opracowane pytania na kolokwium z zaburzeń(GAUL)


1.Biologiczne przyczyny zaburzeń rozwoju i zachowania dziecka

  1. Czynniki genetyczne działające przed zapłodnieniem i tuż po zapłodnieniu (faza jajowa)

  1. na komórkę rozrodczą

  1. na zygotę

chromosomopatie)

  1. Czynniki zewnątrzpochodne działające po zapłodnieniu (w ontogenezie)

  1. na zarodek i płód

  1. na dziecko w czasie porodu (encefalopatie okołoporodowe)

  1. na dziecko po urodzeniu (encefalopatie wczesnodziecięce lub określone zespoły zaburzeń psychoneurologicznych

2.Społeczne przyczyny zaburzeń rozwoju i zachowania dziecka

1. Środowisko rodzinne dziecka

  1. warunki bytowe rodziny

  2. struktura rodziny (pełna - rozbita, jednopokoleniowa - wielopkoleniowa, wielodzietna - jednodzietna)

  3. atmosfera w rodzinie

  1. system wychowawczy dominujący w rodzinie

  1. Instytucje edukacyjne (przedszkole, szkoła)

  1. wymagania przerastające możliwości dziecka

  2. wadliwe relacje społeczne jako źródło urazów

  1. Sytuacje traumatyczne

3.Trzy znaczenia pojęcia normy

  1. Statystyczne (średnia lub przeciętna)

Statystyczna ocena częstotliwości występowania danego zachowania pozwala ustalić tzw normy rozwojowe, tj. wskaźniki określające poziom rozwoju jednostki czynności psychicznych i ruchowych spotykany najczęściej w danej grupie wiekowej.

Ocenianie wyniku jako normalnego w znaczeniu statystycznym nie musi być oceniane jako wynik pożądany.

Statystyczne ujęcie pojęcia normy wykorzystywane jest w określaniu rozmiaru i głębokości zaburzeń.

  1. Społeczno-kliniczne

Symptomy patologiczne:

  1. symptomy obiektywne

obserwowalne w zachowaniu objawy nieprzystosowania - zachowanie nie służy zaspokajaniu potrzeb osobistych ani rozwiązywaniu zadań stawianych jednostce w danej sytuacji

  1. symptomy subiektywne

przykre uczucia przeżywane przez dziecko, nie ujawniane na zewnątrz; mogą towarzyszyć symptomom obiektywnym lub występować w sposób izolowany

Wykrywanie symptomów wymaga zawsze odniesienia ich do aktualnej sytuacji życiowej badanego dziecka i do norm społecznych, w jakich funkcjonuje (względny charakter symptomów)

Społeczno-kliniczne ujęcie normy wykorzystywane jest przy opisie jakościowym zaburzeń

  1. Teoretyczne

Normalna jest ta jednostka, która posiada cechy pozytywne składające się wzorzec osobowy (wzorce osobowe różnią się w zależności od przyjętej koncepcji teoretycznej)

Teoretyczne ujęcie normy wykorzystywane jest do wyznaczanie kierunków i celów terapii i oceny jej skuteczności.

4.Klasyfikacja zaburzeń rozwoju i zachowania dziecka

ze względu na:

  1. rodzaj

( za H. Spionek)

dodatkowo wymienić należałoby

  1. rozległość i głębokość

  1. dynamikę (czas wystąpienia i trwania)

  2. przyczyny i patomechanizmy

5.Klasyfikacja stopni upośledzenia umysłowego

Klasyfikacja stopni rozwoju umysłowego mierzonego testem D.Wechslera

Prawidłowy rozwój umysłowy:

Pogranicze normy

Lżejsze upośledzenie

Głębsze upośledzenie

6.Charakterystyka niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim

  1. Spostrzeganie:

Sprawność spostrzegania zasadniczo w normie. Wolny tok spostrzegania. Spostrzeżenia nieprecyzyjne, trudności z wyróżnianiem istotnych szczegółów. Zdolność do percepcji muzyki

  1. Uwaga

Uwaga dowolna, często dobra koncentracja na materiale konkretnym. Problemy z koncentracją na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia. Ograniczony zakres uwagi.

  1. Pamięć

Dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się przypadki wybitnie dobrej „pamięci fotograficznej”. Słaba pamięć logiczna i dowolna. Uczenie się bez zrozumienia, wymagające wielu powtórzeń. Wolne tempo uczenia, ale możliwe jest nauczenie się piosenki, czy wiersza.

  1. Mowa

Opóźniony rozwój mowy: pojedyńcze wyrazy do 3 roku życia. Zdania w 5-6 roku życia. Trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi. Agramatyzmy. Częste wady wymowy. Mały zasób słownictwa.

  1. Myślenie

Dominuje myślenie konkretno-obrazowe nad myśleniem pojęciowo-słownym. Upośledzone abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumowanie przyczynowo-skutkowe, wnioskowanie i tworzenie pojęć. Mała samodzielność myślenia, zwolnione tempo, mała płynność i giętkość. Słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli. Umiejętność definiowania pojęć konkretnych, brak umiejętności definiowania pojęć abstrakcyjnych.

  1. Rozwój ruchowy

Opóźniony rozwój ruchowy. Brak precyzji ruchów, ruchy słabo skoordynowane. Możliwe osiągnięcie pełnego zakresu samoobsługi. Możliwe opanowanie czynności zawodowych i dobre ich wykonywanie.

  1. Procesy emocjonalno-motywacyjne i dojrzałość społeczna.

Osłabiona kontrola emocji, popędów i dążeń. Zdolność do uczuć wyższych. Możliwe osiągnięcie znacznego stopnia uspołecznienia.

7.Charakterystyka niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowanym

  1. Spostrzeganie

Obniżona sprawność spostrzegania. Spostrzeganie cech konkretnych, nie odróżnianie cech cech ważnych.

  1. Uwaga

Trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej. Dobra koncentracja uwagi przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna.

  1. Pamięć.

Zdarza siędobra pamięć mechaniczna. Ograniczony zakres pamięci. Bardzo wolne tempo uczenia się.

  1. Mowa

Znacznie opóźniony rozwój mowy. Pojedyńcze wyrazy. Możliwe wypowiedzi zdaniem. Zdania proste, krótkie. Liczne agramatyzmy. Wadliwa, niewyraźna wymowa. Ograniczony zasób słownictwa.

