1. Charakterystyka przedmiotu ekonomii wg wybranego kryterium

Ekonomia jest nauką społeczna, podobnie jak socjologia. Ludzie gospodarując chcą zaspokoić swoje potrzeby. Do głównych celów ekonomicznych zalicza się:

• maksymalizacje zysków (zysk z kapitału)

• maksymalizację płac (płaca z pracy)

Ekonomię można scharakteryzować ze względu na zakres jakim się zajmuje. Wyróżniamy zatem mikroekonomię i makroekonomię.

Ujęcie mikro:

- jest to część ekonomii badająca zachowanie się ludzi w ramach gospodarstwa domowego, przedsiębiorstwa lub ewentualnie danego rynku.

- szczegółowo bada indywidualne decyzje dotyczące pojedynczych towarów.

- bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę, takie jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie (branże) gospodarki, rynki określonych produktów i usług

- zajmuje się sposobem rozwiązywania problemu rzadkości przez poszczególne podmioty gospodarujące

- bada ona cele działalności tych podmiotów i formułuje kryteria wyboru decyzji optymalnych.

- zadaniem mikroekonomii jest wyjaśnienie, jak i dlaczego dany podmiot funkcjonuje w określonych warunkach. Wymaga to precyzyjnego określenia:

• warunków, w jakich dany podmiot działa,

• celu, do jakiego dąży,

• sposobu, w jaki ten cel może osiągnąć

2. Istota praw ekonomicznych

Prawa ekonomiczne są przedmiotem ekonomii. Wywodzą się z pewnych prawidłowości ekonomicznych. Prawa ekonomiczne to stale powtarzające się zależności (związki) między elementami procesu gospodarowania. Ich identyfikacja nie jest sprawą prostą, wynika to przede wszystkim ze złożoności procesu gospodarowania.

Niektóre prawa ekonomiczne działają tylko w ściśle określonych warunkach (np. prawo popytu i podaży), inne zaś wydają się mieć charakter uniwersalny (np. prawo malejących przychodów).

Rodzaje praw ekonomicznych:

• prawa produkcji - techniczno - bilansowe, związane z procesami produkcji

• prawa podziału - charakter korzyści z podziału pracy

• prawa wymiany - popytu, podaży, rynku itp.

• prawa konsumpcji -

Cechy praw ekonomicznych:

• są obiektywne - niezależne od woli człowieka

• są historyczne - nie są wieczne, są zależne od upływającego czasu, zmieniają się wraz z czasem

• są stochastyczne - mają statystyczny charakter, działa rachunek prawdopodobieństwa: im wyższy wskaźnik stochastyczności tym większe prawdopodobieństwo.

3. Towar - czym jest? Kiedy produkt staje się towarem?

Towar to podstawowa kategoria w mikroekonomii, dzięki której możemy analizować procesy gospodarcze. Bez towaru nie ma systemu gospodarki rynkowej. Żeby produkt lub usługa stały się towarem, muszą być spełnione warunki:

• produkt musi być wytwarzany w celu sprzedaży- Nie każde wyprodukowane dobro czy usługa, mimo, że ma wartość użytkową, jest towarem (np. przetwór na zimę zrobiony przez babcie nie jest towarem, ale przetwory w sklepie towarem już są).

• musi istnieć rynek, na którym produkt będzie sprzedawany - aby towar był dobrem musi być wymiana, zaś aby była wymiana potrzebny jest rynek (Podstawowym rynkiem w Polsce jest Rynek towarów i usług).

4. Pieniądz - jego istota i możliwe funkcje

Pieniądz - powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu. Pieniądz pojawił się jako pośrednik w procesach wymiany wówczas, gdy nabrały one cech masowej powtarzalności, regularności, a więc w okresie przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej.

Uczestnictwo pieniądza w wymianie pozwoliło zastąpić dotychczasową wymianę bezpośrednią towaru na towar dwoma odrębnymi, niezależnymi od siebie aktami: towar - pieniądz i pieniądz - towar, co w istotny sposób ułatwiło i wpłynęło na rozwój wymiany towarowej.

Wartość pieniądza - realna wartość pieniądza zależy nie od jego nominału, lecz od siły nabywczej, czyli ilości i jakości dóbr, które można za określoną sumę pieniędzy nabyć. Rosnące ceny powodują, że za tą samą sumę pieniędzy możemy coraz mniej kupić.

- Miernik wartości: jako powszechny ekwiwalent pieniądz pozwala na wyrażenie w jednostkach monetarnych wartości towarów będących na rynku.
- Środek cyrkulacji: czyli obiegu lub pośrednika wymiany. Dzięki funkcjonowaniu pieniądza następuje proces rozdzielenia w czasie i przestrzeni transakcji kupna-sprzedaży.
- Środek płatniczy: cechą charakterystyczną jest oderwanie od ruchu towarów; w tej funkcji pieniądz występuje także przy pokrywaniu zobowiązań.
- Środek gromadzenia wartości: czyli akumulacji, przechowywania, nagromadzania wartości w pieniądzu jest wygodniejsza od gromadzenia kosztowności lub innych towarów.
- Pieniądz światowy: pieniądze niektórych krajów są przyjmowane na całym świecie dlatego mogą pełnić funkcje pieniądza światowego.  

