie czy sławę, ale ich moc nie sięga tam, gdy chodzi o szacunek innych.
Podczas pobytu we Włoszech Kordian nawiązuje romans z piękną Wiolettą, która zapewnia go o głębokim uczuciu. Aby sprawdzić, czy jej słowa są prawdą, Kordian postanawia wystawić Wiolettę na próbę: opowiada jej wymyśloną historię o swoim bankructwie i złotych podkowach konia, a ona co chwilę zmienia swój stosunek do niego i decyzję, czy z nim pozostać, czy odejść. Szybko okazuje się, że dziewczynie zależy tylko na klejnotach, jakimi obdarowywał ją Kordian.
Kiedy w końcu Kordian obiecuje jej złote podkowy konia ta zgadza się z nim jechać. Gdy jednak koń gubi podkowy Wioletta opuszcza Kordiana zostaje zdemaskowana jako egoistka pragnąca jedynie luksusu, a nie szczerego uczucia. Kordian przekonuje się że swiatem rządza pieniądze i że nie istnieje miłość romantyczna. Bohater wygłasza zdanie zakładające brak miłości na świecie, którą zastąpiła pogoń za pieniądzem.
LALKA jest kolejnym dziełem epoki pozytywizmu która przedstawia jak ważne w życiu człowieka są pieniądze. Historia miłosna Wokulskiego i Izabeli Łęckiej to także opowieść o bogaceniu się i wykorzystywaniu pieniędzy dla zdobycia serca ukochanej kobiety. Majątek Wokulskiego pozwala mu wykupić weksle Łęckich, składać hojne datki na organizacje charytatywne, jak i folgować zachciankom panny Izabeli. Dla niej jednakże najważniejsza jest pozycja społeczna mężczyzny bądź jego sława. Zakończenie tej historii pokazuje, iż wobec niskiego pochodzenia, w świecie arystokracji nie będą się liczyć ani praca, ani posiadane pieniądze. Żeni się bez miłości z bogatą wdową i robi wielkie pieniądze na dostawach dla znienawidzonej przez społeczeństwo armii rosyjskiej. Po śmierci żony zakochuje się w zimnej, wyniosłej arystokratce, Izabeli Łęckiej. Przyjaciele hrabiny uważają, że nieuczciwie zdobył majątek. Izabeli zależało tylko na pieniądzach, twierdziła, że gdyby był górnikiem lub podróżnikiem i zarabiał miliony to mógłby być jej kochankiem, ale jest tylko galanteryjnym kupcem. Szuman widzi jaką ogromną wartość ma pieniądz. Wokulski przez pieniądze chce zdobyć uznanie w oczach Izabeli. Ona jednak tego nie doceniła dla niej zawsze będzie tylko ,, galanteryjnym kupcem”. Wokulski postanawia zakończyć znajomość z Izabelaą, a ta udaję się do klasztoru. Izabela opiera swoje postepowianie na fałszywych wartościach, nie rozumie mechanizmów prawdziwego swiata, bywa na salonach, w teatrze, przyjmuje wyrazy uwielbienia ze strony adoratorów, dba jedynie o zewnetrzna strone bogactwa, stroje,konie, powozy. Dopiero pogarszajaca się sytuacja materialna rodziny zmusza ja do zejścia z piedestału . Awanse Wokulskiego wzbudzają w niej obrzydzenie, co wcale nie przeszkadza jej czerpać korzyści z jego opieki finansowej. Nie szanuje Wokulskiego, czuje nad nim wyższość z racji swojego pochodzenia. Życiem Izabeli rządzi obluda, nie jest zdolna do prawdziwej miłości, dlatego traci, w Stanisławie oddanego, zakochanego w niej partnera. Nie ma rozeznania w prawdziwych wartościach, ulega pozorom bo sama jest powierzchowna i pusta emocjonalnie. Czytając książkę można pomyśleć że Wokulski jest głupcem, skoro nie widzi ze Izabela się nim bawi. Wokulski był tak zaślepiony miłością do niej ze niestrzegal tego co inni już dawno widzieli. Pomyslimy że my nigdy nie postapilibyśmy podobnie jak Wokulski, nigdy nie poświęcalibyśmy się tak dla drugiej osoby. Ale Wokulski kochał Izabele, a czy nie gotowościa do zrobienia wszystkiego dla drugiej osoby jest miłość. Nie możemy patrzeć na Wokulskiego jak na szaleńca który jest nieobliczalny ale jak na człowieka przepełnionego milością do drugiej osoby i checia zrobinia dla niego co tylko zechce.
