NARASTANIE „ZIMNEJ WOJNY” APOGEUM STALINIZMU
TOTALITARYZM STALINOWSKI
TOTALITARYZM - antykomunistyczna teoria głoszona głównie w pierwszym dziesięcioleciu po II wojnie światowej przez środki imperialistycznej propagandy w ramach wojny, przeciw państwom socjalistycznym, teoria ta stawiała znak równości między reakcyjnym ustrojem państw faszystowskich, a ustrojem socjalistycznym.
TOTALITARYZM STALINOWSKI - system stalinowski przenikał i nasycał komunizmem wszystkie dziedziny zbiorowego i indywidualnego życia. Wpajał jednostkom kult wodzą i bezwzględnie posłuszeństwo. Ludzie nie mieli prawa do prywatności. Nie było w ich życiu miejsca na praktyki religijne, na swobodne zrzeszenie się, wyrażanie swoich poglądów, indywidualny rozwój, własne inicjatywy gospodarczej.
ZIMNA WOJNA
Rozpad koalicji antyhitlerowskiej, powstanie dwóch supermocarstw i stałe pogarszanie się stosunków między nimi zaowocowało tzw. zimną wojnę, czyli okresem wrogości i izolacji pomiędzy blokami. Za początek zimnej wojny uważa się przemówienie Churchilla w 1946 r.: „od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem w poprzek całego kontynentu zapadła żelazna kurtyna. Poza tą linią leżą wszystkie stolice starych państw Europy Środkowej i Wschodniej - leży „strefa sowiecka”. Odtąd określenie „żelazna kurtyna” stało się symbolem podziału świata na dwa wrogie obozy. W czasie wojny wyobrażano sobie, że współpraca zwycięskich mocarstw trwać będzie i po pokonaniu Niemiec. Tymczasem od razu zaczęły narastać sprzeczności między Waszyngtonem a Moskwą.
Już w początkach 1946 r. Churchill przestrzegał przed sowiecką agresywnością.
W 1947 r. prezydent USA Truman ogłosił, że Stany Zjednoczone będą pomagać krajom zagrożonym przez komunizm (doktryna Trumana).
Amerykanie zainicjowali w 1947 r. akcję pomocy dla Europy, zwaną planem Marshalla.
ROZPAD WIELKIEJ KOALICJI
Wystąpienie Churchilla potwierdziło ostateczny rozpad Wielkiej Koalicji. Odtąd określenie „żelazna kurtyna” stało się symbolem podziału świata na dwa wrogie obozy, a pojęcie „zimna wojna” łączyło się z podejmowanymi przez mocarstwa zachodnie próbami powstrzymania ekspansjonizmu radzieckiego. Podziały te pogłębił spór dotyczący przyszłości Niemiec. We wrześniu 1946 roku amerykański sekretarz stanu James Byrnes zapowiedział amerykańską pomoc w odbudowie przemysłu Niemiec, a jednocześnie zakwestionował polską granicę na Odrze i Nysie.
WIELKA KOALICJA - polityczno wojskowy związek państw walczących z Niemcami i ich sojusznikami.
Dwustronne układy Wielkiej Koalicji:
- radziecko - brytyjski z 12 VI 1941 r.
- radziecko - czechosłowacki z 18 VII 1941 r.
- radziecko - polski z 30 VI 1941 r.
NA WSCHÓD OD „ŻELAZNEJ KURTYNY”
Z chwilą, gdy partie komunistyczne w krajach Europy Środkowej i Wschodniej umocniły swoją pozycję Stalin zdecydował, aby wszystkim tym krajom narzucić te same ramy działalności ideologicznej, politycznej i gospodarczej. Określiło je w swoim programie Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych powołane we wrześniu 1947 r. w Szklarskiej Porębie przez czołowych przywódców komunistycznych z siedzibą początkowo w Belgradzie, a następnie w Bukareszcie. Jedną z istotnych decyzji podjętych przez „Kominform” była uchwała o kolektywizacji rolnictwa i ścisłym powiązaniu gospodarki krajów satelickich z gospodarką radziecką. Temu miała służyć, powołana w styczniu 1949 roku w Moskwie - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej wszystkich krajów bloku. Decyzjom „Kominformu” nie podporządkowała się Jugosławia, którą w 1948 r. wykluczono z bloku. Niechętny był im także Gomułka, który uzasadnił, że kolektywizacja rolnictwa, według wzorca radzieckiego, w Polsce nie jest możliwa bez uwzględnienia pewnych odstępstw związanych ze specyfiką polskiego chłopstwa, silnie przywiązanego do własnej ziemi.
KULT I TERROR
Kult Stalina propagowano w podręcznikach szkolnych, w literaturze pięknej, w malarstwie i rzeźbie. Twórcom narzucano nowy styl, tzw. realizm socjalistyczny, zwany w skrócie socrealizmu. Ich dzieła miały przemawiać prostym językiem, gloryfikować pracę i walkę, ukazywać pochody, manifestacje, sceny fabryczne i roboty polowe, a nade wszystko utrwalać kult „Wielkiego Wodza Narodu” - Stalina. Kultowi Stalina towarzyszył nasilający się terror. Mnożyły się procesy, skazywano niewinnych ludzi na śmierć lub długoletnie więzienie. System rządzenia w państwach bloku radzieckiego opierał się nieustannym, tajnym nadzorem służb bezpieczeństwa nad społeczeństwem. Przenikał także do wnętrza aparatu terroru, dotykając w konsekwencji wielu komunistycznych przywódców, którzy ten system współtworzyli, a których skazywano na długoletnie więzienia i śmierć w pokazanych procesach.
CHRONOLOGIA
1946 r. - marzec - Winston Churchill krytykuje w Fulton politykę ZSRR wobec Europy Środkowej i Wschodniej. Początek „zimnej wojny”.
wrzesień 1946 r. - James Byrnes zapowiada amerykańską pomoc w odbudowie Niemiec i kwestionuje granicę na Odrze i Nysie.
styczeń 1947 r. - Powstanie tzw. Bizonii, utworzonej z połączenia anglosaskich stref okupacyjnych.
czerwiec 1947 r. - ogłoszenie Planu Marshalla
sierpień 1947 r. - Proklamowanie niepodległości Indii i Pakistanu
wrzesień 22-27 1947 r. - Powołanie w Szklarskiej Porębie Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych
maj 1948 r. - Powstanie państwa Izrael. Konflikt arabsko - izraelski.
czerwiec 1948 r. - Rozpoczęcie przez ZSRR blokady Berlina
luty-sierpień 1948 r. - Wymuszenie zjednoczenia partii komunistycznych i socjalistycznych w Bułgarii, Czechosłowacji, Rumunii i na Węgrzech.
15 - 21 grudnia 1948 r. - Kongres zjednoczeniowy PPR i PPS. Utworzenie PZPR.
styczeń 1949 r. - Powstanie w Moskwie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej
4 kwietnia 1949 r. - Powstanie militarnego Paktu Północnoatlantydzkiego (NATO)
20 września 1949 r. - Powstanie Republiki Federalnej Niemiec (RFN)
1 października 1949 r. - Powstanie Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL)
7 października 1949 r. - Powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD)