2. Specyfika. demokracji ateńskiej.

Ustrój Aten charakteryzował się wysoko rozwieją demokracją, władza suwerenna należała do ludu ateńskiego, w praktyce władza najczęściej należała do naj bogatszych, liczne kategorie ludności - nieobywatele (maleikowie- cudzoziemcy w większości kupcy i rzemieślnicy, niewolnicy- najliczniejsza grupa traktowani byli jak rzecz lecz na śmierć mógł go skazać tylko Sad i wyzwoleńcy-niewolnicy po wyzwoleniu, w takim samym położeniu jak malajkowie ) nie mieli praw politycznych.

Pierwotnie Ateny były monarchią, polis ateńska charakteryzowała się ograniczeniem władzy króla nie ma władzy nad wojskiem, urzędnicy sprawują władzę sądowniczą), król zachowywał funkcje reprezentacyjne i kulturowe. Całość zarządu państwem kontrolowała rada zbierająca się na wzgórzu Aresa - zwana Areopagiem, był to najwyższy trybunał decydujący o najważniejszych sprawach.

W związku z rozwojem gospodarczym (wprowadzono pieniądz) powstały grupy osób bogacących się na handlu i produkcji przemysłowej (plutokraci), powstają konflikty między arystokracją ziemska a klasami miejskimi, które doprowadzają do szeregu reform, najważniejsze to reforma Solona podzielił społeczeństwo na 4 klasy obywateli i nieobywatele wg kryterium majątkowego, wyeliminował kryterium rodowe, do organów rządu dopuszczono przedsiębiorców ,którzy mogli wykazać się pochodzeniem rodowym) i reforma Kleistena ograniczył tą nierówność obywateli ( podzielił kraj wg kryterium terytorialnego na 10 fyl)- na nich oparł się demokratyczny ustrój Aten. W Atenach 30-40 tys. osób miała prawa polityczne, było to bardzo dużo. Po przeprowadzonych reformach, ustrój Aten charakteryzowały instvtucje:

• Eklezja - Zgromadzenie Ludowe najwyższy niezależny organ ludowy, uczestniczyć mogli wszyscy, co najmniej 6000 osób, zwoływany 3-4 razy w m-cu, władza ustawodawcza, nadzór na władzą wykonawczą;

• Bule- Rada Pięciuset- władza wykonawcza, 500 członków wyłonionych w drodze losowania zarządzała państwem, przygotowywała wnioski ustawodawcze dla Eklezji, nadzorowała urzędy;

• Urzędy-charakter demokratyczne, obsadzane w drodze wyborów lub losowania na Zgromadzeniu Ludowym, na jeden rok , podlegali ścisłej kontroli przez Eklezję i Bule.

• Heliai- Sądownictwo ludowe, 6000 członków, podzielonych na 10 sekcji, które rozpatrywały sprawy po 600 osób, w sprawach wyjątkowych zbierał się pełny skład 6000.

Cechy demokracji ateńskiej:

1/ władza należała do ludu ateńskiego (warstwy najbogatszej);

2/wykształciła się demokracja bezpośrednia; Bezpośredni udział w rządach przyznano tylko obywatelom państwa

3/uzyskanie przez lud suwerennych praw sądowych dzięki sądownictwu ludowemu które zapewniło ochronę i było gwarancja praw politycznych zdobytych przez lud.

4/Urzędy kolegialne i kadencyjne

5/Nieobywatele, niewolnicy, wyzwoleńcy nie posiadali praw publicznych

3. Cechy ustroju spartańskiego.

Państwo spartańskie powstało na skutek licznych podbojów i to zdecydowało o jego" . ustroju, zagarnęli urodzajne ziemię i podstawą gospodarki było rolnictwo, handel zewnętrzny nie odgrywał wielkiej roli. Społeczeństwo podzielone zostało na 3 klasy: l) spartiaci-klasa panująca, od 7 lat życia dzieci silne wychowywani w warunkach obozowych, rygor wojskowy, w wieku 30 lat może się żenić, w wieku 60 lat wybierany' do rady starszych,2/ periojkowie- ludność miejska zajmująca się rzemiosłem i handlem, posiadała wolność osobistą bez praw politycznych;3/Helotowie- ludność podbita przez spartiatów, nie posiadali żadnych praw, stanowili własność państwa, zajmowali się uprawą ziemi, traktowani jak niewolnicy -nie można ich było jednak sprzedać.

Ustrój państwa- była to monarchia posiadająca dwóch królów ( funkcje religijno-­kapłańskie ), państwem rządziła rada starszych i zgromadzenie ludowe.

• rada starszych -Geruzja- składała się z 28członków, w wieku od 60 lat, wybieranych dożywotnio przez zgromadzenie ludowe, decydowali o najważniejszych sprawach państwa. uchwalała ustawy, wydawała wyroki,

• zgromadzenie ludowe- Apella pełniła funkcje doradczą, wybierała członków Geruzji i eforów.

• władza wykonawcza spoczywała w ręku 5 eforów (urzędników), wybieranych na.1 rok, zajmowali się administracją, rządzili krajem czyli posiadali większość uprawnień królewskich.

Sparta była państwem arystokratycznym o cechach militarnych.­

Monarchia Macedońska

Macedończycy zamieszkiwali północne ziemie dzisiejszej Grecji, pod względem etnicznym byli spokrewnieni z Grekami, mówili podobnym językiem, wierzyli w tych samych bogów.

W Macedonii nie było instytucji demokratycznych a władza spoczywała w rękach dwóch królów. Twórcą potęgi Macedonii, państwa, które Grecy uważali za barbarzyńskie, był król Filip II. On to w krótkim czasie wyszkolił bitną narodową armię, która stała się podstawą sukcesów macedońskich.

W przeciwieństwie do rozbitej na wiele polis Grecji, Macedonia była monarchią zajmującą spore terytorium. Po śmierci Filipa II rządy nad Macedonią objął jego syn Aleksander.

Rysem istotnym królestwa macedońskiego były osobiste sprawowanie rządów przez Aleksandra Wielkiego, który do pomocy dobrał sobie grupę ludzi rekrutujących się z arystokracji tzw. hetairów, i z wyłonionej z nich grupy tzw. strażników osobistych (somatofylakes). Od woli władcy zależało, z której z grup dobierał sobie współpracowników.

W miarę konsolidowania się podboju, utworzony został centralny zarząd nad prowincjami, na czele którego stał wysoki urzędnik z tytułem chiliarcha, podobnie też zorganizowany był finansów państwa. Sprawy cywilne podporządkowane były kancelarii, na czele której stał wówczas jedyny Grek dopuszczony do zarządu państwa, Eumenes. Osobny dział podporządkowany wyłącznie Aleksandrowi stanowiło wojsko, do ostatnich lat życia króla wyłącznie macedońskie. Elita wojskowa tworzyła ciało elektorskie, które wybierało króla lub regenta i sądziło w sprawach o zdradę stanu.

Ze względu na krótki czas jego rządów nie można powiedzieć, co z pierwotnej struktury państwa utrzymało się w toku jego rozwoju. Dotyczy to zwłaszcza powoływania na stanowiska satrapów urzędników lokalnych- przedstawicieli ludności rodzimej, którzy prowadzili własną niezależną politykę bez komendy wojskowej

Monarchie wczesnofeudalne

feudalizm [łac.felldum = lenno, mienie], for­macja spol.-ekon. oparta na własności ziemi, podstawowego w tej formacji środ­ka produkcji; ustrój spol.-polit. rozpow­szechniony w średniowieczu. gl. w Europie Zachodniej; powstał w okresie osłabienia władzy monarszej (VII-IX w.) i umoc­nienia pozycji feudałów. Wraz z zawar­ciem -> komendacji wytworzył się stosu­nek zależności między podopiecznym ( -> wasal) a panem (-> senior), który oprócz opieki udzielał kontrahentowi pomocy materialnej (-> beneficjum, -> lenno); w ten sposób powstał system lenny. Społeczeństwo dzieliło się na klasy społ. (stany), a przynależność do nich była uwarunkowana urodzeniem (istniał także stan uprzywilejowany, lecz nie dziedziczny - duchowieństwo); podstawą gospodarki była produkcja rolna, a środki produkcji (feudalna własność ziemi) należały do pa­nującego, do Kościoła lub rycerstwa (szla­chty).

Bizancjum

Bizancjum w wyniku podziału starożytnego Cesarstwa Rzymskiego na część :wschodnią nazywaną Cesarstwem Wschódniorzymskim lub Bizancjum oraz zachodnią nazywaną Cesarstwem Zachodniorzymskim.

W Bizancjum rządził cesarz, a podporą jego władzy była religia chrześcijańska

Cesarz bizantyjski nosił tytuł władcy Rzymian, Konstantynopol ochrzczono Mianem Nowego Rzymu, bizantyjska arystokracja wywodziła swe genealogiczne drzewo od rzymskich senatorów. Bizancjum było państwem niejednolitym, skupiało wiele grup językowych i kulturowych, Które wymagały integracji, w tym kierunku szła polityka państwa. Władza cesarza- absolutna, scentralizowana zapewniała integracje. Bizancjum było pierwszym państwem ,które w praktyce politycznej rozwinęło funkcje religii. Podstawowym składnikiem podkreślającym absolutyzm cesarski było boże namiestnictwo cesarza ( jest jeden bóg na niebie i jeden cesarz na ziemi, zastępcą Boga do spraw doczesnych. Wg wyobrażeń Bizantyjczyków, cesarz był wszechobecny, jego obrazy wisiały w kościołach, urzędach , na znakach wojska, na monetach i nakryciach głowy. Kościół wschodni był mniej aktywny politycznie niż zachodni, dlatego cesarz był władcą absolutnym. Tron jednak nie był dziedziczony, Bóg inspirował senat, wojsko i lud do wybory takiego, czy innego władcy.

