MASY WYCISKOWE
Masy wyciskowe służą do wiernego przeniesienia warunków pola protetycznego w jamie ustnej na modele gipsowe umożliwiające precyzyjne wykonawstwo protez na etapie laboratoryjnym. Masy wyciskowe powinny spełniać określone wymagania: nieszkodliwość dla tkanek jamy ustnej, łatwość zarabiania, przyjemny smak, zapach, odpowiedni czas wiązania, dokładne odwzorowanie pola protetycznego, trwałość nadanego w jamie ustnej kształtu, odpowiednią wytrzymałość mechaniczną, łatwość oddzielania od modelu.
Masy wyciskowe dzielimy na:
a) masy wyciskowe sztywne, zaliczamy tu: gips wyciskowy, masy Stentsa, masy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe, woski wyciskowe, gutaperkę;
b) masy wyciskowo elastyczne, zaliczamy do nich: masy hydrokoloidalne (agarowe i alginatowe), masy elastomerowe (polisulfidowe, silikonowe, polieterowe).
Inny podział mas wyciskowych dotyczy sposobu ich tężenia. Zgodnie z tym podziałem wyróżniamy:
a) masy tężejące w wyniku reakcji chemicznych (gips wyciskowy, masy alginatowe, masy elastomerowe, masy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe);
b) masy termoplastyczne (gutaperka, masy Stentsa, hydrokoloidalne agarowe, woski wyciskowe).
1. Masy wyciskowe sztywne
1.1. Gips wyciskowy
Głównym składnikiem jest półwodny siarczan wapniowy z dodatkiem środków zapachowych i barwiących oraz kredy i talku. Zawiera także dodatek katalizatorów dodatnich, jak siarczan potasowy, sól kuchenną oraz katalizatorów ujemnych, jak ałun glinowo-potasowy, boraks, cytrynian sodu. Masę uzyskujemy przez rozmieszanie proszku w wodzie w stosunku 2:1. Zastosowanie: szczególnie wyciski sytuacyjne do protez stałych w metodzie pierścieniowej. Zalety: dokładność -niewielka ekspansja w czasie wiązania, niezmienność kształtu przez długi czas, taniość, dostępność. Wady: trudność pobierania wycisków, problemy w oddzielaniu wycisku od modelu, nieprzyjemny smak, częsta konieczność łamania wycisków i wyjmowania segmentami.
1.2. Masy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe
Masy te inaczej zwane pastami wyciskowymi produkowane są w postaci pasty umieszczonej w dwóch tubkach. Jedna z nich zawiera substancje podstawowe: tlenek cynku, tlenek magnezu, kalafonia, oleje mineralne. Druga zawiera katalizator, którego podstawę stanowi eugenol, a jako dodatki stosuje się oliwę, oleje, żywice gumowe oraz talk. Masa tężeje w wyniku reakcji chemicznej między tlenkiem cynku a grupami OCH i OH eugenolu, w wyniku czego powstają kryształy eugenolanu cynku. Masę rozrabiamy zwykle przez zmieszanie jednakowych ilości obu past na płytce za pomocą szpatułki, aż do uzyskania jednolitego koloru mieszaniny. Masa wiąże kilka minut, co umożliwia wykonanie testów czynnościowych przy pobieraniu wycisków czynnościowych. Ze względu na płynną konsystencję masy po zarobieniu, nie wywiera ona za dużego ucisku na błonę śluzową pola protetycznego, warunkując wierność jego odwzorowania.
Zastosowanie : wyciski czynnościowe i wyciski podścielające, wyciski mukodynamiczne. Zalety: dokładność odwzorowania, nieznaczne zmiany objętości, łatwość oddzielenia od modelu gipsowego po ogrzaniu, stabilność wycisku.
Wady: eugenol może wywoływać podrażnienia błony śluzowej, wykazują adhezję do tkanek (możliwość ubrudzenia pacjenta, stąd konieczność izolowania warg i policzków wazeliną).
