Francja i Niemcy

GERMANOWIE:

1. Pierwotne siedziby. Migracja, przyczyny, kierunki.

Germanowie byli ludem indoeuropejskim żyjąych w pn i śrd-pn Europie, posługujący się językami germańskimi, ale nie byli jedną rasą i nie wytworzyli tej samej kultury. W okresie 2000 - 1500 p.n.e. Germanowie stanowili jeden lud. Około początku naszej ery już pięć gałęzi Germanów:

Germanowie Północni - Norwegowie, Szwedzi i część Gotów

Germanowie Wschodni - Goci, Wandalowie, Burgundowie

Germanowie wybrzeża północnego - Sasi, Anglowie

Germanowie wezersko-reńscy - Frankowie i Chesowie

Germanowie Popławscy - Longobardowie

▪ tendencja do migracji w kierunku zachodnim i południowym spowodowane w V wieku zagrożeniem ze strony Hunów od wschodu

▪ osiedlali się na terenie cesarstwa, przyjmowani przez ludność miejscową na zasadzie rzymskiego wojskowego systemu kwaterunkowego - ustępowano im 1/3 domostw i gruntów z inwentarzem, w rzeczywistości odbierano im więcej

▪ sieć plemion germańskich rozwijała się na terenach cesartwa po jego upadku przejmując jego dziedzictwo

rywalizacja między nimi prowadziła do powstawania jednych i upadania drugich - zamętu ustabilizowanego przez państwo frankońskie

Były to organizacje państwowe wyższego rzędu, powstałe z połączenia plemion. Pojawiły się u Germanów w III i IV w. w okresie wędrówek ludów, które nasiliły się w V w. na skutek presji mongolskiego ludu Hunów nacierającego ze wschodu. Cesarstwo rzymskie nie było już w stanie bronić swych granic przekraczanych przez zorganizowane szczepy germańskie i zmuszone było iść na układy - ostatecznie pozwolono im osiedlać się w charakterze sprzymierzeńców.

Osiadłe w Rzymie szczepy germańskie rozbudowały własną państwową organizację, która po upadku cesarstwa zachodniego (476 r.) rozwijała się dalej w sieć szczepowych państw germańskich.

Rywalizacja między tymi państwami doprowadziła do zamętu w Europie. Najsilniejszym okazało się państwo frankońskie, które później doprowadziło do pewnej stabilizacji stosunków politycznych w Europie zachodniej.

▪ długotrwałe sąsiedztwo Rzymu wpłynęło u Germanów na rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny, co przejawiło się w przejmowaniu wielu zdobyczy cywilizacji antycznej

▪ w III-IV w. zaczęły się kształtować trwalsze związki plemienne Franków, Alemanów, Sasów, Longobardów

▪ w I w. n.e. ze Skandynawii wyruszyły na pd.-wsch. dalsze plemiona, określane mianem Germanów wschodnich, skierowały się one głównie ku M. Czarnemu, gdzie najpotężniejsi z nich, Goci, stworzyli w III w. silny związek plemienny, zagrażający granicom rzymskim (napadali na prowincje naddunajskie); rosnący napór Germanów zmuszał Rzymian do osiedlania ich na terenach pogranicznych i przyjmowania do armii

▪ osiedlali się na terenach cesarstwa w warunkach pokojowych bądź wojennych, lub w charakterze sprzymierzeńców

▪ przez miejscową ludność przyjmowani byli na zasadach rzymskiego kwaterunku wojskowego, czyli ludność ta musiała odstąpić żołnierzom 1/3/ domostw i 1/3 gruntów z inwentarzem, w rzeczywistości więcej

▪ niektóre państwa szczepowe upadały, a na ich miejsce powstawały nowe

▪ w końcu IV w. nacisk Hunów zmusił Gotów, a potem i innych Germanów do nowych, uwieńczonych powodzeniem prób przełamania granic rzymskich

▪ wielkie wędrówki ludów germańskich doprowadziły do stopniowego osiedlania się ich na terytorium imperium rzymskiego i zakładania niezależnych królestw, m.in.: Wandalów w Afryce, Swewów i Wizygotów w Hiszpanii, Franków i Burgundów w Galii, Ostrogotów i Longobardów w Italii, Anglów, Sasów i Jutów w Brytanii

▪ poza Brytanią, gdzie najeźdźcy stworzyli podstawy etniczne narodu angielskiego, większość tych ludów uległa asymilacji z ludnością miejscową, natomiast plemiona zajmujące tereny między Renem i Łabą, zjednoczone w VI-VIII w. przez Franków, stworzyły z czasem naród niemiecki

▪ zróżnicowanie polityczne Germanów północnych doprowadziło do wytworzenia się w Skandynawii narodów: duńskiego, szwedzkiego i norweskiego.

2. Państwa szczepowe, ustrój polityczny, społeczno-gospodarczy, źródła informacji.

ród (kilka rodzin wywodzących się od wspólnego przodka) - plemię - państewka plemienne/szczepowe (brak charakteru terytorialnego, związek osób)

Główne państwa szczepowe:

I. Państwo Wizygotów - wsch. odłam Gotów poch. ze Skandynawii; głównie na terenach dzisiejszej Hiszpanii, wcielone do Franków, ostatecznie podbite przez Arabów

II. Państwo Wandalów - tereny obecnych Węgier, potem Hiszpania, wyparci przez Wizygotów, potem założyli państwo w pn-zach Afryce, ostateczni epokonani przez armię bizantyjską

III. Państwo Burgundów - z Bornholmu, później tereny pd-wsch Francji, wcielone do Franków

IV. PAństwo Franków - dziesiejsza Belgia, później Francja, podbijało i wcielało pozosałe plemiona, doszło do potęgi i utworzyło monarchię wczesnofeudalną

V. Państwo Ostrogotów - pn Włochy, zlikwidowane przez armię bizantyjską

VI. Państwo Longobardów - pn Włochy, osiedliło się na miejscu Ostrogotów, w wyniku walk z Bizancjum zajęli wszystkie tereny, podbici przez Franków

VII. Państwa szczepowe germańskie na wschód od Renu, poza dawnymi terenami cesarstwa, nie rozwinęło się zbyt mocno, stopniowo podbijane przez Franków

VIII. Państwo anglosaskie - ludy Anglów i Sasów podbiły ludność celtycką na terenie Brytanii i tam się osiedliły

IX. Ludy skandynawskie - kolebka wędrówki ludów, bo były wojownicze i ruchliwe, Normanowie zaożyli na terenach Francji KSięstwo Normandii, podbiły państwo anglosaskie, zorganizowały państwo na Sycylii; Normanowie docierający na zach byli nazywani Wikingami, na wsch - Waregami (na teren Rosji, do wybrzeży Morza Czarnego)

Państwa szczepowe a państwo rzymskie:

- nie były oparte na niewolnictwie

- nie były terytorialne, lecz związkami osób opartymi na wspólnym pochodzeniu

- nie miały rozbudowanego aparatu, nie ogarniały całego życia obywateli, zapewniały tylko bezpieczeństwo na zew (wojsko) i wew (sądownictwo)

- charakter demokratyczny, władza nie była skupiona w rękach jednego cesarza

Organizacja plemienna Germanów

▪ podstawową jednostkę organizacji społecznej stanowił ród - kilka rodzin wywodzących się od jednego przodka

▪ funkcje: religijna (kult wspólnych przodków), gospodarcza (ród osiedla się na jednej ziemi, która początkowo stanowiła jego wspólną własność rodową), społeczne (sam dochodził krzywdy na rodzie krzywdziciela - zemsta rodowa)

▪ pierwsze organizacje tworzone przez Germanów miały postać państw plemiennych - civitates, zorganizowanych na zasadach demokratycznych. Civitas rozpadła się na okręgi - pagus, a te na osady - vicus

▪ najważniejsze decyzje zapadały na zgromadzeniu ludowym - wiecu, głownym organie włądzy w plemieniu, na którym stawiali się wszyscy wolni zdolni do noszenia broni

▪ wiec decydował o najważniejszych sprawach, zadania:

- wybór przywódcy plemienia, króla czy wodza na czas wojny; naczelników okręgów (pagi);

- sądownictwo w najważniejszych sprawach

- wypowiedzenie wojny lub zawarcie pokoju

▪ wybory księcia ograniczano z reguły do jednego możnego rodu - połączenie zasady elekcyjności z zasadą dziedziczności

▪ zadania księcia: sprawowanie dowództwa wojskowego, przewodniczenie wiecowi

▪ dwustopniowe sądownictwo:

- najważniejsze sprawy sądził wiec z księciem

- drobniejsze były rozstrzygane w związkach terytorialnych

▪ powszechna służba wojskowa - zobowiązani do niej wszyscy wolni, u boku księcia stale rezydowała drużyna książęca (straż księcia i oddział gotowy w każdym czasie do walki).

▪ środki na utrzymanie plemienia pochodziły: z łupów zdobytych podczas wypraw; z danin płaconych przez inne plemiona; z kar sądowych; z darów składanych księciu i członków plemienia

PAŃSTWO FRANKOŃSKIE, PAŃSTWO FRANCUSKIE:

1. Powstanie państwa frankońskiego, jego organizacja, patrymonialny charakter władzy królewskiej.

▪ początki ekspansji: panowanie Klodwika Franków i wyprawy na terytoria północnej Francji, później pokonanie wodza rzymskiego i opanowanie Francji po Loarę

▪ 496 r. - przyjęcie chrztu i poparcie ze strony Kościoła w przeciwieństwie do pozostałych ariańskich państw szczepowych

▪ zajęli Akwitanię, wyparli Wizygotów za Pireneje, opanowali państwo Burgundów

▪po cajęciu terenów Francji, poszli w stronę wschodnią i południową do Włoch; póxnije podbicie Longobardów i Sasów na terytoriach dzisiejszych Niemiec aż po Łabę

▪ pokrywało się z terenami cesarstwa za wyjątkiem Hiszpanii i pn. Afryki (tam Arabowie) i Wielkiej Brytanii, dodatkowo objęło tereny germańskie aż po Łabę

▪ tereny dzisiejszej Francji, Belgii, Szwajcarii, Luksemburga, Holandii, Niemiec po Łabę, Szwajcarii, pn. i śrd. Włoch

▪ dalsza ekspansja doprowadziła państwo frankońskie do szczytowego rozwoju za panowania Karola Wielkiego, który podbił szczep Sasów

▪ 800 r. - koronacja Karola Wielkiego na cesarza

Panowanie Merowingów:

▪ VI w. podział państwa między członków dynastii na trzy części, władcy tej dynastii zostali nazwani leniwymi albo gnuśnymi królami - byli nieudolni, nie byli w stanie zapanować nad tarciami wew., a rzeczywistą władzę sprawowali majordomowie

▪ 687 - majordom Pepin z Heristalu przywrócił jedność państwu

▪ wojska frankońskie pod wodzą Karola Martela (syna Pepina) położyły kres arabskiej ekspansji w Europie

▪ 751 - Pepin Mały (syn Karola Martela) dzięki poparciu papieża przejął władzę królewską w państwie frankońskim, zakładając tym samym nową dynastię Pepinidów/Karolingów

Panowanie Karolingów:

▪ Karol Wielki (768-814) - doprowadził państwo do szczytowej potęgi, cesarstwo rozpadło się jednak po jego śmierci

▪ 843 - traktat w Verdun, wnukowie Karola Wielkiego, synowie Ludwika Pobożnego podzielili państwo na trzy części:

„Francja zachodnia” - Karol Łysy

„Francja średnia” - Lotariusz

„Francja wschodnia” - Ludwik Niemiecki

- życie gospodarcze skupiało się jedynie w wielkich latyfundiach; brak szerszej wymiany handlowej, samowystarczalna w pewnym sensie gospodarka latyfundialna - stanowiły czynnik sprzyjający tendencjom odśrodkowym, grożącym ze strony feudałów rozbiciem państwa

Charakter patrymonialny:

- król był rex Francorum - królem Franków, a nie królem Francji - brak znamion państwa terytorialnego, związek osobowy, państwo szczepu Franków, król miał obowiązki jedynie wobec Franków, inne ludy były tylko podbitymi, za Karola Wielkiego władza królewska nad wszystkimi bez względu na pochodzenie etniczne

- monarchia elekcyjna od czasów traktatu w Verdun, wcześniej monarchia dziedziczna

- monarchia patrymonialna - brak pojęcia rzeczy publicznej, podbite tereny uważane za własny majątek; państwo uważane było za prywatny majątek króla, którym może swobodnie zarządzać, rozdawali ziemie, uprawnienia związane z władzą publiczną, immunitety

- VII i VIII w. - kryzys gospodarczy w Europie po odcięciu Europy Zach. od Bliskiego Wsch. przez Arabów

2. Sakra, czyli namaszczenie, król „ z bożej łaski”

▪ już od koronacji Pepina w 751 r.