  1. Myślenie

Słabo rozwinięte myślenie pojęciowo-słowne. Myślenie ma charakter konkretno-obrazowy. Upośledzone rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia. Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli. Pojęcia definiowane są przez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony i „przez użytek”

  1. Rozwój ruchowy

Poważnie opóźniony rozwój ruchowy. Dość dobre radzenie sobie z samoobsługą. Ruchy mało precyzyjne, niezgrabne. Wolne tempo czynności ruchowych. Wyuczalność w zakresie prostych czynności zawodowych, które mogą być wykonywane pod nadzorem.

  1. Procesy emocjonalno-motywacyjne i dojrzałość społeczna

Wrażliwość emocjonalna, silne przywiązywanie się do opiekunów. Słaba kontrola emocji, popędów i dążeń.

9. Charakterystyka MPD

Etiologia

Mózgowe porażenie dziecięce powstaje w wyniku działania różnorodnych niekorzystnych czynników zaistniałych w okresie ciąży lub w okresie okołoporodowym:

Obraz kliniczny

Niezwykle ważną sprawą, mającą w dużej mierze wpływ na obraz kliniczny m.p.d. jest stopień rozwoju i dojrzałości o.u.n. w momencie, w którym zadziałały czynniki patogenne.

Częstość występowania m.p.d. ocenia się na 1,5-3 na 1000 żywo urodzonych dzieci.

Podziały opublikowane w piśmiennictwie uwzględzniają różne postacie kliniczne m.p.d. Najbardziej rozpowszechniony jest podział Ingrama, oparty na kryteriach topograficznych i uwzględniający szereg postaci klinicznych m.p.d. W podziale tym uwzględnia się następujące postacie kliniczne m.p.d.:

Postać ta jest wywołana głównie niekorzystnymi czynnikami okołoporodowymi (np. zespołem niedotlenienia płodu itp.) W omawianej postaci klinicznej m.p.d. objawom jednostronnego porażenia nierzadko towarzyszą choreoatetozy (ruchy mimowolne). W zajętych kończynach stwierdza się zaburzenia czucia, zwłaszcza kinestetycznego i dyskryminacji, wzmożone napięcie mięśniowe, patologiczne odruchy. W miarę wzrastania dziecka pojawiają się: upośledzenie wzrostu niedowładnych kończyn, zaburzenia wegetatywne, zaburzenia w polu widzenia.

Rozwój umysłowy w tej grupie dzieci na ogół jest nieznacznie opóźniony, a głębsze upośledzenie umysłowe zdarza się w tej postaci wyjątkowo. U dzieci tych mogą występować zaburzenia mowy, padaczka oraz zaburzenia emocjonalne.

Ta postać kliniczna m.p.d. obejmuje głównie kończyny dolne, tj. niedowład w kończynach dolnych ze wzmożeniem napięcia mięśniowego i patologicznymi odruchami przeważa nad niedowładem w kończynach górnych. Postać ta szczególnie często występuje u wcześniaków. Cechuje ją duża różnorodność obrazu klinicznego, zależna od umiejscowienia zmian i ich nasilenia, a także innych towarzyszących zaburzeń (np. zaburzenia wzroku i słuchu, mowy). Dziecko uniesione ku górze wykazuje wyraźną skłonność do krzyżowania nóżek. Rozwój umysłowy dzieci z tą postacią kliniczną zazwyczaj jest z pogranicza normy. U pewnej liczby dzieci może występować padaczka, a także zaburzenia emocjonalne.

Pojęcie to odnosi się do tych postaci m.p.d., w których kończyny górne są niedowładne w stopniu większym niż dolne.. Jest to jedna z najcięższych postaci klinicznych m.p.d. Pacjenci wykazują często objawy głębokiego upośledzenia umtysłowego oraz niekiedy objawy rzekomoopuszkowe (trudności w połykaniu, zaburzenia wydzielania śliny, aspiracja wydzieliny do dróg oddechowych oraz dysartria ),. U dzieci tych często występują napady padaczkowe.

Należy ona do rzadziej spotykanych postaci m.p.d. (10-15%). Oprócz objawów móżdżkowych (ataksja - niezborność ruchów, bezład, zaburzenie koordynacji ruchów) spotykas się tu także postacie mieszane, np. ataksję z obustronnym porażeniem kończyn. Główną cechą różnicującą jest w tych przypadkach napięcie mięśniowe, które w postaci móżdżkowej jest obniżone. Poziom umysłowy dzieci zazwyczaj jest tu prawidłowy, jednak zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, a zwłaszcza zaburzenia mowy (głównie o typie dysartrii) mogą utrudniać im naukę w szkole. Dzieci te mogą mieć ponadto zaburzenia równowagi, drżenie zamiarowe, dysmetrię (brak właściwej miary w ruchach).

W zależności od o rodzaju stwierdzanych ruchów mimowolnych rozróżnia się postaci: dystoniczną (dystonia - wzmożone napięcie niektórych grup mięśni, np. karku, szyi, kończyn, połączone z ruchami mimowolnymi), atetotyczną (atetoza - występowanie niezależnych od woli, nierytmicznych, powolnych ruchów zlokalizowanych najczęściej w obrębie kończyn górnych, a zwłaszcza palców), pląsawiczą (pląsawica - szybkie nieskoordynowane ruchy nakładające się na ruchy dowolne różnych grup mięśniowych) lub przebiegającą jedynie z obecnością zmian w napięciu mięśniowym. Nierzadko u tego samego pacjenta mogą współistnieć ze sobą różnego typu ruchy mimowolne. Ta postać kliniczna m.p.d. spowodowana jest najczęściej niedotlenieniem i chorobą hemolityczną (konflikt Rh). Dzieci te cechuje najczęściej w miarę prawidłowy rozwój intelektualny. Często jednak występuje u nich niedosłuch, a nawet głuchota. Napady padaczkowe w tej postaci klinicznej m.p.d. występują rzadko. Stwierdzane zaś są w niej zaburzenia mowy o charakterze dyskinetycznym (mimowolne ruchy w obrębie narządu artykulacyjnego). Ciężkość zaburzeń w tej postaci ocenia się na podstawie stopnia upośledzenia czynności w życiu codziennym dziecka. Ze względu na możliwość wczesnej diagnostyki i wykonania transfuzji wymiennej tę postać kliniczną m.p.d. stwierdza się w ostatnich latach znacznie rzadziej.