NEOGENATE, ZOE, REPIN
2. Masy wyciskowe elastyczne
2.1. Masy alginatowe
Zaliczany ją do mas hydrokoloidalnych. Koloid to układ niejednorodny, składający się z fazy rozpraszającej (ciecz -w tym przypadku woda) i fazy rozproszonej. Istotą tężenia tej masy jest nieodwracalny proces przechodzenia zolu w żel na skutek reakcji chemicznej, podczas to której alginian sodu reagując z siarczanem wapnia tworzy nierozpuszczalny alginian wapnia. Dodatkami są ziemia okrzemkowa -jako wypełniacz, fosforan trójzasadowy -opóźniacz reakcji (daje czas na wykonanie czynności związanych z pobieraniem wycisku), środki smakowe, zapachowe i barwiące.
Masę rozrabia się w misce gumowej, wsypując odpowiednią ilość proszku oraz wlewając ściśle określoną ilość wody. Energicznie mieszamy przez około 0.5 do 1.5 minuty. Niektóre masy, jak np. Kromopan w czasie zarabiania zmieniają barwę, co informuje nas, w którym momencie zaprzestać tej czynności a przystąpić do pobierania wycisku. Czas zestalania masy w jamie ustnej wynosi od 1.5 do 2 minut.
Zastosowanie: wyciski wstępne, wyciski zębów przeciwstawnych, wyciski pod protezy częściowe
Zalety: łatwość pracy, niska cena, hydrofilność, łatwo oddzielają się od modelu gipsowego, przyjemne dla pacjenta, w miarę dokładne.
Wady: mała wytrzymałość mechaniczna, zbyt duża elastyczność, wymagająca podparcia całego wycisku ścianami łyżki, konieczność natychmiastowego odlania modelu, wynikłe z podatności na zmiany objętościowe w powietrzu atmosferycznym i w wodzie.
KROMOPAN, YPEN, ZELGAN, XANTALGIN
2.2. Masy agarowe (hydrokoloidalne odwracalne)
Składają się z wody (ponad 80%) oraz agaru (14%). Agar jest sacharydem i powstaje z wyciągu z morskich wodorostów agar-agar. Dodatkowymi składnikami są: boraks, podnoszący odporność mechaniczną oraz siarczan potasu, ułatwiający wiązanie gipsu w miejscu kontaktu z wyciskiem. Postępowanie w przypadku tych mas, polega na ogrzaniu masy w kąpieli wodnej na specjalnych podgrzewaczach do temperatury 60-65 stopni. Dochodzi wówczas do przejścia materiału żelu w zol. Po ostudzeniu do temp. 40 stopni, substancja zaczyna się żelatynizować, by w temp. 37 stopni przejść całkowicie w stały żel.
Zastosowanie: głownie do wycisków protez częściowych przy nierównoległych filarach i dużych podcieniach oraz do wielokrotnego używania w pracy laboratoryjnej przy powielaniu modeli do protez szkieletowych i niektórych protez stałych.
Zalety: duża wytrzymałość mechaniczna, dokładność odwzorowania, ekonomiczność masy. Wady: wymaga specjalnego unitu do wycisku, niebezpieczeństwo poparzenia pacjenta, wymaga natychmiastowego odlewu -masa chłonie wodę.
2.3. Masy elastomerowe
Masy te sprzedawane są w postaci dwuskładnikowej (najczęściej w tubkach), jedną część stanowi baza, drugą -katalizator. Masę tę przygotowujemy, mieszając ręcznie lub mechanicznie oba składniki w ściśle określonych przez producenta proporcjach, aż do uzyskania jednorodnej substancji. Materiały te produkowane są w różnych konsystencjach. Najgęstsza o konsystencji kitu (putty body, heavy body), gęstej pasty (regular body) i płynnej ( light body). Różne konsystencje wynikają z faktu, iż najczęściej masami tymi wykonuje się wyciski dwuwarstwowe, w których to materiał putty lub heavy stanowi podstawę wycisku , a materiał light, nałożony na heavy dodatkowo polepsza precyzję wycisku.
Zastosowanie: wyciski do protez stałych można również stosować do wycisków czynnościowych dla protez całkowitych oraz wycisków dopełniających.
Wśród mas elastomerowych wyróżniamy: silikonowe, polieterowe, polisulfidowe.
