Liga Państw Arabskich

جامعة الدول العربية

Przedmiot: Prawo organizacji międzynarodowych

Wrocław, maj 2008

Spis treści

Literatura:

1. Z. Cesarz, Liga Państw Arabskich (w:) T. Łoś - Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych, istota - mechanizmy działania - zasięg, Wrocław 2004

2. T. Fryzeł, Liga Państw Arabskich, Warszawa 1981

3. M. Jawasreh, Liga Państw Arabskich jako czynnik zjednoczenia Arabów, (w:) ”Przegląd Politologiczny”, nr 3/2002

4. http://wiadomości.onet.pl - Polska Agencja Prasowa, PH / 29.03.2008

5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Liga_Pa%C5%84stw_Arabskich

6. http://www.afryka24.pl

GENEZA powstania LPA

Liga Państw Arabskich (LPA, arab. Dżami'a al-Duwal al-Arabija; ang. League of Arab States - LAS; fr. Ligue des Etats Arabes - LEA) jest organizacją regionalną o charakterze ogólnym. Cele Ligi można podsumować następująco:

• zacieśnianie stosunków między państwami członkowskimi,

• koordynacja akcji politycznych prowadzących do ściślejszej współpracy,

• koordynacja działalności gospodarczej i kulturalnej na rzecz wszystkich Arabów.

U podstaw jej utworzenia legły dążenia narodów arabskich do wyzwolenia się spod panowania tureckiego oraz francuskiej i brytyjskiej zależności kolonialnej. Aby wzmocnić siłę rodzącego się arabskiego ruchu narodowowyzwoleńczego oraz wykazać wspólnotę interesów często skłóconych ze sobą narodów, narodowości i plemion rodzime elity przywódcze usiłowały wykorzystać dawne idee jedności świata arabskiego. Dlatego zaczęto odwoływać się do tworzonych od VII do XIII wieku koncepcji panarabskich (głoszących zjednoczenie wszystkich ludów arabskojęzycznych). Te, uwspółcześnione przez arabskich intelektualistów oraz reformatorów islamu z XIX wieku, zaczęły oddziaływać na coraz liczniejsze warstwy społeczne, a systematyczny wzrost ich znaczenia doprowadził w końcu do utworzenia przez ich zwolenników struktur organizacyjnych.

Pierwszym zorganizowanym przejawem jedności arabskiej było utworzenie przez żyjącego na emigracji w Paryżu pisarza arabskiego Negiba Azuri - Ligi Arabskiej Ojczyzny, która propagowała hasła niepodległościowe i działała na rzecz przywrócenia Arabom należnego miejsca w świecie. Następnym krokiem stał się odbyty w Paryżu w 1913 r. I Kongres Panarabski i choć oficjalnie nie przyjęto na nim postulatu pełnej niepodległości a jedynie konieczność utworzenia własnego samorządu, to spełnił on ważne funkcje integrujące.

Oddziaływanie idei panarabskich wzmogło się w czasie I wojny światowej. Odbyte po jej ukończeniu kongresy muzułmańskie w 1926 r. w Kairze i w Mekce, i w 1931 r. w Jerozolimie, oraz toczące się jednocześnie walki narodowowyzwoleńcze (np. powstania w Syrii i Libanie) zmieniły zupełnie sytuację na obszarach zamieszkałych przez ludność arabską. Równie nie bez znaczenia były: międzyparlamentarny kongres krajów arabskich i muzułmańskich w Kairze w 1938 r. oraz obrady „okrągłego stołu”, zorganizowane w Londynie w 1939 r. Rozmowy tu toczone miały związek z narastającym konfliktem arabsko-syjonistycznym, który w przyszłości miał się stać jednym z głównych spoiw jedności arabskiej.

W czasie II wojny światowej już zdecydowanie wysunięto hasła uzyskania pełnej suwerenności. Głosiło je m.in. powstałe w Kairze w 1942 r. stowarzyszenie pod nazwą Unia Arabska. Jej memorandum zakładało utworzenie Związku Arabskiego, który miałby obejmować: Egipt, Sudan, Półwysep Arabski; przede wszystkim Arabię Saudyjską i Jemen, jak również Irak, Syrię, Liban, Palestynę, Transjordanię, Afrykę Północną i inne kraje używające języka arabskiego. Jednocześnie dążenia zjednoczeniowe w łonie państw arabskich otrzymały ciche przyzwolenie najistotniejszych państw regionu: Turcji, która nadal znajdowała się pod wpływem reform kemalistowskich i Iranu skoncentrowanego na polityce wobec nowego sąsiada - Rosji Radzieckiej. Duży wpływ miała również polityka byłych mocarstw kolonialnych. Wielka Brytania, trafnie oceniając sytuację polityczną w tym regionie 29 maja 1941 r., ustami Ministra Spraw Zagranicznych Antonego Ebena udzieliła poparcia działaniom zjednoczeniowym, stawiając się jednocześnie w roli ich patrona.