System rządów to: scentralizowana monarchia, silny system biurokratyczny oraz zawodowa armia. Główna postać rządu to: magister ofiiciuorum, szef poczty, policji gwardii cesarskiej, w wojsku -magistrii militium,. Każdy urzędnik miał tytuł dworski. W prowincjach rządzili-prefekcii. Prefektury przekształcono potem w mniejsze okręgi (na skutek rosnących zagrożeń zewnętrznych)- na czele stał strateg - był główna postacią całego systemu rządzenia ( dowódca wojskowym, szefem administracji i policji, sędzią). Funkcie urzędnicze obejmowali ludzie nowi, niskiego pochodzenia, stwarzało to możliwość awansu społecznego dla zdolnych ludzi klas pracujących ( nie było to możliwe w monarchiach stanowych).

Francja (X-XIII w.)

Charakterystyka okresu.

1. Okres rozdrobnienia feudalnego we Francji przypada na XI-XIII w. i mieści się w grani­cach od r. 987 (koronacja Hugona Kapeta) do r. 1302 (powołanie Stanów Generalnych).

2. Rozdrobnienie feudalne przechodziło swój okres szczytowy w XI i w pierwszej połowie XII w. Władza królewska spadła do nominalnego zwierzchnictwa nad krajem rozbitym na większe i mniejsze lenna. Władzą dzielili się więc bardzo liczni wasale, wśród których główną rolę odgrywali feudałowie rządzący w wielkich władztwach senioralnych.

3. Od XII w. zaczęły powstawać warunki do zjednoczenia p a ń s t w a. Do nich należały: przesłanki gospodarcze, wzrost handlu i prze­mysłu, rozwój miast i związane z nim tendencje do rozszerzenia rynku. Poważną rolę odgrywało też poczucie zagrożenia zewnętrznego ze strony królów angielskich, władających olbrzymimi lennami na terenie Francji.

4. Droga francuska do zjednoczenia prowadziła przez stopniowe powiększanie domeny królewskiej. Królowie Francji od początku XIII w. umiejętnie wykorzystywali możliwości, jakie wywierało im prawo lenne. Wraz z powiększaniem domeny królów zarówno w domenie, jak i w całym królestwie.

5. Procesy integracyjne, zmierzające do likwidacji anarchii feudalnej, wy­stępowały też w ramach poszczególnych władztw senioralnych. Dzięki temu korona mogła włączyć je do domeny już jako dzielnice wewnętrznie zjed­noczone i dobrze zorganizowane (np. księstwo Normandii, .hrabstwo Tuluzy czy hrabstwo Szampanii).

6. Proces zjednoczenia Francji wykazywał pewne analogie ze zjednocze­niem Polski i Rusi (196, 204). I tu, i tam na proces zjednoczenia wpływały podobne czynniki. I tu. i tam droga do zjednoczenia szła przez kolejne włączanie poszczególnych dzielnic do dzielnicy centralnej. We Francji jednak główną podstawę do powiększania domeny stanowiły prawa króla jako zwie­rzchnika lennego całego kraju, gdy tymczasem na Rusi i w Polsce proces ten opierał się na prawach dynastycznych Piastów czy Rurykowiczów do wszystkich dzielnic.

Państwo Franków- spośród królestw germańskich powstających na ziemiach dawnego Cesarstwa Zachodniego- do największego znaczenia doszło państwo Franków.

Władze sprawował król, który był wybierany, królowie uważali podbitą ziemie jako'" własną ( ziemia była własnością króla, który ją rozdysponowywał wśród swoich ludzi. Kościół posiadał rozwiniętą własność oraz rozwijały się majątki świeckich możnowładców. W zamian za opiekę chłopi oddawali swoja ziemie panu, potem ją uprawiali sami (rozwija się poddaństwo)następuje rozwarstwienie społeczne: półwolni i niewolnicy oraz wolni (arystokracja osoby żyjące w otoczeniu króla-biskupi, hrabiowie­ którzy stawali się właścicielami ziemskimi), wolni oddawali się pod opiekę króla lub innych możnych i zobowiązywali się pod przysięgą do wiernej służby dożywotniej jako wasale ( był to stosunek osobisty-wasal mego wasala nie jest moim wasalem).

Królowie frankońscy zorganizowali dwór na wzór rzymski: straż przyboczna (drużyna) , wybitne osobistości świeckie i duchowne - wśród nich znajdowali się urzędnicy, którzy łączyli funkcje obsługi domowej -maiordomus-i wysokie funkcje administracyjne.

Szczyt potęgi osiągnęło państwo Franków za czasów Karola Wielkiego, w 800 roku koronowana na cesarza cesarstwa zachodniorzymskiego. Cesarz sprawował władzę świecką nad całym światem chrześcijańskim, broniąc go przed barbarzyńcami.

Władze centralne-monarchia Karolingów była państwem patrymonialnym( od słowa ojcowiznam, majątek), na zjazdach władca uzgadniał z możnymi i urzędnikami swoje decyzje, po czym je spisywano.

Władze lokalne- monarchia dzieliła się na: 700 hrabstw, zarządzanych przez hrabiów, wykonywali polecenia królewskie, przewodniczyli sądem, .Na pograniczach utworzono margrabstwa i księstwa, mieli poważniejsze uprawnienia, szczególnie wojskowe, mogli prowadzić wojny lokalne. Specjalne kompetencja posiadali wysłannicy królewscy kontrolowali hrabstwa i biskupstwa.

Sadownictwo- sądem przewodniczyli hrabiowie, stawali się wasalami, zgromadzenia sądowe powoływane 3xw roku, mianował ławników (zamiast wszystkich obywateli),od sądu hrabiego można było odwołać się do sądu dworskiego.

Wojsko- służba wojskowa pełniona przez wszystkich wolnych, wzrosła liczba i znaczenie rycerstwa, wyprawy 3-4 miesięczne z udziałem chłopów, opuszczali ziemię, sami musieli się uzbroić.

Niemcy (X-XIII w.)

Charakterystyka okresu.

I. Niemcy miały charakter monar­chii wczesnofeudalnej przez c z a s s t o s u n k o w o d ł u g i, bo od X w. do połowy XIII w. Cechowała ją właściwa dla tej formy państwa silna władza królewska, dominująca nad siłami odśrodkowymi reprezentowanymi przez wielkich feudałów. Należy więc wyjaśnić, dlaczego ta forma państwa utrzymała się w Niemczech tak długo i dlaczego w kraju tym doszło do rozdrobnienia feudalnego później niż w innych monarchiach europejskich.

2. W dziejach niemieckiej monarchii wczesnofeudalnej można wyróżnić dwa okresy rozgraniczone datą roku 1180. W pierwszym okresie główną rolę odgrywali k s i ą ż ę t a s z c z e p o w i, w drugim - liczniejsza kategoria k s i ą ­ż ą t terytorialnych.

3. W p i e r w s z y m o k r e s i e, mimo tendencji odśrodkowych książąt szczepowych, królowie utrzymali w swym ręku silną władzę. Złożyły się na to liczne przyczyny: a) czynnikiem, który przez długi czas wpływał na pod­niesienie autorytetu króla niemieckiego, było to, że był on równocześnie cesarzem rzymskim i reprezentował program panowania nad całym światem chrześcijańskim; b) królowie znajdowali oparcie dla swego autorytetu w wiel­kich dobrach królewskich oraz w tych księstwach szczepowych, w których

sami byli władcami dziedzicznymi; podstawy materialne władzy królewskiej były więc w Niemczech znacznie większe niż we Francji za pierwszych Kapetyngów; c) w walce z książętami szczepowymi królowie przeciwstawiali im nową, sobie powolną arystokrację feudalną. świecką i duchowną; roz­dawane między nią lenna. a także i miasta królewskie rozbijały zwartośćksięstw szczepowych.

4. D o p i e r o w d r u g i m o k r e s i e. po likwidacji księstw szczepowych (1180 r. ), książęta terytorialni świeccy i duchowni podjęli walkę o większe uniezależnienie się od królów niemieckich. Przywileje Fryderyka II (153) otworzyły tamę przed postępującym rozdrobnieniem feudalnym; dlatego na połowie XIII w. zamykamy okres monarchii wczesnofeudalnej.

Władza królewska. W Niemczech proces historyczny prowadził etapami w kierunku odwrotnym, tj. ku rozdrobnieniu feudalnemu. Królowie niemieccy w tym okresie wyzbywali się dopiero stopniowo posiadanych praw na rzecz władców terytorialnych. Niemniej jednak do końca XII w. zachowali w Niemczech duży autorytet. Dopiero schyłek XII w. oznacza początek właściwego załamania się władzy królewskiej.