Niektórzy autorzy ponadto uwzględniają jeszcze w swoich podziałach postać MPD z zajęciem jednej lub trzech kończyn.

Większość podziałów uwzględnia ponadto istnienie postaci mieszanych.

10. Zaburzenia współwystępujące z MPD

11. Autyzm

Autyzm wczesnodziecięcy został po raz pierwszy opisany przez amerykańskiego psychiatrę Leo Kannera, amerykańskiego psychiatry dziecięcego, w roku 1943. Opisał 11 dzieci, które obserwował przez około 5 lat. Odkrył u nich pewną ilość zachowań typowych, różniących się od tych, jakie występują u dzieci psychotycznych, czy dzieci upośledzonych umysłowo. Opisał te zachowania jako wyjątkowy syndrom i nadał mu nazwę „autyzm wczesnodziecięcy”. Za fundamentalny objaw uznał to skrajna samotność autystyczna, której towarzyszy niezdolność do wchodzenia w relacje z innymi osobami.

Autyzm wczesnodziecięcy jest rodzajem ogólnego zaburzenia rozwojowego charakteryzującego się

nieprawidłowym lub zaburzonym rozwojem przed 3 rokiem życia, objawiającym się w trzech obszarach:

Oprócz tych swoistych cech diagnostycznych występują też inne objawy, takie jak:

Częstość występowania autyzmu ocenia się na 2 - 5 przypadków na 10 000 dzieci. U chłopców występuje cztery razy częściej niż u dziewczynek.

Objawy kliniczne

W okresie niemowlęcym są niecharakterystyczne, mało uchwytne, chociaż często od początku dzieci te budzą niepokój rodziców.

Jedne z nich są spokojne, nie płaczą, nawet, gdy są głodne albo mają mokro. Inne przeciwnie - pomimo zaspokajania ich wszystkich potrzeb są ciągle niespokojne i płaczliwe.

Jedne i drugie nie wyciągają rąk do matki, nie uśmiechają się, nie przytulają, nie rozpoznają osób, nie reagują na mowę, jakby były głuche.

Objawy autyzmu mogą się pojawiać po wcześniejszym prawidłowym rozwoju dziecka i w sposób charakterystyczny uwidaczniać się około 2-3 roku życia.

Charakterystyczna dla autyzmu wczesnodziecięcego jest niemożność nawiązania przez dziecko kontaktu z innymi, nawet najbliższymi osobami. Na wszelkie próby kontaktu pozostaje bierne i obojętne. Bywa tak, że protestuje krzykiem i ucieczką. Przytulone, sztywnieje, nie skłania główki, albo czynnie protestuje wyrywając się. Osoby traktuje jak przedmioty. Zdarza się, że poznaje poprzez obmacywanie, opukiwanie, wąchanie.. Nie szuka pomocy u innych, nie sygnalizuje, że jest głodne, że coś je boli. Nie naśladuje czynności innych osób. Niektóre dzieci akceptują bierny kontakt, ale same nie próbują nawiązać kontaktu z innymi osobami. Zdarza się, że w późniejszych okresach dziecko z autyzmem wykazuje oznaki przywiązania do bliskich dorosłych osób, zawsze jednak izoluje się od rówieśników.

U dzieci autystycznych występują znaczne zaburzenia komunikacji zarówno werbalnej, jak i pozawerbalnej. U niektórych z nich mowa jest niewykształcona od początku, a u innych występuje regres w posługiwaniu się nią, po wcześniejszym jej prawidłowym rozwoju; jest pozbawiona ekspresji i monotonna. Nieprawidłowe są akcent, tempo, natężenie i intonacja głosu. Występują neologizmy, agramatyzmy i echolalia. Dziecko z autyzmem nie odpowiada na stawiane mu pytania, ale bardzo często je powtarza, używając tych samych słów i intonacji głosu. Nieprawidłowo używa zaimków osobowych, mówi o sobie w drugiej albo trzeciej osobie. Dziecko, które potrafi mówić, tylko „mówi”, nie rozmawia i nie jest zainteresowane tym, co mówią inni.. zdarza się, że dzieci te zasłaniają uszy, jak gdyby nie chciały słuchać tego, co, co inni za pomocą słów chcą im przekazać.. Mogą zupełnie nie reagować na głośną mowę, na dźwięki o dużym nasileniu, za to w innych okolicznościach reagują panicznym lękiem na szepty i szelesty.

Komunikacja pozawerbalna jest także i tych dzieci zaburzona i nie służy do porozumiewania się z innymi osobami. Nie reagują na mimikę, gesty i zachowanie innych. Zazwyczaj nie patrzą wprost na człowieka, nie koncentrują wzroku na twarzy innych, obrzucają ludzi powierzchownym, szybkim spojrzeniem. Mimika, gesty i zachowanie także nie służą do nawiązywania interakcji społecznych. Nie uśmiechają się, nie wyciągają rąk do matki, nie przytulają się.

Zabawy dziecka z autyzmem są pozbawione fantazji i wyobraźni. Nie naśladują w zabawie innych dzieci; bawią się samotnie, często bronią się przed zbliżaniem innych osób. Zabawy są stereotypowe, monotonne, często przedmiotami, które u innych dzieci nie wzbudziłyby żadnego zainteresowania (darcie papieru, kręcenie sznurka, obracanie talerzyka). Zabawki często układają w szereg, Wiele czynności podejmowanych przez dzieci autystyczne może mieć charaktere autostymulacji U dziecka autystycznego obserwuje się wiele czynności o wręcz rytualnym charakterze (bieganie w podskokach, chodzenie na palcach, klaskanie, spoglądanie przez palce, trzepotanie rękoma, opukiwanie przedmiotów).

Dzieci z autyzmem przywiązują dużą wagę do zachowania nienaruszonego stanu otoczenia: lękiem i niepokojem reagują nawet na drobne i dla innych niezauważalne jego zmiany

Często są sprawne ruchowo i mają atrakcyjny wygląd

Sensoryzmy - podwyższony lub obniżony próg wrażliwości na bodźce różnego rodzaju, efektem czego jest poszukiwanie lub, przeciwnie obrona przed bodźcami.

Na obraz kliniczny autyzmu wczesnodziecięcego ma wpływ poziom rozwoju intelektualnego. Jest on bardzo zróżnicowany. Ok. 60% dzieci autystycznych ma znacznie obniżony iloraz inteligencji.

U około 10 % mamy do czynienia z wybitnymi uzdolnieniami.

