Na wybranych przykładach przedstaw różnorodne koncepcje mądrości

Podobnie jak wszystkie narody tak i Izrael pod słowem „mądrość” rozumiał całkiem praktyczną, opartą na doświadczeniu wiedzę o prawach rządzących życiem i światem. Człowiek, niezależnie od stopnia kultury, na którym się znajduje zawsze przecież stoi przed zadaniem uporania się z życiem. „W każdym przysłowiu przykrywa się studnię, ale dopiero wtedy, kiedy dziecko już utonęło”.

Nasycone doświadczeniem przysłowia są niczym znaki morskie wg., których można się orientować. Gdzie brak elementu mądrościowego, zagraża człowiekowi doktrynalizacja, a nawet fanatyzacja w sprawach ideologicznych. Mądrość podchodzi do świata zjawisk z zamiarem wykrycia w nim pewnych prawidłowości, pozwalając jednak doświadczeniu zachować jego własne, osobliwe cechy.

Mądrość jest zawsze otwarta, nigdy ostatecznie niedopełniona, zarówno na nurcie filozoficznym jak i ideologicznym. Do tego wszystkiego przyłącza się jeszcze – naturalnie nie wszędzie w jednakowym stopniu – element rozrywki. Tam gdzie element rozrywki otrzymuje jeszcze swobodniejsze pole działania, mamy do czynienia z zagadką. Autor sentencji, bowiem ujmuje znane sprawy w taką formę artystyczną, że przybierają postać zagadki.

Gdy chodzi o zmiany w zakresie obserwowania przyrody zapoczątkowane przez oświecenie Salomonowe, pozwalają te teksty zauważyć doniosły zwrot ku racjonalnej obserwacji natury, włącznie z układaniem faktów w naukowo sporządzone listy.

Podczas gdy człowiek dzisiejszy wiedzie swe osobiste życie w znacznej izolacji od świata, a jego stosunek do świata określa uczucie odrębności i obcości, Hebrajczyk odbierał świat, jako rzeczywistość odnoszącą się do niego w sposób bardziej osobisty.

Mówienie o mądrości Izraela ma sens jedynie wówczas, gdy ujmuje się to pojęcie tak szeroko, jak było nim w rzeczywistości, tamtejszej historii. To całość spraw ludzkich. Mądrością, zatem było wiedzieć, że u podstaw wszystkich rzeczy tkwi i rządzi nimi określony porządek, który potajemnie i często w sposób ledwie dostrzegalny zmierza do równowagi, a głupotą jest lekceważenie, przekraczanie czy zapoznawanie prawidłowości, którym podporządkowuje się mądry.

Głupota to pewien nieład w samym centrum życia ludzkiego. Głupi wie, jakim niebezpieczeństwem może być mówienie, nie zdaje sobie jednak sprawy z zagrożenia powodowanego nieopanowanym gadulstwem (postępowaniem).

Mądrość podejmując zadanie wychowania i wykształcenia człowieka, wytyczyła sobie równocześnie nowy cel. W tym przypadku trzeba jedynie pamiętać, że mamy do czynienia ze specjalnym, wtórnym zastosowaniem owego bogactwa przysłów. Względy stanowe bezustannie ustępują miejsca względom ogólnoludzkim.

Człowiek pouczany przez mądrość był członkiem gminy kultowej, życie jego pozostawało w sferze rozlicznych powiązań kultowych, w dniach wielkich świąt pielgrzymkowych, w świątyni, wsłuchiwał się w głos JAHWE – głos zawierający nakazy lub słowa pociechy. Tego, który w sposób właściwy kieruje swoim życiem i ma na uwadze wszelkie dobro wspólnoty, uwzględnia roszczenia innych ludzi i roszczenia Boga, mądrość nazywa „sprawiedliwym”.