Król niemiecki był przedstawicielem państwa na zewnątrz (stąd jego prawo do prowadzenia polityki zagranicznej, do wypowiadania wojny i zawierania pokoju), był naczelnym wodzem, najwyższym panem lennym i najwyższym sędzią. Koronacja królewska podkreślała autorytet jego władzy jako wywodzącej się od Boga. Król niemiecki posiadał ponadto przez długi czas silną podstawę materialną swej władzy w formie dóbr koronnych oraz tzw. r e g a­I i ó w. Do regaliów zaliczano przysługujące królowi wyłączne prawa, takie jak prawo bicia monety, pobierania ceł, nadawania praw targowych, tzw. regale górnicze itp. Regalia te stanowiły źródło poważnych dochodów. Po­wyższe uprawnienia stawały się stopniowo udziałem wielkich feudałów i tworzyły z kolei podstawę do przekształcenia się lenn korony we władztwa terytorialne.

Stosunek państwa do kościoła. W strukturze Niemiec bardzo doniosłą pozycję miał Kościół. Biskupi i opaci, posiadający olbrzymie dobra, odgrywali w państwie doniosłą rolę. Już w czasach karolińskich Kościół był w wysokim stopniu uzależniony od państwa. Od czasów koronacji Ottona I zależność ta uległa wzrostowi. Kościół stał się narzędziem w ręku króla, który swobodnie obsadzał urzędy biskupie oddanymi sobie osobami itd. Królowie znajdowali więc w nich oparcie i posługiwali się nimi w walce ­z książętami szczepowymi, równocześnie zaś pomnażali ich stan posiadania nadaniami ziemskimi oraz przywilejami. Sytuacja taka była przez Kościół odczuwana jako uciążliwa, tym bardziej że królowie powierzali stanowiska kościelne osobom niepowołanym.

W XI w. wystąpiły w Kościele tendencje do przeprowadzenia reform. Reformy te od nazwy opactwa benedyktyńskiego w Cluny (w Burgundii) gdzie skrystalizował się ich program, noszą nazwę r e f o r m k I u n i a c k i c h. Miały one poza wewnętrznymi sprawami kościelnymi prowadzić do uniezależnienia Kościoła od państwa. Podjęcie przez Kościół walki o przeprowadzenie reformy doprowadziło do szczególnie ostrego konfliktu między władcami Niemiec a Kościołem. Jako cesarze rzymscy, władcy Niemiec podjęli spór z papieżem o prymat w świecie chrześcijańskim. Spór ten splótł się równocześnie ze sporem, który bezpośrednio dotyczył Niemiec, na temat sposobu obsadzania urzędów kościelnych. Problem ten jest zawsze węzłowy zagadnieniem w zakresie stosunków między państwem a Kościołem. Omawiany spór z XI i XII w. znany jest pod nazwą s p o r u o i n w e s t y t u r ę

Spór o inwestyturę zakończył się więc rozstrzygnięciem o dużej doniosło­ści. Utorował drogę prawu elekcji biskupów przez kapituły katedralne. Wywołał doniosłą zmianę w położeniu Kościoła i stanu duchow­nego w Niemczech. Sama elekcja biskupia wpłynęła na pewne uniezależnienie się biskupów od króla. Następnie inwestytura biskupia nabrała znamion podobnych do znamion świeckiej inwestytury wasali korony. Uposażenia biskupie stały się bowiem w Niemczech terytoriami o charakterze podobnym do świeckich terytoriów książąt terytorialnych. Biskupi niemieccy stali się władcami w k s i ę s t w a c h b i s k u p i c h, książętami Rzeszy. Przestaną być odtąd posłusznym jak dawniej narzędziem władzy monarszej - obok świeckich książąt walczyć będą o uzyskanie pełnego władztwa terytorialnego, staną się Wraz z nimi czynnikami rozbicia jedności państwa.

Zarząd centralny państwa. Niemcy przejęły, podobnie jak niektóre inne państwa feudalne, z państwa frankońskiego cały sztab urzędów nadwor­nych, jak urząd kanclerza, cześnika, marszałka itd. Urzędy te z czasem zmieniły się w dziedziczne lenna i stały się godnościami tytularnymi. Na przykład tytuł marszałka uzyskali książęta sascy, komornika - margrabiowie brandenburscy itd. Funkcje nadworne sprawowali faktycznie ministeriałowie. Nawet urząd kanclerski stał się tytułem arcybiskupów mogunckich jako arcykanclerzy, a funkcje kanclerskie pełnił kanclerz nadworny. Aktywnym organem centralnym Rzeszy był z j a z d n a d w o r n y, który miał charakter podobny do angielskiej czy francuskiej kurii królewskiej. Gdy urzędnicy, wchodzący w skład zjazdu, stali się wasalami, zjazd nadworny nabrał charakteru zjazdu bezpośrednich wasali królestwa. Zjazd zwoływał król, wedle swego uznania wyznaczając miejsce, termin i listę osób powołanych. W zjazdach tych uczestniczyli od 1180 r. wszyscy książęta terytorialni. Hoftagi rozstrzygały o najważniejszych sprawach. Dopiero w XIII w. Hoftag uzyskał bliżej określone stanowisko.

Podobnie jak król, tak i urzędnicy centralni nie.. mieli swej stałej siedziby i przebywali tam, gdzie przebywał król, tamże powoływano również Hoftagi. W omawianym tu okresie królowie przebywali najwięcej w swych p a l a ­c j a c h. Były to rozsiane po całym kraju ośrodki zarządu dóbr koronnych. Tam koncentrowało się życie państwowe i tam wznoszono odpowiednie pomieszczenia dla dworu (zamki i kaplice pałacowe). Palacja takie znajdowały się np. w Kwedlinburgu, Magdeburgu, Akwizgranie, Zurychu itd.

Miasta niemieckie

1. Miasta cesarskie - podlegały bezpośrednio królowi np. Norymbergia

2. Miasta biskupie - pod zwierzchnictwem biskupów np.Kolonia

3. Miasta krajowe - zakładane przez świeckich władców terytorialnych np. Wiedeń

Cesarstwo i Papiestwo

W roku 961, król niemiecki Otton I podjął wyprawę do Włoch w wyniku której został

koronowany na cesarza przez papieża Jana XII który wcześniej poprosił go o pomoc w utrzymaniu niezależności Rzymu papieskiego. Koronacja ta stworzyła nową sytuacje na Zachodzie, powstało państwo nawiązujące do tradycji Imperium Rzymskiego. Ambicją nowego cesarza stało się podporządkowanie sobie całego świata chrześcijańskiego. Ten uniwersalizm zmuszał go do określenia swego stosunku do władzy duchownej, reprezentowanej przez papieża. Siła jaką dysponował pozwoliła mu na całkowite podporządkowanie sobie papiestwa. Apogeum władzy cesarskiej nad papieska przypada na okres panowania Henryka III jest to tzw. cezaropapizm. Po jego śmierci w 1056 r., na nowo wybucha spór o prymat w świecie chrześcijańskim pomiędzy władzą duchowa a świecką. Papiestwo wykorzystując zamęt w Niemczech po śmierci Henryka ITI, przeprowadza reformy zmierzające do całkowitej niezależności od Cesarstw, wysuwając przy tym koncepcję równości władzy Papieża i Cesarz (Piotr Damiani). Owa dwoistość w rządzeniu światem z biegiem czasu zaczęła się przekształcać w praktyce kurialnej w przewagę teokracji, osiągając swoje apogeum za pontyfikatu Grzegorza VII, który prowadził politykę całkowitej dominacji papiestwa ( papocezaryzm) . Doprowadziło to do konfliktu z cesarzem Henrykiem IV, który nie chciał się zgodzić na tezy głoszone przez papieża, który w odwecie rzucił na niego klątwę (1076) . Henryk nie mogąc poradzić sobie z opozycją udaje się do Włoch i odbywa pokutę pod murami Canossy. Przewrócony do praw monarszych przez lata zaciekle będzie zwalczał Grzegorza aż do jego usunięcia w 1080 r. Walka o „Dominium Mundi "pomiędzy królami niemieckimi a papiestwem trwała do XIVw. Przechylając szale zwycięstwa raz na jedną raz na drugą stronę. Rozbicie dzielnicowe Niemiec i upadek godności monarszej w tym kraju (XIIIw. ),z drugiej strony kryzys Papiestwa w XIV w. (niewola awinioI1ska) pozostawiły ten spór nierozstrzygnięty, i przeniosła go w następne stulecie.

Wczesnofeudalne państwa słowiańskie

Słowianie zachodni(plemiona polskie, czeskie, morawskie, słowackie); Słowianie wschodni ( plemiona ruskie) i Słowianie południowi ( Serbowie, . Chorwaci, Słoweńcy). Początkowo jednostka społeczną była wielka rodzina(rodzice ,żona, dzieci) utrzymywali się z rolnictwa, hodowli, zbieranie grzybów, jagód. Rodziny stanowiły wspólnotę terytorialna, ogólne zgromadzenie wiec, na czas wojno powoływano wodza zwanego księciem.

Wczesnofeudalnym państwem Słowian rządzi Książe( posiada władzę autorytarną), Dzielił władzę z bojarami i duchowieństwem.

Ruś (XII-XV w.)