U wielu dzieci występują tzw zdolności wysepkowe, np.: bardzo dobra pamięć mechaniczna, spostrzegawczość wzrokowa, umiejętność liczenia w pamięci, zdolności plastyczne.

Diagnoza

Kryteria diagnostyczne autyzmu wg DSM-IV

Dziecko spełnia kryteria diagnostyczne autyzmu, jeśli występuje u niego co najmniej 6 objawów z kategorii wymienionych poniżej, w tym przynajmniej 2 z kategorii pierwszej i 1 z każdej z dwóch pozostałych kategorii. Początek musi nastąpić przed ukończeniem 3 roku życia.

Pierwsza kategoria: jakościowe upośledzenie interakcji społecznych

Druga kategoria: jakościowe zaburzenia w porozumiewaniu się

Trzecia kategoria: ograniczone, sztywne, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności

Narzędzia diagnostyczne:

Autism Behavior Checklist (ABC)

Early Social Communication Scales

Etiologia

Leo Kanner wysunął dwie hipotezy, z których jedna skłaniała się ku lokalizowaniu przyczyn autyzmu w czynnikach natury psychogennej, a druga w czynnikach organicznych.

W 1967 roku Bruno Bettelheim opublikował koncepcję, która za autyzm wczesnodziecięcy obwiniała chłodnych, niekochających, czasem przeintelektualizowanych rodziców. Dziecko satjące wobec frustrującego i destruktywnego świata, wycofuje się z niego i odwraca się od ludzi.. Poglądy Bettelheima należały do nurtu teorii psychoanalitycznych, dominujących w latach 50-tych i 60-tych XX wieku. Teoria ta dominowała w poglądach na autyzm prze mniej więcej 10 lat, aż do roku 1975. Do jej porzucenia przyczynił się zarówno wzrost zainteresowania naukami behawioralnymi i biologicznymi oraz brak dowodów naukowych, niezbędnych do jej utrzymania.

W 1961 roku, Ferster próbował wyjaśnić autystyczne zachowania, posługująć się analizą historii wzmocnień u danego dziecka. Ta behawioralna koncepcja także nie uzyskała poparcia empirycznego, ale przyczyniła do rozwoju metod terapii autyzmu.

Dane kliniczne zaprzeczają temu, że przyczyną autyzmu wczesnodziecięcego są chłodni, niekochający rodzice, czy błędy albo zaniedbania wychowawcze. Można mówić tylko o ty, że czynniki środowiskowe wpływają na rozwój tego zaburzenia i prognozę, co do dalszego przystosowania się dziecka.

Autyzm jest zaburzeniem neurologicznym.

Do dziś brak jednoznacznych wyjaśnień, jaki jest mechanizm powstawania autyzmu; dlaczego dzieci autystyczne zachowują się w taki specyficzny dla nich sposób.

Wśród przyczyn wymienia się:

Nie ma jednoznacznych dowodów na genetyczne uwarunkowanie autyzmu, są jednak pewne przesłanki z badań nad bliźniętami różno i jednojajowymi pozwalające wnioskować, że czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę w etiologii tego zaburzenia. Mówi się też o pewnej genetycznie uwarunkowanej podatności, która w połączeniu z innymi patogennymi czynnikami może spowodować autyzm.

Badacze zgadzają się, że zaburzenie to ma w dużej mierze charakter poznawczy i społeczny oraz, że ma wielorakie przyczyny biologicznej. Zaburzenie to dotyczy tego obszaru funkcjonowania poznawczego, który odpowiedzialny jest za spostrzeganie i nadawanie znaczeń. Osoby dotknięte autyzmem nie potrafią przystosować się do naszego świata - nie posiadają zorganizowanego systemu pojęć porządkującego świat, pozwalającego na refleksję o przeszłości, interpretację teraźniejszości i robienie projektów na przyszłość.

Nie potrafią posługiwać się językiem. Język to system znaków. Każdy znak stanowi związek dwóch elementów - znaczącego i znaczonego. Dzieci autystyczne nie potrafią łączyć dwóch elementów składowych znaku w całość. Potrafią np. nauczyć się, że słowo „kot” oznacza konkretnego kota, ale z trudem przychodzi im zrozumieć, że oznacza ono wszystkie koty.

Mowa dziecka autystycznego jest sztuczna, bezosobowa, przesadnie uroczysta, wypracowana i skomplikowanaczęsto w dziwacznie budowanych zdaniach przeplatają się potocznie używane zdania i dziwaczne słowa.

Słowa, które oznaczają pojęcia abstrakcyjne, to znaczy takie, które nie mają materialnych, dostępnych zmysłom odpowiedników są dla autystyków ogromną przeszkodą - nie rozumieją ich i nie potrafią się ich nauczyć.

Duże trudności sprawia im rozumienie słów o podwójnym znaczeniu - konkretnym i przenośnym.

Często występują echolalie (bezpośrednie i odroczone) - powtarzanie usłyszanych, czasem długich wypowiedzi. Te powtarzane zdania, czy partie zdań nie są adekwatnie stosowane.

Zdarza się, że dziecko autystyczne nadaje zasłyszanym fragmentom mowy bardzo osobiste znaczenie.

Wiele dzieci autystycznych nigdy nie nauczy się mówić. Sytuacje takie są częste wśród autystów dotkniętych równocześnie upośledzeniem umysłowym

Dziecko autystyczne nie rozumie wszystkich znaczeń niezależnie od zmysłów, jakimi je odbiera (słuch, wzrok, dotyk). Ma ogromne trudności ze zrozumieniem co oznacza uśmiech, miłe słowo, pocałunek. Nie potrafi się bawić jak inne dzieci - w zabawach i grach jest bowiem wiele elementów symbolicznych, umownych.

Życie społeczne pełne jest symboli, które są jeszcze bardziej złożone niż niż język mówiony. Poza rozmową mnóstwo informacji płynie za pośrednictwem mimiki, postawy ciała, gestów. Dziecko autystyczne nie może ich śledzić, a więc nie może uczestniczyć w życiu społecznym. Jego zachowanie różni się często od zachowania akceptowanego społecznie i w konsekwencji następuje izolacja społeczna dziecka.