▪ nawiązanie do sakry królewskiej przekazanej przez tradycję Starego Testamentu (pomazanie królów żydowskich) rozszerzało koncepcję władzy monarszej, wiążąc ją nowy sposób z religią

▪ cesarstwo funkcją powierzoną dla obrony chrześcijaństwa, zabezpieczenia pokoju i sprawiedliwści

▪ od KArola tytułowali się królami z Bożej łaski, Dei gratia - uznawał swą władzę jako funkcję wykonawczą z pomocą bożą w interesie ludu, lecz jako reprezentant Boga musiał działać zgodnie z prawem bożym

▪ władza królewska była ograniczona prawem bożym, a jego naruszenie przez króla uzasadniało wystąpienie przeciw królowi (prawo oporu)

▪ zasada ta dała z czasem Kościołowi silną broń do zwalczania niewygodnych mu monarchów sankcjami kościelnymi, a więc przede wszystkim klątwą kościelną, która stawiała wyklętego króla poza nawiasem społeczeństwa chrześcijańskiego, w którym panował

3. Średniowieczne prawo oporu.

Prawo wypowiedzenia posłuszeństwa władcy przez szlachtę. Związane z ograniczeniem władzy królewskiej - król jako reprezentant boży musi działać zgodnie z prawem bożym. Złamanie prawa bożego upoważniało do wsytąpienia przeciwko królowi.

4. Organy władzy: centralne i terenowe.

Organy centralne:

wiece: powoływane okresowo zgromadzenia ludowe wywodzące się z demokratycznych tradycji germańskich, decydujące o ważnych sprawach państwowych, obejmujące wszystkich wojowników

▪ ich znaczenie stopniowo malało jeszcze za Merowingów i były już zwoływane tylko raz w roku (najpierw w marcu - Pola Marcowe, potem w maju - Pola Majowe)

▪ postępująca feudalizacja państwa + nowy układ sił społecznych (dominacja możnowładców) spowodowały, że wiece stały się jedynie przeglądami wojskowymi

placita: kolegia zwoływane przez królów w miejsce wieców

▪ były wyrazem ewolucji społecznej - reprezentowana w nich była wyłącznie arystokracja (świecka i duchowna) co jest wyrazem przewagi możnowładztwa w państwie

▪ w dobie karolińskiej zbierały się regularnie

▪ charakter doradczy, jednak z czasem (szczególnie wobec słabszych królów) ich znaczenie rosło i od połowy IX w. miały prawo decydowania o sprawach państwowych = poddanie się władzy królewskiej kontroli możnych

▪ na nich wzorowane późniejsze rady królewskie

organizacja dworu - palatium (na wzór rzymski): drużyna (straż przyboczna), palatyni (wybitne osobistości świeckie i duchowne, gł. urzędnicy)

majordom: za czasów Merowingów był najwyższym urzędnikiem i przejął wiele uprawnień królewskich. urząd stał się dziedziczny i utrzymał się aż do Pepina Małego, który jako majordom przejął władzę królewską. Karolingowie nie przywrócili tego urzędu, a główne funkcje na dworze powierzyli seneszalowi.

▪ dalsi urzędnicy: koniuszy, cześnik, komornik, palatyn (sądownictwo z ramienia króla)

▪ za Karolingów ważny był kanclerz - pierwszy sekretarz królewski, osoba duchowna, redakcja i ekspedycja wszystkich pism podpisanych rzez króla

Zarząd lokalny:

hrabia i hrabstwa: państwo frankońskie nie stworzyło administracji lokalnej tak rozbudowanej jak rzymska, ale utrzymała się dawna rzymska sieć okręgów (civitas) zwanych tutaj hrabstwami (na czele hrabia - urzędnik królewski). Hrabstwa stały się podstawowymi okręgami zarządu terytorialnego a hrabia sprawował władzę administracyjną i wojskową. Hrabstwa dzieliły się na wicehrabstwa (z wicehrabią)

margrabiowie i książęta, margrabstwa (marchie) i księstwa: były jednostkami zarządu lokalnego w niektórych częściach państwa. Marchie to hrabstwa w strefach granicznych, których zarządcy (margrabiowie) mieli uprawnienia większe niż zwykli hrabiowie (w szczególności wojskowe). Księstwa (na czele książęta) miały zakres władzy podobny jak marchie i występowały gł. na terenach późniejszych Niemiec.

wysłannicy królewscy (missi dominici): organ powołany za Karolingów do kontrolowania hrabiów (liczne nadużycia + bardzo dużo hrabstw) - kraj podzielono na okręgi inspekcyjne, w których wysłannicy królewscy (na ogół hrabia + biskup) wykonywali w regularnych odstępach czasu kontrolę (zbierali skargi, czuwali nad stosowaniem prawa, zdawali raporty z inspekcji)

5. Powstanie feudalizmu, rodzaje renty feudalnej.

- opierał się na występowaniu wielkiej własności ziemskiej i stosunków poddańczych na wsi; chłopi : 98% społeczeństwa;

- wielka własność nabywana drogą nadań królewskich, bezprawnych zaborów, przez pochłanianie istniejącej drobnej własności poprzez prekaria - dobrowolne oddawanie się wolnych chłopów pod opiekę wielkich właścicieli, dawał panu swoją ziemię na własność, otrzymywał spowrotem w użytkowanie w zamian za pewne świadczenia; pan zapewniał chłopu opiekę; system likwidowania drobnej własności chłopskiej, poprzedził system eksploatacji oparty na poddaństwie chłopów

- cechy stosunku poddańczego:

▪ chłop nie miał ziemi na własność, tylko posiadanie i prawa użytkowe, własność podzielona między pana (prawa zwierzchniej własności) i chłopa (prawa użytkowe)

▪ chłop poddany w zamian za użytkowanie gruntu pańskiego świadczył należności, tzw. rentę feudalną

▪ własność ziemska z czasem przerodziła się we władztwo gruntowe - sprawowanie przez panów uprawnień normalnie należących do władzy państwowej; władza sądowa, monopole (korzystanie z młyna pańskiego)

- rodzaje renty feudalnej :

▪ odrobkowa - pańszczyzna

▪ naturalna - w produkcji roślinnej lub zwierzęcej

▪ pieniężna - w pieniądzu

6. Chłopi we Francji średniowiecznej.

▪ dzielili się na poddanych i chłopów czynszowników, ale wszyscy należeli do kategorii ludności poddańczej, siedzieli na gruntach pańskich, podlegali sądownictwu pana i świadczyli rentę feudalną;

▪ poddani dzielili się na:

▪ poddanych osobistych:

▫ przywiązani do ziemi, nie mieli prawa jej opuścić, w przypadku zbiegostwa pan miał prawo ścigać chłopa i żądać jego wydania;

▫ świadczyli specjalny podatek (pogłówne) oraz byli obciążani w sposób dowolny świadczeniami na rzecz pana;

▫ nie mieli prawa występować w sądzie jako świadkowie;

▫ nie mogli bez zgody pana wstępować do stanu duchownego;

▫ musieli otrzymywać zgodę na zawarcie małżeństwa za opłatą;

▫ po ich śmierci ich majątek przypadał panu - odumarszczyzna mortuarium

▪ poddanych gruntowych:

▫ byli związani z panem stosunkiem zależności nie osobistej, lecz rzeczowej, wynikającej z posiadania gruntu pańskiego

▫ podlegali tym samym ograniczeniom, co poddani osobiści

▫ mogli wyzwolić się z tej zależności opuszczając grunt

▪ chłopi czynszownicy świadczyli rentę feudalną w określonej wysokości, nie byli przywiązani do ziemi, nie płacili za małżeństwo czy odumarszczyzny

▪ wszyscy podlegali sądownictwu pana i monopolom (zmuszanie do korzystania z pańskiego młyna czy karczmy)

▪ zmiay szły w stronę zastąpienia renty odrobkowej i naturalnje rentą pieniężną;

▪ stopniowo malała liczba poddanych osobistyc, którzy wyzawalali się z tej zależności poprzez wykupienie się z poddaństwa; a na początku XIV w. Ludwik X uwolnił wszystkich serfs w dobrack królewskich za specjalną opłatą i wezwał innych panów by poszli za jego przykładem

7. Immunitety, rodzaje, skutki dla państwa.

▪ immunitet był przywilejem nadawanym na rzecz wielkiego właściciela, w którym król wzbraniał swym urzędnikom wkraczania - w zakresie określonym w przywileju - na dobra immunizowane dla pobierania podatków lub wykonywania sądownictwa

▪ początkowo immunitety oddawały panom sądownictwo jedynie w sprawach drobniejszych

(causa minores) z czasem również w sprawach „gardłowych” (causa maiores), z czasem kompletnie wyeliminowano sądownictwo państwowe

▪ zapewniało to dowolność w ustalaniu przez pana świadczeń na swoją korzyść, a także stosowania kar pieniężnych w sądownictwie, co przynosiło korzyści ekonomiczne

▪ immunitet oznaczał równocześnie utratę znacznych uprawnień przez króla; rezygnując z prawa świadczeń i sądownictwa, król zmniejszał zakres swej władzy publicznej

▪ przyczyniło się to do przekształcenia własności ziemskiej we władztwa gruntowe i zerwania więzi między królem (władzą państwową) a poddanymi, gdyż dla nich to pan był władcą i najwyższą instancją, od której nie mogli się odwołać do żadnego organu państwowego

8. System lenny. (Beneficjum i wasalstwo oraz połączenie tych dwu instytucji).

▪ ustrój lenny dotyczy wzajemnych powiązań między feudałami oraz ich stosunku do monarchy; wywodzi się z dwóch pierwotnie odrębnych instytucji rozwiniętych w państwie frankońskim - z wasalstwa i beneficjum

▪ stosunek wasalny był stosunkiem osobistym; wolni oddawali się pod opiekę króla lub innych możnych zwanych seniorami i zobowiązywali się wobec nich pod przysięgą do wiernej służby dożywotniej jako wasale (akt ten nosił nazwę komendacji)

▪ powszechność obu tych zjawisk wynikała z poczucia braku bezpieczeństwa, którego nie zapewniało państwo, i z konieczności szukania przez jednostkę oparcia u osób możniejszych; kapitularz z połowy IX w. wzywał wszystkich do znalezienia sobie seniora, a seniorów do stania się wasalami królewskimi

▪ z czasem głównym obowiązkiem wasali stała się konna służba rycerska na zawołanie seniora

▪ stosunek wasalny przekształcił się w stosunek dziedziczny

▪ beneficjum tworzyło stosunek rzeczowy między feudałami; za czasów Merowingów oznaczało nadanie przez króla ziemi w dziedziczną i pełną własność, jednak za Karolingów przez beneficjum rozumiano nadanie ziemi jedynie dożywotnio, i to nie na własność, lecz w użytkowanie

▪ sposób wynagradzania i pozyskiwania wiernych służebników; było darem i nie nakładało na beneficjariusza żadnych obowiązków

▪ często jednak seniorzy nadawali beneficja własnym wasalom, którzy z powodu służby rycerskiej nie mieli źródła utrzymania; co spowodowało połączenie się beneficjum (stosunku rzeczowego) i wasalstwa (stosunku osobistego) w jedną instytucję; beneficjum stało się więc dziedziczne;

▪ połączenie tych dwóch pierwotnie odrębnych instytucji związkiem przyczynowym, a więc osobistej wierności za służbę rycerską i za opiekę seniora (wasalstwo) z uzyskaniem ziemi w użytkowanie dla pokrycia kosztów służby wojennej (beneficjum) oznaczało powstanie nowej instytucji - lenna

▪ system lenny:

▫ kontrakt lenny - umowa, w której jedna osoba (senior) nadawała drugiej osobie (wasalowi) pewną nieruchomość w lenno w zamian za pewne świadczenia, przy czym obie strony zobowiązywały się do wzajemnej lojalności

▫ przedmiotem lenna głównie ziemia, czasem urząd albo renta

▫ forma zawarcia kontraktu w charakterze symbolicznego rytuału: hołdu lenego (wasal składa przysięgę wierności) i inwestytury (wręczenie przedmiotu symbolizującego lenno)

▫ obowiązki wasala: wojskowe (wyprawy, kwalkady, straż), rady (doradztwo, sąd), finansowe (jednorazowe: pasowania seniora/syna na rycerza, ślub córki/siostry, wykupienie z niewoli, krucjata)

9. Feudalizacja hrabstw, czyli przekształcenie urzędów w lenno.

▪ hrabiowie wynagradzani byli beneficjami położonymi na terenie hrabstwa - prowadziło to do ich dożywotniego powoływania

▪ hrabiowie zaczęli dążyć do przekształcenia ich urzędów w dziedziczne, co osiągnęli w roku 877 (kapitularz Karola Łysego: zgoda na mianowanie hrabiami synów hrabiów zmarłych w wyprawie do Włoch) przez co powstały liczne dynastie dziedzicznych hrabiów i wicehrabiów, którzy zaczęli wyzyskiwać na własny rachunek powierzone im publiczne funkcje

▪ księstwa i hrabstwa przekształciły się w lenna - pomieszanie elementów prawa publicznego (władza na terenie hrabstwa) z elementami prawa prywatnego (własnością hrabstwa)

10.Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem i pozycja króla w tym systemie.