Charakterystyka okresu

l. Okres rozdrobnienia feudalnego na Rusi trwał od początku XII w. (r. 1132) do końca XV w. (zrzucenie jarzma tatarskiego - r. 1480). Był to więc w porównaniu z innymi państwami europejskimi okres bardzo długi. Tłumaczy się to przede wszystkim najazdem tatarskim, uzależnieniem ziem ruskich od Złotej Ordy i związanym z tym zahamowaniem rozwoju sił wytwórczych.

2. W XII i XIII w. nastąpił na Rusi zupełny zanik władzy centralnej. Od XIV w. zaznaczyły się tendencje integracyjne, które doprowadziły do po­wstania kilku wielkich księstw. Od początku XIV w. kierowniczą rolę objęło

Wielkie Księstwo Moskiewskie, które doprowadziło w końcu XV w. do l

zrzucenia jarzma tatarskiego i do zjednoczenia ziem ruskich. I

3. Zjednoczenie dokonane zostało przy współdziałaniu wielu czynników. Należały do nich przede wszystkim przesłanki gospodarcze i społeczne w zwią­zku z odrodzeniem sił wytwórczych, następnie zagrożenie zewnętrzne ze strony Tatarów i Litwy, wreszcie przesłanki ideologiczne, wiodące do współdziałania I w jednoczeniu państwa ludności wielu ziem ruskich.

4. Rozdrobnienie feudalne na Rusi wykazywało wiele zbieżności z analogi­cznymi okresami rozwoju innych państw europejskich. W stosunku wielkich książąt do książąt dzielnicowych i bojarów, w systemie władania ziemią (wotczyny i pomiestija) było wiele podobieństwa do zachodnioeuropejskiego ustroju lennego. Wskazywaliśmy na pewne analogie między zjednoczeniem! Rusi i Polski. <

5. W okresie rozdrobnienia powstały na Rusi dwie republiki miejskie: nowogrodzka i pskowska. Ustrój ich kształtował się w sposób przypominający ustrój włoskich republik miejskich.

Zarząd Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Zarząd poszczególnych księstw dzielnicowych i wielkich księstw opierał się na dawnych wzorach monarchii wczesnofeudalnej. Postępujący proces jednoczenia państwa1 postawił przed Wielkim Księstwem Moskiewskim problem rozbudowy aparatu administracyjnego dostosowanego do nowych potrzeb. Jeszcze w XV w. zarysowały się tam niektóre nowe instytucje.

l. Ukształtowała się D u m a B o jar s k a jako stały organ doradczy przY wielkim księciu. W skład jej wchodzili przede wszystkim bojarzy stojący na czele organów zarządu państwowego - w każdym razie tylko te osoby, które. wielki książę do Dumy powołał (212).

2. W końcu XV w. zaczęły się tworzyć organa centralne o stałym personelu, powołane do załatwienia określonych spraw państwowych. Były to tzw. p r i k a z y, jak np. prikaz skarbowy, prikaz dworski, prikaz dla spraw stosunków z innymi państwami itd. Na czele prikazów stali bojarzy z diakami i poddiakami jako personelem pomocniczym.

6) Monarchie stanowe i ich instytucje

Francja (XIV-XV w.)

Charakterystyka okresu.

l. Ok r e s m o n a r c h i s t a n o ­w e j we Francji mieści się w granicach czasowych od początku XIV w. do końca XV w. Daty graniczne wiążą się z powołaniem po raz pierwszy Stanów Generalnych w r. 1302 i z ich ostatnim zebraniem się przed dłuższą przerwą w r. 1484.

2. W ł a d z a k r ó l e w s k a uległa znacznej konsolidacji jako władza publiczna, uwolniona w dużej mierze od znamion patrymonialnych. Była ona ograniczona przez szczególne uprawnienia polityczne uprzywilejowanych sta­nów.

3. Państwo miało charakter monarchii stanowej. Istotnym rysem okresu było występowanie w ramach zjednoczonej monarchii prawnie wy­odrębnionych i zorganizowanych stanów uprzywilejowanych, dążących do udziału we władzy państwowej.

4. Głównym organem stanów było zgromadzenie stanowe, zwa­ne Stanami Generalnymi oraz Stanami Prowincjonalnymi. Nie uzyskały one tak wielkiego znaczenia jak zgromadzenia stanowe w wielu innych monar­chiach stanowych. Jedną z przyczyn tego było uchwalenie przez Stany Genera­lne w początku XV w. stałych, a nie jednorazowych podatków. Ułatwiło to monarchii uniezależnienie się od Stanów Generalnych.

5. Typowy dla monarchii stanowej d u a l i z m w ł a d z y p a ń s t w o ­w e j i s t a n o w e j wystąpił również na szczeblu lokalnym, w szczególności w działalności Stanów Prowincjonalnych i stanowej administracji finansowej.

6. Okres monarchii stanowej we Francji był s t o s u n k o w o k r ó t k i. Instytucje stanowe nie rozwinęły się w tym stopniu, co w innych krajach. Procesy gospodarcze o charakterze przedkapitalistycznym - tak jak w Anglii - wcześnie, bo już w XV w., umocniły pozycję mieszczaństwa, które poparło dążenie króla do przełamania oporu feudałów, a to przyczyniło się do wprowadzenia rządów absolutnych.

Instytucje władzy.

1.Król - zasady określające ogólne stanowisko króla w monarchii to:

• „Król jest najwyższym zwierzchnikiem lennym w królestwie” - zasada ta służyła w monarchii w monarchii w wykorzystaniu prawa lennego do powiększenia domeny.

• „Król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości” - ta zasada zapewniała sądownictwu królewskiemu zwierzchnictwo nad wszystkimi sądami w kraju.

• „Król jest cesarzem w swoim królestwie” - ta zasada mówiła że królowi przysługuje taka sama władza jaką posiadali cesarze rzymscy, a więc: władza ustawodawcza, prawo nakładania podatków. Zasada ta mówiła że cesarz ma władzę suwerenną od nikogo niezależną.

2.Parlament - Już w XIII w., na skutek rozrostu sądownictwa królews­kiego, z Rady Królewskiej wyłonił się odrębny organ sądowy, który od XIV w. nosił nazwę Parlamentu.

Z tych względów w łonie Rady znalazła się grupa legistów, którzy mieli się zajmować specjalnie sprawami sądowymi. Następnie grupa ta otrzymała od króla stałą delegację do sądzenia w jego imieniu i pod jego nieobecność jako Rada Królewska "w parlamencie" (tzn. w miejscu, w którym się roz­mawia). Od początku XIV w. Parlament działał już regularnie jako najwyższy sąd królewski ze stałą siedzibą w paryskiej Cite. Parlament był odtąd obsadzony zasadniczo przez samych sędziów zawodowych, wykształconych prawniczo sędziów świeckich i duchownych. Od XV w. sędziowie ci byli nieusu­walni. Zanik elementów feudalnych w Parlamencie wywołał opory wśród arystokracji, której przysługiwało prawo do feudalnego sądu sprawowanego przez "parów". Ostatecznie przyznano im, by w przypadku rozpatrywania ich spraw jako podsądnych, Parlament sądził jako S ą d P a r ó w, tj. w kom- I plecie obsadzonym dostateczną liczbą parów.

Wobec nadmiernego przeciążenia Parlamentu paryskiego, już w XIV w. zaczęły powstawać w innych miejscowościach podobnie zbudowane sądy najwyższe, pod mianem Parlamentów. Liczba ich w XVIII w. doszła do 16. Wszystkie te Parlamenty miały jako sądy najwyższe stanowisko równorzędne z Parlamentem paryskim.

Parlament był królewskim sądem najwyższej instancji właś­ciwym dla wszystkich spraw zarówno cywilnych, jak i karnych oraz administ­racyjnych. Działał przede wszystkim jako sąd apelacyjny od wyroków niż­szych sądów królewskich. Od wyroków Parlamentu nie było apelacji, lecz mogły być one skasowane przez Radę Królewską (245).

Poza sprawowaniem sądownictwa Parlament od XIV w. miał p r a w o r e j e s t r o w a n i a u s t a w k r ó l e w s k i c h.

3. Izba Obrachunkowa - Dla zarządu skarbowością powołane zostały nowe organy centralne. Na­czelne miejsce wśród nich zajmowała I z b a O b r a c h u n k o w a wydzielona w XIV w., podobnie jak Parlament, z kurii królewskiej (95). Zajmowała się ona kontrolą niższych organów skarbowych i sprawowała sądownictwo w sprawach skarbowych. Kontrolę nad lokalnymi organami skarbowymi od XIV w. wykonywali powoływani przez króla czterej skarbnicy Francji. Obok skarbowego aparatu państwowego powstał od­rębny aparat skarbowy stanowy.

Społeczeństwo stanowe. Ludność Francji dzieliła się na 3 stany: szlachtę, duchowieństwo i stan trzeci, w którym szczególne stanowisko zaj­mowało mieszczaństwo. Stany zaczęły występować jako uznane przez prawo grupy społeczne i jako takie zaczęły, obok króla i aparatu państwowego, uczestniczyć w zarządzie państwa, zarówno centralnym, jak i lokalnym. Formami tego uczestnictwa były przede wszystkim: z g r o m a d z e n i a s t a ­n o w e (Stany Generalne i Prowincjonalne), samorząd miejski i inne formy s a m o r z ą d u lok a l n e g o, w szczególności w zakresie administracji finansowej.

a)Stany Generalne - wprowadziły do organizacji państwa feudalnego wiele nowych elementów. Po pierwsze, skład ich nie miał arystokratycznego charakteru zjazdów feudalnych, gdyż udział w nich brały także miasta. Po drugie, uczestnikami zgromadzeń nie byli poszczególni wasale występujący w swoim własnym imieniu i broniący swych osobistych interesów, lecz głównie osoby reprezentujące interesy stanu, do którego należały. Po trzecie, zgromadzenia te zdobywały uprawnienia, które im zapewniły jeśli nie udział we władzy państ­wowej, to przynajmniej wpływ na niektóre sprawy państwowe.