Dziecko rozwijające się harmonijnie uczy się spontanicznie, czyli bez nauczania symboli społecznych, reguł i relacji społecznych. Sprawnie przebiegają u niego procesy uczenia się: transferu i generalizacji. Posiada ono zdolność do „wychodzenia poza dostarczone informacje”. W miarę dorastania dostrzega coraz więcej niuansów, rozumie oczekiwania społeczne, potrafi przyjąć inny niż swój własny punkt widzenia, patrzeć na siebie oczyma innych. Dziecko autystyczne nie posiada tych zdolności. Nie uczy się symboli społecznych symbolicznie. Musi być ich uczone.

Język znaków społecznych jest nieskończenie zróżnicowany i jest niemożliwe nauczenie się wszystkich jego wariantów. Dlatego też osoby autystyczne czują się o wiele lepiej w otoczeniu, które mało się zmienia. Dziecko autystyczne przyswaja detale, ale ma ogromne trudności w rozpoznawaniu całości. Ogromne znaczenie więc maja dla niego detale. Bywa bliskie paniki, jeżeli jakaś rzecz się zmienia. Czuje się zagubione wobec całości, która jest dla niego nierozpoznawalna. Dziecko autystyczne ma ciągłe pragnienie stałości i stabilizacji, która buduje jego poczucie bezpieczeństwa. Miejsca i przedmioty w domu, znane osoby z najbliższego otoczenia stanowią najważniejsze punkty oparcia w życiu dziecka. Jest to maleńka cząstka chaosu, którą z wielką trudnością udało się przekształcić w znaczącą coś strukturę. Wszelkie zmiany mogą być groźnymi sytuacjami traumatycznymi.

Terapia

Dominujące podejście do terapii dzieci autystycznych polega na stosowaniu programów behawioralnych (opracowane dla każdego dziecka procedury modyfikacji zachowań opartych na systemie konsekwentnie stosowanych konkretnych, zauważalnych przez dziecko wzmocnień pozytywnych i negatywnych, szkolenie rodziców)

Obszary terapii:

Podstawowe założenia, jakie powinny być brane pod uwagę w procesie terapii dzieci autystycznych:

Rokowania

Ważnym predyktorem wychodzenia z autyzmu jest wysoki lub w granicach normy poziom rozwoju intelektualnego oraz wczesne rozpoczęcie i systematyczne prowadzenie terapii

Diagnostyka różnicowa autyzmu wczesnodziecięcego.

Schizofrenia dziecięca

Rozpoczyna się po 3-4 roku życia (w odróżnieniu od autyzmu wczesnodziecięcego, którego symptomy można obserwować już w okresie niemowlęcym). W przebiegu schizofrenii u dzieci udaje się prześledzić bardziej lub mniej wyraźne zaostrzenia i remisje procesu psychotycznego. Autyzm wczesnodziecięcy przebiega w sposób bardziej stacjonarny. W przebiegu schizofrenii mogą występować omamy, urojenia i zachowania hebefreniczne. Objawy te nigdy nie występują w przebiegu autyzmu wczesnodziecięcego. W schizofrenii dziecięcej obserwuje się częstsze - w porównaniu z autyzmem występowanie psychoz w rodzinie.

Upośledzenie umysłowe

Upośledzenie umysłowe jest najczęściej mylone z autyzmem wczesnodziecięcym. Bardzo ważnym objawem odróżniającym dziecko upośledzone w rozwoju umysłowym od dziecka z autyzmem jest odmienność w dążęniu do kontaktów z innymi ludźmi - szuka z nimi kontaktu i ich akceptuje. Stara się przebywać w towarzystwie rówieśników i ich naśladować. Aktywnie uczestniczy w zajęciach i zabawach grupowych. Oczywiście sposób, w jaki dziecko upośledzone umysłowo dąży do nawiązywania kontaktów społecznych jest zależny od stopnia poziomu jego rozwoju umysłowego. Niezależnie od ograniczonego zasobu słownictwa czy też zaburzeń artykulacji, mowa dziecka upośledzonego pełni funkcję komunikacyjną. Dziecko upośledzone w rozwoju umysłowym stara się być rozumiane, rekompensując deficyty mowy odpowiednią mimiką i gestami. Niezależnie od ograniczeń w rozumieniu mowy dziecko upośledzone stara się także zrozumieć, co inni ludzie za pomocą słów, mimiki, gestów i zachowań chcą im przekazać.

Zaburzenia rozwojowe mowy, zaburzenia słuchu

Dążenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi mowy oraz dziecka głuchego lub z niedosłuchem do nawiązania kontaktów społecznych przez stosowanie różnego rodzaju sposobów komunikacji pozawerbalnej jest podstawowym objawem odróżniającym te dzieci od dziecka z autyzmem. W praktyce dzieci niesłyszące bardzo rzadko są obserwowane w kierunku autyzmu. Znacznie częściej, zwłaszcza u młodszych dzieci autystycznych, podejrzewa się głuchotę lub niedosłuch. W razie choćby najmniejszej wątpliwości należy przeprowadzić badanie audiologiczne.

W diagnostyce różnicowej autyzmu wczesnodziecięcego należy uwzględnić to, że u wielu dzieci opóźnionych w rozwoju, z wrodzonymi, z wrodzonymi defektamio zmysłów (wzroku i słuchu), a także u dzieci zdrowych w fazach wcześniejszego rozwoju można obserwować pojedyńcze objawy lub zespoły objawów mogących występować u dzieci z autyzmem. Objawy te mają charakter przejściowy i nie obserwuje się ich w późniejszych okresach rozwojowych.

Inne zaburzenia podobne do autyzmu wczesnodziecięcego

Autyzm atypowy

Upośledzenie umysłowe z cechami autystycznymi, początek inny niż przed trzecim rokiem życia, nie spełnia wszystkich kryteriów diagnostycznych autyzmu wczesnodziecięcego. Autyzm atypowy diagnozowany jest zazwyczaj u osób z upośledzeniem umysłowym i z ciężkimi zaburzeniami mowy.

Zespół Aspergera

Wśród badaczy toczy się stała dyskusja, czy zespół Aspergera jest odrębnym zaburzeniem, czy stanowi grupę tzw. wysoko funkcjonujących osób autystycznych. Zaburzenie to charaktertyzuje się jakościowymi zaburzeniami w obszarze wzajemnych interakcji społecznych. Wzorce zachowania są ograniczone i stereotypowe, podobnie jak zainteresowania i aktywność. Rozwój intelektualny jest w granicach normy, często powyżej przeciętnej. Rozwój mowy ekspresyjnej i jej rozumienie jest prawidłowe. Wskaźnik rozpowszechnienia zespołu Aspergera określany jest w granicach 36-40 osób na 10 000. (Należy oczekiwać, że wskaźnik ten będzie wzrastał, opracowywane są bowiem bardzo dokładne kryteria diagnozy pozwalające na wyróźnienie dzieci z zespołem Aspergera z grupy uczniów z diagnozą: specyficzne zaburzenia umiejętności szkolnych, zaburzenia zachowania i zaburzenia emocjonalne.)