Lalka realizuje zatem motyw pieniądza, wątek „dorabiania się”, awansu społecznego poprzez pomnożenie finansów. Poprzez pokazanie rodzącego się kapitalizmu Prus chciał zasygnalizować dostrzeżony we współczesnym mu społeczeństwie problem zbyt dużego przykładania wagi do waluty. Ostrzegał, że pieniądz zaczyna determinować wybory ludzi, że ma największy wpływ na ich postawy i przekonania.
Kolejnym dziełem realizującym mój temat jest powieść Fiodora Dostojewskiego jest ,, Zbrodnia i kara”. Główny bohater Rodion Raskolnikow to 23 letni mężczyzna, były student prawa, który ze względów finansowych musi porzucić naukę. Autor Fiodor Dostojewski koncentruje uwagę czytelnika na planowanym przez Raskolnikowa morderstwie., poddając analizie przyczyny i konsekwencje takiego czynu. Powody skłaniające Rodiona do dokonania morderstwa tkwią z jednej strony w nędzy materialnej, z drugiej w chęci potwierdzenia przyjętej przez niego teorii, zgodnie z którą człowiek wybitny może stanąć ponad prawem. Konsekwencją mordu jest strach, a potem przemiana bohatera, dojrzewanie do pogodzenia z karą, do zrozumienia, ze odpokutowanie za winy jest konieczne. Raskolnikow upokorzony nędzą(zalega z czynszem, zastawia za grosze kolejne pamiątki rodzinne) postanawia zdobyć brakujące środki, mordując starą lichwiarkę Alonę Iwanownę. Kobieta cynicznie wzbogaca się ma nieszczęściu biednych, ograbia klientów, zaniżając wartość zastawianych przedmiotów. Raskolnikow liczy ze zdobyte dzięki temu pieniądze zabezpieczą byt matki i siostry. jednak po dokonaniu zbrodni nie czuje się z tym dobrze ma wyrzuty sumienia, popada w obłęd jest bliski szaleństwa. Pod wpływem Soni przyznaje się do winy i zostaje skazany na osiem lat katorgi na Syberii. Raskolnikow zrozumiał swój bląd teraz już wie ze pieniadze nie mogą być przyczyną śmierci osoby. Nędza, upokorzenie matki i siostry budzą w nim sprzeciw. Wrażliwość Raskolnikowa, jego niezgoda na ludzkie cierpienie oraz bezinteresowność(oddal rodzinie marmieładowów ostatnie swoje pieniądze) są oznaką wrażliwości bohatera i jednoczesnie zapowiedza, ze nie udźwignie ciężaru zbrodni. Raskolnikow pojmuje że pokora i chęć odkupienia winy to jedyna szansa na uzdrowienie jego znękanej duszy.