▪ ustrój lenny nie dawał dostatecznego oparcia dla władzy państwowej, ponieważ był strukturą opartą na umowach osobistych; wszystkie obowiązki wasala wyczerpywały się w jego stosunku umownym do seniora; prowadziło to do zatarcia obowiązków wasali niższego stopnia i ich zależności w stosunku do monarchy;

▪ król nie posiadał żadnej władzy w stosunku do swych pośrednich wasali i był zdany na łaskę i niełaskę swych bezpośrednich wasali, często przewyższających go swą potęgą

11. Hierarchia lenna.

▪ monarcha - wasal bezpośredni - wasal pośredni - wasal drugiego stopnia - itd.

▪ podczas rozdrobnienia feudalnego poszczególne lenna stały się ośrodkami władzy, gdzie możni stali się władcami na swoich terytoriach lennych - hierarchia lenna weszła na miejsce lokalnej administracji kraju, normalnie sprawowanej przez organa państwowe, była wyrazem i formą dezintegracji państwa

▪ szczególnie miejsce w hierarchii lennej zajmowali bezpośredni wasale monarchy - książęta i hrabiowie

▪ ta wielostopniowa struktura nie mogła zapewnić ładu, prowadziła do anarchii, ponieważ ta sama osoba mogła łączyć w swym ręku większą ilość lenn zajmujących miejsce na różnych szczeblach hierarchii lennej

▪ ani monarcha ani inni seniorzy nie mogli liczyć na pomoc militarną swoich wasali, mających równocześnie zobowiązania lenne wobec innych seniorów (wzajemne powiązania były zbyt splątane); w razie konfliktu wasal mógł mieć dylemat, któremu ze swoich seniorów winien jest posłuszeństwo)

▪ wprowadzano więc specjalne zastrzeżenia, wasal zastrzegał się, że w pierwsze kolejności będzie obsługiwał danego seniora i nie będzie obsługiwał drugiego gdyby był on w konflikcie z tym pierwszym

▪ trudno było liczyć n poparcie militarne swoich wasali, więc armia lenna straciła racę bytu

12. Stany we Francji:

▪ stan - grupa społeczna różniąca się odpozostałych wykonywanym zawodem, faktycznycm położeniem społecznym i stanowiskiem prawnym, rządzi się własnymi prawami i przywilejami

▪ państwo frankońskie: wolni (otoczenie króla, rycerze i in.) oraz półwolni i niewolni (później chłopi poddani)

▪ za czasów rozdrobnienia feudalnego:

I. Szlachta:

▪ panowie feudalni, którzy utrzymywali się z własności ziemskiej (renty feudalnej)

▪ wyłoniła się przeważnie z wasali, którzy w dobie karolińskiej uzyskiwali beneficja w zamian za służbę wojskową

▪ rycerze z grupy zawodowej stali się zamkniętym, dziedzicznym i uprzywileowanym stanem

▪ o przynależności do stanu szlacheckiego decydowało urodzenie z ojca szlachcica (niekoniecznie posiadanie lenna); początkowo można jeszcze było zostać szlachcicem, przez pasowanie na rycerza albo po prostu przez nabycie lenna

▪ 1275- zasada ustalona przez króla- nabycie lenn przez nieszlachcica nie oznacza wejścia do szlachty, tylko akt nobilitacyjny wydany przez króla

▪ przywileje sądownicze (prawo do stawania przed sądem równych), finansowe (wolność od podatków) i szczególne położenie w prawie prywatnym

▪ podkreślanie odrębności za pomocą herbów, własnego pobyczaju

▪ seniorzy (władcy księstw, hrabstw, wicehrabstw, markizatów, baronii) - kasztelani (władcy zamków) - rycerze na drobnych lennach

II. Stan duchowny:

▪ wchodziło w skład hierarchi feudalnej, podobne stanowisko co właściciele świeccy

▪ ze względu na celibat nie tworzyło grupy zamkniętej ani dziedzicznej, zróżnicowana (kler świecki i zakonny, niższ i wyższa warstwa)

▪ przywileje duchowieństwa:

▫ prawo do korzystania z beneficjów kościelnych (do uposażenia związanego z danym stanowiskiem kościelnym)

▫ privilegium fori - osoby duchowne podlegały wyłącznie sądownictwu kościelnemu

▫ privilegium immunitatis - duchowieństwo było wolne od podatków

▫ zwolnione ze służby wojskowej

III. Stan mieszczański:

▪ dziedziczny, ale nie ściśle zamknięty, gdyż przynależność do niego można było uzyskać przez mieszkanie w tym samym mieście przez 1 rok i 1 dzień albo przez otrzymanie obywatelstwa od władz miejskich

▪ posiadający przywileje

▪ 3 grupy ludności:

▫ patrycjat miejski - bogaci kupcy i mistrzowie niektórych cechów, stanowili zarzą miasta

▫ pospólstwo miejskie - reprezentowane przez cechy, mistrzowie i czeladnicy, wyzyskiwani przez mistrzów, brak możłiwości awansu

▫ biedota miejska - o nieokreślonych źródłach utrzymania i sprawująca najbardziej podrzędne funkcje w mieście

IV. Ludność wiejska - chłopi:

▪ ludność poddańcza

▪ podział: czynszowi i poddani (osobiści i gruntowi) :

▪ za czasów monarchii stanowej 3 stany: szlachta, duchowieństwo, i stan trzeci (mieszczaństwo i wolni chłopi)

13. Francuska monarchia stanowa:

XIV wiek - w drodze kupna przypadło Francji księstwo Delfinatu; Księstwo Burgundii wróciło do domeny królewskiej jako bezdziedziczne

XV wiek - małżeństwo Karola VIII z dziedziczką Bretanii - połączenie księstwa Bretanii z koroną; po wojnie stuletniej oddanie przez Anglię jej ostatnich większych posiadłości we Francji, zdobywanie terytoriów z przydziału Lotariusza należące do Księstwa Burgundii

Główne wydarzenia historyczne:

1302 - Filip IV Piękny uwikłany w spór z papieżem Bonifacym VIII odwołał się do opinii uprzywilejowanych stanów, co dało początek działalności Stanów Generalnych; powstanie we Francji feudalnej monarchii stanowej

XIV - wygaśnięcie dynastii Kapetyngów na Karolu IV; spór o tron z królem Anglii i wojna stuletnia; Filip VI (następca) zakłada dynastię Walezjuszy;

1337-1453 - wojna stuletnia, Agnlia przegrywam rezygnuje z pretensji do tronu i swoich francuskich posiadłości

XV w. - powstanie księstwa Burgundii wspieranego przez Anglię, które zagraża Francji i potępia politykę Ludwika XI, brak potomka męskiego u ostatniego księcia Burgundii Karola Śmiałego - przyłączenie jej do korony

1483 - śmierć Ludwika XI, za rządów którego rozpoczał się etap monarchii absolutnej

1484 - ponowne zwołanie Stanów Generalnych przed kilkudziesięcioletnia przerwę

Ustrój państwa:

Zmiana charakteru władzy królewskiej:

▪ przestała się opierać na samych związkach lennych, domena królewska straciła charakter majątku prywatnego, stała się dobrami publicznym, domeną korony

▪ wykształcenie pojęcia państwa jako rzeczy publicznej

▪ zaczęła docierać do całego społeczeństwa, król współdziałał z szerokimi kręgami społeczeństwa, zorganizowanego w stany

Legiści - fachowi urzędnicy (z drobnej szlachty i mieszczaństwa) coraz liczniejsi w otoczeniu króla, aparat państwowy przestał opierać się na wasalach; zaczęli oni wprowadzać koncepcje państwa zaczerpnięte z prawa rzymskiego:

 zasady określające prawo następstwa tronu

 niepodzielność domeny królewskiej

 zasady określające stanowisko króla w monarchii

Zasada niepodzielności domeny. Apanaże

▪ od XV w. król nie mógł dysponować domeną; od XII w. domena królewska powiększała się systematycznie, ale równocześnie malała przez darowizny królewskie i przez wyznaczanie młodszym synom lub członkom dynastii APANAŻY - określonych części domeny.

▪ w XIV w. domena królewska przestała być jednak uważana za własność prywatną, a legiści znaleźli podstawę (w prawie rzymskim) do odmówienia królowi prawa dysponowania domeną - przyrównano domenę do rzymskich dóbr publicznych, które były niezbywalne

▪ ustaliła się zasada niezbywalności domeny jako podlegającej prawu publicznemu (a nie prywatnemu)

Wojskowość:

▪ system rycerskiej służy lennej został zastąpiony wojskami najemnymi (stara taktyka oparta na kawalerii, poza tym niezdyscyplinowana) - wojska najemne, oddziały składające się z żołnierzy zawodowych pobierających żołd

▪ w związku z tym musiano wprowadzić nowe podatki

Skarbowość. Podatki wprowadzone przez Stany Generalne:

▪ aide royale - podatek jednorazowy płacony w wyjątkowych sytuacjach; uchwałą Stanów Generalnych z 1435 wprowadzony jako podatek stały

▪ taille - wprowadzony w 1439 jako podatek stały na utrzymanie wojska i wszedł w miejsce aide, szlachta i duchowieństwo wolne od niego

▪ gabelle - podatek od soli - związany z królewskim monopolem handlu solą; sól musiała być oddawana do magazynów królewskich i mogła być nabywana jedynie po cenach oznaczonych przez koronę

Izba obrachunkowa - organ centralny zarządzający skarbowością; wydzielona z kurii królewskiej, zajmowała się kontrolą niższych organów skarbowych i sprawowała sądownictwo w sprawach skarbowych

czterej skarbnicy Francji - kontrola nad lokalnymi organizacjami skarbowymi, podlegali im poborcy w baliwatach sprawujący nadzór nad dochodami królewskimi

Zarząd lokalny:

▪ występowanie w zarządzie lokalnym, obok organów państwowych, organów powoływanych przez stany (samorządu lokalnego) zajmujących się uchwalaniem, repartycją i ściąganiem podatków

▪ Stany Generalne do ściągania przez siebie uchwalonych podatków wprowadziły własny aparat: kraj podzielony został na okręgi skarbowe, zwane elekcjami; każda elekcja zajmowała obszar jednej diecezji kościelnej i podlegała 3 elektorom wybieranym z każdego z trzech stanów przez Stany Generalne podlegający czterem generałom finansowym na szczeblu centralnym

▪ poborcy w baliwatach podlegający czterem skarbnikom

Źródła prawa:

1. Wzrost ustawodawstwa królewskiego- ustawy królewskie zdobywały uznanie na terenie całego królestwa. Ordonanse królewskie przed ich podpisaniem musiały być zatwierdzone przez Parlament, dotyczyły głównie prawa publicznego, prywatne pozostawiono prawu zwyczajowemu

2. Akcja spisywania praw zwyczajowych

XV w. - myśl zredagowania oficjalnego zbioru prawa zwyczajowego

połowa XV w. - ordonans wydany w Montil-les-Torus nałożył na baliwów obowiązek dokonania spisów lokalnego prawa wspólnie z komisją złożoną z praktyków i przedstawicieli trzech stanów; spisy te musiały być z kolei uzgodnione z komisją powoływaną przez Parlament

koniec XV. - wprowadzenie uproszczonych procedur zapewniających większe rezultaty przy spisywaniu

Charakterystyka okresu:

▪ monarchia stanowa trwała od XIV do końca XV w. (1302-1484; pierwsze i ostatnie przed przerwą powołanie Stanów)