W ogólnym bilansie stwierdzić można, że Stany Generalne, mimo przej­ściowych sukcesów, nie miały bardzo szerokich uprawnień. Do nich należało:

a) u c h wal a n i e p o d a t k ó w, co często bywało równoznaczne z wyra­żeniem zgody na prowadzenie wojny;

b) prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących na­prawy urządzeń państwowych;

c) prawo wyrażania zgody na alienację domeny .i prawowyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii.

Skład i organizacja Stanów. Stany Generalne jako królewski organ doradczy mogły być zwołane jedynie przez króla w miejscu i w czasie przez niego wyznaczonym. W XV w. wprowadzony został s y s t e m w y b o r c z y. Deputowa­ni otrzymywali spisane dla siebie i n s t r u k c j e, w których określone były ich przyszłe działania i sposób głosowania. Posłowie byli nie reprezentantami całego kraju, lecz tylko swojego stanu bądź baliwatu. Głosować musieli zgodnie z instrukcją, chociaż­by to miało być sprzeczne z ich osobistym przekonaniem o tym, co byłoby lepsze dla dobra kraju. Reprezentacja trzech stanów tworzyła t r z y o s o b­ n e k o I e g i a; kolegia te obradowały oddzielnie w poszczególnych stanach. Jednomyślność wszystkich trzech stanów była niezbędna do podjęcia uchwały.

b) Stany Prowincjonalne. Obok Stanów Generalnych w połowie XIV w. pojawiły się we Francji Stany Prowincjonalne, tzn. zgromadzenia stanowe o podobnym charakterze, lecz zwoływane jedynie w ramach określonych prowincji. Skład ich i kompetencje były podobne do tych, które dotyczyły Stanów Generalnych. W drugiej połowie XIV w. król zwoływał je chętnie dla uzyskania podatków, gdyż Stany Prowincjonalne łatwiej uginały się przed wolą króla niż Stany Generalne.

Anglia (XI - XV w.) - Wielka Karta Swobód. Początki parlamentaryzmu.

Wielka Karta Wolności z 1215 r. Na początku XIII w. doszło do otwartej walki baronów z królem. Po klęskach poniesionych przez Jana bez Ziemi (160) baronowie w sojuszu z rycerstwem i miastami wymusili na królu w 1215 r. wydanie przywileju zwanego W i e l k ą Kartą W o l n o ś c i. Miał on stanowić pierwsze w Anglii sformułowanie wolności osobistych i politycznych o charakterze demokratycznym. Uważano go również za fundament angielskiego ustroju parlamentarnego.

1. Artykuł 39 dotyczy w o l n o ś c i o s o b i s t ej. Mówi on, że "żaden wolny człowiek nie może być uwięziony ani pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa czy wygnany, inaczej jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego".

2. Artykuł 13 potwierdza p r z y w i l e j e m i a s t, w szczególności "dawne wolności i swobody miasta Londynu".

3. Najważniejsze postanowienia zawierają artykuły 12 i 14, przyznają bowiem specjalne uprawnienia kurii królewskiej. Artykuł 12 postanawia, że dla nałożenia tarczowego i zasiłków lennych (auxilia) konie­czna jest z g o d a o g ó l n ej R a d y K ról e s t w a. W skład tej ogólnej Rady Królestwa, zgodnie z art. 14, wchodzą tylko bezpośredni lennicy króla (Ienentes in capi/e).

4. Artykuł 61 określa s a n k c j e dla przestrzegania postanowień Wielkiej Karty. Mianowicie baronowie mają wybrać spośród siebie k o m i s j ę 25 b a r o n ó w, którzy będą czuwać, aby król przestrzegał przyjętych na siebie zobowiązań. W razie ich złamania przez króla komisja może wezwać do wystąpienia przeciw niemu. Mamy tu więc w sposób najbardziej jasny sfor­mułowane p r a w o o p o r u przeciw władcy nadużywającemu władzy.

W tym miejscu podkreślić trzeba, że Wielka Karta, podobnie jak często przywileje stanowe, ma formę umowy wzajemnie zaprzysiężonej między kró­lem a kontrahentami.

Stwierdzić trzeba najpierw, że Wielka Karta była p r z y w i l e j e m d l a b a r o n ó w, wydanym w ich interesie i gwarantującym ich uprawnienia. Wielka Karta była etapem walki baronów o ograniczenia władzy królewskiej

Początki parlamentaryzmu.

Początki Parlamentu. Parlament wywodzi się podobnie jak francuskie Stany Generalne, z kurii królewskiej, w szczególności z Wielkiej Rady. Wielka Karta z 1215 r. stanowiła etap na drodze rozszerzania u p r a w n i e ń W i e I k i ej R a d y jako organu samych b Odtąd toczyły się zaciekłe spory baronów z królem o odzyskanie i rozszerzenie przyznanych im w 1215 r. uprawnień. Król w walce z baronami szukał oparcia w rycerstwie i mieszczaństwie. W 1265 r. Wielka Rada wystąpiła jako reprezentacja trzech stanów i dlatego datę tę przyjmujemy za datę powstania Parlamentu. W tym samym czasie pojawił się też i sam t e r m i n "P a r l a m e n t" na określenie rozszerzonej Rady.

Skład Parlamentu. Parlament uformował się jako ci a ł o d w u i z ­b o w e. Wyższą Izbę stanowiła Izba Lordów, Izbę Niższą - Izba Gmin.

I. I z b a W y ż s z a, która z czasem przyjęła nazwę I z b y L o r d ó w, była niejako kontynuacją Wielkiej Rady. W skład jej wchodzili przedstawiciele Kościoła (arcybiskupi, biskupi i opaci) oraz możnowładcy świeccy, a więc bezpośredni wasale króla, p a r o w i e A n g l i i.

2. I z b a N i ż s z a albo I z ba G m i n, zasiadali w niej p r z e d s t a w i c i e I e r y c e r s t w a (hrabstw) i u p r z y w i l e j o w a ­n y c h m i a s t. Byli oni powoływani w XIII w. na rozszerzone Wielkie Rady. Dopiero w XIV w. ustaliła się zasada, że zasiadali oni wspólnie w jednym kolegium i wspólnie podejmowali uchwały. Jedni i drudzy powoływani byli w drodze wyborów. Wszystkie hrabstwa powoływały po dwóch posłów. Miasta delegowały również po dwóch posłów, lecz uprawnienie to przy­sługiwało jedynie tym miastom, które miały na to przywilej. Tak więc ilościową przewagę w tej izbie mieli mieszcanie.

Uprawnienia parlamentu. Obejmowały dziedzinę sądownictwa, finansów, ustawodawstwa

1. dziedzina sądownictwa:

• jako najwyższa instancja sądowa - do której można była w określonych wypadkach skierować skargę odwoławczą

• jako kontynuacja lennego - dla sądzenia przestępstw popełnionych przez lordów

2. dziedzina finansów - Król zobowiązał się do nienakładania nowych podatków bez zgody parlamentu. Parlament dążył do uzyskania kontroli nad uchwalonymi podatkami.

3. dziedzina ustawodawstwa - W XIV w. uznawana była zasada, że żadna ustawa nie może być ważna bez zgody króla, Izby Lordów i Izby Gmin. Uprawnienia ustawodawcze Parlamentu rozwinęły się z prawa podawania królowi p e t y c j i o wydanie ustawy regulującej daną kwestię.