5. Cena - jej istota i funkcje

Cena stanowi pieniężny wyraz wartości dóbr. Cena to ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego towaru, dobra lub usługi. W gospodarce rynkowej ceny najczęściej kształtują się na rynku w wyniku ukształtowanej relacji pomiędzy popytem i podażą (cena wolna), w pewnym zakresie kształtowane są pod wpływem producentów lub konsumentów, w nielicznych przypadkach kształtowane są przez państwo.

Posiada dwie podstawowe funkcje: informacyjną i motywacyjną.

Informują one wszystkie podmioty gospodarcze o aktualnych warunkach zawierania transakcji kupna - sprzedaży, o relacji pomiędzy popytem i podażą. Ich poziom i zmiany są podstawą podejmowania przez podmioty gospodarcze decyzji o kontynuacji lub zmianie swojego zachowania w procesie gospodarowania, przystosowaniu do zmieniających się warunków rynkowych.

Cena może być mniejsza, większa lub równa od wartości. Gdy popyt jest większy to cena jest większa od wartości. Gdy popyt maleje, a większa jest podaż - cena również maleje.

6. Rynek - jego istota i funkcje

Rynek - zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu miedzy kupującymi a sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług.

Rynek - transakcje kupna i sprzedaży oraz warunki, w jakich one przebiegają.

Rynkiem właściwym jest rynek towarów i usług.

Podział rynku ze względu na:

1) zasięg terytorialny

1. Lokalny

2. Regionalny

3. Krajowy

4. Zagraniczny

5. Międzynarodowy

6. Światowy

2) przedmiot wymiany:

• Dóbr i usług

• Czynników wytwórczych

• Finansowy

3) stopień i rodzaj konkurencji

• Konkurencji doskonałej (wolna)

• Konkurencji monopolistycznej (to pozbawiony barier wejścia i wyjścia rynek, na którym działa wielu producentów; występuje niejednorodność produktu-powoduje ona, że producenci mogą wpływać na cenę i dysponują niewielką siła monopolistyczną)

• Oligopolu (rynek, na którym działa kilka bądź kilkanaście firm, bariery wejścia są tu dość wysokie, linia popytu na produkty oligopolistów opada, mają oni znaczny wpływ na podaż i na cenę)

• Monopolu (to rynek, na którym działa nie zagrożony inwazją przybyszów jedyny dostawca produktu w gałęzi, może on zmieniać podaż i w ten sposób ustalać cenę)

• Firmy dominującej

4) dominację podmiotu rynku

1. Sprzedawcy

2. Nabywcy

Funkcje rynku:

1. rynek jako podstawowe źródło informacji dla podmiotów gospodarujących - wyborów dokonują kupujący (jakie dobra nabyć) oraz sprzedający (co, ile i jakimi metodami produkować)

2. rynek jako miejsce i instrument weryfikacji przydatności produkowanych dóbr -dobra, które nie znajdują nabywców na rynku, przestają być produkowane, natomiast zwiększa się produkcję tych, które są chętnie kupowane

3. rynek jako miejsce i instrument wyceny dóbr - to rynek decyduje o poziomie ceny i jej zmianach

4. rynek jako podstawowy czynnik wpływający na racjonalne wykorzystanie zasobów czynników wytwórczych - producenci dążą do zastosowania najtańszych metod produkcji, aby nie zostać wyeliminowanymi z rynku przez konkurentów

7. Granica możliwości produkcyjnych

Wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji.

Produkcyjność to miara efektywności, z jaką dobra i usługi są produkowane. Każdy podmiot gospodarczy ma granicę możliwości produkcyjnych i możliwość zaspokojenia potrzeb. W każdych warunkach podmiot gospodarczy jest czymś ograniczany. Funkcję graniczną wyznaczają zasoby i możliwość rozwiązywania problemu rzadkości. Zasoby służąc do wytwarzania dóbr, stanowią czynniki produkcji (praca i przedsiębiorczość, kapitał oraz ziemia surowce naturalne). Zasoby dzielą się na:

- zasoby ludzkie - praca (ludzie wraz z ich umiejętnościami i doświadczeniem). Zasoby ludzkie mogą być ilościowe i jakościowe.

- zasoby naturalne - dobra dane przez naturę, a nie wytworzone przez człowieka. Zasoby naturalne mogą być odnawialne i nieodnawialne.

• zasoby kapitałowe - kapitał finansowy (np. środki pieniężne, papiery wartościowe) i rzeczowy.

Wszystkie zasoby są ograniczone i mają swoją cenę. Zgromadzone zasoby w określonej proporcji stanowią istotę przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwie nie może być za dużo i za mało zasobów. Analiza zasobów zwraca uwagę na problem rzadkości (ograniczoności zasobów). Problem rzadkości pojawia się gdy zapotrzebowanie, czyli ilość dóbr, którą ludzie chcieliby posiadać w ciągu roku przewyższa zdolności produkcyjne - ilość dóbr, którą ludzie są zdolni wytworzyć w ciągu roku. Pojęcie rzadkości wiąże się z tym, że ilość danego dobra jest nie wystarczająca, aby zaspokoić potrzeby wszystkich. Nasze potrzeby rosną szybciej niż możliwości ich zaspokajania. Z problemem rzadkości są związane koszta alternatywne (wskaźnik utraconych korzyści).