W powieści Dostojewskiego zauważyć można jeszcze jeden motyw pieniądza. Chodzi tutaj o sonie marmieładow córkę alkoholika, który nie ma pieniędzy na życie. Sonia jest prostytutką gdyz tylko tak może zarobić pieniadze na utrzymanie rodziny. Ojciec jej postepowanie nazywa,, złożeniem w ofierze”. Zawód jaki wykonuje, jest całkowitym przeciwieństwem jej moralnych zasad. Sonia jest ciepłą, pokorną, osobą, nikogo nie osądza, nie ma żalu do ojca, nie krytykuje go, oddaje mu wszystkie zarobione pieniadze. Wie że nie postepuje moralnie ale jest to jedyny sposób na zarabianie pieniędzy. Sonia ma poczucie winy, cierpi i jednocześnie wierzy że prawdziwy żal, chęć odkupienia win, wyrażenie skruchy daja szansę na naprawienie zła jakiego się dopuściła. Dołącza do Raskolnikowa na Syberie aby mu towarzyszyć podczas katorgi. Wielu z nas może powiedziec że Sonia nie powinna uciekac się do tak radykalnych środków. Jednak nie miała wyjścia. Pozostawiona sama sobie musiała jakoś zyć. Możliwe że wszystko potoczyło by się inaczej gdyby nie ciotka Katarzyna. To ona niejako namówiła sonie do prostytucji. Postać Soni to uosobienie pokory i poświęcenia. Swój los dziewczyna przyjmuje bez buntu, bo wie, że każdy człowiek musi dźwigać własny krzyż. Wszystkich stara się zrozumieć, wszystkim pomóc. Sonia każdego traktuje z miłością; kocha ojca pijaka, który ją wysłał na ulicę oraz Raskolnikowa - zbrodniarza, bo wierzy, że miłością i dobrocią można uleczyć świat. Jednak jej dobre serce i łagodność często wykorzystuje ojciec, prosząc o pieniądze na wódkę.
Sonia niejako stara się odkupić swoje winy. To dzięki niej Raskolnikow przyznaje się do winy i wyraza chęć odkupienia zbrodni.
Każdy z nas ma swoje zdanie na temat soni, ale czy my w takiej sytuacji kiedy nie mamy pieniędzy na chleb, ojciec jest alkoholikiem a ciotka nazywa nas darmozjadem nie postąpilibyśmy podobnie?? Może nie, ale jak mówi przysłowie nigdy nie mów nigdy.
Zupełnie inaczej temat przedstawia kolejna książka Zofii Nałkowskiej ,, Granica”.
Jej głównym bohaterem jest Zenon Ziembiewicz ubogi student, który wikła się w romans z córką kucharki pracującej w jego rodzinnej wsi boleborzy-JustynieWbrew swoim wcześniejszym deklaracjom o uczciwości i nieprzekupstwie zaczyna kroczyć droga ustępstw, zdobywa pieniądze na wyjazd od majętnego, wpływowego Chechlińskiego ,zobowiązując się pisać artykuły do jego pisma.
Po powrocie do polski Zenon odnawia kontakty z Elżbietą , jednak nie kończy swojego romansu z Justyną. Zenon nie jest stały w uczuciach i szybko zapomina o Justynie przy boku Elżbiety Bieckiej z którą się żeni i mają syna. Ziembiewicz szybko awansuje i zostaje prezydentem miasta. Władza i pieniądze sprawiają że rodzinie Ziemkiewiczów żyje się dostatnio. Jednak praca zaczyna się negatywnie odbijać na charakterze Zenona, brnie coraz bardziej w układy zawsze znajdując jakieś usprawiedliwienie. Coraz więcej kłopotów sprawia mu Justyna która okazuje się ze jest w ciązy. Zenon widzi tylko jedno rozwiązanie, Justyna musi usunać dziecko. Nie mówi jej tego wprost jednak daje jej pieniadze aby mogła usunąc ciąże. Justyna jednak wpada w depresje, pomaga jej elzbieta jednak nie przynosi to większego efektu i Justyna oblewa Zenona kwasem a kilka dni później Zenon popełnia samobójstwo.
Moralność Zenona jest bardzo wadliwa. Z jednej strony jest z Elżbietą z drugiej nie kończy romansu z Justyną. Zenon porzuca swoje ideały (nie chciał powielać błędów ojca który zdradzał matkę) na rzecz pieniędzy i władzy. Nie widzi problemu w tym że kazał Justynie usunąć ciąże, dał jej pieniadze i nie obchodzilo go że dziewczyna zostanie z tym problemem
sama. Nie liczyły się dla niego uczucia tylko chęć pozbycia się ,,problemu”. Zenon nie myślał o innych lecz tylko o sobie. Pieniądze i władza go zgubiły, nie liczyło się dla niego moralne zachowanie a tylko to opinia innych. Całe losy Zenona zmierzają do postawienia pytania - gdzie jest granica naszych zachowań, do czego możemy się posunąć, jak daleko pójść, by zrealizować nasze zamierzenia. Autorka starała się ponadto postawić przed czytelnikiem pytania: gdzie jest granica moralna?, czy w ogóle istnieje?, kto ją wyznacza? .