Król miał w Parlamencie stanowisko r ó w n o r z ę d n e z Izbą Lordów i z Izbą Gmin. To, że król nie podlegał Parlamen­towi, z drugiej zaś strony to, że Parlament posiadał zagwarantowaną szeroką sferę swobodnego działania i wysokie uprawnienia, tworzyło typowy dla Anglii układ równowagi między władzą monarszą a władzą Parlamentu

Miasta i państwa włoskie

Miasta we Włoszech, w miarę jak wzrastało ich bogacenie się, stawały się dominującymi ośrodkami gospodarczymi i kulturalnymi , dążyły do zapewnienia sobie samodzielności politycznej. Miasta Niziny Podańskiej i Włoch środkowych osiągnęły ją poprzez stworzenie komun, miasta nadmorskie poprzez stworzenie republiki. Początkowo komuny broniły interesów miejscowej ludności, przejmowały administrację, starały się uniezależnić od seniora. W końcu XII w. komuny nabrały charakteru instytucji publicznych a jednym z ich głównych celów stała się unifikacja obowiązujących w nich praw. Uznając władzę cesarza. komuny jakby przejmowały rolę wielkich feudałów dla ,których partykularne interesy były czymś ważniejszym niż interes całego kraju .Walki wewnętrzne w miastach doprowadziły w dalszej ewolucji do wytworzenia się w XII w., tzw., komuny podesty Cały system był wówczas kierowany przez podestę, zwykle przybysza z zewnątrz co prowadziło do podporządkowania się rządom jednostki. Jednak konflikty społeczne wynikające z różnic w uprawnieniach między rządzącym miastem a wsią ludność wiejska znajdowała się w zależności prawnej i ekonomicznej od dominującego miasta), spowodowały przekazanie władzy w ręce jednostki i powstania SIGNORIA, jako instytucji zapewniającej ciągłość władzy zwycięskiej frakcji. SIGNORIA okazała się trwalszą niż technokratyczne rozwiązanie w postaci podesty, który zawodził gdy konflikty wewnętrzne komuny wychodziły poza mury miejskie

Tyran, to określenie ówczesnej włoskiej nazwy SIGNOR_. miał szerokie uprawnienia. które opierały się na woli ludności i inwestyturze papieskiej czy cesarskiej, ta dwoistość sankcji umożliwiała formalne zdobycie władzy suwerennej a zarazem absolutnej. Tyrani jako wikariusze uzyskiwali uprawnienia dyktowania praw, wymierzania sprawiedliwości, decydowania o wojnie i pokoju, nakładania podatków. Organizacja władzy terytorialnej tworzona przez SIGNORIĘ była zbliżona do tonu nowoczesnego państwa, powstała jednolita administracja dla całego terytorium. Signoria była państwem regionalnym ale o władzy skoncentrowanej Rządy tyrana zabezpieczała rozwinięta służba policyjna, wynagradzane donosicielstwo. wiezienie z okrutnymi torturami i kaźniami, najemne wojsko. System signorii przyczynił się do utrwalenia policentryzmu włoskiego, prowadził do powstania małych, rządzonych despotycznie państewek. Celem ich było zdobycie niezależności, ułatwionej dzięki

osłabieniu pozycji cesarza i papieża. s .

W pierwszej połowie XIV.w. całe niemal Włochy północne z wyjątkiem republik nadmorskich, zostały podporządkowane władzy tyranów .Zmiany jakie nastąpiły w organizacji komun w XIII w., miały swe odpowiedniki również w strukturze władz w republikach nadmorskich. W Rzeczypospolitej Weneckiej arystokracja utrzymywała władzę w swoim ręku. Ograniczona została władza doży, rozporządzaniem pieniędzy zajmował się organ zwany Prokuraturą Św. Marka, działała Wielka Rada (480 członków) wybierana corocznie. Rada Mniejsza przekształcona później w senat. była głównym organem zajmującym się sprawami państwa. Powstał Trybunał Czterdziestu z uprawnieniami sądowymi i polityczno­ administracyjnymi. Aby zabezpieczyć się przed próbami zmiany systemu, patrycjat powołał Radę Dziewięciu, która miała charakter politycznej inkwizycji. Szeroko rozbudowany system kontroli zapobiegał więc utworzeniu się tyranii w Wenecji .

Monarchia stanowa w Polsce (cechy)

( Monarchia stanowa Kazimierza Wielkiego)

1333- kształtuje się społeczeństwo stanowe, stany:

-król

-duchowieństwo

-szlachta(rycerstwo)

-mieszczaństwo

-stan kmiecia

-najliczniejszą grupą byli chłopi.

Stan - zamknięta grupa ludzi, posiada prawa (przywileje) i obowiązki. Przynależność do stanu jest dziedziczna.

Pod koniec panowania Łokietka, a potem za K Wielkiego każdy stan miał przywileje. K. Wielki prowadził politykę pokojową, nie miał pieniędzy i nie prowadził wojen, ludziom żyje się lepiej( chłopom i rzemieślnikom), dbał o stan szlachecki. Każdy stan miał sądownictwo (szlachcica głowa warta więcej od chłopa).

Przywilej Koszycki- pierwszy przywilej stanowy, wydany w zamian za objęcie tronu w Polsce przez jedną z córek króla Ludwika Węgierskiego. Jadwiga zostaje królem Polski(szlachta została zwolniona z podatków) Szlachta zaczęła wpływać na politykę w zamian za zgodę na opodatkowanie. Przywileje wydawane przez stany w warunkach ekstremalnych. Najwięcej przywilejów posiadał stan szlachecki(stan ten jest bardzo zróżnicowany obejmował możnowładców, średnie i drobne rycerstwo) ,cechą wspólną ; szlachty było pochodzenie i herb, możnowładcy koncentrowali w swoich rękach kompleksy dóbr w miastach i wsiach, wejście do stanu szlacheckiego odbywało się w drodze specjalnego aktu prawnego.

-szlachta nie posiadająca poddanych osobiście obrabiała ziemię (szlachta zaściankowa)

-szlachta nie posiadająca ziemi i nie dzierżawiąca dóbr (szlachta gołota)

-szlachta uprawiająca ziemię właściciela miała prawo na równi ze szlacheckim właścicielem.

Wśród mieszkańców wsi był sołtys- który posiadał większy areał ziemi- folwark, dochody miał czasami większe niż z gospodarstwa szlachty. Podstawą siły zbrojnej monarchii było pospolite ruszenie szlachty, statut Kazimierza Wielkiego unormował służbę wojskową szlachty, obowiązany był do niej każdy posiadacz ziemski na prawie rycerskim.

1573- I wolna elekcja, przywileje szlacheckie skodyfikowane - spisane wszystkie przywileje, które musiał przypieczętować nowy król(aby mógł zostać królem musiał też nadać kolejne przywileje).

Najważniejsze przywileje szlachty zwiększały wpływy polityczne szlachty, a więc jej wpływ na rząd. W 1505 r. w konstytucji Nihil Novi Aleksander Jagiellończyk, rozszerzył prawa szlacheckie, uznał iż w przyszłości żadne zmiany w istniejących prawach i przywilejach szlacheckich nie mogą być wprowadzone przez króla bez zgody szlachty (funkcjonował już sejm reprezentujący ogół szlachty w kraju)

Monarchia stanowa w Polsce była monarchią nierównych stanów, główna role odgrywała szlachta, w której nie wyodrębniła się szlachta wyższa, monarchia w Polsce nie mogła opierać się na solidarnym stanie mieszczańskim.

STAN SZLACHECKI:

• ukształtowany z możnych i rycerstwa­ od końca XVw. występuje proces zamykania się stanu przez wprowadzenie zasady dziedziczenia tytułu szlacheckiego

• należała także drobna szlachta nie posiadająca poddanych, uprawiajaca osobiście swoją ziemię -zwana zagrodową a później zaściankową, istniała również szlachta nie posiadająca w ogóle ziemi.

• dominująca rola wśród stanów, wynikająca z nadawanych jej przywilejów generalnych"—­

• atrybuty szlachectwa: szlachetne urodzenie. posiadanie ziemi na własność, podleganie sądom

szlacheckim, herb.

• była też szlachta nieosiadła, nie posiadała ziemi

STAN MIESZCZAŃSKI

• ukształtowany na podstawie przywilejów lokacyjnych,

• korzystanie z prawa miejskiego było uzależnione od posiadania obywatelstwa miejskiego,

• posiadał własne sądownictwo

• występował:

patrycjat - zamożni kupcy zajmowali najważniejsze urzędy w mieście

pospólstwo - rzemieślnicy, drobni kupcy, handlarze, częściowo dopuszczeni do władz miejskich/

plebs - większość mieszkańców: czeladź, służba, biedota-pozbawieni praw miejskich

stan- zamknięta grupa ludzi, posiada prawa, przywileje i obowiązki, chłopi, duchowieństwo, mieszczaństwo, stan szlachecki- l0% społeczeństwa, od XVw. Przynależność do stanu jest dziedziczna

przywilej-najwięcej spowodował stan szlachecki, stan ten jest bardzo zróżnicowany, do stanu duchownego wchodzi przedstawiciel szlachty, chłopstwa i mieszczaństwa.

STAN CHŁOPSKI

STAN DUCHOWNY

Absolutyzm- na czele państwa stał władca posiadający absolutną, nie podlegającą niczyjej

kontroli władzę, władza absolutna: *władza króla we Francji( cara w Rosji)- była

nieograniczona, nie podlegał żadnym prawom (poza boskimi) ,"niczyjej kontroli, nie był przed nikim odpowiedzialny, * władza absolutna króla( cara) była jedyną w państwie, podlegała mu władza ustawodawcza, wykonawcza,. sądowa, decydował o wojnie i pokoju, przy pomocy władzy administracyjnej "policji" ingerował we wszystkie dziedziny życia społecznego, gospodarczego, oświaty, domowego i rodzinnego.( państwo

policyjne), * zarząd państwa opierał się na centralizmie i biurokratyzmie ( szeroko rozbudowany aparat państwowy podporządkowany jego centralnej władzy, urzędnicy sprawują władzę króla( cara) i są przed nim odpowiedzialni, król (car) podejmuje decyzje, a jego organy centralne maja głos doradczy.