▪ władza królewska ulegała znacznej konsolidacji jako władza publiczna

▪ głównym organem stanów było zgromadzenie stanowe, zwane Stanami Generalnymi oraz Stanami Prowincjonalnymi

▪ państwo miało charakter monarchii stanowej; występowanie w ramach zjednoczonej monarchii prawnie wyodrębnionych i zorganizowanych stanów uprzywilejowanych, dążących do udziału we władzy państwowej; utrudniło to uchwalenie stałych podatków co uniezależniało władcę

▪ dualizm władzy państwowej i stanowej wystąpił również na szczeblu lokalnym, w szczególności w działaniu Stanów Prowincjonalnych i stanowej administracji finansowej

▪ umocnienie pozycji mieszczaństwa ułatwiło wprowadzenie rządów absolutnych po przełamaniu oporu feudałów

14. Stany Generalne.

▪ wyłoniły się na początku XIV w. z kurii królewskiej (jak wcześniej Parlament i Izba Obrachunkowa)

▪ ich skład nie miał charakteru arystokratycznego - udział miast

▪ reprezentowały stany, a nie interesy konkretnych wasali (Anglia - Parlament, Niemcy - Reichstag, Polska - Sejm Walny)

▪ zgromadzenia te zdobywały uprawnienia zapewniające im udział we władzy państwowej lub przynajmniej wpływ na niektóre sprawy państwowe

▪ pierwsze zebranie Stanów generalnych zostało zwołane do Paryża w 1302 r. - król odwołał się do Stanów o radę w swym sporze z papieżem, później przy kasowaniu Templariuszy

 pierwsze zebrania Stanów Generalnych miały podłoże i określone cele polityczne, potem dla potrzeb finansowych monarchii

Uprawnienia podatkowe: gł. funkcją zgromadzeń stanowych stało się uchwalanie podatków (za mało kasy na utrzymanie rozbudowującego się aparatu państwowego i wojsko)

 W okresie rozdrobnienia feudalnego zanikło pojęcie podatku publicznego a król nie mógł podatków nakładać samowolnie, bo stany zwolnione były od świadczeń finansowych poza granice określone przywilejami - mógł nałożyć podatek jedynie za zgodą zainteresowanych

Walka o prawa polityczne: na treść zebrań Stanów Generalnych wpływały gł. królewskie żądania podatkowe. Król stawał wobec Stanów jako petent, co dawało Stanom Generalnym poczucie siły politycznej i skłaniało je do walki o szersze uprawnienia - o kontrolę całego zarządu państwa (a nie tylko nad podatkami).

 królowie chcieli uchwalenia podatków stałych (mogliby się uniezależnić od Stanów)

 Stany chciały się przekształcić w instytucję stałą, zwoływaną regularnie (niezależnie od woli króla) oraz chciały uzyskać władzę ustawodawczą

1439 - król uzyskał uchwalenie przez Stany podatku stałego na utrzymanie armii
(taille) - Stany Generalne straciły swój atut, królowie przestali odczuwać potrzebę
odwoływania się do nich dla uzyskiwania uchwał podatkowych

 Ludwik XI zwołał je tylko raz, raz zwołane po jego śmierci (1484) i przerwa na 70 lat - okres umacniania się rządów absolutnych

Uprawnienia Stanów Generalnych:

▪ uchwalanie podatków, co często było równoznaczne z wyrażeniem zgody na prowadzenie wojny

▪ prawo przedstawienia zależności i postulatów dotyczących urządzeń państwowych

▪ prawo wyrażania zgody na alienację domeny i prawo wyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii

Skład i organizacja:

 jako królewski organ doradczy mogły być zwoływane tylko przez króla

▪ najpierw powoływał on indywidualnie przedstawicieli duchowieństwa i szlachty + wzywał miasta do przysłania swych delegatów

- XV w. - wprowadzono system wyborczy (zebrania szlachty i duchowieństwa delegowały wybranych przez siebie deputowanych do Stanów Generalnych)

 deputowani związani byli instrukcjami - byli reprezentantami swojego stanu/okręgu a nie całego narodu

 reprezentacja 3 stanów tworzyła 3 osobne kolegia - obradowały one oddzielnie, ale do podjęcia uchwały niezbędna była jednomyślność wszystkich trzech

Stany prowincjonalne:

▪ pojawiły się w połowie XIV w. obok Stanów Generalnych

▪ zgromadzenia stanowe o podobnym charakterze lecz zwoływane jedynie w ramach określonych prowincji

▪ skład i kompetencje podobne do Stanów Generalnych

▪ król zwoływał je chętnie dla uzyskania podatków, bo łatwiej uginały się przed jego wolą niż Stany Generalne

1302 r. - pierwsze zwołanie przez Filipa Pięknego

1484 r. - ostatnie zwołanie Stanów Generalnych.przed 70-letnią przerwą

XVIw. - zwołane trzy razy, ujawniły swoją bezsilność i wykazały niemożliwość porozumienia między antagonistycznymi stanami

1614 r. - Stany Generalne powołane przez regentkę, królową Marię Medici, wykazały niemożliwość pogodzenia absolutyzmu z działalnością stanów; zamilkły na 175 lat (do 1789 r.)

15. Parlament

▪ wyłonił się w XIII w. z Rady Królewskiej na skutek rozrostu sądownictwa królewskiego - jako odrębny organ sądowy

 ilość i charakter spraw napływających do sądów królewskich + potrzeba rozstrzygania ich przez prawników a nie niefachowych wasali

 w Radzie Królewskiej powstała grupa legistów mająca zajmować się sprawami sądowymi na podstawie stałej delegacji królewskiej i w jego imieniu

 od XVI w. Parlament działał regularnie w Paryżu jako najwyższy sąd królewski (tylko sędziowie zawodowi)

▪ zanik elementów feudalnych w Parlamencie wywołał opór arystokracji, mającej prawo do feudalnego sądu parów - w ich sprawach Parlament miał sądzić jako Sąd Parów (z odpowiednią liczbą parów)

▪ nadmierne przeciążenie Parlamentu paryskiego - parlamenty powstawały w innych miastach (XVIII w. - 16), miały stanowisko równoważne z Parlamentem paryskim

▪ Parlament - królewski sąd najwyższej instancji właściwy dla wszystkich spraw cywilnych, karnych i administracyjnych

 gł. sąd apelacyjny od wyroków niższych sądów królewskich

 od jego wyroków nie było apelacji - mogły być one skasowane przez Radę Królewską

 Parlament miał też prawo rejestrowania ustaw królewskich - tu w monarchii absolutnej parlamenty uzyskają poważny wpływ na ustawodawstwo królewskie

16. Legiści i ich rola w umocnieniu władzy króla.

▪ fachowi urzędnicy (z drobnej szlachty i mieszczaństwa) coraz liczniejsi w otoczeniu króla, aparat państwowy przestał opierać się na wasalach

▪ wykształceni na uniwersytetach, gdzie wykłądano prawo rzymskie, zaczęli oni wprowadzać koncepcje państwa zaczerpnięte z prawa rzymskiego

▪ zasady określające stanowisko króla w monarchii:

a) król najwyższym zwierzchnikiem lennym - pozwalała monarchii wykorzystywać prawo lenne do powiększania domeny a królowi - kontrolę wszystkich stosunków lennych

b) król źródłem wszelkiej sprawiedliwości - zapewnienie sądownictwu królewskiemu zwierzchnictwa nad wszystkimi sądami w kraju

c) król jest cesarzem w swoim królestwie - król francuski nie podlega zwierzchnictwu uniwersalnego cesarstwa i, podobnie jak cesarz, ma władzę suwerenną od nikogo niezależną oraz - mając te same uprawnienia, co cesarz, ma władzę absolutną

▪ stanowią podstawę teorii monarchii absolutnej

17. Następstwo tronu i teoria statutowa.

 wykluczenie prawa kobiet: od XIII w. zasada, że królestwo przechodzi niepodzielnie na najstarszego syna (primogenitura) i stosując ją ustalił się też zwyczaj pomijania praw kobiet do korony; było to niezgodne z prawem stosowanym wtedy we Francji

▪ kiedy zmarł Karol IV (1328) nie pozostawiając męskiego potomka, panowie wprowadzili na tron najbliższego krewnego, Filipa VI; z pretensjami do tronu wystąpił król angielski Edward III jako krewny zmarłego króla w linii żeńskiej

▪ mimo iż uzasadnione, pretensje jego odrzucono (Francuz i Anglicy się nie lubili) - o wykluczeniu kobiet zadecydowały względy polityczne

▪ uzasadnienie prawne w/w decyzji znaleziono później - powołano się na przepis dawnego prawa salickiego odsądzający kobiety od spadku

system agnatyczny - wykluczenie kobiet przy następstwie tronu

system kognatyczny (Anglia, Holandia)

 teoria statutowa: królowie angielscy nie zrezygnowali ze swych pretensji; pod koniec wojny stuletniej król Francji, obłąkany Karol VI wydał swą córkę za króla angielskiego Henryka V, zapewniając mu następstwo tronu z wykluczeniem własnego syna (traktat w Troyes 1420)

▪ wystąpienie Joanny D'Arc

▪ koronacja syna Karola VI (jako Karola VII) + klęska Anglii

Uzasadnienie praw Karola VII do tronu: traktat w Troyes był nieważny bo królowie nie mieli prawa dysponować koroną jak majątkiem prywatnym - najstarszy syn objął koronę nie jak spadek, lecz na mocy „statutu królestwa”

 regencje: w XV w. ustaliła się zasada ciągłości monarchii: następca tronu (delfin) - nawet małoletni - stawał się królem przez sam fakt śmierci poprzednika; „umarł król, niech żyje król”

▪ uwolniła Francję od bezkrólewia

▪ rządy opiekuńcze (regencję) przejmowała na ogół królowa matka

18. Miasta we Francji.

▪ położenie prawne każdego z miast określone odrębnym przywilejem normującym zakres swobód obywatelskich, uprawnień pana miasta i zasady organizacji władz miejskich

▪ stawały się nową instytucją prawną, obdarzoną samorządem

▪ uprawnienia uzyskiwane na podstawie przywileju:

▫ osobowość prawna - posiadania własnego majątku i zarządzania nim

▫ wolność osobista mieszczan (nabywana po 1 roku i 1 dniu)

▫ władza policyjna sądowa i wojskowa

Typy miast Francuskich:

a) miasta prewotalne:

▫ odznaczały się najmniejszym zakresem samorządu, władzę w tych miastach sprawował urzędnik przedstawiciel pana miasta prewot; ew. mer + 12 przysięgłych do spraw administracyjnych

▫ przywileje zawierały gwarancje chroniące mieszkańców miasta przed samowolą urzędników w dziedzinie administracji i sądownictwa, określał wysokość świadczeń finansowych i wojskowych na rzecz pana

▫ sądownictwo sprawował prewot z udziałem ławników spośród mieszczan

▫ głównie we Francji północnej i w okolicach Paryża

b) miasta o ustroju komunalnym:

▫ posiadały rozległy samorząd, głównym organem było ogólne zebranie obywateli (urzędnicy pana nie rezydowali w mieście), które miało władzę prawodawczą i zazwyczaj wybierało władze miejskie

▫ władze: mer + ławnicy zajmowali się administracją i skarbowością, mer był dodatkowo przewodniczącym sądu i dowódcą milicji broniącej murów ew. wyraszającą na wyprawę z panem

c) miasta o ustroju konsularnym:

▫ duża swoboda

▫ głównie na południu Francji i wzorowały się na ustroju miast włoskich, z którymi były związane stosunkami handlowymi

▫ ogólne zgromadzenia wybierały władze (konsuli sprawujących władzę wykonawczą i sądową)

19. Prawa fundamentalne monarchii francuskiej.

▪ prawne ograniczenie władzy królewskiej

▪ nazywane „konstytucją monarchii absolutnej” były normą nadrzędną dla innych ustaw, stały ponad królem i nie mogły być przez niego naruszane

▪ działalność króla musiały być zgodne z prawami fundamentalnymi

▪ Parlament stał na ich straży, chciał dodać do nich przysługujące mu prawo rejestracji ustaw i remonstracji

a) prawo następstwa tronu - nie mógł zmieniać zasad sukcesyjnych

b) prawo do niepozbywalności domeny królewskiej - nie mógł król ją swobodnie nią dysponować

c) król musi być katolikiem (zasada zaliczona do fundamentalnych nieco później), a władza królewska jest niezawisła od władzy duchownej

20. Cechy francuskiego absolutyzmu.

▪ francuska monarchia absolutna była najpełniejszym wyrazem tej formy państwa i stała się wzorem dla innych państw