Ograniczoność zasobów i dostępnych technologii, zmusza do dokonywania wyborów najbardziej pożądanych celów i środków służących do ich realizacji. Wybór może być dokonywany w ramach granicy możliwości produkcyjnych. Granica możliwości produkcyjnych przedstawia graficznie różne kombinacje produkcji dwóch dóbr w pewnym okresie przy pełnym wykorzystaniu zasobów i technologii produkcji. Wzrost korzyści z podjętej decyzji wiąże się z koniecznością poniesienia kosztu alternatywnego. Kosztem alternatywnym jest utrata wartości, jaką można było uzyskać w wyniku zastosowania zasobów do produkcji innych dóbr i usług. W procesie dokonywania wyborów podmioty gospodarujące kierują się zasadą optymalizacji decyzji.

8. Prawo popytu

POPYT to ilości towaru, jakie nabywcy gotowi są zakupić przy różnych poziomach ceny, w określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że inne czynniki (inne niż cena) pozostają stałe.

PRAWO POPYTU - głosi ono, że wyższym cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów, czyli wzrostowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu, a niższym cenom -większe ilości dokonywanych zakupów, czyli spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu.

Analizujemy go z punktu widzenia konsumenta. Funkcja popytu to kombinacja ceny i ilości. Poza popytem ważne są dochody, gdyż jeśli ceny rosną a dochód nie to popyt na towary zmaleje. Może na to wpłynąć reklama czy sezonowość produktu. Popyt produktu jest różny dla różnych ludzi, zależy od indywidualnych cech konsumenta, np. inny będzie dla kobiety, a inny dla mężczyzny.

Inne czynniki wpływające na popyt:

7. ceny innych dóbr

• dobra substytucyjne (zamienne)

• dobra komplementarne (uzupełniające się)

• dobra neutralne

9. Prawo podaży

Analizujemy z punktu widzenia przedsiębiorstwa. Im wyższa cena tym wyższa podaż, choć reaguje ona także bez związku z ceną: ważne są koszty produkcji, ich poziom, np. gdy ceny energii idą w górę to podaż ma tendencję spadkową (brak opłacalności). Mogą się też zmieniać ceny surowców niezbędnych do produkcji i to także wpływa na wielkość podaży

PRAWO PODAŻY - wyższej cenie rynkowej odpowiada większa jego ilość dostarczana na sprzedaż, ponieważ przy wyższych cenach zwiększają się przychody producentów, co przy niezmienionych warunkach produkcji podniesie ich zyski.

10. Prawo popytu i podaży

Nałożenie się na siebie dwóch mechanizmów - służy do wyznaczania ceny.

Czynniki poza cenowe wpływające na zmianę wielkości popytu: dochody konsumentów, gusty i preferencje, substytuty i dobra komplementarne, liczba ludności, przewidywanie cen relatywnych.

Czynniki poza cenowe wpływające na zmianę podaży: ceny czynników produkcji, technologia, podatki i subsydia, przewidywania cen, ilość przedsiębiorstw w gałęzi.

Nadwyżka podaży nad popytem - spadek cen

Nadwyżka popytu nad podażą - wzrost cen

Cena równowagi - wypadkowa cen, wynika ze stanu rynku

11. Elastyczność popytu - czynniki które wpływają na elastyczność, rodzaje elastyczności.

Elastyczność cenowa popytu zależy od:

5. Liczby dostępnych substytutów dobra bądź usługi będącej przedmiotem badanego popytu; im większa liczba substytutów, tym elastyczność cenowa popytu większa; substytuty dają możliwość wyboru i - ewentualnie - łatwiejszej rezygnacji z dotychczasowego przedmiotu zakupów; stwarzają też szansę na wzrost zakupów danego dobra, gdy substytuty drożeją.

6. Czasu, jakim dysponuje nabywca podejmujący decyzję zakupu; im dłuższy czas, tym wyższa elastyczność popytu - większa bowiem szansa na znalezienie ewentualnego substytutu.

7. Udział danego dobra czy usługi w całkowitych wydatkach nabywcy; im ten udział jest większy, tym popyt jest bardziej elastyczny.

8. Skuteczności akcji promocyjnej produktu; skuteczna akcja edukacyjno - reklamowa prowadzi do obniżenia elastyczności cenowej popytu wskutek przyczynienia się do wzrostu zaufania czy przywiązania do znaku firmowego.

Rodzaje elastyczności:

• cenowa - siła oddziaływania ceny na popyt

• mieszana - jak zmiana ceny towaru X wpływa na popyt towaru Y

• dochodowa - jak zmieni się popyt na dane towary, gdy zmienią się dochody

12. Od czego zależy popyt konsumenta? Czynniki wpływające na jego zachowanie, możliwy model konsumenta.

Konsument jako podmiot gospodarujący racjonalizuje swoje zachowania, jest podmiotem suwerennym - niezależnym, trzeba go traktować jak partnera, który ma określone potrzeby, preferencje.

Zmiany zachowań konsumentów:

• Wybory konsumenta zgodne są z jego własnym interesem - konsument sam definiuje swoje interesy. Mogą one być ekonomiczne lub społeczne, niektóre będą zbieżne, niektóre ważniejsze od innych. Konsument będzie chciał zaspokajać swoje potrzeby.