Absolutyzm rosviski- cechy specyficzne: * druga połowa VII w. - początek monarchii absolutnej"iw"Rosji.;._ rządy,. Absolutne utrwalił Piotr I przeprowadził gruntowne-reformy gospodarcze i społeczne, umocnił pozycje szlachty, i wyższych warstw, przy całkowitym pominięciu ludności chłopskiej_ .stworzył aparat państwowy oparty na cenralizmie i biurokratyzmie, w którym zasiadali mieszczanie i szlachta ( duma boiarska- organ doradczy cara, sobór ziemski - na wzór zgromadzeń stanowych, uchwalały podatki, sprawy wojny i pokoju, ważne ustawy, prikazy- do zarządzania resortami zarządu centralnego np. prikaz poselski ds. posłów zagranicznych, zarzad lokalny. samorzad gubny i ziemski - powiaty, okręgi w których władzę sprawowali namiestnicy, źródła prawa- ustawodawcą był car, w późniejszym okresie Sobór Ziemski.

* Rosyjska monarchia absolutna utrzymała sic do XX wieku

Absolutyzm we Francii * mieścił się w okresie od końca XV wieku do wybuchu rewolucji w 1789r.,do jego wprowadzenia przyczynił się sojusz mieszczaństwa z królem przeciwko możnowładcom, król awansował, znaczną część niższej szlachty średniej, nadającjej stanowiska urzędnicze, możnowładztwo obroniło jednak swoje przywileje i uprawruerua. , .

Instytucie władzy. centralizm: aparat państwowy w pełni podporządkowany władzy centralnej i realizujący jej polecenia król był jedyną siłą rządzącą ( moc sądownicza, wykonawcza i ustawodawcza)władza była mu powierzona przez Boga i w jego imieniu sprawowana, ograniczył parlamenty- mialy wpływ na ustawodawstwo w okresie monarchii, zarząd opierał się na centralizmie i biurokratyżmie: administracja uporządkowana hierarchicznie na zasadzie bezwzględnego posłuszeństwa organom wyższym., administracja to: okręgi generalne, okręgi i gminy (miejskie i wiejskie) na

czele z intendentami, subdelegatami i merami. Likwidowano wszelkie samorządy, urzędników nieusuwalnych (którzy dziedziczyli urzędy) zastępowano urzędnikami komisarycznymi. Wykształciły się ministerialne organy centralne :kanclerz (sędzia Francji

i stróż pieczęci), czterech sekretarzy stanu, generalny kontroler finansów .Nie podejmowali żądnych decyzji, byli doradcami i wykonawcami woli królewskiej. Ministrowie ci oraz Rada Królewska (Rada Stanu- podejmowała najważniejsze decyzje, król był jej przewodniczącym; Rada Depesz, Rada Finansowa, Rada Stron).

We Francii monarchia absolutna była wzorem dla innych państw absolutnych.

Rządy te przetrwały z uwagi na równowagę pomiędzy mieszczaństwem, a możnowładztwem, zaburzenie tej równowagi doprowadziło do wybuchu rewolucji. (Absolutyzm-co to za fonna ustroju, forma rządów, cechy specyficzne

SEJM CZTEROLETNI, Sejm Wielki, obra­dował w Warszawie 6 X 1788-29 V 1792, zawią­zany w konfederację pod laską marszałków S. Małachowskiego i K.N. Sapiehy; wykorzystu­jąc sytuację międzynar. (Rosja uwikłana w woj­nę z Turcją, demonstracyjna protekcja Prus dą­żących do izolowania Polski od Rosji) działacze S.Cz. przeprowadzali stopniowo reformy społ. i polit. zmierzające do przywrócenia pełnej su­werenności i ratowania niepodległości oraz ułatwienia rozwoju gosp. kraju; 1788 uchwalo­no 100-tys. armię, 1789 zniesiono Radę Nieusta­jącą, zmuszono Rosję. do wycofania swych wojsk z Rzeczypospolitej, 1791 uchwalono pra­wo o ustroju miast król.; najważniejszą uchwalą S.Cz. była ->- Konstytucja 3 maja 1791; w ostat­nim roku obrad S.Cz. rozwijano i modyfiko­wano postanowienia tej Konstytucji w usta­wach o sejmie, Straży, komisjach: skarbowej, policji, wojsk., o trybunałach; uchwalono wy­przedaż starostw; nie zdołano ukończyć prac nad kodyfikacją prawa, reformą sądów oraz re­formą ekon. kraju. Dzieło S.Cz. obaliła konfe­deracja ->- targowicka i zbrojna interwencja (18 V 1792) Katarzyny II; po przegranej wojnie z Rosją i przystąpieniu króla do Targowicy przywódcy sejmowi wyjechali za granicę; wielu działaczy S.Cz. odgrywało poważną rolę w po, wstaniu kościuszkowskim. W okresie obrad S.Cz. nastąpił ogromny rozwój myśli reforma­torskiej, patriotyzmu i poczucia obywatelskie­go. Zob. też Patriotyczne Stronnictwo, Kużnica Kołątajowska, Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej.

Konstytucja 3 Maja ustawa zasadnicza z 1791 uchwalona na Sejmie Czteroletnim przez stronnictwo patriotyczne jako rezultat kompromisu ze stronnictwem królewskim, będąca wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze (Rozbiory Polski), ustalająca podstawy ustroju nowożytnego w Polsce.

była drugą konstutucją na świecie po amerykańskiej z 1787r. autorami byli: król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj. Król zmierzał dojł6 systemu monarchii parlamentarnej na wzór angelski, a także do wzmocnienia pozycji tronu i rządu, Potocki do zagwarantowania sejmowi głównej roli w państwie, Kołłątaj rozwijał program "łagodnej rewolucji". Miały to być poczynania reformatorskie. Uchwalenie Konstytucji zostało przeprowadzone przez powstałe w sejmie i wokół niego Stronnictwo Patriotyczne.

Ustrój społeczny:

Szlachta, mieszczanie, chłopi.

Ustrój polityczny:

SEJM/dwuizbowy/, 204 posłów,24 plenipotentów wybieranych przez zgromadzenie miejskie

Wydziałowe, izba wyższa-Senat-132 osoby kompetencje: ustawodawstwo, uchwalanie podatków, podejmowanie istotnych decyzji w sprawach polityki zagranicznej, sądownictwo polityczne, kontrola rządu i nadzór nad wszystkimi organami w państwie, nobilitacje, prawo do rewizji konstytucji /zwoływanym/ co 25 lat/zniesienie liberum veto, prawo veta zawieszającego w zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych; dwuletnia kadencja parlamentu, uchwalanie wszystkich ustaw i uchwał zwykłą lub kwalifikowaną większością głosów

Król miał stać na czele władzy wykonawczej, została zniesiona odpowiedzialność króla, wprowadzono zasadę dziedziczności tronu /jedynie w wypadku wygaśnięcia dynastii miała się odbywać elekcja na specjalnym sejmie/

Straż Praw-posiadała najwyższą władzę wykonawczą, stała na czele całej administracji państwowej/ król jako przewodniczący, prymas jako głowa duchowieństwa polskiego a zarazem przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej, 5ministrów,marszałek sejmu/

Seimiki szlacheckie-zapewniano głos szlachcie-dziedzicom oraz ich synom po ukończeniu 18 lat, a także zastawnikom, posesorom dożywotnim. Zapewniały władzę szlachcie-ziemianom.

Komisje rządowe: komisja skarbu/uchwalenie "Ofiary wieczystej", podwyższenie opłaty od dóbr królewskich, dzierżawionych przez szlachtę, podatku od miast, podatku ściąganego od Żydów komisja policji

Komisie porzadkowe: komisja porządkowa cywilno-wojskowa, wiek żołnierza /18-35/czas służby wojskowej /6 do 8 lat/ zapewnienie wolności osobistej każdemu żołnierzowi. który za zezwoleniem dziedzica przesłuży w wojsku 12 lat.

Stosunki wvznaniowe: konstytucja gwarantowała wolność wyznań, przyznając pierwszeństwo religii katolickiej.

Co znosiła Konstvtucia 3 Maia: dualizm wewnętrzny Rzeczypospolitej-liberum veto­ -wolną elekcję-zakaz nabywania dóbr ziemskich przez mieszczan i zakaz piastowania przez mieszczan wyższych urzędów i godności państwowych oraz wyższych szarż; oficerskich z wyłączeniem kawalerii narodowej/-prawa kardynalne, -konferencje ­uprawnienia szlachty nieposesjonatów -moc wiążącą instrukcji sejmikowych -prawo oporu -urząd starosty.

Znaczenie konstvtucii­

próba ratowania Rzeczypospolitej, wprowadzenie ustroju monarchii konstytucyjnej, osłabienie roli magnateńi, zakończenie okresu Oligarchii magnackiej, nadanie praw mieszczanom miast królewskich dało nadzieję na zwiększenie znaczenia tego stanu, a w perspektywie na wykształcenie się nowożytnej burżuazji pierwsza demokratyczna konstytucja /w Europie.

Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej

W Ameryce Północnej powstało 13 angielskich koloni liczących w końcu XVIII w. około 3,5 mln ludności. Każda niemal kolonia miała odrębny system gospodarczy i odrębną formę samorządów, ale zarządzana była przez gubernatora z Anglii. Na południu tworzyły się wielkie plantacje oparte na pracy niewolników, na północy powstawały mniejsze gospodarstwa farmerskie i rozwijał się przemysł okrętowy, metalurgiczny i tekstylny.

Metropolia odrzuciła żądania kolonii; kolonie zbojkotowały towary angielskie; w 1773 r. utopiono w Bostonie ładunek herbaty. Spowodowało to represję brytyjskie.