▪ istotą monarchii absolutnej to, że na czele państwa stał władca posiadający absolutną, nie podlegającą niczyjej kontroli władzę

▪ władza króla była w zasadzie nieograniczona - król nie podlegał żadnym prawom (poza boskimi) i niczyjej kontroli, przed nikim nie był odpowiedzialny i posiadał pełnię władzy (z nikim jej nie dzielił);

 w rzeczywistości podlegała pewnym ograniczeniom prawnym (prawa fundamentalne monarchii) i faktycznym (rejestracja ustaw przez Parlamenty)

▪ władza absolutna króla była jedyną władzą w państwie:

 wynikała z tego jej wszechstronność (omnipotencja) - ogarniała wszystkie dziedziny życia społecznego

 władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza należała do króla, decydował o wojnie i pokoju, był naczelnym dowódcą

 charakterystyczne dla monarchii absolutnej rozszerzenie działalności administracyjnej państwa na dziedziny dotąd nią nie objęte - charakter państwa policyjnego

▪ zarząd państwa oparty na centralizmie i biurokratyzmie: szeroko rozbudowany aparat państwowy podporządkowany centralnej władzy króla

 urzędnicy wykonywali władzę udzieloną im przez króla, byli przed nim odpowiedzialni

 decyzje podejmował król, a organy centralne miały tylko głos doradczy

 wprowadzany centralizm wymagał rozbudowy hierarchii biurokratycznej a to sprawiało trudności bo większość urzędów obsadzona była urzędnikami nieusuwalnymi (nabycie drogą kupna lub dziedziczenia).

 przeciwstawiono im nowe urzędy swobodnie obsadzane przez króla urzędnikami komisarycznymi (zawodowi, fachowi, usuwalni, awansujący) i na nich oparł się później zarząd centralny i lokalny państwa (sekretarze stanu, generalny kontroler finansów, intendenci) - monarchia absolutna nazywana też „biurokratyczną” czy „administracyjną”

21. Merkantylizm i fizjokratyzm.

Merkantylizm:

▪ doktryna polityczna i na niej oparta polityka gospodarcza państwa, zmierzająca do wzmocnienia siły gospodarczej państwa

▪ we Francji związana z polityką Colberta

▪ wywodzi się z założenia, że miarą bogactwa kraju jest ilość posiadaego złota i srebra; zmierzała gromadzenia tych kruszców poprzez ograniczanie importu, można to osiągnąć poprzez:

▫ podniesienie własnej produkcji, które by wypierała towar obcy, a równocześnie nie mogła wytwarzać na eksport

▫ stosowanie odpowiedniej praktyki celnej, a więc głównie przez wprowadzenie wysokich ceł importowych

▫ skierowanie handlu na zamorskie szlaki kolonialne

▪ monarchia absolutna wpływała na ogólnokrajową politykę gospodarczą i nadzorowała życie gospodarcze kraju, reprezentowana głównie przez kontrolera finansów Colberta

▪ obok gromadzenia kruszców, celowano w rozwijanie własnej produkcji osiągane przez popieranie i zakładanie większych przedsiębiorstw przemysłowych, zakładanie manufaktur (zakładów, w których wielka liczba pracowników pracowała często, na zasadzie najmu, pod kierunkiem przedsiębiorcy) co było umożliwiane przez specjalne przywileje i opiekę monarchy

Fizjokratyzm:

▪ stanowił odpowiedź na markantylizm i podporządkowanie gospodarki państwu, które określało życiu gospodarczemu pewne granice i ograniczało wolność gospodarczą, co było niewygodne dla mieszczaństwa

▪ fizjokraci głosili prymat rolnictwa w życiu gospodarczym

▪ domagali się zniesienia wszelkich ograniczeń życia gospodarczego, w szczególności ograniczenia cechów

▪ własność i wolność opartą na własności uważali za podporę porządku społecznego

▪ idee te bezskutecznie próbował wprowadzić generalny kontroler finansów Turgot poprzez zniesienie edyktem królewskim cechów i wprowadzenie wolności przemysłowej pod koniec XVIII w.

▪ fizjokratyzm jako nurt antyfeudalny przyczynił się do wybuchu Wielkiej Rewolucji

22. Jean Bodin i jego „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”

▪ powstał w 1576 r.

▪ traktat naukowy poświęcony instytucji państwa, stanowiący ideologiczną podstawę monarchii absolutnej

▪ suwerenność jako absolutna i odwieczna władza państwa stanowiąca jego istotę

▪ suwerenną niepodzielną władzę może sprawować albo monarcha albo grupa obywateli (arystokracja) albo ogół obywateli (demokracja)

▪ za najlepszą formę uznał monarchię absolutną, krytykował mieszane formy rządów dzielone ze stanami

▪ władza monarchy nie podlega żadnym prawom, ograniczają ją tylko prawa boskie i fundamentalne prawa monarchii

▪ monarcha nie może być tyranem, musi szanować wolność i prawo własności obywateli

23. Królewska władza sądowa, sądownictwo delegowane i sądownictwo zastrzeżone.

▪ królowi przysługiwała w monarchii absolutnej pełnia władzy sądowej i dopuszczalne było tylko sądownictwo królewskie związane z ograniczaniem sądów niekrólewskich które przetrwały okres monarchiii stanowej:

 sądownictwo patrymonialne panów feudalnych nad chłopami ograniczane od XVI w., pan musiał pwoołąć kompetentnego sędziego, możliwość apelacji do sądu królewskiego i poddane kontroli królewskiej (sprawowane z delegacji królewskiej)

 sądownictwo kościelne utrzymało się też bardzo okrojone (właściwe tylko dla wewnętrznych spraw duchowieństwa i spraw małżeńskich)

 sądy miejskie jeszcze bardziej ograniczone (tylko drobne sprawy porządkowe)

▪ król był najwyższym sędzią i miał prawo do osobistego sądzenia, a istniejące sądy sądziły z jego delegacji i w jego imieniu; miał moc zawieszania tej delegacji i poddawania danych spraw własnemu sądowi; stąd wyróżniamy sądownictwo delegowane (przez sądy królewskie) i sądownictwo zastrzeżone (przez króla osobiście lub w Radzie Królewskiej).

Sądownictwo delegowane:

▪ sprawowane było przez sądy królewskie, z delegacji królewskiej i w imieniu króla

▪ hierarchia sądowa ukształtowała się tak (od najniższego + apelacja wg hierarchii):

1. sądy patrymonialne

2. sądy prewotalne: drobne sprawy cywilne i karne nie zastrzeżone dla sądów baliwialnych; nie miały jurysdykcji w sprawach szlachty; apelacje od patrymonialnych

3. sądy baliwialne: I instancja dla spraw cywilnych i karnych nie objętych przez sądy prewotalne (poważniejszych)

4. sądy prezydialne: I i ostatnia instancja dla tzw. spraw prezydialnych (np. o rozbój na drogach); miały odciążać Parlamenty

5. Parlamenty: sądy najwyższej instancji

 ich wyroki mogły być skasowane przez Radę Stron

 największą rolę odgrywał Parlament paryski, ale inne były z nim równorzędne

 wywierały duży wpływ polityczny bo miały prawo rejestracji ustaw i remonstracji

w/w sądy królewskie były sądami zwyczajnymi; obok nich istniały liczne sądy królewskie delegowane dla spraw specjalnych (np. skarbowe, admiralskie, konsularne)

Sądownictwo królewskie zastrzeżone:

▪ wynikało z zasady, że król może odwołać delegację danego sądu (w każdej chwili, nawet po zapadnięciu wyroku)

▪ król mógł je wykonywać osobiście lub w Radzie (orzekała Rada Stron, której postanowienia uznawano za wydane osobiście przez króla).

▪ sądownictwo wykonywane osobiscie - król:

1. rozstrzygał placety: petycje skierowane do króla o sprawiedliwość (mógł też odesłać do Rady)

2. wydawał listy opieczętowane: pierwotnie były to różnego rodzaju „szczególne rozkazy króla”, później tylko zawierające rozkaz ograniczenia czyjejś wolności (wygnanie, zamknięcie) - wyroki skazujące bez sądu

 w XVIII w. opinia publiczna widziała w nich przejaw przerostu absolutyzmu, symbol tyranii

Inne formy sądownictwa zastrzeżonego:

c) ewokacja: możność wywołania przez króla sprzed właściwego sądu sprawy w jakimkolwiek stadium procesowym i przekazanie jej Radzie Stron lub innemu wskazanemu przez siebie sądowi

d) listy „committimus” i sądy komisarskie: król mógł orzekać o kompetencji sądu dla poszczególnych spraw i w formie specjalnych listów przekazywać sprawy wskazanemu sądowi; mógł też wyznaczać sędziów do danej sprawy i powoływać w ten sposób sąd komisarski

e) kasacja wyroku (król w Radzie), sprawa wracała do ponownego rozpatrzenia

f) listy sądowe: m.in. listy łaski (zmiana, złagodzenie, zaostrzenie, zniesienie kary)

24. Ordonanse sądowe Colberta.

▪ Colbert przekonał Ludwika XIV, aby wydawać ustawy, które na nowo i w sposób systematyczny regulowałyby całą dziedzinę prawa, w tym przypadku prawo sądowe unieważniając przy tym wszystkie obowiązujące akty prawne

▪ w efekcie wydano tzw. trzy wielkie ordonanse opracowane przez Specjalnie powołaną Radę Sprawiedliwości:

1. ordonans o postępowaniu cywilnym 1667 r. - postępowy, stawiący wzór dla późniejszej kodyfikacji napoleońskiej

2. ordonans o postępowaniu karnym 1670 r. - mało postępowy

3. ordonans o handlu 1673 r. - wielkie postępowe osiągnięcie, normował stosunki prawne kupców i czynności handlowe, zapoczątkował now dział prawa - prawo handlowe, wzór dla kodeksu handlowego Napoleona

25. Przyczyny Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

▪ od XVII w. kryzys społeczny i polityczny związany z narastaniem kapitalistycznych sił wytwórczych sprzecznych z feudalnymi stosunkami produkcyjnymi i opartą na nich feudalną strukturą państwa  sprzeciw społeczeństwa przeciwko monarchii absolutnej, dążenie do reform i zniesienia feudalizmu

▪ związane z filozofią racjonalistyczną i doktryną praw natury:

 doktryna prawa natury: człowiek powinien prawom naturalnym dać kształt prawa pozytywnego, które umożliwi stworzenie ustroju zapewniającego sprawiedliwość i szczęście, osiągnie się je wtedy, gsy przestrzegane będą przyrodzone, naturalne prawa każdego człowieka; ludzie powinni powoływać rząd, którego celem ma być zagwarantowanie praw naturalnych, a stosunek rządzących i rządzonych powinien opierać się na umowie społecznej

 teoria podziału władzy Monteskiusza: podział ten ma zabezpieczyć prawa naturalne człowieka do wolności - wypowiedział się przeciw rządom despotycznym, najlepsza monarchia umiarkowana

 umowa społeczna Rousseau: suwerenność w państwie należy do ludu, władza króla nie jest suwerenna z łaski bożej; zasada równości i sprawiedliwości społecznej, która była przeciwna feudalnemu zróżnicowaniu na stany

 fizjokraci: głosili wolność gospodarcza, przeciwni ograniczeniom prawa własności, choć propagowali wolną konkurencję nie byli za obaleniem absolutyzmu

▪ kryzys gospodarczy wywołany spdakiem cen po 1778 r., malejące dochody, uciążliwe podatki, liczne bankructwa, rosnące bezrobocie spadek produkcji o 50%, nieurodzaj w rolnictwie

▪ wszystko to zaostrzyło konflikty społeczne, szczególnie stanu trzeciego mobilizowanego przez mieszczaństwo przeciw szlachcie (nadużycia dzięki poparciu monarchii, opanowanie urzędów, wysoka stopa życia), dodatkowo prawie wszyscy występowali przeciw rządowi winiąc go o złą sytuację

26. Reformy Konstytuanty.

▪ w maju 1789 zostały zwołane Stany Generalne - król poczuł się do tego zmuszony w związku ze swoimi sporami z Parlamentami (m.in. o uchwalanie podatków), przyznał stanowi trzeciemu podwójną liczbę posłów (mieli ½, a szlachta i duchowieństwo po ¼), wspólne obrady i głosowanie

▪ Stany Generalne ogłosiły się Zgromadzeniem Narodowym, a 9 lipca Konstytuantą, unieważniono instrukcje poselskie i postanowiono, że Konstytuanta nie może zostać rozwiązana ani sama się rozwiązać przed uchwaleniem nowej konstytucji, a posłowie reprezentantami całego narodu, są nietykalni i nie mogą być pociągani do odpowiedzialności politycznej

▪ po wieściach, że król planuje usunięcie Konstytuanty siłą, lud paryski wystąpił zbrojnie i zdobył Bastylię (14.07.1789), co wywałało szeroką falę rewolucyjną w całym kraju, zaczęto organizować nowe władze rewolucyjne

▪ Uchwały Konstytuanty:

1. Deklaracja praw człowieka i obywatela (1789)

2. Uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu (1789)

3. Reformy zarządu terytorialnego

4. Reformy sądownictwa

5. Reformy w dziedzinie stosunków wyznaniowych

6. Konstytucja 3 września 1791

Uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu:

▪ jeszcze przed uchwaleniem Deklaracji Konstytuanta zniosła przywileje szlachty oraz powinności feudalne chłopów wobec panów (dekret z 4.08.1789); była to uchwała ogólnikowa, wymagająca wydania dalszych ustaw (zapoczątkowały francuską reformę rolną)

▪ sprawa była trudna bo Deklaracja wprowadziła zasadę świętości prawa własności i odszkodowania za wywłaszczenie.