Swoje wystąpienie chciałabym zakończyć pytaniem: czy potrafilibyśmy żyć bez pieniędzy?? Odpowiedź jest prosta: nie.Nie mielibyśmy za co kupować jedzenie, nie mielibyśmy za co się ubrać gdzie mieszkać itd.Więc dlaczego patrząc na bohaterów przytoczonych przeze mnie lektur czujemy że cos tu jest nie tak jak powinno być?? Dlaczego oceniamy Harpagona jako skąpca skoro sami nie potrafimy dzielić się pieniędzmi?? Jest wiele sytuacji w naszym życiu kiedy nie potrafimy podzielic się naszym majatkiem z innymi, ubogimi czy chorymi. Wtedy dla siebie znajdujemy usprawiedliwienie, jednak patrząc na Harpagona mówimy o nim że był zakochany w swoich pieniądzach. Patrząc na Sonie Marmieładow oceniamy jej postępowanie jako złe.Dziewczyna zrobiła wszystko co mogła aby pomóc ojcu alkoholikowi. Czyny jakich się dopuściła nie były moralne ale jedyne jakie mogła zrobić aby utrzymać rodzinę.
Ale czy my nie dopuszczamy się czynów dwuznacznie moralnych jeśli nam na czymś bardzo zależy. Dlaczego na porządku dziennym jest wręczanie łapówek np. lekarzom za dobrą opiekę?? W dzisiejszym swiecie stało się to normalnym zachowaniem nikogo to już nie burzy, nikt nie ma o to pretensji wręcz przeciwnie staramy się podpowiedzieć, zasugerować drugiej osobie taka formę wdzięczności za pomoc. Surowo oceniamy Zenona Ziembiewicza, który daje pieniądze Justynie na usunięcie ciąży. Owszem jego zachowanie jest godne potępienia, ale czy w dzisiejszym świecie nie jest podobnie?? Bo dlaczego zabijać to niewinne dziecko, tylko dlatego, że przeszkadza mi w zrobieniu kariery, albo dlatego, że jego ojciec, nagle przestał być dorosły i odwrócił się od matki, umywając ręce od całej tej sytuacji, albo dlatego, że jakieś osoby trzecie mówią mi, że tak będzie dla mnie lepiej, co jest jakimś zupełnym absurdem, bo jak zabicie własnego dziecka, może mi wyjść na dobre? Na te pytania musi odpowiedzieć sobie każdy kto kiedykolwiek myślał o aborcji.
Zupełnie innymi przypadkami są Izabela Łęcka i Wioletta w której zakochuje się Kordian.
To kobiety które myślą w życiu tylko o pieniądzach. Izabela obiecuje nawet Wokulskiemu swoją rękę jeśli tylko on się wzbogaci. Wokulski tak ją kochał że był w stanie zrobić dla niej wszystko. Ale jednego nie mógł zmienić: swojego urodzenia. Nie pochodził z rodziny bogatej jak Izabela, od dziecka ciężko pracował aby móc studiować. Izabela nie docenia jednak jego starań, bawi się jego uczuciami. Dla niej liczą się tylko pieniądze a nie miłość, przyjaźń czy zaufanie. Podobnie zachowuje się Wioletta. Kiedy dowiaduje się że Kordian nie jest bogaczem odchodzi od niego. Obie kobiety są klasycznym przykładem femme fata które bawią się uczuciami mężczyzn, niszcząc ich przy tym.
Myślę, że idealną sentencją podsumującą moją wypowiedź jest zdanie Ralpha Emersona
Pieniądze często kosztują bardzo dużo.