2.3.1.Masy silikonowe
Masy silikonowe dzielimy na dwie grupy:
a) kondensacyjne (typ C, typ I), b) addycyjne (typ A, typ II).
2.3.1.1. Masy kondensacyjne
Baza zawiera polimer silikonowy z terminalnymi grupami hydroksylowymi oraz wypełniacz. Katalizator zawiera związki wyzwalające sieciowanie: alkoksyortokrzemiany i polimery silikonowe, zawiera też kaprylan cynowy, będący aktywatorem reakcji. Podstawą tężenia tych mas jest reakcja kondensacji, w której to łańcuchy polimeru silikonowego łączą się ze sobą dodatkowo przez czynnik sieciujący, tworząc łańcuchy usieciowane z wytworzeniem cząsteczki alkoholu. Alkohol ten odparowuje z masy. Proces polimeryzacji tych mas nie jest zakończony w momencie uzyskania przez nią odpowiedniej twardości. Przebiega on jeszcze po wyjęciu łyżki z ust pacjenta. Wskazane jest natychmiastowe wykonanie modelu.
Zalety: łatwość zarabiania, duża wytrzymałość mechaniczna, dobry kontrast przy ocenie wycisku, nie wymagają łyżek indywidualnych.
Wady: odlewanie w krótkim czasie, hydrofobowe, łatwo odkształcalne.
C SILIKON, ZETAPLUS, XANTOPREN, ORANWASCH
2.3.1.2. Masy addycyjne
Baza zawiera polimer silikonowy z terminalnymi grupami wodoro-krzemowymi oraz związek zawierający grupę krzemiano-winylową. Katalizator zawiera kwas chloro-platynowy. Podstawą twardnienia tych mas jest reakcja addycji, w której to nie dochodzi do wytwarzania nowych produktów. Związek krzemiano-winylowy prowadzi do usieciowania polimerów silikonowych. Proces polimeryzacji tych mas ulega zakończeniu już w ustach pacjenta. Model gipsowy można odlać po kilku dniach. Nie wskazane jest natychmiastowe odlewanie modelu, ze względu na wodór uwalniany w procesie polimeryzacji.
Zalety: stabilność wymiarów, duża wytrzymałość mechaniczna, dobry kontrast, hydrofilność, kilkukrotne odlewanie.
Wady: drogie, trudne do odlania.
EXPRESS, ELITE, BISICO, BLEND-A-GUM, KKD KONDISIL
2.3.2. Masy polieterowe
Baza zawiera nienasycony polieter z terminalnymi grupami iminowymi, plastyfikator i wypełniacz. Katalizator zawiera sulfoniany aromatyczne, kwas krotonowy, plastyfikator, wypełniacz. Podstawą twardnienia jest polimeryzacja kationowa, w wyniku której następuje sieciowanie grup iminowych.
Zalety: najwyższa precyzja, najmniejsza kurczliwość wśród elastomerów 0.1% , duża wytrzymałość mechaniczna, długa stabilność wymiarów (do 7 dni), duży kontrast, hydrofilność, kilkukrotne odlewanie.
Wady: wysoka cena, duża sztywność i trudne zarabianie.
IMPREGNUM, IMPREGNUM PENTA, PERMADYNE PENTA
2.3.3. Masy polisulfidowe
Baza zawiera polimer polisulfidowy oraz wypełniacz. Katalizator zawiera dwutlenek ołowiu, siarkę oraz olej. Twardnienie polega na tym, iż dwutlenek ołowiu wyzwala polimeryzację oraz powoduje sieciowanie poprzez utlenianie grup SH polimeru polisulfidowego i tworzenie wiązań S-S między jego łańcuchami.
Zalety: duża wytrzymałość mechaniczna, duży kontrast, łatwość zarabiania, kilkuktotne odlewanie, dobra elastyczność.
Wady: konieczność stosowania łyżek indywidualnych, hydrofobowe, nieprzyjemny zapach, brudzące, największa kurczliwość wśród elastomerów, mogą ulegać zmianom objętościowym pod wpływem czasu.
PERMELASTIC, STALK