 Wprowadzono kryterium mające rozróżnić feudalne prawa właścicieli, narzucone chłopom i oparte na przymusie, od praw opartych na umowie

- feudalizm dominujący: prawa związane z poddaństwem, sądownictwo patrymonialne, pańszczyzny, monopole dworskie, tych zwalniano bez odszkodowanie dla panów

- feudalizm kontraktujący: prawo do poboru czynszów i podobnych świadczeń od chłopów, przyznano prawo wykupu

▪ rozwiązanie korzystne, bo uwolniło ich od najgorszych świadczeń, ale nie poprawiło ich ogólnego położenia materialnego, gdyż niewielu chłopów mogło się wykupić

▪ 1792 - chłopi będą musieli płacić czynsze tylko gdy pan potrafi udowodnić prawo do ich pobierania za pomocą dokumentu stwierdzającego istnienie pierwotnego kontraktu (na ogół dokumenty takie zostały dawno zniszczone) - dekret ten oznaczał faktycznie zniesienie prawa własności panów do ziemi chłopskiej, jednak dopiero rok później powstał dekret znoszący wszelkie prawa feudalne bez odszkodowania

▪ zapoczątkowało to likwidację wielkiej własności ziemskiej - konfiskata dóbr kościelnych i szlacheckich (należących do emigrantów uznanych za zdrajców), które uznano za dobra narodowe i zdecydowano je rozprzedać - masowa parcelacja, niskie ceny związane z dewaluacją, nabywcami głównie chłopi, częściowo mieszczanie

▪ dokonał się we Francji przewrót stanowiący rzeczywistą reformę rolną, chłopi poparli więc rewolucję i później Napoleona, a szachta już w pierwszych latach rewolucji straciła szanse odzyskania dawnego, przodującego stanowiska w państwie.

Reformy zarządu terytorialnego:

▪ w myśl hasła „Francja jedna i nierozdzielna” dążono do stworzenia administracji prostej i jednolitej oraz do zniesienia wszelkich lokalnych przywilejów

▪ w efekcie dokonano nowego podziału administracyjnego kraju, a władzę administracyjną przekazano organom obieralnym.

▪ nowy czterostopniowy podział administracyjny:

• 83 departamenty wg kryterium gospodarczego i geograficznego

• dystrykty

• kantony

• gminy wiejskie i miejskie

▪ zniesiono przywileje miast i wprowadzono jednolity ustrój gmin wiejskich i miejskich

▪ całą administrację powierzono obieralnym samorządowym organom: rady z merami lub dyrektoriatami Zapewniło to bogatszemu mieszczaństwu władzę również w administracji lokalnej (bo wysokie cenzusy)

Reformy sądownictwa:

▪ widziano potrzebę utworzenia jednolitego, prostego systemu sądownictwa, traktowania władzy sądowej jako wyrazu suwerenności ludu i jako władzy niezawisłej - miało to być realizowane przez rozdział władzy sądowej od wykonawczej i ustawodawczej.

▪ Konstytuanta zniosła wszystkie dotychczasowe sądy i zastąpiła je nową organizacją:

 równe dla wszystkich sądownictwo powszechne

 odrębne instancje sądowe w sprawach cywilnych i karnych

- sprawy cywilne: sądownictwo dwustopniowe z sądów pokoju i trybunałów dystryktu, apelacja do trybunału innego dystrytu

- sprawy karne: sądy policji (municypalnej, poprawczej) i trybunały dystryktów + udział ław przysięgłych (zatwierdzenie sprawy, potem orzekanie o winie)

 sąd kasacyjny

▪ sądownictwu nadano charakter ludowy - udział czynnika ludowego w orzecznictwie (ława przysięgłych) + obsadzanie stanowisk sędziowskich w drodze wyborów

▪ zapewnienie niezawisłości sądownictwa przez jego uniezależnienie i całkowite oddzielenie od administracji - w efekcie sądy powszechne nie mogły interweniować w sprawy administracji

 problem uruchomienia odrębnego sądownictwa administracyjnego

Unormowanie stosunków wyznaniowych:

▪ proklamowana w Deklaracji zasada tolerancji religijnej znalazła odbicie w ustawodawstwie: protestantom przyznano obywatelstwo francuskie a Żydom przyznano wszelkie prawa obywateli francuskich

▪ Problemem były stosunki państwa i Kościoła:

 Konstytuanta zarządziła konfiskatę dóbr kościelnych, później kasatę zakonów

 konstytucja cywilna kleru - król ma prawo regulować stosunki wewnętrzne Kościoła, lecz nie w sprawy wiary; zniesienie dotychczasowego podziału, zniesienie instytucji kościelnych (szkół) potępiona przez papieża, kilkuletnia walka między państwem a Kościołem; gdzieniegdzie zbrojne powstania chłopów przeciw rewolucji; później Konwent wprowadził śluby cywilne i odebrał Kościołowi sądownictwo w sprawie małżeństw, dopuścił rozwody

27. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela.

▪ sierpień 1789 r.

▪ stworzyła podstawę nowego systemu prawno-państwowego i legła u podstaw ustroju demokratycznego

1. Zasady ogólne dot. organizacji politycznej państwa:

 zasada suwerenności ludu: „wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli ludu” - prawo jest skuteczne tylko, gdy jest aktem woli powszechnej (nie określono, czy wola ta ma być wyrażona bezpośrednio czy pośrednio)

• przeciwstawne do teorii o boskim pochodzeniu władzy

• trójpodział władzy

• prawo ludu do wyrażania zgody na podatki

• odpowiedzialnośc rządu przed ludem

2. Sformułowanie praw osobistych człowieka.

 prawa obywatelskie (prawa osobiste człowieka): katalog praw osobistych, naturalnych, niezbywalnych i świętych

▪ równość - jako równość wobec prawa: równość praw politycznych, niwelacja różnic i przywilejów stanowych, równy dostęp do urzędów, równe dla wszystkich sądy i podatki

▪ wolność - szereg osobistych praw wolnościowych, fizycznych i duchowych:

- wolność jako możność czynienia wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu

- nietykalność osobista: nikt nie może być oskarżony, aresztowany i więziony inaczej niż w przypadkach określonych przez prawo i w sposób przez prawo przewidziany

- wolności osobiste: sumienia (tolerancja religijna, wolność pisma), gospodarcza (nienaruszalność prawa własności prywatnej (uznane za święte prawo) chyba, że w potrzebie powszechnej i za odszkodowaniem)

▪ stanowiła program rewolucyjnego mieszczaństwa, co ujawniło się zwłaszcza w podkreśleniu świętości prawa własności prywatnej.

 Zasada równości dot. jedynie równości wobec prawa, Deklaracja nie poruszała problemu równości gospodarczej

 zasady równości i wolności sformułowane w Deklaracji miały służyć interesom bogacącego się mieszczaństwa i otworzyły pole do wzrostu nierówności gospodarczej

▪ miała charakter programu rewolucyjnego i na jej założeniach oparta była działalność I Konstytuanty i konstytucja z 1791, do której została dołączona.

▪ wprowadziła nieznane dotąd pojęcia podmiotowych praw publicznych i stworzyła dla nich gwarancję konstytucyjną

 jednostka, która dotąd była jedynie przedmiotem prawa publicznego (jej rola w stosunku do państwa polegała na jednostronnym obowiązku podporządkowania się) stała się obywatelem (określone prawa publiczne)

▪ wykształcił się pogląd, że rację bytu każdej organizacji politycznej stanowi właśnie ochrona nienaruszalnych i naturalnych praw człowieka

28. Poszukiwania nowych form ustroju państwa 1791-1875.

Konstytucja z 3 września 1791:

Okres rządów Konwentu (1792-1793)

▪ 10 sierpnia 1792 - aresztowanie Ludwika XVI, Francja republiką

▪ Zgromadzenie odstąpiło władzę demokratycznie wybranemu Konwentowi

▪ pierwszy akt Konwentu - formalne zniesienie monarchii i proklamowanie republiki

▪ 1793 - zawiązanie się pierwszej koalicji mocarstw europejskich przeciw Francji, wciągnięcie w wojny; skazanie Ludwika XVI na śmierć i ścięcie na gilotynie

▪ walki między żyrondystami a jakobinami o władzę; anarchia; jakobini zwyciężyli i przejęli władzę

Okres dyktatury jakobińskiej (1793-1794)

▪ 1793 - Konstytucja jakobińska nie weszła nigdy w życie, ale zawierała szereg nowych demokratycznych postanowień

▪ władza rzeczywista Konwentu przeszła na wyłoniony przezeń Komitet Ocalenia Publicznego, złożony z 9 członków, którzy kierowali wewnętrzną i zagraniczną polityką kraju, ale faktycznie przeszła na jednego jego członka - Robespiere`a

▪ dyktatura partii jakobińskiej: teoria ustroju rewolucyjnego, który opuszczał stosowanie wszelkich możliwych środków w obliczu niebezpieczeństwa i konieczność osiągnięcia celu, jakim jest ocalenie narodu

▪ po zażegnaniu niebezpieczeństwa - kolejny przewrót, a jakobini straceni

Okres Dyrektoriatu (1794/95- 1799)

▪ 1795 - Konstytucja dyrektorialna- bierze nazwę od powołanej przez nią instytucji Dyrektoriatu, który stanął na czele państwa

▪ dyrektoriat znajdował poparcie a armii, która zaczęła uzyskiwać duży wpływ polityczny. Stworzył się system dyktatury wojskowej

▪ 9 listopada 1799 (18 brumaire`a) - zamach stanu Napoleona Bonaparte - początek jego władzy

Dyktatura Napoleońska (1799-1814)

a)1799-1804- okres konsulatu

1799 - konstytucja konsularna - dążyła do nadania stworzonemu systemowi rządów pozorów ustroju republikańskiego:

b)1804-1814- okres cesarstwa

1804 - senatus consule zniosła urząd konsulów i przekształciła Francję w „monarchię republikańską”, cesarstwo dziedziczne

1804 - koronowanie się Bonaparte na cesarza w Paryżu i poślubienie córki austriackiego cesarza i wprowadzenie ceremoniału dworskiego; wprowadza nazwę Imperium Francuskiego, imperialne zamierzenia, by stworzyć w Europie organizację ponadpaństwową; rozróżnienie:

- Cesarstwo Francuskie - tereny przynależące do Francji

-Wielkie Cesarstwo - teren Cesarstwa Francji a także państwa uzależnione od Francji

Francja w XIX i XX w. (od 1814)

I. Okres restauracji Burbonów (1814-1830)

1814 - Ludwik XVIII wstąpił na tron Francji i oktrojował Kartę Konstytucyjną:

1815 - Napoleon po opuszczeniu Elby znalazł we Francji szerokie poparcie a Ludwik XVIII ponownie opuścił kraj. Napoleon wprowadził nową liberalną konstytucję- akt dodatkowy do konstytucji cesarstwa

18 czerwca 1815- N. ponosi klęskę w bitwie pod Walerloo, zesłany na wyspę św. Heleny, Ludwik XVIII powrócił do kraju i objął rządy,potem tron Francji w rękach Karola X - podjął politykę na wskroś reakcyjną

1830 lipiec - wybuch rewolucji - Karol X opuścił Francję, jako ostatni ze starszej linii Burbonów