W wyniku włączenia się Londynu powstały dwa projekty: „Wielka Syria” oraz „Żyzny Półksiężyc”. Koncepcja „Wielkiej Syrii” zakładała połączenie w jedno państwo - Wielką Syrię - Transjordanii, Syrii, Libanu i Palestyny; natomiast koncepcja „Żyznego Półksiężyca” powołanie Ligi Państw Arabskich stanowiącej związek Iraku i Wielkiej Syrii oraz każdego innego państwa deklarującego chęć przystąpienia do niej. Pierwszy projekt sugerował unię w formie federacji bądź konfederacji, drugi zaś proponował powołanie ogólnoarabskiej organizacji. Obie koncepcje wywołały jednak sprzeciw państw regionu, głównie Egiptu oraz Arabii Saudyjskiej, obawiających się zbyt silnego umocnienia zarówno Iraku jak i Syrii. Dalsze inicjatywy integracyjne przejęli więc egipski premier Mustafa en - Nahas Pasza i minister sprawiedliwości Sabri Abu Alam Pasza oraz premier Iraku Nuri as-Said, który w 1943 r. przedstawił plan powołania nowej organizacji. Zgodnie z jego propozycjami miało nastąpić zjednoczenie Syrii, Libanu, Transjordanii i Palestyny, czyli utworzenie „Wielkiej Syrii”, po czym referendum ludowe miało zdecydować o ustroju państwa. Następnie po przystąpieniu Iraku powstałaby Liga Państw Arabskich jako zgromadzenie suwerennych państw, czyli zrealizowano by koncepcję „Żyznego Półksiężyca”. Organem decyzyjnym Ligi miała być Stała Rada, w której gestii pozostawałaby: wspólna obrona, sprawy zagraniczne, oświata, transport, cła oraz ochrona praw mniejszości narodowych. Projekt zakładał również: półautonomię Żydów w Palestynie, status specjalny Maronitów w Libanie oraz status specjalny Jerozolimy.

Plan ten stał się przedmiotem szerokiej, trwającej ponad rok dyskusji przywódców arabskich, w której prym wiodła dyplomacja Egiptu. Dopiero 25 września 1944 r. została zwołana w Aleksandrii konferencja przygotowawcza, której celem było ostateczne powołanie panarabskiej organizacji regionalnej. Przywódcy siedmiu niepodległych wówczas państw arabskich: Iraku, Syrii, Libanu, Egiptu, Arabii Saudyjskiej, Transjordanii oraz Jemenu; w komunikacie kończącym obrady, zwanym Protokołem Aleksandryjskim, ustalili zasady działalności jednoczących się państw. Jego podpisanie w dużej mierze zawdzięczają sprawności i skuteczności ingerującej w ich spory dyplomacji brytyjskiej.

Kolejnym krokiem w budowie ogólnoarabskiej organizacji była konferencja w Kairze zakończona 22 marca 1945 r. W wyniku jej postanowień podpisano Pakt ustanawiający Ligę Państw Arabskich, uzasadniając go następująco: „Przywódcy polityczni regionu pragnąc zacieśnić więzy, które łączą kraje arabskie, troszcząc się o utrwalenie i wzmocnienie tych więzów na bazie respektowania niepodległości i suwerenności każdego z tych państw, kierując swe wysiłki ku wspólnemu dobru wszystkich państw arabskich, polepszeniu ich losu, zapewnieniu ich przyszłości i realizacji aspiracji oraz odpowiadając na życzenie arabskiej opinii publicznej we wszystkich krajach arabskich zdecydowali się zawrzeć w tym celu Pakt”.

Na siedzibę Ligi wybrano Kair. Pakt dodatkowo uzupełniały trzy aneksy dotyczące:

1. niepodległości Palestyny,

2. współpracy z narodami, które jeszcze nie wywalczyły swoich państw, i

3. powołania sekretarza generalnego organizacji.

PAKT i zawarte w nim CELE

Sama umowa zawiera 20 artykułów precyzujących wyznaczone cele, regulujących sprawy członkostwa, określających strukturę organizacji, sposoby podejmowania decyzji i mechanizmy działania w wypadku zagrożeń. Szczególnie ważny 2 art., zakreśla granice przedmiotowe zainteresowań organizacji, stwierdzając, że celem Ligi jest:

(1) - zacieśnianie stosunków pomiędzy państwami - członkami,

(2) - uzgadnianie ich akcji politycznej dla urzeczywistnienia ścisłej współpracy pomiędzy nimi, dla obrony ich niepodległości i suwerenności,

(3) - interesowanie się w ogóle sprawami dotyczącymi krajów arabskich i ich interesów.

Celem organizacji jest również zapewnienie, w ramach ustroju i warunków każdego państwa, ścisłej współpracy pomiędzy państwami - członkami w następujących sprawach:

1. sprawy gospodarcze i finansowe, w tym: wymianę handlową, zagadnienia celne, monetarne, rolnicze i przemysłowe,

2. sprawy komunikacyjne, w tym: kolejnictwo, zagadnienia dróg, lotnictwa, żeglugi oraz poczty i telegrafów,

3. sprawy intelektualne,

4. sprawy obywatelstwa, paszportów, wiz, wykonalności wyroków i ekstradycji,

5. sprawy społeczne i sprawy sanitarne.

Art. 3 Paktu przewiduje współpracę z organizacjami międzynarodowymi, które „będą utworzone w przyszłości dla zapewnienia pokoju, bezpieczeństwa i uporządkowania zagadnień gospodarczych i społecznych”. Art. 19 dopuszcza w związku z tym możliwość wprowadzenia poprawek do podpisanej umowy. Można powiedzieć, że poprzez te zapisy LPA jeszcze przed utworzeniem ONZ uznała nadrzędność tej organizacji światowej.