• Wybory między alternatywami konsumpcji w oparciu o dostępne informacje - konsument ma zawsze jakąś alternatywę, która jest dokonywana w oparciu o dostępne informacje. Taką informacją będzie np. cena lub marka (informuje o jakości towaru).

• Substytucyjność między dobrami w procesach wyboru konsumenta.

Konsument , dokonując wyboru będzie brał pod uwagę:

- Ceny innych dóbr - czy są dobra substytucyjne? - czy jakiś produkt można zastąpić innym, o tych samych właściwościach, cechach i jaka jest ich cena. Jakie są dobra komplementarne - uzupełniające się? Np. samochód i benzyna. Jak wzrost ceny jednego produktu (np. benzyny) wpłynie na chęć zakupu drugiego (samochodu)?

- Dochód - jeżeli dochody konsumenta rosną, to popyt na różne dobra również wzrasta.

- Gust - kształtowany przez wygodę, zwyczaje, modę.

- Użyteczność produktu - czy produkt zaspokaja potrzeby konsumenta.

Konsument może być ograniczany przez swój budżet - przez swoje dochody i wydatki.

13. Budżetowe ograniczenia konsumenta. Optimum konsumenta.

Budżet konsumenta:

1. Dochody:

• dochody płacowe

• dochody pozapłacowe

2. Wydatki konsumenta:

• wydatki na konsumpcję produktów i usług

• oszczędności konsumenta

14. Istota procesów produkcji.

Produkcja- odbywa się, aby potrzeby mogły zostać zaspokojone. Każdy rodzaj pracy, który służy zaspokojeniu potrzeb ludzkich i za który ludzie chcą zapłacić, nazywamy pracą produkcyjną. Produkcja dostarcza zarówno dóbr jak i usług.

Czynniki kształtujące produkcję:

- CZYNNIKI STAŁE - ich podaż nie może być szybka i łatwa do zmienienia (np. budynki fabryczne):

3. krótki okres - jest to czas, w którym podaż przynajmniej jednego czynnika produkcyjnego jest stała. W tym czasie firma może jedynie zmniejszyć lub zwiększyć zużycie czynników produkcji, aby zmieniać swoją produkcję.

4. Długi okres - jest to czas potrzebny firmie na zmianę wszystkich czynników produkcji, które wykorzystuje. ( stałe i zmienne).

- CZYNNIKI ZMIENNE - czynniki, których podaż może być szybko i łatwo zmienna (większość rodzajów pracy, surowce, paliwa, energia elektryczna, narzędzia ręczne).

15. Koszta alternatywne

Koszt alternatywny - otrzymanie większej ilości jednego dobra jest możliwe jedynie pod warunkiem zmniejszenia produkcji innego dobra.

Koszt alternatywny - (ang. „opportunity cost”) to wartość poniechanej działalności alternatywnej, na którą się nie zdecydowaliśmy, albowiem wybraliśmy coś innego. Ponieważ w świecie rzadkich zasobów każdy wybór oznacza poniechanie innej możliwości, najlepszą miarą ekonomiczną podjętej działalności jest właśnie koszt alternatywny. Miarą kosztu alternatywnego jest wartość najcenniejszego poniechanego wariantu.

20. ISTOTA GOSPODARKI - W UJĘCIU MAKROEKONOMICZNYM

Makroekonomia jako system zintegrowanych ze sobą rynków (rynku finansowego, rynku towarowego, oraz rynku pracy).

Spadek dynamiki PKB = recesja, która powoduje wzrost bezrobocia i inflacji.

(są to zwykle załamania wynikające z kryzysu).

Najgorszy stan w gospodarce to stagnacja, w tedy gospodarka zatrzymuje się w bezruchu.

Gdy obniżają się wartości na rynkach pierwotnych, to obniżają się też wartości na rynkach wtórnych.

Z tego też wynika fakt, że załamanie na jednym rynku wpływa na inne rynki.

Skutki załamania rynku finansowego wpływają też na waluty, stopy procentowe, indeksy giełdowe, oraz ceny. (nawiązuje do punktu 21, popyt globalny i podaż)

Całą istotą gospodarki w ujęciu makroekonomicznym, są systemy powiązań miedzy rynkami.

18. Podział rynków z punktu widzenia mechanizmu konkurencji i struktury.

1. od strony podaży ( sprzedającego ) :

1. czysta konkurencja ( pyt. 26 ),

2. konkurencja monopolistyczna ( pyt 28 )

3. oligopol - rynek składający się z kilku sprzedających, którzy są bardzo wrażliwi na strategie cenowe i marketingowe innych sprzedających,

4. monopol pełny ( pyt 27 ).

2. od strony popytu :

1. czysta konkurencja - ogromna liczba kupujących,

2. konkurencja monopsonowa - istnieje wtedy, gdy na rynku działa stosunkowo duza liczba kupujących,

3. oligopson - rynek zdominowany jest przez kilku kupujących,

4. monopson - wielu małych dostawców, a tylko jeden duży odbiorca.