II. Okres Monarchii Lipcowej

1830 - rewolucja lipcowa - drobnomieszczaństwo poparło wielką burżuazję we wspólnym froncie walki przeciw reakcyjnym poczynaniom Karola X, uchwalono nową konstytucję

1848 - Manifest komunistyczny, określił program ruchu

III. Okres II Republiki (1848-1852)

▪ 1848 - Rewolucja lutowa - wzięły w niej udział siły proletariatu, pod ich naciskiem drugiego dnia proklamowano republikę, a dzięki Komisja Luksemburskiej ds. robot. wydano kilka dekretów w interesie r., później cofnięte, co doprowadziło do wystąpień zbrojnych na barykadach Paryża. Konstytuanta w strachu przed rewolucją społeczną powierzyła dyktaturę gen. L.Cavaignac

▪ powstanie robotników, pierwsza wielka wojna domowa krwawo stłumiona

▪ 1848 listopad - konstytucja stosunkowo demokratyczna

▪ prezydentem został bratanek Napoleona, ks. Ludwik Napoleon Bonaparte

▪ 2 grudnia 1851-Ludwik Napoleon dokonał zamachu stanu i zagarnął władzę dyktatorską i na mocy plebiscytu opracował nową konstytucję

▪ 1852 - listopad - Senat uchwalił nadaniemu godności dziedzicznego cesarstwa, a 2 grudnia 1852 ogłosił się cesarzem jako Napoleon III

IV. Okres II Cesarstwa (1852-1870)

Stosunki wew. za II Cesarstwa i jego upadek

a) na terenie międzynarodowym - pomoc udzielona ruchowi zjednoczeniowemu we Włoszech; występowanie w obronie niektórych ruchów narodowowyzwoleńczych - wzrost prestiżu II Cesarstwa

1870 - klęska Francjiw wwojnie z Prusami

b) na polu swego gospodarczego rozwoju

fabryki doskonale wyposażone w nowoczesne maszyny

ludność miejska osiągnęła 33%, proces ucieczki ludności wiejskiej do miast

V. Początki III Republiki i Komuna Paryska

1. Francja w czasie wojny 1870

▪ kapitulacja wojsk Napoleona III i dostanie się cesarza do niewoli

▪ proklamowano Republikę - władzę powierzano Rządowi Obrony Narodowej, który w danym ciągu prowadził wojny z Prusami. Wobec zagrożenia Paryża robotnicy i drobnomieszczaństwo sięgnęli po broń. powstały bataliony Gwardii Narodowej, na które spadł później główny ciężar obrony oblężonego miasta, mimo kapitulacji rządu Paryż ciągle się utrzymał

▪ 1872 - zebrało się Zgromadzenie Narodowe i ukorzyło się przed żądaniami zwycięzców, odstąpienie Alzacji i kontrybucja wojenna w astronomicznej wysokości 5 miliardów franków w złocie

2. Komuna Paryska

▪ proletariat niezadowolony z przyjęcia pokoju, w efekcie po wyborach proklamowano Radę Komuny Paryża jako rewolucję władzę miasta

▪ Komuna wydała Deklarację do narodu francuskiego zarysowała ogólnikowo ustrój przyszłej Francji (związek autonomiczny gmin, których ustrój wzorowany byłby na ustroju Komuny Paryskiej), odrzuciła teorię trójpodziału władzy, Rada Komuny była najwyższą władzą ustawodawczą i wykonawczą

2 kwietnia 1871- Thiers likwiduje Komunę Paryską w walce zbrojnej

3. Spór o republikę

1875 - uchwalenie nowej konstytucji republikańskiej.

▪ monarchistyczne Zgromadzenie dzieliło się na 2 stronnictwa:

- legitimiści byli zwolennikami silnych rządów monarchy

- orleaniści zwolennicy monarchii parlamentarnej i godzili się z zasadą suwerenności ludu

Ciągnące się przez lata spory między monarchistami wpływały na wzrost sympatii republikańskich w Zgromadzeniu. Doszło do przypadkowego uchwalenia republiki przez Zgromadzenie Narodowe (republikę uchwalono przejściowo). Na prezydenta republiki tymczasowej wybrano marszałka E.Mac Mahon

29. III Republika w świetle konstytucji i praktyki konstytucyjnej.

▪ Konstytucja z 1875 r.

▪ nie stanowiła 1 aktu ustawodawczego, lecz składały się na nią 3 ustawy:

1. O organizacji władz publicznych

2. O organizacji Senatu

3. O stosunkach między władzami publicznymi

▪ większość monarchistyczna w Zgromadzeniu traktowała uchwaloną przez siebie republikę jako ustrój przejściowy i nie chciała umacniać republiki przez solenną ustawę konstytucyjną

▪ zamierzano nadać konstytucji treść możliwie konserwatywną, gł. przez rozszerzenie uprawnień Senatu, od początku III Republiki dyskusje na temat rewizji konstytucji.

 W rzeczywistości nie przeprowadzono w niej do końca III Republiki prawie żadnych istotnych zmian, poza reformą Senatu (1884)

Konstytucja III Republiki wprowadziła do ustroju republikańskiego zasady monarchistycznej konstytucji angielskiej:

▪ Władza ustawodawcza - Senat i Izba Deputowanych

 mogły one obradować wspólnie jako Zgromadzenie Narodowe dla wyboru prezydenta i rewizji konstytucji

 Parlamentowi przysługiwała cała władza ustawodawcza, izby miały równorzędne stanowisko, a każda ustawa musiała być uchwalona przez obie izby

Senat: 300 senatorów, z czego 75 nieusuwalnych i dożywotnich a reszta powoływana w drodze wyborów przez kolegia wyborcze (elektorowie - z tytułu piastowanej funkcji)

 stanowisko równorzędne z Izbą Deputowanych w zakresie ustawodawstwa

 sądził przestępstwa prezydenta i ministrów z oskarżenia Izby Deputowanych (impeachment) i w niektóre najcięższe przestępstwa polityczne

 zgoda Senatu konieczna do rozwiązania przez prezydenta Izby Deputowanych

Izba Deputowanych: 600 posłów wybieranych w demokratycznych (powszechne - bez cenzusu majątkowego, bez kobiet, tajne, równe i bezpośrednie)

▪ Władza wykonawcza:

Prezydent:

 wybierany przez Zgromadzenie Narodowe

 formalnie bardzo szeroka władza: kierowanie bieżącą polityką państwa (wew. i zagr.)

 nie był odpowiedzialny politycznie, tylko odpowiedzialny konstytucyjnie

 mianował ministrów i przewodniczył Radzie Ministrów (nie było premiera)

Ministrowie:

 odpowiadali za działalność prezydenta (kontrasygnata)

 byli odpowiedzialni konstytucyjnie

 odpowiedzialni solidarnie za politykę rządu i indywidualnie za wydane przez siebie akty

▪ Intencją twórców konstytucji było wzmocnienie władzy prezydenta w stosunku do władzy ustawodawczej - miał on prawo inicjatywy ustawodawczej na równi z obu izbami i ograniczone weto zawieszające w stosunku do uchwał parlamentu, mógł za zgodą Senatu rozwiązać Izbę Deputowanych (dzięki temu mógł paraliżować próby obalenia rządu przez Izbę Deputowanych)

Praktyka konstytucyjna III Republiki:

I. wzrost włądzy ustawodawczej: mający opierać się na silnej władzy wykonawczej system rządów III Republiki rozwinął się w rzeczywistości w przeciwnym kierunku, władza wykonawcza skoncentrowała się w rękach rządu, w którym główną rolę odgrywał Premier

 pozbawiony oparcia w prezydencie rząd był całkowicie zależny od parlamentu (bardzo częste dymisje rządu, żaden nie utrzymał się dłużej niż 3 lata)

 zdarzało się, że Izba Deputowanych zmuszała prezydenta do ustąpienia przez wyrażanie wotum nieufności każdemu rządowi przezeń powołanemu

▪ Funkcjonowanie rządów parlamentarnych III Republiki różniło się od praktyki angielskiej

 w Anglii: system dwupartyjny - rząd tworzony przez przywódcę partii większościowej miał na ogół większość parlamentarną

 we Francji partii było więcej, a każdy rząd opierał się na większości koalicyjnej - czasem wystarczyło, by 1 partia przeszła do opozycji, by rząd stracił większość parlamentarną

▪ Taki stan rzeczy nie doprowadził do chaosu, bo:

 mimo częstych zmian rządowych ministrowie pochodzili z wąskiego grona posłów

 zmiana ministra nie wywoływała zaburzeń w biurokratycznym aparacie resortu w rękach fachowych urzędników

▪ Ustrój III Republiki zapewniał przewagę kręgom związanym z wielkim kapitałem - monarchiści zostali wyeliminowani z gry politycznej.

 rządy miały charakter demokratyczny ale finansjera miała wpływ na wyniki wyborów - od wielkiego kapitału uzależniona była większość posłów

▪ Próby reform wewnętrznych podejmowane przez prawicę bądź lewicę (Front Ludowy Leona Bluma) paraliżowane przez Senat

 jednak Front Ludowy zdołał przeprowadzić doniosłe zmiany w dziedzinie ustawodawstwa socjalnego

II. próby wzmocnienia władzy wykonawczej:

▪ po I wojnie światowej Francja (tak jak inne kraje) zaczęła odczuwać głęboki kryzys wewnętrzny, a rządy parlamentarne stały się czynnikiem osłabiającym organizm państwowy. Dążono do wzmocnienia władzy wykonawczej:

 izby upoważniły rząd do wydawania dekretów (rozporządzeń z mocą ustawy) mogących uchylić obowiązujące ustawy (sprzeczne z konstytucją, która całą władzę ustawodawczą zastrzegła dla obu izb)

 utworzenie instytucji prezydium Rady Ministrów (premier prezesem Rady Ministrów)

III. znaczenie ustroju III republiki - Konstytucja z 1875 była najbardziej paradoksalna z 15 konstytucji francuskich:

 nie była jednolitym aktem - tworzyły ja ustawy wydawane w ciągu 5 miesięcy

 uchwalona przez Zgromadzenie o większości monarchistycznej - wprowadziła republikę

 uchwalona wbrew przekonaniu głosujących i tymczasowo - utrzymała się o wiele dłużej niż wszystkie inne konstytucje francuskie (65 lat)

 miała zapewnić przewagę władzy wykonawczej - zapewniła ją władzy ustawodawczej

Mimo to należała do najważniejszych w dziejach światowego parlamentaryzmu - pierwsze połączenie republiki z prezydentem na czele oraz rządów parlamentarnych typu angielskiego - model republiki parlamentarnej

30. V Republika.

▪ poddana przez gen. de Gaulle'a pod referendum, uchwalona 4 października 1958

▪ ustrój jej odbiegał daleko od wzoru parlamentarnej III Republiki, był zbliżony bardziej do typu republiki prezydenckiej

 szczególnie widoczne w zmianie konstytucji (1962): prezydent wybierany w głosowaniu bezpośrednim przez całą ludność

 w zasadzie wprowadziła rządy parlamentarne ale tak ujęte, by zabezpieczyć przewagę władzy wykonawczej nad ustawodawczą (w innych nowoczesnych konstytucjach z reguły na odwrót)

▪ Konstytucja ta była poszukiwaniem nowego rozwiązania problemu podziału władzy w okresie kryzysu państwa liberalnego i próbą zerwania z takimi formami konstytucyjnymi, które mogą prowadzić do przerostu władzy ustawodawczej czy dyktatury jednostki.

