Jędrzej Gałka z Dobczyna
1. Podstawowe informacje o autorze:
Jeden z nielicznych znanych z imienia twórców polskich wierszowanych utworów średniowiecznych
Urodził w Dobrzynie pod Śremem (ok. 1400 roku), prawdopodobnie pochodził z warstwy drobnej szlachty wielkopolskiej
W 1429 r. zostaje wykładowcą na Uniwersytecie Krakowskim, dwukrotnie pełnił funkcję dziekana Wydziału Sztuk Wyzwolonych
Przełomowa data - 1449 r. - doszło do konfliktu Gałki z władzami Uniwersytetu i kościoła, skutkiem, czego Gałka został zesłany na półroczną pokutę do klasztoru cystersów cystersów cystersów Mogile. Jednym z głównych powodów tego konfliktu były poglądy szerzone przez Gałkę, które krytykowały kościół rzymski oraz duchownych. Były to poglądy wzorowane na husyckich ideach płynących z Pragi oraz z systemu filozoficznego Johna Wiklefa. (oksfordzki uczony, uznany za heretyka i potępiony prze papiestwo) Teoria realizmu pojęciowego stała się dla Gałki intelektualnym objawieniem: zaczął głosić ją z katedry, zbierać działa Wiklefa.
Podczas pobytu Gałki w Mogile, znaleziono u niego w domu działa jak i kopie dzieł Wiklefa oraz wiersze ku jego czci. Jan Elgot (ówczesny generalny wikariusz kapituły krakowskiej) powołał inkwizytora i wytoczył Gałce proces. Skutkiem tego Gałka zbiegł do Głogówka, gdzie otrzymał schronienie u księcia głogowsko-opolskiego Bolka V, który sprzyjał husytom.
Z Głogówka Gałka wysłał list na Uniwersytet, w którym wychwala idee Wiklefa oraz nazywa profesorów ignorantami.
W czasie pobytu w Głogówku (między kwietniem a 23 czerwcem 1449 r.) powstaje Pieśń o Wiklefie.
2. „Pieśń o Wiklefie”
Tekst pieśni wraz z nutowym zapisem melodii, którzy przetrwał do naszych czasów, nie jest autografem Gałki, lecz kopią sporządzoną przez Flacciusa zwanego Illyrciusem na kartę ochronną piętnastowiecznego kodeksu.
Utwór nie jest obszerny. Składa się z 70 wersów sześcio i siedmiozgłoskowych, podzielonych na 14 pięciowersowych strof o budowie: 6a 6a 7a 6a lub: 6a 6a 6b 7b 6b.
Budowa tekstu poetyckiego została ściśle podporządkowana melodii znanej z XV wieku w Czechach, a odnalezionej w łacińskiej pieśni antyhusyckiej „Omnes attendite, animadvertite…”
Pieśń o Wiklefie dziali się na 3 części, których pierwsza (zwrotki 1-5) wychwala Wiklefa oraz przedstawia założenia jego systemu myślowego. W początkowej strofie znajdujemy wezwanie do Polaków, Niemców i innych narodów, aby zaufały nauce Wiklefa, opartej na prawdzie. Gałka pisze, że Wiklefa to mistrz wszechczasów i nigdy takiego nie było i nigdy nie będzie, „aż do dnia sądnego”. (zwrotka 2). Uważa, że kto raz przyjmie jego naukę, nigdy jej już nie odstąpi (zwrotka 3). Kolejne zwrotki ukazują skrótową charakterystykę pisarskiego dorobku Wiklefa. Zwrot „o cyrkwnej jedności” zawiera aluzję do dzieła „De eccelesia” ( „O kościele”).
Druga część (zwrotki 6-10) zawiera przeciwstawienie Kościoła Chrystusowego kościołowi opanowanemu przez Antychrysta-papieża i podporządkowanych mu „cesarskich popów”, czyli duchownych. Zostaje tu wspomniana legenda o papieżu Sylwestrze, który uzdrowił cesarza Konstantyna z trądu, w zamian za co otrzymał pałac laterański, władzę świecką w Rzymie i wszystkich prowincjach zachodnich. Gałka w komentarzu do swojej pieśni pisze, że Konstanty został oszukany i ograbiony przez Sylwestra, który był sługą Antychrysta a nie Chrystusa, albowiem kapłani Chrystusa powinni być ludźmi ubogimi.
Trzecia część (11-14) ukazuje chrześcijański sposób walki z Antychrystem. Zarówno Wiklef jak i jego bliski współpracownik Jon Purvey uznawali papiestwo za królestwo ziemskie szatana. Walka z nim ma być bezkrwawa, a zwolennicy nauk chrystusowych powinni się modlić i „naostrzyć miecz” i ruszyć do starcia z antychrystami. Owym mieczem miało być słowo boże.
Pieśń kończy się zwrotem do samego Chrystusa, aby raczył dać Kościołowi kapłanów, którzy będą głosić jego słowo.
W pieśni Gałki obserwujemy cechy swoistego optymizmu. Powszechnemu strachowi, niepokojowi moralnemu i zachwianiu duchowemu towarzyszyła głęboka wiara w odrodzenie, które może się dokonać za sprawą prawdziwych wyznawców Chrystusa, którym drogę wskazał największy mistrz: John Wiklef.