25. Bank centralny

Instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski. Jego funkcje to emisja rodzimej waluty - złotego, a także pełni rolę banku banków i jest bankiem skarbu państwa. Formułuje cele polityki pieniężnej państwa, nadzoruje działalność banków komercyjnych, reguluje podaż pieniądza w obiegu.

Europejski Bank Centralny to bank centralny w UE.

Funkcje EBC:

• kontrola polityki pieniężnej państw UE, również tych które nie są w eurosystemie (jak np. Polska)

• emisja euro

• określa zasady rozliczeń i płatności pomiędzy państwami wewnątrz UE

• zbieranie danych statystycznych potrzebnych dla prowadzenia polityki monetarnej

• funkcjonowanie systemów płatniczych

• zapobieganie fałszerstwom banknotów

współpracę z innymi organami w zakresie regulacji rynków finansowych.

19. Proces monopolizacji i jego podstawowe formy

Monopol istnieje wtedy gdy na rynku działa tylko jeden dostawca dobra lub usługi. Na takim rynku nie ma konkurencji, gdyz nie ma konkurentów. Monopolista zaopatruje cały rynek. Monopolista nie musi troszczyć się o ceny wyznaczone przez konkurentów, gdyż nie ma żadnych konkurentów.

Monopol może określić albo cenę swojego produktu, albo zamierzoną wielkość sprzedaży, nie może jednak kontrolować krzywej popytu.

Monopol może kontrolować wielkość podaży na rynku, dlatego może on wpływać na cenę.

Jak powstają monopole?

1. Droga usankcjonowaną przez prawo. ( rząd może zagwarantować firmie pozycję monopolistyczną, czyniąc nielegalnym wejście do danej gałęzi przemysłu innych firm. Większość znacjonalizowanych gałęzi przemysłu to legalne monopole. Prawo również może zapewnić posiadaczom patentów wyłącznie prawo do zaopatrywania rynku w produkty opatentowane.)

2. przez konkurencję (ostra konkurencja może doprowadzić do tego, że słabsze i mniej efektywne firmy wypadną z rynku. Możliwe jest, że w końcu jedna firma zdominuje całą gałąź przemysłu)

3. przez połączenie firm (kiedy w danej gałęzi przemysłu działa niewiele względnie niedużych firm, to ciąg fuzji i przejęć firm może doprowadzić do sytuacji monopolu.

4. przez tworzenie karteli (kartek istnieje wtedy, gdy pojedyncze firmy w danej gałęzi przemysłu uzgodnią ograniczenie swojej produkcji do pewnej umówionej wielkości i wyznaczą wspólną cenę.

5. przez posiadanie rzadkich surowców.( kiedy złoża pewnych surowców naturalnych skoncentrowane są w określonych rejonach, to ich posiadacze maja znaczną siłę monopolistyczną, np. złoża złota w Afryce Południowej

Monopol i bariery wejścia. Firma może utrzymać pozycje monopolisty tylko wtedy, gdy inne firmy nie mogą z nią konkurować. Bariery powstrzymujące inne firmy do wejścia do przemysłu mogą przybierać kilka form:

1. Prawo

2. Korzyści skali ( bardzo duża firma może być chroniona przed konkurencją dzięki wielkiej skali swojej działalności. Produkcja na ogromną skalę umożliwia wytwarzanie po bardzo niskich kosztach przeciętnych. Każdej nowej firmie planującej wejście do tej samej gałęzi przemysłu będzie bardzo trudno osiągnąć tak niskie koszty przeciętne lub będzie to wręcz niemożliwe. Przyczyna może być brak odpowiednich środków lub niemożność podjęcia ryzyka uruchomienia produkcji w skali dorównującej już działającym firmom.

3. Reklama (Produkty pewnych dużych firm mają ustalona markę, której znajomość jest podtrzymywana ciągłą i kosztowną reklamą. Dla nowych firm wejście na taki rynek jest bardzo trudne, gdyż musiałyby one przeprowadzić bardzo kosztowne kampanie reklamowe w celu rozpropagowania nowej marki.

4. Geografia ( posiadacze rzadkich i cennych surowców mineralnych chronieni są przed konkurencją tak długo, aż nowe złoża zostaną odkryte lub wynalezione substytuty.

5. Restrykcyjna polityka handlowa. (firmy działające w danej gałęzi przemysłu mogą współdziałać, aby utrudniać wejście nowych firm na rynek)

Monopolizacja - proces powstawania monopoli w wysoko rozwiniętej gospodarce kapitalistycznej, będący efektem koncentracji kapitału i produkcji.

Głównymi skutkami monopolizacji są: z jednej strony - zwiększenie, usprawnienie i unowocześnienie produkcji, z drugiej zaś - ograniczenie wolnorynkowej konkurencji; przejawiającej się m.in. dyktowaniem cen przez monopolistów; ograniczeniu negatywnych rezultatów koncentracji w gospodarce służą prawa i instytucje antymonopolowe.

Proces monopolizacji - podmioty nie musza zbytnio optymalizować kosztów, poluzowanie wydatków nie zmniejszające rentowności przedsiębiorstwa. Celem tych procesów jest zwiększenie stopy zwrotu. Te nadzwyczajne korzyści nazywamy korzyściami monopolizacyjnymi.