Pakt zakłada równość państw członkowskich bez względu na ich realne znaczenie, wielkość, stopień rozwoju ekonomicznego czy datę uzyskania niepodległości. Każde państwo ma swojego przedstawiciela we wszystkich kierowniczych organach Ligi i każde dysponuje jednym głosem.

Wprowadzono również zakaz stosowania siły do załatwiania sporów. Z wyłączeniem spraw dotyczących niepodległości, suwerenności czy integralności terytorium państwowego, państwa członkowskie mogą na zasadzie dobrowolności oddać spór do rozpatrzenia Radzie Ligi, a wówczas jej orzeczenia mają moc obowiązującą. Zgodnie z art. 5 Rada może ingerować w przypadku każdego sporu, który mógłby doprowadzić do wojny z udziałem państw członkowskich, a także z państwem lub państwami członkowskimi a innymi krajami. Większością głosów może podjąć decyzję o zastosowaniu arbitrażu lub koncyliacji (pojednawczości). Przy czym, strony będące w sporze nie biorą udziału w obradach i orzeczeniu Rady.

W razie agresji lub jej obawy państwo członkowskie może żądać natychmiastowego zebrania się Rady, która może wówczas podjąć uchwałę o zastosowaniu środków koniecznych do odparcia agresji. Musi ona jednak zapaść jednomyślnie. Jeżeli agresji dokonuje jedno z państw członkowskich, jego głos nie jest brany pod uwagę przy podejmowaniu uchwały.

Uchwały Rady podjęte jednomyślnie obowiązują wszystkich członków organizacji, natomiast te podjęte większością głosów obowiązują jedynie te państwa, które je przyjęły, co powoduje stosunkowo wysoką nieskuteczność organizacji.

W art. 8 mocno podkreślona została zasada nieinterwencji w sprawy wewnętrzne innych państw i obowiązek uszanowania systemu politycznego w nich obowiązującego.

Pakt jest wielostronną umową międzynarodową, której postanowienia wskazują, iż jest ona wynikiem znacznej liczby kompromisów. Postanowienia w nim zawarte zakładają jedynie ograniczoną współpracę w pełni suwerennych państw.

CZŁONKOWIE i STRUKTURA Ligi

Art. 1 Paktu stanowi, iż członkiem organizacji może być każde niepodległe państwo arabskie, które podpisze niniejszą umowę. W tym celu powinno złożyć podanie w Sekretariacie Generalnym, które następnie jest przedstawiane Radzie Ligi na najbliższej sesji.

Działanie Ligi obejmuje obszar rozciągający się od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie aż po Ocean Indyjski na wschodzie, północną Afrykę i część wschodniej oraz Bliski Wschód. W sumie jest to terytorium przekraczające 11,7 mln km².

W miarę odzyskiwania niepodległości do organizacji wstępowały kolejne państwa. Ogółem po zjednoczeniu państw jemeńskich, do Ligi należy obecnie 22 członków: 21 państw i organizacja reprezentująca naród palestyński, która zmierza do odtworzenia własnej, suwerennej jednostki terytorialno - państwowej.

Państwa założycielskie (22 marca 1945 r.): Arabia Saudyjska, Egipt (zawieszony w latach 1979 - 1989), Irak, Jemen (5 maja 1945 r.), Jordania (wówczas jeszcze Transjordania), Liban, i Syria. Późniejsi członkowie wg. daty przystąpienia: Libia (28 marca 1953 r. - wycofała się w październiku 2002 r.), Sudan (19 stycznia 1956 r.), Maroko i Tunezja (01 października 1958 r.), Kuwejt (20 lipca 1961 r.), Algieria (16 sierpnia 1962 r.), Jemen Południowy (1967 r.), Bahrajn, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Oman (1971 r.), Mauretania (1973 r.), Palestyna (9 września 1976 r. - reprezentowana przez Organizację Wyzwolenia Palestyny), Somalia (1974 r.) oraz Dżibuti (1977 r.) i Komory (20 listopada 1993 r.).

Początkowo strukturę Ligi tworzyły: Rada Ligi, Komitety Specjalistyczne i Sekretariat Generalny. W miarę upływu lat i narastających potrzeb modyfikowano ją. Obecnie naczelnymi organami LPA są: Rada Ligi, Rada Gospodarcza, Rada Wspólnej Obrony, Sekretariat Generalny.

Rada Ligi

Jest naczelnym jej organem. Składa się z przedstawicieli wszystkich członków Ligi, posiadających jeden, równoważny głos (o czym była mowa wcześniej). Działa opierając się na Regulaminie uchwalonym 13 października 1951 r.

W zależności od potrzeb zbiera się na szczeblu szefów państw, szefów rządów lub ministrów spraw zagranicznych. Decyzje, w zależności od omawianego problemu, podejmowane są jednomyślnie, zwykłą większością głosów, większością kwalifikowaną 2/3 lub przy spełnieniu wymogu quasi - jednomyślności (np. w przypadku głosowania nad wykluczeniem danego państwa z Ligi).