Rozwój dzieci z zespołem Aspergera przebiega prawidłowo do 3-ego roku życia zarówno w obszarze społecznych interakcji, rozwoju mowy, zainteresowań, jak i aktywności. Po 3-im roku życia ujawnia się wyraźny defekt w umiejętności nawiązywania relacji społecznych. Ten defekt i lęk przed ekspozycją społeczną determinują charakterystyczne formy zaburzeń zachowania na każdym etapie rozwoju. W wieku przedszkolnym i szkolnym są to trudności w adaptacji do nowych warunków i przystosowaniu się do reguł współżycia w grupie rówieśniczej. Brak empatii, trudności w odczytywaniu intencji zawartych w ekspresji mimicznej i niewerbalnych komunikatach innych osób ograniczają osobom z zespołem Aspergers nawiązywanie przyjaźni czy bliższych relacji z osobą płci przeciwnej. W miarę dorastania pogłębia się izolacja społeczna i osamotnienie. Psychologiczne konsekwencje wynikające z trudności emocjonalnych osób z zespołem Aspergera prowadzą do dominowania wysokiego poziomu lęku i rozwoju zaburzeń depresyjnych, a także zachowań agresywnych i aspołecznych.

Samodzielność w życiu dorosłym osób z zespołem Aspergera zależy od poziomu uzyskanego wykształcenia, co z kolei wiąże się ze stopniem sprawności intelektualnej. Przy wysokiej inteligencji rokowanie jest dość optymistyczne.

Zespół Retta

Zespół Retta jest genetycznie uwarunkowaną chorobą ośrodkowego układu nerwowego. Początek choroby poprzedzony jest prawidłowym rozwojem dziecka do 6-18 miesiąca życia.

W przebiegu choroby można wyróżnić 4 fazy:

  1. Faza wczesnej rozwojowej stagnacji:

Pierwszym charakterystycznym objawem jest zahamowanie przyrostu głowy, zmniejszenie napięcia

Mięśniowego, utrata niektórych wcześniej nabytych umiejętności manualnych. Rozwój psychoruchowy

ulega zahamowaniu, dziecko nie przejawia zainteresowania otoczeniem. Pojawiają się stereotypie ruchowe

rąk. Ten etap choroby trwa od kiku tygodni do kilku miesięcy

  1. Faza dezintegracji motorycznej i regresji. Występują objawy ataksji i apraksji. Nasilają się charakterystyczne sterotypie „mycia rąk”. Pod koniec tej fazy występują zaburzenia pod postacią hiperwntylacji z naprzemiennym wstrzymywaniem oddechu. Towarzyszą temu kołyszące ruchy ciała i skurcze mięśni. Mogą występować napady padaczkowe. W tej fazie choroby występują objawy określane jako „cechy autystyczne”: utrata kontaktu z otoczeniem, kontaktu wzrokowego i regres mowy. Ten etap choroby trwa od kilku do kilkunastu miesięcy

  2. Faza pseudostacjonarna.

Nasilają się charakterystyczne, stereotypowe ruchy rąk, dochodzi do dalszego, powolnego regresu

umiejętności psychomotorycznych. Obserwuje się poprawę stosunków społecznych dziecka.

Ta faza trwa od kilku miesięcy do kilku lat.

  1. Późna dezintegracja motoryczna

To stadium choroby charakteryzuje się nasileniem upośledzenia ruchowego, utratą zdolności samodzielnego poruszania się. Dochodzi do wzrostu napięcia mięśniowego, pogłębienia skoliozy. Często zmniejsza się liczba napadów padaczkowych. Następuje poprawa w kontaktach społecznych.

Niemożność ekspresji słownej, przy zachowanym rozumieniu mowy i adekwatnym odbiorze emocjonalnym sytuacji jest silnie frustrująca. Substytutem prawidłowego przekazu może być krzyk lub zachowanie agresywne.

Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne

Charakterystyczną cechą tego zaburzenia jest znaczna i szybka utrata wcześniej nabytych umiejętności w zakresie mowy, zabawy, umiejętności adaptacyjnych i społecznych. Pojawiają się zachowania stereotypowe. Dziecko zatraca zdolność do nawiązywania relacji społecznych Rozwój dziecka do 2-ego roku życia jest prawidłowy. Wskaźnik rozpowszechnienia dziecięcych zaburzeń dezintegracyjnych jest niski: 1,7 na 10 000 dzieci. Wśród zdiagnozowanych osób przeważali chłopcy. Nie jest znana etiologia tego zaburzenia. Rokowanie jest niepomyślne.

Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi.

Zaburzenie to przejawia się nadmierną aktywnością ruchową, stereotypowym zachowaniem, powtarzającymi się manieryzmami ruchowymi całego ciała lub jego części np. machanie rękami. Aktywność jest niefunkcjonalna. Często występują samouszkodzenia. Brak jest upośledzenia w zakresie interakcji społecznych, co stanowi ważny czynnik różnicujący diagnozę autyzmu dziecięcego, Zaburzenie to dpotyczy osób z upośledzeniem umysłowym.

12. Zespół Aspergera

Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, który ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, mającego wpływ na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów socjalnych i porozumiewania się. Zaburzenie to jest wysoce zróżnicowane i wielopostaciowe. Jest często określany jako zaburzenie spektralne (charakterystyka i objawy autyzmu objawiają się dużą różnorodnością połączeń i kombinacji). Dzieci z autyzmem mają najczęściej kłopoty z komunikacją w grupie rówieśniczej. Częste są tzw. stereotypie ruchowe, nietypowe reakcje wobec ludzi lub przywiązanie do przedmiotów czy sprzeciwianie się jakimkolwiek zmianom, w rutynie dnia codziennego. Autyzmowi często towarzyszą padaczka, opóźnienie umysłowe lub choroby genetyczne.