Monopolizacja oparta jest na:

- koncentracji kapitału - akumulacja finansowa, zwiększenie kapitału wynikające z zysków

- centralizacji kapitału (produkcji) - łączenie wcześniej indywidualnych kapitałów (odbywa się to na giełdach) oligarchia finansowa.

Kryzys urealnia wartość firmy.

Recesja - tempo wzrostu jest bliskie zeru, jest wysokie bezrobocie, nie ma inflacji, sytuacja jest zmienna

Stagnacja - tempo wzrostu jest niskie i utrzymuje na tym poziomie przez długi czas, wysokiemu bezrobociu towarzyszy wysoka inflacja.

Nawis inflacyjny - nadwyżka podaży nad popytem.

Poprzez procesy monopolizacyjne przechodzimy do makroekonomii - procesy koncentracji i centralizacji kapitału(pojawia się skala międzynarodowa)

Formy monopolizacji

1. Pool(ring) - jest luźnym porozumieniem zawieranym w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć, takich jak prowadzenie wspólnej polityki cenowej, określenie rynków zbytu lub tworzenie wspólnych funduszy, np. do prowadzenia gry na giełdzie. Porozumienie to ma najczęściej charakter doraźny. Jest dosyć często zawierane w okresie złej koniunktury, a rozwiązywane, gdy pojawiają się oznaki ożywienia w gospodarce.

2. Kartel - podobnie jak pool, powstaje w celu ograniczenia konkurencji miedzy przedsiębiorstwami należącymi do branży. Porozumienia przedsiębiorstw wytwarzający określony produkt z reguły dotyczą poziomu cen, rozmiarów produkcji i rynków zbytu. Ograniczając produkcję kartel sztucznie winduje cenę, co umożliwia maksymalizacje zysku. Zysk monopolowy z reguły dzieli się między uczestników kartelu proporcjonalnie do ustalonych kontyngentów produkcji. Prowadzi to do ostrej walki o limity produkcji, skłania do nieprzestrzegania przyjętych umów, częstych zmian układu sił wewnątrz kartelu oraz narastania konfliktów kończących się często rozwiązaniem kartelu. Kartel jest więc zazwyczaj porozumieniem monopolistycznym o krótkotrwałym charakterze.

3. Syndykat - jest organizacja przedsiębiorstw zbliżona do kartelu, powoływaną w tym samym celu. Powstaje wspólne biuro handlowe zrzeszonych firm, które w ich interesie prowadzi politykę cen i zajmuje się zbytem towarów. Zadaniem syndykatu jest również określenie globalnych rozmiarów produkcji oraz wyznaczanie limitów produkcji dla firm wchodzących w jego skład. Syndykat, podobnie jak pool i kartel jest związkiem samodzielnych przedsiębiorstw. W przypadku konfliktów i nieporozumień łatwo może być rozwiązany.

4. Trust - zrzeszone w nim przedsiębiorstwa tracą osobowość prawną i niezależność ekonomiczną. Trust powstaje najczęściej w drodze łączenia przez przedsiębiorstwa swoich kapitałów i poddania się wspólnemu kierownictwu lub opanowania jednego przedsiębiorstwa przez inne, np. przez wykup jego akcji. Trustem zarządza rada wykonawcza, która posiadane przez firmy akcje lub udziały zastępuje zaświadczeniami trustowymi, przydzielając je proporcjonalnie do posiadanych uprzednio akcji (udziałów). Zyski przedsiębiorstw wchodzących w skład trustu płyną do wspólnej kasy, a następnie są dzielone proporcjonalnie do posiadanych przez nie udziałów w truście.

5. Koncern - jest związkiem przedsiębiorstw mających osobowość prawną, działających pod wspólnym zarządem jako całość gospodarcza, należąca do jednego właściciela. Silne, dominujące przedsiębiorstwo przez wykup akcji innych przedsiębiorstw, w drodze fuzji organizacyjnych lub w inny sposób uzyskuje kontrolę nad pozostałymi przedsiębiorstwami. Formalnie prowadzą one nadal samodzielną działalność gospodarczą. Jest ona jednak silnie podporządkowana interesom centrali, która określa długookresową strategię rozwoju, politykę i rynki zbytu. Wszelkie formy konkurencji między tymi przedsiębiorstwami podlegają likwidacji. Koncerny mogą rozwijać się w oparciu o powiązania pionowe (obejmujące przedsiębiorstwa z pokrewnych lub uzupełniających się gałęzi przemysłu,np. w skład koncernu samochodowego wchodzą przedsiębiorstwa metalurgiczne, chemiczne, elektryczne) lub powiązania poziome (obejmujące firmy tej samej branży).

6. Konglomerat - jest szczególnym typem porozumienia monopolistycznego, które pod jednym kierownictwem skupia, obok podstawowej działalności produkcyjnej, także inne nie związane z nią formy aktywności gospodarczej( produkcyjnej, handlowej lub usługowej). Konglomeraty zaczęły rozwijać się po drugiej wojnie światowej w wyniku ekspansji dużych koncernów. Zaczęły one poszukiwać możliwości lokowania kapitału poza podstawową sferę działalności. Motywem powstawania konglomeratów jest m.in. chęć rozłożenia ryzyka i zabezpieczenie się przed oskarżeniem praktyki monopolistyczne.

