H. Markiewicz „Rodzaje i gatunki literackie” (genologia literacka)

→ Podział literatury pięknej na EPIKĘ, DRAMAT i LIRYKĘ wywodzi się z TRADYCJI STAROŻYTNYCH

Poezja → do czasów romantyzmu nazwa szeroka - obejmująca twórczość literacką (1830 - nowożytne pojęcie liryki)

PODZIAŁ → ze względu na charakter podmiotu mówiącego

1. genus dramaticum - wypowiedź postaci stworzonych przez autora

2. genus enarnativum - wypowiedź samego poety

3. genus commune - utwór łączący narrację autorską i przytoczone wypowiedzi postaci kreowanych przez poetę

LITERATURA NAUKOWA → TENDENCJE:

1. DIAGNOSTYCZNA: Definiując rodzaj literacki poprzestaje na wskazaniu cech obiektywnych i łatwo dostrzegalnych

2. ESENCJALNA: stara się wyliczyć cechy dla danego rodzaju ISTOTNE

Ad. 1 - Zorientowana sprawdzawczo, analitycznie tworzy pojęcia klasowe, treściowo ubogie.

Ad. 2 - Prowadzi do pojęć typologicznych, nieraz - typów idealnych.

STAIGER:
W każdym utworze, z niejednakową siłą, działają wszystkie trzy pierwiastki rodzajowe.

KLEINER:

Liryka - zindywidualizowany podmiot mówiony

Epika - nieokreślony, znika poza światem przedstawionym

Dramat - Zobiektywizowanie; ukształtowanie samoistne podmiotu.

J. PETERSEN/E. HIRT:

Liryka - monologiczna prezentacja stanu

Epika - monologiczna relacja o czynności

Dramat - dialogiczna prezentacja czynności

Prezentacja: cecha wspólna liryki i dramatu.

Monologiczność: cecha wspólna epiki i liryki.

Akcyjność: cecha wspólna epiki i dramatu.

Hegel, Schelling:

Liryka - subiektywność

Epika - obiektywność

Dramat - subiektywność + obiektywność

Rozróżnienie na podstawie odmienności świata przedstawionego:

Liryka - uczucie, przeżycie

Epika - zdarzeniowość, akcyjność

Dramat - zdarzeniowość, akcyjność

Wspólna cecha tych rodzajów pragmatycznych.

Kate Hamburger:

Liryka - wypowiedź egzystencjalna o rzeczywistości

Epika i dramat - kreują rzeczywistość funkcjonalną

ODRĘBNOŚC CZASU - rozróżnienie:

Jean Paul:

Liryka - teraźniejszość

Epika - przeszłość

Dramat - przyszłość

→ Częste koncepcje przypisujące któremuś z rodzajów:

- bezczasowość

- niewspółmierność z czasem realnym

Kleiner:

Liryka - poezja subiektywnego ujęcia tematu, poezja wyraźnie określonego podmiotu mówiącego

Epika - poezja zobiektywizowanego tematu

Dramat - poezja subiektywnego słowa zobiektyzowanych, odrębnych podmiotów mówiących

N. FRYE → klasyfikacja

↓

- sposób komunikowania dzieła literackiego

- obecność/nieobecność w nim autora, postaci i audytorium

	autor	postaci	Audytorium
Epika (wygłasz.)	+	-	+
Fiction (napis.)	-	-	+
Dramat (odgr.)	-	+	+
Liryka (spiew.)	+	-	-

Frye: rozróżnienie w literaturze dwóch trybów:

- Fikcjonalny

- Tematyczny - górują znaczeniem autor i odbiorcy

na 1 planie: postacie fikcyjne

WYZNACZNIKI POEZJI

→ (dawniej) forma metryczna, mimesis

→ odrębność języka poetyckiego (ozdobność, konkretność, obrazowość, dominująca funkcja autoteliczna)

LITERATURA PIĘKNA

→ Łączy się z przynajmniej jedna z następujących cech:

1. fikcjonalna modyfikacja wypowiedzi

2. obrazowość bezpośrednia - wywoływanie wyrazistych wyobrażeń

3. obecność funkcji autotelicznej

UTWÓR EPICKI

Tekst monologiczny o funkcji przedstawiającej, z niewielkim nasileniem funkcji emotywnej.

DRAMAT

Tekst wielopodmiotowy; funkcje: przedstawiająca, wolicjonalna, silny udział funkcji emotywnej i wyróżniającej.

LIRYKA

Utwory krótkie, wyrażane językiem poetyckim, wypowiadające uczucia, przeżycie lub choć subiektywne ujęcie tematu.

Tekst monologiczny o funkcji przedstawiającej lub wolicjonalnej; duże nasilenie funkcji emotywnej i autotelicznej.

Granice między zakresem odmian rodzajowych - płynne

Istnieją utwory o charakterze pośrednim, mieszanym.

Liryka:

1. liryka bezpośrednia

2. liryka pośrednia

1. liryka indywidualna

2. liryka zbiorowa

1. liryka „ja” autorskiego

2. liryka maski, roli

KAYSER:

- liryka opisu

- liryka apelu

- liryka pieśniowa

SKWARCZYŃSKA:

- liryka osobista

- medialna (skierowana do 2 osoby)

- sytuacyjna

EPIKA

1. Wielkie formy epickie

2. Małe (ewentualnie średnie) formy epickie

FRYE - odmiany rodz. FICTION:

1. powieść (postaci ukazane w sposób realny)

2. romans (postaci stylizowane)

3. wyznanie (powieść zindywidualizowana, introwert.)

4. anatoma (satyryczna panorama społeczna)

DRAMAT:

1. Dominująca jakość emotywna i charakter rzeczywistości przedstaw.

- tragedie

- komedie

- farsa

- gatunki mieszane

2. Przeznaczenie realizacyjne

- dz. teatr.

- dz. operowe

- dz. filmowe

- dramat książkowy

3. Kompozycja

- otwarta

- zamknięta

4. Dominanta

akcja - postać - kronika

5. Charakter „dziania się”

- dramat o akcji jednolitej

- dramat epizodyczny

- dramat statyczny

---