Rada zbiera się dwa razy w roku - w marcu i we wrześniu, ale może również na wniosek członków obradować podczas sesji nadzwyczajnych. Zatwierdza projekt budżetu i ustala składki członkowskie poszczególnych państw. Budżet tworzony jest ze składek członkowskich, którymi obciąża się państwa w zależności od ich liczby, liczby ludności w nich żyjącej, dochodów i możliwości.

Rada ma obecnie 16 Komitetów Wyspecjalizowanych, podczas gdy w 1946 r. było ich jedynie 6: ekonomiczny, kulturalny, prawny, komunikacji, zdrowia i administracyjno - finansowy. W 1946 r. powołano Komitet Polityczny, który jest do dziś najważniejszym jej organem. Innymi komitetami powołanymi po 1946 r. są: społeczny, informacji, meteorologii, praw człowieka, kobiet arabskich, młodzieżowy i tzw. Komitet Ekspertów. Zlikwidowano natomiast Komitet Ekonomiczny, zastępując go Radą Ekonomiczną (zwana również Gospodarczą), czy Komitet Wojskowy po powołaniu Układu o Wspólnej Obronie.

Rada Gospodarcza (zwana również Ekonomiczną)

Składa się z ministrów państw członkowskich, odpowiedzialnych za sprawy gospodarcze (lub z ich przedstawicieli). Jej zadaniem jest stymulacja międzynarodowej współpracy gospodarczej. Utworzenie Rady Gospodarczej, przewidywał Układ o Wspólnej Obronie i Współpracy Ekonomicznej z 13 kwietnia 1950 r., który wszedł w życie 22 sierpnia 1952 r. Do powołania i usamodzielnienia się Rady Gospodarczej doszło w 1959 r.

Rada Wspólnej Obrony

Działa na mocy wspomnianego wyżej Układu o Wspólnej Obronie i Współpracy Ekonomicznej. Celem jej powołania była próba eliminacji błędów popełnionych przez kraje arabskie w zakresie współdziałania militarnego w wojnie z Izraelem w 1948 r. Składa się z ministrów spraw zagranicznych i ministrów obrony państw członkowskich. Podlega jej Stały Komitet Wojskowy, składający się z przedstawicieli szefów sztabów armii państw arabskich. Decyzje są tu podejmowane większością 2/3 głosów i są obligatoryjne.

Sekretariat Generalny

Sekretariat kieruje bieżącą działalnością Ligi. Jest głównym organem administracyjnym i finansowym. Sekretariat liczy ok. 460 osób, w jego ramach działa kilkanaście departamentów. Na czele Sekretariatu stoi sekretarz generalny wybierany na 5 -cio letnią kadencję z możliwością reelekcji.

W latach 1979-1989 siedziba organizacji, w wyniku wykluczenia z niej Egiptu (powód: podpisanie traktatu pokojowego z Izraelem), została przeniesiona do Tunisu (Tunezja). W 1990 r sekretariat ulokowano ponownie w Kairze. Od 2001 r. sekretarzem generalnym jest Amre - Mahmoud - Moussa, były minister Spraw Zagranicznych Egiptu.

Inne organy

Specyficzną grupę organów stanowią organy powołane przez konferencje na szczycie, a więc te spotkania Rady Ligi, w których uczestniczą głowy państw. Jednym z nich jest Komitet Kontroli, w którego skład wchodzą osobiści przedstawiciele królów i szefów państw. Został on powołany do sporządzania miesięcznych raportów z wykonania zadań i realizacji decyzji przyjętych na szczycie.

Działa również wiele instytucji specjalistycznych afiliowanych (powiązanych, filii) przy Lidze bądź od niej niezależnych, tworzących jednak pewien system współpracy w wybranych dziedzinach. Niektóre z nich mają znaczny udział w unifikacji poszczególnych sfer życia i są ważnym elementem integracyjnym. M.in. są to: Arabska Unia Pocztowa, Arabska Unia Telekomunikacyjna, Arabska Liga ds. Nauki, Kultury i Oświaty, Arabska Organizacja Zdrowia, Arabska Organizacja Pracy, Instytut Badań Naftowych, Rada Lotnictwa Cywilnego Państw Arabskich czy Organizacja ds. Rozwoju Rolnictwa. Mają one skomplikowaną strukturę wewnętrzną a ich siedziby znajdują się w stolicach różnych krajów arabskich. Dodatkowo, nie wszystkie państwa członkowskie należą do takich instytucji czy agend, co niewątpliwie utrudnia współpracę między nimi a Ligą.

WSPÓŁPRACA POLITYCZNA

W pierwszym okresie istnienia organizacji podjęto wiele prób wypracowania jej linii politycznej poprzez liczne spotkania i konferencje międzyarabskie, na których mocno podkreślano cechy łączące te kraje. W celu zjednoczenia świata arabskiego usiłowano zarówno udoskonalić wewnętrzne mechanizmy Ligi, jak i zaktywizować ją na arenie międzynarodowej. Jednak w zakresie przebudowy wewnętrznej i działań na rzecz panarabizmu osiągnięto niewiele. Niespójna i złożona struktura organizacji, mała skuteczność działania jej organów, a czasami wręcz zanik ich funkcjonowania, różnice w celach polityki wewnętrznej poszczególnych krajów członkowskich skutecznie hamowały rozwój procesów integracyjnych i zasadniczy cel przyświecający twórcom organizacji nie został osiągnięty do dziś.