7. Holding - jest zwykle spółką akcyjną, która posiada akcje różnych przedsiębiorstw, najczęściej należących do jednej gałęzi przemysłu, w ilościach zapewniających jej sprawowanie kontroli nad ich działalnością. Zazwyczaj holding powstaje w wyniku wymiany akcji przedsiębiorstwa na akcje holdingu lub przez rynkowy wykup akcji przedsiębiorstwa. Tworzeniem holdingów zainteresowane są często wielkie przedsiębiorstwa lub banki, które chcą uzyskać kontrolę nad powiązanymi z nimi w jakiś sposób firmami.

Produkt krajowy brutto jego istota i sposoby obliczania.

Produkt krajowy brutto (PKB) to miernik produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze
zlokalizowane na obszarze danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po ich
potrąceniu - w cenach czynników wytwórczych (cenach netto).

PKB różni się od produktu narodowego brutto (PNB) tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat
zagranicznych. PKB, w odróżnieniu od PNB, obejmuje wyłącznie produkcję wytworzoną w danym kraju i nie uwzględnia różnic dotyczących przynależności państwowej lub narodowej działających w danym kraju podmiotów gospodarczych.

Sposoby obliczania:

• Ujęcie działowo- gałęziowe
  PKB=Wpiz+Wd-(Wm+Wn) w poszczególnych działach gospodarki
  
  Wpiz- wartość przeniesiona i wartość zachowana
  Wd- wartość dodana
  Wm- wartość materiałów
  Wn- wartość usług

• Ujęcie dochodowo- zasobowe
  PKB=Wpłn.+Wz+Wnkp
  
  Wpłn.- wartość płac pracowników najemnych
  Wz- wartość zysków
  Wnkp- wartość niedochodowych kosztów pośrednich, gdzie
  Wnkp=Wa+Wpdp
  Wa- wartość amortyzacji
  Wpdp- wartość podatków pośrednich

• Ujęcie wydatkowe
  PKB=Wki+Wpib+Wrz+(Ex-Im)
  
  Wki- wartość konsumpcji, gdzie
  Wki=Wdt+Wn+Wbk
  Wdt- wartość dóbr trwałego użytku
  Wn- wartość usług
  Wbk- wartość bieżącej konsumpcji
  Wpib- wartość prywatnych inwestycji majątkowych i przyrostu zapasów
  Wrz- wartość zakupów rządowych
  Ex- eksport
  Im- import

Wzrostem gospodarczym nazywane jest zwiększanie się w danym okresie strumieni dóbr i usług wytwarzanych w gospodarce i pożądanych przez ludzi.
.
Wzrost gospodarczy polega więc na rozszerzeniu i ulepszeniu materialnych i osobowych czynników produkcji. Wymaga to ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego.

Wzrost gospodarczy oznacza długofalowe zmiany ilościowe, czyli takie które mogą być odwzorowane przez konkretne zależności liczbowe. Stąd mierzy się go przede wszystkim wielkością produktu krajowego brutto w ujęciu globalnym ( ukazuje potencjał danej gospodarki na tle gosp. Innych krajów) lub w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

. Czynników wzrostu gospodarczego jest wiele. Podstawowe z nich to :

- ilość i jakość siły roboczej,

- zasoby naturalne,

- wielkość nakładów inwestycyjnych,

- poziom technologii i informatyki

- warunki socjokulturowe.

Inwestycje są najważniejszym czynnikiem pośrednio wpływajacym na wzrost dochodu narodowego a tym samym na - wzrost gospodarczy.

Inwestycje są to nakłady gospodarcze służące do

• odtwarzania kapitału zużywającego się w procesie produkcji, a więc i utrzymaniu zasobów kapitału na niezmienionym poziomie (amortyzacja)

• wzrostu zasobów kapitału

W potocznym rozumieniu przez pojęcie inwestycji rozumie się procesy budowy nowych obiektów produkcyjnych i nieprodukcyjnych oraz ich wyposażenia. Inwestycje dzielą się na 4 główne grupy:
1) maszyny i urządzenia
2) konstrukcje i budowle (mosty, drogi, budynki fabryczne, magazyny)
3) wyposażenie nowych obiektów produkcyjnych w środki obrotowe
4) budynki mieszkalne (szpitale, żłobki, szkoły)

Inwestycje nieprodukcyjne są oczywiście tak samo niezbędne jak inwestycje produkcyjne, ale podobnie jak praca nieprodukcyjna nie wpływają bezpośrednio na wzrost produkcji i dochodu narodowego.

Przyrost dochodu narodowego zależy przede wszystkim od inwestycji produkcyjnych oddanych do użytku w danym roku. Efektywność inwestycji jest ważnym czynnikiem determinującym rozmiary akumulacji. Chcąc utrzymać poziom stopy życiowej ludności, uwzględniając wzrost jej liczby, trzeba na akumulację przeznaczać tym więcej środków, im niższa jest efektywność inwestycji. Inwestycje te przynoszą większą wartość dochodu narodowego niż przynosiły zamortyzowane środki trwałe.