Autyzm dziecięcy i zespół Aspergera należą do grupy tzw. całościowych zaburzeń neurorozwojowych, do których zaliczane są również specyficzne trudności szkolne oraz specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji ruchowych. Zaburzenia te charakteryzują się brakiem odpowiednich dla wieku umiejętności uwarunkowanych dojrzewaniem mózgu i dotyczą wielu sfer rozwoju i funkcjonowania dziecka. Encyklopedia pedagogiczna wyjaśnia pojęcie zespołu Aspergera (Asperger's Syndrome) jako zaburzenie niejednokrotnie klasyfikowane jako jedno z postaci autyzmu bądź jako odrębne całościowe zaburzenie rozwoju. Dziecko z zespołem Aspergera po raz pierwszy opisał w 1944r. psychiatria wiedeński Hans Asperger, opisując w swojej pracy doktorskiej czterech chłopców dotkniętych zespołem i użył określenia „autysta psychopatyczny”. Zespół Aspergera bywa określany również jako „Psychopatia Autystyczna” lub „Niespójność Aspergera”. Zespół Aspergera został zdefiniowany jako jednostka chorobowa w połowie lat 80 i jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń rozwoju. Autyzm dziecięcy może przybierać różne formy, od łagodniejszych, jak np. zespół Aspergera, po głębokie, gdy dziecko/uczeń prawie wcale nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem. Mianem Zespół Aspergera określa się najłagodniejsze przypadki autyzmu, dotyczące przede wszystkim zaburzeń funkcjonalnych. Zespół Aspergera znacznie częściej dotyczy chłopców niż dziewczynek. W ogólnej populacji wykrywa się go u 4,3 przypadków na 10000 osób. Etiologia zespołu nie jest znana. Wyniki badań neurobiologicznych wskazują na pewne nieprawidłowości w funkcjonowaniu płatów czołowych i ciała migdałkowatego. Za przyczynę zaburzenia przypuszcza się również przekaz genetyczny z ojca na syna i nie wyklucza się uszkodzenia mózgu. U blisko 25% osób stwierdza się istnienie w okresie prenatalnym i okołoporodowym ryzyka uszkodzenia mózgu. Rozpoznanie dziecka z zespołem Aspergera lub dobrze funkcjonującego dziecka z autyzmem jest w pierwszych latach życia niezwykle trudne. Choroba ta diagnozowana jest coraz częściej. Zazwyczaj rozpoznanie następuje po ukończeniu przez dziecko 5 roku życia, a często dopiero w okresie 8-12 roku życia. Brak trafnego rozpoznania może powodować, że ewentualna uzyskana pomoc jest fragmentaryczna i nie przynosi poprawy funkcjonowania.

Dziecko z zespołem Aspergera cechuje:

W zespole Aspergera mogą występować problemy (objawy) współistniejące, charakterystyczne dla innych zaburzeń, takich jak: ADHD, dyspraksja rozwojowa, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia nastroju, tiki, padaczka, zaburzenia snu, wysoki poziom agresywności czy problemy z mową. Objawy mogą mieć różne nasilenie, od niewidocznych, które można sprowadzić do cech osobowości, aż po nasilone, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Głównym problemem osób dotkniętych zespołem Aspergera jest upośledzenie funkcji poznawczych i emocjonalnych, stąd też pojawiają się deficyty w kontaktach i w umiejętnościach społecznych. Osoby dotknięte tym zespołem nie potrafią odczytywać sygnałów społecznych i nie reagują na nie prawidłowo, cechuje je brak zaangażowania we wzajemne interakcje z innym, brak zrozumienia norm społecznych i nieumiejętność okazywania uczuć. Różnica pomiędzy zespołem Aspergera a autyzmem dziecięcym polega na braku opóźnienia rozwoju mowy i innych istotnych jej zaburzeń umożliwiających logiczną komunikację oraz prawidłowy rozwój poznawczy. W związku z tym jest niemożliwym zdiagnozowanie zespołu Aspergera u osób z niepełnosprawnością intelektualną, opóźnionym rozwojem mowy i jej zaburzeniami (echolalia, odwracanie zaimków, niezdolność opanowania podstawowych struktur gramatycznych). Zachowania dzieci z zespołem Aspergera interpretowane są często jako przejaw złego wychowania. Społeczeństwo powinno być uświadamiane i informowane, że zachowanie odbiegające od ogólnie przyjętych norm u tych dzieci nie jest skutkiem złego wychowania, lecz stanowi efekt poważnych, wrodzonych zaburzeń rozwojowych. Należy pamiętać, że zachowanie dziecka nie jest celowe, lecz czynnikiem czynionego wysiłku, by przetrwać w sytuacjach zagrożenia, zagubienia i przerażenia. U dzieci w sferze rozumienia sytuacji społecznych, rozumienia motywów działania i uczuć innych osób występują znaczne deficyty, wynikające z odmiennego funkcjonowania mózgu. W młodszym wieku dziecko może nie być zainteresowane nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami, może wręcz unikać kontaktów koleżeńskich i przyjaźni. Z czasem w zachowaniu dziecka zaznacza się szereg nieudolnych prób kontaktu. Przyczyny problemów w interakcjach społecznych dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwoju upatruje się w braku zdolności do mentalizacji czyli automatycznego rozpoznawania stanów umysłu innych ludzi. Efektem tego jest dezorientacja w sytuacjach społecznych oraz brak dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy sytuacjami a zachowaniem innych ludzi. Dzieci z tym zespołem nie uczą się zasad funkcjonowania społecznego spontanicznie, lecz muszą być tego nauczone. Trudność w kontaktach pogłębia ich nadmierna bezpośredniość, prawdomówność i nie uwzględnianie uczuć innych osób. Z powodu trudności w rozumieniu sfery kontaktów społecznych dziecko często przeżywa frustrację, wpada w gniew oraz posiada niską samoocenę. Przyczyną owej agresji jest niezrozumienie społeczeństwa, zaczepki i agresja innych osób. Otoczenie często uważa zachowania tych dzieci za niegrzeczne i złośliwe. Z tego powodu dziecko może doświadczać odrzucenia, karania, nieustannej krytyki, a nawet przemocy fizycznej, czy psychicznej. Wraz z pójściem do szkoły pojawiają się trudności. Dziecko staje wobec wymagań społecznych, którym nie może sprostać. Dzieci te nie rozumieją norm społecznych panujących w klasie, nie potrafią bawić się z innymi dziećmi, cierpią z powodu przestymulowania nadmiarem bodźców. Szczególny stres wynika u nich z nieustrukturalizowanego charakteru wielu szkolnych sytuacji, które wymagają elastycznego reagowania i ciągłej adaptacji. W porównaniu z dziećmi zdrowymi dzieci autystyczne lepiej rozumieją i wyjaśniają funkcjonowanie świata nieożywionego, do czego bardziej potrzebne jest myślenie mechanistyczne, niż rozumienie sytuacji społecznych, w których potrzebna jest tzw. inteligencja emocjonalna. Dzieci autystyczne i z zespołem Aspergera mają problemy w fukcjonowaniu umysłu: fragmentarycznie postrzegają świat, skupiają uwagę na szczegółach, a nie na całości, występują zaburzenia centralnej koherencji, czyli trudności w dokonywaniu uogólnień przy uwzględnieniu kontekstu. Ponadto wynikają u tych dzieci trudności związane z zaburzeniami funkcji wykonawczych, takich jak: planowanie z wyprzedzeniem, inicjowanie własnych pomysłów, działanie zmierzające do kreślonego celu, skupienie uwagi na zadaniu i pobudzenia poznawczego niezbędnego do jego wykonania. Skutkiem zaburzeń tych funkcji jest impulsywność, brak hamowania reakcji, zachowanie zdeterminowane przez bodziec, niezdolność do wykonania złożonych zadań bez podpowiedzi, perseweracje, czyli skłonność do powtarzania tych samych działań, stereotypowe, sztywne wzorce zachowań.