Główne działania organizacji sprowadzały się do zapewnienia wolności i niepodległości wszystkim Arabom, a zwłaszcza niepodległości państw Lewantu (Bliskiego Wschodu) - działano na rzecz opuszczenia tych ziem przez obce armie (Syrii, Libanu, Egiptu). Jednak najważniejszym z problemów i zarazem jedynym, co do którego występowała zgodność stanowisk wśród krajów arabskich była kwestia palestyńska. Dowodem na to stało się wkroczenie wojsk pięciu państw członkowskich Ligi na ziemie przyznane Izraelowi w chwili proklamowania tego państwa. Lecz nawet w tak decydującym momencie, uwidoczniły się sprzeczności krajów tego regionu, czego przykładem było nie udzielenie pomocy wojskom egipskim przez emira Transjordanii, czy też brak pomocy ze strony Iraku dla bojowników palestyńskich związanych z wielkim mufim Jerozolimy. Sprawa palestyńska pogłębiła też rozdźwięk w LPA na tle utworzenia rządu palestyńskiego w Gazie, a przede wszystkim na skutek aneksji części terytorium Palestyny przez Egipt i Transjordanię. Stosunki egipsko - jordańskie i pogłębienie kryzysu w Lidze spowodował fakt formalnego wcielenia w 1950 r. przez Transjordanię zdobytej części Palestyny do swojego państwa, zmieniając jego nazwę na Jordańskie Królestwo Haszymidzkie. Sytuację komplikowało również podzielenie przez Izrael i Jordanię umiędzynarodowionej decyzją ONZ Jerozolimy. Egipt zgłosił wówczas wniosek o wykluczenie Jordanii z LPA, na co z kolei nie zgodził się Irak.

W wyniku tych klęsk Rada LPA opracowała i zatwierdziła w maju 1950 r. traktat o wspólnej obronie (nie podpisały go jednak Irak i Jordania) i powołała Radę Wspólnej Obrony. Na forum Ligi osiągnięto też porozumienie co do jednolitej polityki w stosunku do Izraela. 13 kwietnia 1950 r. uchwalono rezolucję 314 zakazującą państwom członkowskim zawierania oddzielnego traktatu czy porozumienia z Izraelem - złamanie zakazu skutkowało wykluczeniem z organizacji.

Ze względu na doświadczenia lat 1946-1949, na nadzwyczajnej sesji Ligi w styczniu 1955 r., podjęto strategiczne decyzje nie włączania się w akcje prowadzone przez NATO i odrzucenie projektu utworzenia organizacji obronnej na Środkowym Wschodzie.

Kolejnymi poważnymi próbami przed jakimi stanęła LPA były: kryzys sueski w 1956 r. oraz wybuch wojny narodowowyzwoleńczej w Algierii, ale udało się Lidze utrzymać w tych przypadkach solidarność wszystkich członków organizacji. Swymi rezolucjami organizacja poparła decyzje rządu egipskiego przeprowadzającego nacjonalizację Międzynarodowego Towarzystwa Kanału Sueskiego i potępiła interwencję anglo - francusko -izraelską. Konsekwentnie potępiono też angielską agresję przeciwko Omanowi w 1957 r. oraz interwencję wojsk brytyjskich i amerykańskich w Libanie i Jordanii (1958).

Coraz bardziej złożony układ w stosunkach międzynarodowych i pogłębiające się zróżnicowanie świata arabskiego powodowały, że działania organizacji musiały koncentrować się głównie na utrzymaniu jej w jedności. Dlatego zarówno władze jak i większość członków Ligi entuzjastycznie przyklasnęli unii Egiptu i Syrii, w wyniku której powstała Zjednoczona Republika Arabska (1958), określona przez ówczesnego Sekretarza Generalnego - początkiem związku wszystkich państw arabskich. Formalnym przejawem tendencji zjednoczeniowych stała się ostatecznie przyjęta w Casablance w 1965 r. deklaracja nazwana Kartą Arabskiej Solidarności.

Niestety, w 1979 r. kolejny raz doszło do poważnego rozbicia wewnątrz organizacji.Spowodowało go zawarcie przez Egipt separatystycznego pokoju z Izraelem w Camp David, czego konsekwencją było zawieszenie tego państwa w prawach członka i przeniesienie siedziby organizacji do Tunisu (Tunezja). Rozbicie Ligi ujawniła również agresja Iraku na Kuwejt (1990-1991), której Liga nie zdołała przeszkodzić, mimo iż Irak sygnalizował jej władzom swoje zamiary.

Za sukces i jednolite stanowisko Ligi można uznać polityczne i finansowe poparcie Frontu Wyzwolenia Narodowego Algierii - 18 października 1958 r. Wszystkie państwa arabskie przyłączyły się też do ogłoszonego przez Ligę bojkotu politycznego, ekonomicznego i kulturalnego Francji. Sukcesem organizacji stał się również arbitraż Egiptu i Arabii Saudyjskiej w sporze libańsko - syryjskim w 1949 r. Drogą mediacji rozwiązano również spór Iraku z Kuwejtem w 1961 r. W 1979 r. powołano też specjalną komisję pełniącą funkcje arbitrażowe w przypadku napięć w stosunkach między rządem Libanu a Palestyńczykami.