Tempo wzrostu dochodu narodowego zależy od stopy inwestycji oraz od efektywnosci inwestycji. Co obrazuje poniższy rysunek. Im wyższa stopa inwestycji tym - przy innych czynnikach nie zmienionych- wyższe tempo wzrostu dochodu narodowego ( gdy stopa inwestcji wynosi i₀ tempo wzrostu wynosi g₀ gdy stopa rośnie do i₁ tempo wzrostu podnosi się do g₁ . Podobnie jest z efektywnością inwestycji. Jej wzrost pociąga za sobą wzrost dochodu narodowego.

Zasoby - istota i podział. Kiedy zasób staje się czynnikiem produkcji?

Zasoby (ang. resources) to wszystko, co jest potrzebne do wyprodukowania wyrobu, a czego brak spowodowałby niewykonanie planu. W tym znaczeniu zasobami są, przede wszystkim, surowce i materiały (podstawowe i pomocnicze), moce przerobowe (produkcyjne) liczone czasem dostępności maszyn (odpowiednich rodzajów) i pracowników (odpowiednich zawodów i specjalności), media zasilające, narzędzia oraz pieniądze.

Podział zasobów:

- zasoby ludzkie - niezwykle istotną cechą kapitału ludzkiego są zdolności człowieka do uczenia się i w konsekwencji do ciągłego rozwijania swej wiedzy. Wiedza ta służy z kolei do coraz bardziej skutecznego wykorzystania i przekształcania zasobów naturalnych i kapitałowych w dobra zaspokajające potrzeby ludzkie.

- zasoby naturalne - nie są wytworem pracy ludzi lecz darem natury, aczkolwiek człowiek staje się ich właścicielem i wykorzystuje je dla wytwarzania produktów i usług. Zasoby takie jak ziemia, surowce mineralne i roślinne, woda są często produktami podstawowymi dla wytwarzania wielu towarów finalnych i półproduktów. Zasoby dzielą się na odnawialne i nieodnawialne. Szczególną kategorię stanowią zasoby odnawialne (ang. renevable resources). Tak nazywane są zasoby naturalne, które odtwarzają się co najmniej tak szybko, jak są zużywane, przykładowo: energia słoneczna, wiatru, pływów morskich.

- zasoby kapitałowe - rozumie się najczęściej wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka. Do rzeczowych zasobów należą środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszelkie maszyny, narzędzia, instalacje przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmiotami pracy są surowce i półfabrykaty które służą do wyprodukowania danego dobra.

Planowanie zasobów (ang. resource planning) odnoszone jest do planu produkcji, lecz może być uzależnione od planów nadrzędnych, jak np. strategiczny program działalności przedsiębiorstwa czyli "business plan". Dotyczy to tych zasobów, których pozyskanie wymaga dłuższego czasu realizacji.

Czynniki produkcji - materialne lub niematerialne zasoby niezbędne do wytwarzania dóbr w postaci towarów i usług.

W klasycznym ujęciu wyróżnia się następujące czynniki produkcji:

• ziemia oraz naturalne surowce posiadane przez ludzi. Ceną ziemi jest renta gruntowa.

• praca to wysiłek ludzki włożony w wytworzenie danego dobra, ceną pracy jest płaca,

• kapitał to dobra wytworzone uprzednio przez ludzi używane do produkcji innych dóbr. Są to budynki, narzędzia i maszyny. Ceną kapitału są odsetki.

Poziom niektórych czynników produkcji można zmieniać dość szybko, podczas gdy zmiana poziomu innych czynników produkcji może trwać długo. Prowadzi to do pojęć krótki okres i długi okres. W krótkim okresie ulegać zmianie może poziom tylko niektórych czynników produkcji, podczas gdy poziom pozostałych, najczęściej kapitału, pozostaje stały. W długim okresie poziom wszystkich czynników produkcji może ulec zmianie.

W celu zaspokojenia swoich potrzeb człowiek przekształca w procesie produkcyjnym dostępne mu zasoby na dobra (tak konsumpcyjne jak i produkcyjne).

ZASOBY - są to dobra służące do produkcji ( wytwarzania ) innych różnorodnych dóbr. nie są jednak w prostym przełożeniu czynnikami produkcji. zasoby spełniają służebną rolę w procesie produkcji.
Z ekonomicznego punktu widzenia wyróżniamy trzy podstawowe grupy zasobów:
zasoby ludzkie	zasoby naturalne	zasoby kapitałowe
ludzie wraz z ich umiejętnościami i doświadczeniem	dobra dane przez naturę, nie wytworzone przez człowieka;	kapitał rzeczowy i finansowy

PRACA					ZIEMIA (ZASOBY NATURALNE)
Pierwotne czynniki produkcji (nie są produktami procesu gospodarczego)
CZYNNIKI PRODUKCJI to dobra używane do produkcji innych dóbr
to nakłady dóbr lub usług użytkowane przez przedsiębiorstwa w procesach produkcyjnych; czynnikami produkcji są więc usługi tych zasobów; kupując pracę - kupuje się usługę siły roboczej, a nie samych ludzi dzielone są ze względu na ich właściwości ekonomiczne
Wtórne czynniki produkcji (nakład, który jest produktem procesu gospodarczego)
KAPITAŁ (formy)
FIZYCZNY (trwałe środki)						FINANSOWY
Fabryki, urządzenia, zapasy.						Pieniądz, akcje, obligacje,

---