Przywódcy kolonii: płk Jerzy Waszyngton i uczony dyplomata Beniamin Franklin początkowo byli zwolennikami autonomii gospodarczej i politycznej potem przeszli na pozycje walki zbrojnej z metropolią.

4 lipca 1776 r. kongres zwołany do Filadelfii proklamował Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych państwa o u s t r o j u r e p u b l i k a ń s k o - d e m o kra t y c z n y m. Wodzem naczelnym został Jerzy Waszyngton.

polityka angielska wobec kolonii

• kolonie bazą surowcową i rynkiem zbytu dla przem. angielskiego

• import i eksport z kolonii tylko statkami angielskimi

• eksport najważniejszych produktów z kolonii - tylko do Anglii

• zakaz zakładania w koloniach manufaktur i fabryk

• zakaz wytwarzania w koloniach wielu to­warów przemysłowych

• zakaz wysyłania do kolonii fachowców i maszyn

dążenie kolonii dążenie kolonii

• osiągnięcie wszechstronnego rozwoju gos­podarczego

• protest przeciwko rabunkowej polityce podatkowej metropolii

• protest przeciw cłom importowym

• polityka podatkowa w koloniach może być prowadzona tylko za zgodą lokalnych zgromadzeń ustawodawczych

Wojna z Anglią zakończyła się w 1783 r. traktatem w Wersalu. Uznano w nim niepodległość Stanów Zjednoczonych, przyznając im ziemie między Oceanem Atlantyckim a Missisipi oraz między Kanadą a Florydą.

Kolonie w walce z Anglią uzyskały wsparcie ze strony Francji, Hiszpanii i Holandii. Na apel kongresu z Europy przybyło wielu ochotników (m. in. Jó­zef de la Fayette, Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski).

W lecie 1787 r. Waszyngton ogłosił Stany Zjednoczone pa ń s t w e m f e ­d e r a c y j n y ID , a 17 września, zebrany w Filadelfii konwent, złożony z przedstawicieli poszczególnych stanów, uchwalił konstytucję.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Płn.

W IV 1775 w Ameryce rozp.się wojna domowa, która niebawem zmieniła się w wojnę o niepodległość. 4 VII 1776r.Konf,tfes uchwalił Deklarację Niepodległości /Jefferson/ ­niepodległość wszystkich stanów, równość wszystkich ludzi, prawo do oporu wobec rządu, który narusza prawo ludności do życia i wolności. W dalszej części Deklaracji wymieniono "tyrańskie akty" Jerzego III, po czym w konkluzji zawarto stwierdzenie o konieczności odseparowania się koloni od Anglików,co było równoznaczne z wypowiedzeniem W.Brytanii wojny.

Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii -/Franklin/zwane pierwsza kons.ameryk/-organem wspólnym był Kongres, swoista rada ambasadorów 13 stanów, Przewodniczący Kongresu wybierany był na 1 rok i praktycznie nie miał żadnej władzy.

konstytucja została uchwalona 17 IX 1787r. przez Konwencję Konstytucyjną obradująca pod przewodnictwem Waszyngtona.

• system rządów-republika prezydencka

• Stany Zjednoczone zostały przekształcone w jednolity obszar celny i walutowy.

• wprowadzono podział władz: ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Kongres złożony z Senatu! po 2 senatorów z każdego stanu! i Izby Reprezentantów/członkowie wybierani proporcjonalnie do liczby mieszkańców w poszczególnych stanach!

• inicjatywę ustawodawczą przyznano obu izbom zastrzegając, że ustawy finansowe powinny być ogłaszane najpierw w izbie niższej

• władzę wykonawczą sprawował prezvdent. /wybierany co 4 lata w wyborach dwustopniowych i pośrednich przez kolegium elektorów/-głowa państwa-zwierzchnik sił zbrojnych-szef rządu /ministrowie odpowiedzialni przez prezydentem, a nie przed Kongresem/-mianuje wyższych urzędników państwowych i oficerów-władza sądownicza.

• władza sądownicza -niezawisłe sądy.

• konstytucja składała się pierwotnie z 7 art. I preambuły, do których jednakże Kongres dodał w 1791 r 10 poprawek/obecnie jest już 27 poprawek do tej konstytucji!

ŻYRONDYŚCI, ugrupowanie polityczne z czasów rewolucji francuskiej 1789-99; rekrutowało się gl. z przedstawicieli burżuazji i inteligencji burż.; program ich przewidywał monarchię kon­stytucyjną i rządy parlamentarne przy zachowa­niu swobód życia gosp. i wolności rel.; pierwotnie stanowili prawe skrzydło -+ jakobinów, z którymi ostatecznie zerwali VIII 1792; gl. tere­nem działalności ż. była Legislatywa i Konwent Nar., gdzie, skupieni wokół deputowanych z dep. Gironde (stąd nazwa), stanowili większość: III 1792 weszli do rządu powołanego przez Lud­wika XVI i wszczęli wojnę z Austrią wbrew opozycji jakobinów; klęski wojenne, katastro­falna sytuacja żywnościowa, odmowa zgody na stracenie króla, wywołały silny opór przeciw rządom Z. (sankiuloci), co ułatwiło obalenie ich przez jakobinów; przywódców aresztowano i po procesie 31 X 1793 stracono 41 w Paryżu, wyroki wykonywano również na prowincji; gł. działacze: J. Brissot de Warville, P. Vergniaud, A. Gensonne, J. Roland de la Platiere.

JAKOBINI najradykalniejszy franc. klub polit. okresu rewolucji 1789; zał. w tymże roku w Wersalu, początkowo jako klub liberalnych przedstawicieli Stanów Generalnych ("klub bretoński"), przyjął następnie nazwę Tow. Przy­jaciół Konstytucji i przeniósł swą siedzibę do byłego klasztoru Św. Jakuba w Paryżu (stąd potoczna nazwa jego członków); w przeciwień­stwie do innych ugrupowań, program polit. j. uległ szybkiej radykalizacji; zakładał obalenie monarchii, ustanowienie republiki, zniesienie cenzusu majątkowego ograniczającego prawa wyborcze, dopuszczenie do władzy przedsta­wicieli ludu (sankiuloci); gł. przywódcą klu­bu był M. Robespierre. Po obaleniu monarchii (VIII 1792) i usunięciu od rządów żyrondystów (VII 1793) j. objęli władzę, sprawując ją po­przez -.. Komitet Ocalenia Publicznego; wobec zagrożenia Francji z zewnątrz (klęski w wojnie z Austrią) i dążeń burżuazji do zahamowania rewolucji rządy j. przyjęły formę dyktatury (ograniczenie swobód gosp. i konstytucyjnych, mobilizacja kraju dla potrzeb wojny, terror w walce z kontrrewolucją); 1794, po zlikwido­waniu niebezpieczeństwa zewn. i groźby restau­racji monarchii, terror j. wywołał silną opo­zycję; VII 1794 na polecenie Konwentu, aresz­towano, a następnie zgilotynowano Robespier­re'a; wraz z jego śmiercią załamała się dyktatura j. Próby odrodzenia się klubu 1795-99 uległy ostatecznemu niepowodzeniu po dojściu do władzy Napoleona Bonapartego. W później­szych okresach nazwa j. nadawana była rady­kalnym ugrupowaniom polit., które dążyły m.in. do silnej centr. władzy państw.

KONSULAT forma rządu we Francji (9 XI 1799-18 V 1804), ustanowiona po zama­chu stanu Bonapartego 18 brumaire'a; w skład k. wchodziło 3 ->- konsulów (drugi i trzeci z głosem doradczym), 60-osobowy senat, 100 osobowy trybunał i 300-osobowa izba deputowanych; konstytucja 24 XII 1799 przyznała pełnię władzy wykonawczej i inicjatywę ustawodawczą pierwszemu konsulowi, zmiana konstytucji z 1802 ustanowiła Bonapartego dożywotnim konsulem; 1804 uchwała senatu zatwierdzona plebis­cytem przyznała Bonapartemu tytuł cesarza;

DYREKTORIAT w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej 5-osobowy rząd I Republiki Francuskiej 1795-1799; w szerszym znaczeniu ustrój i okres w dziejach Francji od obalenia Robespierre'a (9thermidora) do zamachu stanu Napoleona (18 brumaire'a)

Cechy państwa napoleońskiego.

Napoleon został mianowany dożywotnim konsulem, a potem mianowany na cesarza Francuzów,(wieniec laurowy) na wzór cesarstwa rzymskiego, taka świetność chciał stworzyć, .Przybrał formy monarchistyczne, stworzył dwór cesarski, odnowił tytuły

szlacheckie, ale nie zburzył zdobyczy Wielkiej Rewolucji Francuskiej. , ­

Wprowadził reformy: -ogłosił amnestie dla szlacheckich emigrantów, -zawarto konkordat z kościołem, zreformowano administracje państwową; -uporządkowano sferę podatkowa i pieniężną ( powstał Bank Francji emitujący pieniądze, zahamowana inflacja, dbał o rozwój przemysłu i rolnictwa ( stosowano cła ochronne), - rozwój floty _ ogłoszono nowy kodeks cywilny( wolność osobista, równość obywateli wobec prawa, wolność sumienia, nienaruszalność własności prywatnej, gwarancje swobody działań gospodarczych, świecki charakter małżeństwa, - był mecenasem sztuki

---