Natomiast niepowodzeniem zakończyła się akcja Rady Ligi, zmierzająca do pogodzenia Libanu i Zjednoczonej Republiki Arabskiej (ZRA). Jej rezolucja została odrzucona przez Liban. Porażką zakończyła się również interwencja Sekretarza Generalnego, mająca za cel zapobiegnięcie incydentom granicznym pomiędzy Algierią i Marokiem (1963). W trakcie wojny między Irakiem a Iranem (1980-1988) Liga popierała Irak, ale w związku z agresją Iraku na Kuwejt nie potrafiła wypracować wspólnego stanowiska. W trakcie szczytu kairskiego w 1990 r., tylko 12 spośród 20 delegacji obecnych na sali zdecydowało się wysłać w ten rejon arabskie siły wojskowe. W operacji „Pustynna burza” wzięło udział 35 tys. żołnierzy egipskich i 20 tys. syryjskich, lecz nie w charakterze oddziałów sił międzyarabskich Ligi.

Pozytywnym rezultatem prac organizacji było natomiast opracowanie konwencji o skutecznym zwalczaniu terroryzmu na konferencji w Kairze w kwietniu 1998 roku. Z kolei na Szczycie w Bejrucie w 2002 r. przyjęto Arabską Inicjatywę Pokoju - deklarację zawierającą dopracowany, i pokojowy plan osiągnięcia bezpieczeństwa w regionie. Postanawiała ona, że „sprawiedliwy i wszechstronny pokój na Środkowym Wschodzie jest strategicznym celem państw arabskich i ma zostać osiągnięty zgodnie z prawem międzynarodowym oraz będzie wymagał porównywalnych dążeń ze strony rządu Izraela”. Było to pierwsze od lat, realne i normalizujące stosunki z Izraelem stanowisko Ligi. Pomimo tego, niektóre z warunków planu nie były do zaakceptowania przez Izrael.

W 2003 r. Liga wykazała wyjątkowo dużą aktywność i solidarność w sytuacji zagrożenia Iraku akcją militarną USA i ich sojuszników. Na szczycie w Szarm esz-Szejch potępiając akty międzynarodowego terroryzmu, włącznie z atakiem na USA z 11 września 2001 r. zwracano uwagę, że użycie siły przeciwko Izraelowi będzie uznane za agresję. Podkreślano różnice pomiędzy terroryzmem a prawem narodów do walki z okupacją. Podkreślano, iż międzynarodowe porozumienie w tych sprawach powinno być osiągnięte na forum ONZ. Kraje skupione w Lidze uznały też, że działania militarne przeciwko Irakowi stanowią naruszenie Karty Narodów Zjednoczonych oraz zasad prawa międzynarodowego i zagrażają międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu. Zażądano natychmiastowego wycofania brytyjskich i amerykańskich wojsk z całego terytorium Iraku oraz uznania, że kraje te są moralnie, materialnie i prawnie odpowiedzialne za akt agresji. W celu skuteczniejszego oddziaływania zaktywizowano Arabską Grupę w ONZ. Jej zadaniem było zwołanie nadzwyczajnego posiedzenia Rady Bezpieczeństwa ONZ celem przyjęcia uchwały o wycofaniu wojsk i poszanowaniu integralności Iraku.

Jednak osiągnięcie tak zgodnego stanowiska Ligi nie było łatwe. Nawet w najważniejszych sprawach dochodziło do sporów i demonstracyjnych zachowań jej członków, czego przykładem może być początkowy bojkot inicjatywy szczytu w Szarm esz-Szejch przez przywódcę Libii Muammara Kadafiego, a nawet groźba wystąpienia tego kraju z organizacji, czy też początkowe poparcie Kuwejtu dla militarnej akcji Stanów skierowanej przeciwko Irakowi.

Współpraca gospodarczo - społeczna i kulturalna

Ważną część działań podejmowanych przez Ligę stanowią zagadnienia związane ze sferą gospodarczą, co znajduje swój wyraz w wyjątkowo dużej liczbie decyzji i zaleceń dotyczących stosunków ekonomicznych i w rozbudowanych strukturach mających je realizować. W praktyce jednak, większość inicjatyw nie wychodzi poza stadium projektowe, a te które dotrwają do fazy wykonawstwa, zaczynają odbiegać od przyjętych w projekcie ustaleń.

Zasadniczym przedsięwzięciem LPA było utworzenie Wspólnego Rynku Arabskiego. W tym celu w 1953 r. powołano Arabską Radę Ekonomiczną, a ta w 1954 r. opracowała Konwencję o Arabskiej Wspólnocie Ekonomicznej, podpisaną i ratyfikowaną przez kraje członkowskie w 1957 r. Z kolei w 1964 r. powołano - Arabską Radę Wspólnoty Gospodarczej aby skonkretyzowała układ o wspólnocie ekonomicznej. Mimo to nie udało się stworzyć Wspólnego Rynku Arabskiego.