Stereotypie dostrzegalne są już w pierwszych kontaktach z dzieckiem autystycznym; powodują u nich odmienność i stygmatyzują je. Ucieczka w stereotypie pomaga dziecku wyizolować się od otaczającego świata, który męczy go nadmiarem bodźców. Są dla dziecka formą odprężenia, chwilowego relaksu. Dodatkowo pojawiają się fiksacje do pewnych osób, przedmiotów i sytuacji, bądź wyobrażeń czy zachowań. Wielu terapeutów uważa, że fiksacja u dzieci autystycznych wynika z redukcji pobudzenia nadaktywnego układu nerwowego. Koncentrując się na obiekcie fiksacji, blokują tym samym dopływ bodźców, których nie są w stanie znieść. Dzieci autystyczne mają zaburzoną zdolność akceptacji zmian w swoim otoczeniu; potrzebują stałego, niezmiennego rytmu dnia. Wszelkie zmiany rutyny wywołują u tych dzieci irracjonalny mechanizm obronny w postaci oporu, protestu i agresji. Mają niejako ograniczony próg odporności adaptacyjnej. Poczucie bezpieczeństwa zapewnia im otoczenie nacechowane rytualnym porządkiem, stałością zdarzeń i monotonią powielanych wzorców aktywności. Dodatkowo dzieci te cierpią na zaburzenia dotyczące odbioru bodźców objawiające się nadwrażliwością lub zmniejszoną wrażliwością na docierające do dziecka bodźce wzrokowe, słuchowe, zapachowe, czy dotykowe. Dzieci z zespołem Aspergera nie ujawniają zaburzeń mowy we wczesnych fazach, wypowiadają się poprawnie gramatycznym językiem ale miewają skłonność do powtarzania niektórych słów i fraz. W ich wypowiedziach często występują echolalie. Występują problemy w komunikacji słownej i pozawerbalnej. Pomimo prawidłowego rozwoju mowy, dzieci te mają problemy z użyciem mowy w celu komunikacji. Często występują zaburzenia intonacji, nieprawidłowego akcentu i rymu wypowiedzi. Mimo młodego wieku ich język jest bogaty i obfitujący z naukowe stwierdzenia, choć mają problemy w rozumieniu przenośni, przysłów jak i słów wieloznacznych. Dziecko takie jest chodzącą encyklopedia, a cytowanie tej wiedzy stanowi przyjemność i jest formą autostymulacji. Iloraz inteligencji mieści się w granicach normy lub jest wyższy. Dzieci z zespołem Aspergera mają dobrą pamięć mechaniczną, zdolności do nauki przedmiotów ścisłych oraz przejawiają różne talenty; natomiast słaby jest poziom rozumienia, myślenia abstrakcyjnego oraz rozumienia sytuacji społecznych, słabe rozumienie tekstu czytanego oraz zaburzenia pamięci operacyjnej. Najbardziej oczywistą cechą zespołu Aspergera jest wykazywanie przez dzieci nim dotknięte pewnych szczególnych zainteresowań, które skupiają się najczęściej na określonych problemach intelektualnych. Dzieci te w wieku szkolnym, a nawet już przedszkolnym, wykazują obsesyjne zainteresowanie matematyką, czytaniem lub pewnymi aspektami nauki. Wszystkie rozmowy i zabawy obracają się wokół tych zainteresowań. Dzieci te charakteryzuje słaba koordynacja motoryczna, zarówno w zakresie małej, ja i dużej motoryki. U większości dzieci z zespołem Aspergera występują problemy związane ze sprawnością ruchową, m.in.: zaburzenia równowagi, występowanie współruchów, obniżona sprawność manualna, brak umiejętności naśladowania ruchów podczas zabawy, trudności z pisaniu oraz trudności we współpracy podczas gier zespołowych (stąd też często są eliminowane z gier zespołowych).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
OPRACOWANE PYTANIA NA KOLOKWIUM
Opracowane pytania na kolokwium 1
Opracowane pytania na kolokwium Nieznany
Zawalski, Opracowane pytania na kolokwium
Dendrologia opracowane pytania na kolokwium 1, Ogrodnictwo, Semestr II, Dendrologia
Brzuch i miednica - opracowane pytania na kolokwium praktyczne, I rok - Stomatologia UMED '12, Anato
notatki z wykładów i opracowane pytania na kolokwium, Ogrodnictwo UP Lbn, mikrobiologia
Opracowane-pytania-na-kolokwium (1), Budownictwo UTP, III rok, V semestr - DUL, Mechanika gruntów
Opracowane pytania na kolokwium nr 2
opracowane pytania na kolokwium
OPRACOWANE PYTANIA NA KOLOKWIUM
Opracowane pytania na kolokwium
Wiedza o literaturze XIX wieku- opracowane pytania egzaminacyjne, Notatki, opracowania, materiały na
Pytania na kolokwium z WSM po 1945r opracowanie, Grabowski
Pytania na kolokwium eksploatacja, PWr Energetyka, VII semestr, Eksploatacja Świetochowski

więcej podobnych podstron