Z powodu nieskuteczności powołanych struktur, kraje arabskie tworzyły nowe, które miały się zajmować węższymi działami gospodarki. I tak powstały: Arabski Fundusz Rozwoju Ekonomicznego i Społecznego (1968), Arabski Fundusz Monetarny (1976), Komitet Naftowy, Arabski Bank dla Rozwoju Gospodarczego w Afryce (1975) itp. Powołano również różne instytucje i agencje wyspecjalizowane do spraw pracy, poczty i telekomunikacji, rozwoju rolnictwa czy pokojowego wykorzystania energii atomowej. Tworzono też instytucje gospodarcze do realizacji specjalnych celów. Taki charakter miało m.in.: Biuro ds. Bojkotu Izraela, które ogłaszało listy przedsiębiorstw amerykańskich i zachodnioeuropejskich współpracujących z Izraelem i apelowało o zerwanie kontaktów z takimi przedsiębiorcami lub ich nienawiązywanie.

Pomimo dużego wysiłku organizacyjnego, tworzenia wielu struktur i aktywności funkcjonariuszy Ligi, osiągane skutki były niewspółmiernie małe do użytych nakładów sił i środków. Lepsze efekty osiągała LPA w organizowaniu współpracy kulturalnej i społecznej. Już na II sesji Rady Ligi we wrześniu 1945 r., przyjęto konwencję o ujednoliceniu systemów i programów nauczania, ze szczególnym uwzględnieniem dorobku kultury arabskiej. Powołano wiele instytucji zajmujących się sferą życia społecznego, w tym m.in.: Instytut Rękopisów Arabskich, Regionalne Biuro ds. Zwalczania Analfabetyzmu, Instytut Studiów Arabskich i Badań Naukowych, Organizacja Ligi Arabskiej ds. Oświaty, Kultury i Nauki, Arabski Związek Naukowy, Związek Nauczycieli Arabskich i inne. Szczególne znaczenie ma Organizacja Ligi Arabskiej ds. Oświaty, Kultury i Nauki - odpowiednik UNESCO, która ma na swoim koncie szczególnie duże osiągnięcia w pracach na rzecz unifikacji świata arabskiego, w akcjach pomocy dla ludności arabskiej żyjącej w krajach afrykańskich itp.

W roku 1994 Rada Ligi ogłosiła Arabską Kartę Praw Człowieka. Jako tzw. soft law Karta ta nie posiada wprawdzie mocy obowiązującej, lecz tego typu prawa nie należy pozbawiać zupełnie znaczenia. Karta obejmuje wiele praw zbieżnych z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka takich jak: prawo do obrony (art.7), prawo do wysłuchania przez sędziego (art.8), zakaz stosowani tortur (art.13a), wolność praktykowania wyznania, słowa i myśli (art.20,21,28). Godne podkreślenia jest to, że Karta nie uzależnia gwarantowanych praw od innych norm interpretowanych jako specyficznie islamskie. W 2003 r. Komitet Ekspertów wniósł do niej poważne zmiany, przy których wykorzystano opinie międzynarodowych i krajowych organizacji pozarządowych (m.in. Amnesty International).

W styczniu 2004 r. w Sanie odbył się pierwszy szczyt arabski poświęcony demokracji i prawom człowieka. W marcu tego samego roku Sekretariat Ligi wystąpił z inicjatywą opublikowania dokumentu pod tytułem „Reforma arabska - przyczyny, wizja i realizacja”.

LPA a Unia Europejska

Zarówno Unia Europejska, jak i państwa członkowskie goszczą u siebie Sekretarza Generalnego Ligi oraz składają mu wizyty. Ostatnia wizyta Jego Ekscelencji Amre Moussy w Brukseli, w tym w Parlamencie Europejskim, miała miejsce w lutym 2006 r.

W wystąpieniach przywódców Unii Europejskiej częste są odniesienia do „świata arabskiego”, jednak nigdy nie używa się zwrotów „naród arabski” czy „jedność arabska”. Stosunki z Ligą Państw Arabskich i jej Sekretarzem Generalnym są czysto oficjalne i nigdy nie towarzyszy im żadne konkretne działanie. W sferze praktycznych działań, polityka Unii przybiera formę bezpośrednich stosunków z każdym państwem arabskim oddzielnie.

Szczyt arabski w Damaszku

W stolicy Syrii - Damaszku w dniu 29 marca 2008 r. odbył się dwudniowy Szczyt Arabski. Spośród 22 członków Ligi Państw Arabskich do stolicy Syrii przybyło jedynie 11 przywódców, pozostałe kraje reprezentowane były na dużo niższym szczeblu. W mediach arabskich mówiło się o głębokim rozłamie, którego wyznacznikiem jest poparcie lub sprzeciw wobec bliskowschodniej polityki Stanów Zjednoczonych. Najniższe delegacje wysłali główni sojusznicy Waszyngtonu - Arabia Saudyjska, Egipt i Jordania. Saudyjski minister spraw zagranicznych, książę Saud al-Fajsal ibn Abd al-Aziz as-Saud oświadczył, że powodem bojkotu szczytu jest ingerencja Syrii w sprawy Libanu. Problem tkwi w tym, iż wpływy syryjskie od trzech miesięcy blokują w Libanie wybór prozachodniego kandydata gen. Michela Suleimana na prezydenta kraju, czemu prezydent Syrii Baszir Asad zaprzeczył. Zdaniem krajów prozachodnich - Damaszek działa w ścisłym porozumieniu z Teheranem, który dąży do rozszerzenia wpływów w świecie arabskim. Sekretarz Generalny Ligi Amre Moussa oświadczył, że kryzys braku zaufania i napięcia wśród członków Ligi osiągnęły poziom, którego nie da się dłużej tolerować, a jedynym wyjściem z tej sytuacji jest dokonanie najszybszego wyboru kandydata większości na prezydenta Libanu.

Na posiedzeniu inauguracyjnym, libijski przywódca Muammar Kadafi zaatakował kraje arabskie za brak solidarności wobec Stanów Zjednoczonych w sytuacji, gdy przywódcy niektórych z nich „mogą podzielić los Saddama Husajna. „Obce siły okupowały arabski kraj, powiesiły jego prezydenta, a my biernie przyglądamy się spektaklowi - piętnował Kadafi brak arabskiej solidarności.

***

Podsumowując, można powiedzieć, że autorytet Ligi nie jest tak duży, jaki powinna mieć organizacja regionalna o celach ogólnych. Przyczynami jej nieskuteczności są odmienność polityczna i gospodarcza państw członkowskich, jak również walką o przywództwo w organizacji. Jej działalność spotyka się wciąż z ostrą krytyką praktyków i teoretyków stosunków międzynarodowych.

Notatka z referatu: Liga Państw Arabskich (LPA)

Data powstania: 22 marca 1945 r. (konferencja w Kairze)

Dokument ustanawiający: Pakt Ligi Państw Arabskich

Siedziba: Kair (w latach 1979-1989 Tunis). Język urzędowy: arabski

Członkostwo w LPA - 22 państwa członkowskie

Pakt zakłada równość państw członkowskich bez względu na ich realne znaczenie, wielkość, stopień rozwoju ekonomicznego czy datę uzyskania niepodległości. Każde państwo ma swojego przedstawiciela we wszystkich kierowniczych organach Ligi i każde dysponuje jednym głosem.

Państwa założycielskie: Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Jemen, Jordania (wówczas jeszcze Transjordania), Liban, i Syria

Późniejsi członkowie: Sudan, Maroko i Tunezja, Kuwejt, Algieria, Jemen Południowy, Bahrajn, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Oman, Mauretania, Palestyna (reprezentowana przez Organizację Wyzwolenia Palestyny), Somalia, Dżibuti, Komory.

Cele LPA:

1. zacieśnianie stosunków pomiędzy państwami - członkami,

2. uzgadnianie ich akcji politycznej dla urzeczywistnienia ścisłej współpracy pomiędzy nimi, dla obrony ich niepodległości i suwerenności,

3. interesowanie się w ogóle sprawami dotyczącymi krajów arabskich i ich interesów.

Oraz zapewnienie, w ramach ustroju i warunków każdego państwa, ścisłej współpracy pomiędzy państwami - członkami w następujących sprawach:

1. sprawy gospodarcze i finansowe, w tym: wymianę handlową, zagadnienia celne, monetarne, rolnicze i przemysłowe,

2. sprawy komunikacyjne, w tym: kolejnictwo, zagadnienia dróg, lotnictwa, żeglugi oraz poczty i telegrafów,

3. sprawy intelektualne,

4. sprawy obywatelstwa, paszportów, wiz, wykonalności wyroków i ekstradycji,

5. sprawy społeczne i sprawy sanitarne.

Organy organizacji:

Rada Ligi - naczelny jej organ. Składa się z przedstawicieli wszystkich członków Ligi, posiadających jeden, równoważny głos. Zbiera się w zależności od potrzeb na szczeblu szefów państw, szefów rządów lub ministrów spraw zagranicznych. Decyzje, w zależności od omawianego problemu, podejmowane są jednomyślnie, zwykłą większością głosów, większością kwalifikowaną 2/3 lub przy spełnieniu wymogu quasi - jednomyślności (np. w przypadku głosowania nad wykluczeniem danego państwa z Ligi). Rada zbiera się dwa razy w roku - w marcu i we wrześniu, może również, na wniosek członków, obradować podczas sesji nadzwyczajnych. Zatwierdza projekt budżetu i ustala składki członkowskie poszczególnych państw. Rada ma 16 Komitetów Wyspecjalizowanych, najważniejszy - Komitet Polityczny, inne m.in.: społeczny, informacji, meteorologii, praw człowieka, kobiet arabskich, młodzieżowy, wojskowy Komitet Ekspertów i Rada Ekonomiczna.

Rada Gospodarcza (zwana również Ekonomiczną) - składa się z ministrów państw członkowskich, odpowiedzialnych za sprawy gospodarcze (lub z ich przedstawicieli). Jej zadaniem jest stymulacja międzynarodowej współpracy gospodarczej.

Rada Wspólnej Obrony - składa się z ministrów spraw zagranicznych i ministrów obrony państw członkowskich. Podlega jej Stały Komitet Wojskowy, składający się z przedstawicieli szefów sztabów armii państw arabskich. Decyzje są tu podejmowane większością 2/3 głosów i są obligatoryjne.

Sekretariat Generalny - kieruje bieżącą działalnością Ligi. Jest głównym organem administracyjnym i finansowym. Sekretariat liczy ok. 460 osób, w jego ramach działa kilkanaście departamentów. Na jego czele stoi Sekretarz generalny wybierany na 5 cio letnią kadencję z możliwością reelekcji. Od 2001 r. to Amre - Mahmoud - Moussa, były minister Spraw Zagranicznych Egiptu.

2

---