▪ podjęła też problem kolonialny reorganizując powstałą w 1946 Unie Francuską we Wspólnotę Francuską, państwa człnkowskie uzyskały niepodległość i od 1960 r. stosunki wewnętrzne przestały się opierać na konstytucji, lecz na prawie międzynarodowym

31. Kodyfikacje napoleońskie:

▪ szkoła prawa natury miała m.in. wpływ na rozwój prawa sądowego - program tworzenia i kodyfikacji prawa skonstruowanego na zasadach racjonalistycznych.

 akcentowanie równości prawa , praw jednostki i nieograniczonej własności

Pod wpływem prawa naturalnego rewolucja przeprowadziła szereg reform również w dziedzinie prawa sądowego i zapoczątkowała wielkie kodyfikacje, uwieńczone 5 kodeksami Napoleona:

1. kodeks cywilny (1804)

2. kodeks procedury cywilnej (1806)

3. kodeks handlowy (1807)

4. kodeks postępowania karnego (1808)

5. kodeks karny (1810)

Kodeks cywilny - Kodeks Napoleona:

▪ pierwszy na świecie wzorowy kodeks prawa cywilnego epoki kapitalizmu, zwięzły i jasny:

 zrywał z wszelkimi ograniczeniami prawa feudalnego, z nierównością stanową

 tworzył prawne podstawy rozwoju kapitalizmu

 dominowały w nim tendencje liberalno-egalitarne

▪ nie był tworem całkiem nowym, oderwanym od dawnych systemów prawnych; nawiązywał m.in. do prawa kanonicznego (prawo małżeńskie - mimo nadania mu laickiego charakteru), prawa rzymskiego (zobowiązania), francuskiego prawa zwyczajowego

▪ doceniany za technikę ustawodawczą - jasny i zwięzły

▪ wprowadzony w Księstwie Warszawskim w 1809

Inne Kodeksy:

▪ Kodeks procedury cywilnej i kodeks handlowy - oparte na głównych zasadach wielkich ordonansów Colberta z 1667 i 1673 (ordonans o postępowaniu cywilnym, o postępowaniu karnym i o handlu)

▪ Kodeks postępowania karnego wprowadził podstawowe zasady nowoczesnego procesu karnego

 zasady jawności, ustności i swobodnej oceny dowodów zastąpiły zasady procesu inkwizycyjnego (tajność, pisemność, legalna teoria dowodowa) - był to proces mieszany łączący elementy procesu skargowego z inkwizycyjnym

- mający inicjatywę w ściganiu przestępców prokurator nie prowadził śledztwa (należało do sędziego śledczego), nie prowadził rozprawy i nie orzekał kary (należało do sądu) - był w procesie stroną wnoszącą oskarżenie

- oskarżony - druga strona procesu - miał prawo do obrońcy (również z urzędu)

 utrzymanie ławy przysięgłych jako łąwy orzekającej

▪ Kodeks karny - poważny krok na drodze humanizacji prawa karnego

 wprowadzenie licznych kar pozbawienia wolności

 surowe przepisy o ochronie własności i interesów posiadaczy (kary za oszustwa itp.)

 kary za strajki robotników

Światowe znaczenie kodyfikacji Napoleona:

▪ stworzyła ona model 4 bądź 5 kodeksów, podpowiadających 4 bądź 5 dziedzinom prawa sądowego uznawanym za podstawowe

▪ w pracach kodyfikacyjnych, podejmowanych w wielu krajach, wzorowano się często bezpośrednio na już istniejących kodeksach napoleońskich

▪ wielką karierę zrobił kodeks cywilny, który np. w Belgii obowiązuje do dzisiaj

NIEMCY:

1. Powstanie I Rzeszy.

▪ wyłoniła się z państwa frankońskiego i powstała na mocy traktatu z Verdun z 843 r. dzielącego dziedzictwo Karola Wielkiego na trzy części, dla jednej z nich: Francji wschodniej przyjęła się nazwa Królestwa Niemieckiego

▪ stopniowo Niemcy coraz bardziej odsuwały się od pozostałych części dawnego cesarstwa; wraz ze słabnięciem władzy centralnej rosło rozdrobnienie terytorialne, w konsekwencji czego na prawym brzegu Renu powstała Szwabia, Frankonia, Bawaria i Saksonia

▪ rzesza - zrzeszenie eniszych państw

▪ po śmierci ostatniego władcy z dynastii karolińskiej Ludwika Dziecięcia w 911 r. tron z dziedzicznego przekształcił się w elekcyjny. Pierwszym władcą elekcyjnym był książę frankoński Konrad, jednakże w rzeczywistości władzę dzierżyli poszczególni książęta szczepowi

▪ w 919 r. tron objął Henryk I Ptasznik, który ugruntował swoją władzę narzucając swoje zwierzchnictwo książętom szczepowym

▪ następcą Henryka był Otton I Wielki, który kontynuował politykę ojca i w 962 r. koronę cesarską od papieża; zapoczątkował wschodnią ekspansję polityczną Niemiec na kraje słowiańskie

▪ w stosunkach wewnętrznych kluczowy był problem utrzymania autorytetu władzy królewskiej wobec księstw szczepowych. Sukces władzy królewskiej został osiągnięty w r. 1180 po zwycięstwie cesarza Fryderyka I z rodu Hohenstaufów nad Henrykiem Lwem z rodu Welfrów, gdyż oznaczało to koniec księstw szczepowych

▪ granice Królestwa Niemieckiego wyznaczone były na zachodzie linią Renu, na południowym zachodzie po Rodan i Morze Śródziemne, na północy granicę stanowiły morza i Dania, a na wschodzie - Łaba i Sawa

▪ pod względem gospodarczym Niemcy były krajem rolniczym, opierającym się na wielkiej własności, a w jej zakresie na drobnych gospodarstwach uprawianych przez chłopów feudalnych

▪ w wieku XII rozpoczęło się ożywienie gospodarcze, gospodarka wymienna, wzrost gosp. towarowo-pieniężnej, rozwój miast, handel (morski na północy) i przemysł cechowy

▪ najwyżej w hierarchii społecznej było rycerstwo opierające swą pozycję na wielkiej własności dzierżonej tytułem lenna i przekształciło się ono w uprzywilejowany stan dziedziczny. Poza tym, od X w. zaczęło wyodrębniać się w Niemczech kategoria wyższej szlachty, obejmująca bezpośrednich wasali korony (tzw. książęta Rzeszy).

▪ w XI i XII w. pojawiła się również nowa kategoria niższej szlachty tzw. ministeriałów, rekrutowali się z ludności niewolnej, krlowie i możnowładcy powierzali im finkcje jak swoim wasalom, pozostawali w ścisłej zależności od pana, byli bardziej zdyscyplinowani przez co seniorowie mogli na nich liczyć

2. Polityka włoska królów-cesarzy niemieckich.

▪ związana z przyjęciem w 962 r. przez króla niemieckiego Ottona I z rąk papieża koronę cesarską

▪ wywołało to aspiracje uniwersalistyczne do panowania nad całym światem chrześcijańskim, które interesowały również papierstwo i doprowadziło do konflktu

▪ pierwsza faza konfliktu nasiliła się w sporze o inwestyturę (mianowanie biskupów) między cesarzem Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII, który zakończył się ekskomuniką i nałożeniem klątwy (król korzył się przed papieżem w Canossie pokutując boso we włosiennicy trzy dni pod murami zamku), doprowadził do konkordatu wormanckiego z 1122r

▪ jeszcze gwałtowniejsze spory wybuchły na początku XIII wieku pomiędzy papieżem Innocentym III a cesarzem Fryderykiem II, w rezultacie cesarz został złożony z tronu, a cała dynastia Habsburgów została odsądzona od korony cesarskiej przez papieża Innocentego IV w 1245 r., co zakończyło "politykę włoską cesarzy"

▪ po drodze przynosiła ona pewne sukcesy, cesarze nosili bowiem również koronę Królestwa Włoskiego, a Fryderyk II był królem Sycylii

▪ polityka włoska była związana z tym, że to Włochy stanowiły głowny ośrodek życia gospodarczego Europy i tam decydowały się losy o panowanie nad światem chrześcijańskim

▪ jest na jednak źle oceniana, gdyż powodowała zaniedbanie Niemiec, które Fryderyk II zostawił w złym stanie

3. Władztwa terytorialne.

▪ przyczynił się do tego upadek państw szczepowych w 1180 r., na miejsce których powstały mniejsze, liczniejsze państewka z władcami, wprawdze mniej potężnymi, którzy jednak również podjęli walkę o uzyskanie przywilejów i o samodzielność prowadząca do władztwa terytorialnego

▪ gdy książęta ją uzyskali, królowie niemieccy posiadali jedynie zwierzchnictwo formalne, a więc stosunek lenny; instytucje centralne zatem nie odgrywały znaczącej roli, a proces zjednoczenia zatrzymał się na poziomie władztw terytorialnych

▪ immunitety sądowe, ekonomiczne jak i inne przywileje spowodowały osiągnięcie przez terytoria niemieckie zwierzchnictwa terytorialnego, a powinności lenne stopniowo ulegały ograniczeniom

▪ książęta umocnili swą władzę w lennach i prawie lenno-własnościowym, uniezależniając się tym samym częściowo od króla. Uzyskali oni również niezależność sądową znosząc możliwość interwencji królewskiej w tok sądownictwa terytorialnego. Możliwości jeszcze te dawała instytucja apelacji (odwołanie się od wyroku sądu terytor. do sądu królewskiego) czy prawo ewokacji (prawo króla do wywoływania przed swój sąd sprawy sądzonej na terenie królestwa)

▪ w zakresie gospodarczym książęta terytorialni byli ograniczeni regaliami królewskimi, które zabraniały, np. bicia monety czy zakładania targów

▪ Fryderyk II w 1220 r. i 1232 r. wydał przywileje, w których cesarz zrzekał się wykonywania niektórych regaliów na obszarach księstw czy prawa zakładania miast na ich terenie itp.

▪ następnie Złota Bulla z 1356 r. regulowała sprawy elekcji królewskiej i prawa przyznane książętom elektorom. Król zrzekał się na obszarze ich księstw wszystkich posiadanych regaliów (menniczego, górniczego i celnego). Sądownictwo elektorów również uznane zostało za najwyższe znosząc instytucję apelacji i ewokacji. Dziedziczność elektorska stała się dziedziczna w linii męskiej (primogenitura), a terytoria elektorskie były niepodzielne

▪ niektórzy władcy terytorialni już w XV w. zorganizowali w swych monarchiach zwarty aparat państwowy. Monarchę otaczał sztab urzędników, np. główni to ochmistrz dworu czy kanclerz tworzący rade nadworną. Powstał również aparat władz lokalnych na czele z amtmanami

▪ w tym czasie również w Niemczech nastąpił podział na stany wraz z organami stanowymi tj. sejmy krajowe (Landtagi) uchwalające m.in. podatki, wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju, wybór głównych urzędników

4. Złota Bulla i traktat westfalski.

▪ Złota Bulla wydana w 1356 r. przez cesarza Karola IV Luksemburskiego regulowała kwestie elekcji króla niemieckiego

▪ określała skład grona 7 elektorów:

▫ 4 książęta świeccy (królowi Czech, palatynowi Renu, księciu saskiemu i margrabiemu brandenburskiego)

▫ 3 książeta duchowni (arcybiskupom Moguncji, Kolonii i Trewiru)

▪ skład ten wywołał protesty, gdyż Karol IV jako król czeski przyznał godność elektora królowi czeskiemu, a pominął w nich swoich politycznych przeciwników - książąt Autrii i Bawarii

▪ skłą dutrzymał się jednak do końca do 1806 r.

▪ wybór odbywał się we Frankfurcie nad Menem, koronacja na króla w Akwizganie i na cesarza w Rzymie

▪ bulla przyznawała również pewne przywileje elektorom: k

▫ król zrzekał się na obszarze ich księstw wszystkich posiadanych regaliów (menniczego, górniczego i celnego)

▫ sądownictwo elektorów również uznane zostało za najwyższe znosząc instytucję apelacji i ewokacji

▫ dziedziczność elektorska stała się dziedziczna w linii męskiej (primogenitura), a terytoria elektorskie były niepodzielne

▪ traktat westfalski z 1648 r.

▪ doprowadziły do niego wojny religijne w XVi i XVII w., które doprowadziły do podzielenia kraju na dwa obozy: katolicki i prostestancki i doprowadziły do podziału Niemiec na państwa katolickie i protestanckie

▪ ostatnim ich etapem była wojna trzydziestoletnia, która zakończyła się pokojem westfalskim, który usankcjonował straty terytorialne Rzeszy, utrwalił podział religijny państwa i przyznał państwo Rzeszy prawie pełną suwerenność

▪ utrwalił więc rozbicie Niemiec i zredukował władzę cesarską, co utrzymywało się aż do upadu Rzeszy w 1806 r., gdyż odpowiadalo interesom władców terytorialnych

▪ składał się on z dwóch dokumentów: osobnego układu między Francja i Rzeszą oraz Szwecją i cesarzem. Francja i Szwecja zyskiwały nowe nabytki terytorialne oraz potwierdzenie dawnych

▪ był zamknięciem pewnej epoki w Niemczech, rozbicie polityczne tego państwa stanowiło definitywny upadek idei zbudowania wielkoniemieckiego imperium pod egidą austriackich Habsburgów.

▪ traktat westfalski wprowadził także na terenie Rzeszy Niemieckiej: wolność wyznania kalwińskiego, luterańskiego i katolickiego; ogłoszono poza tym amnestię dla władców, którzy utracili swe księstwa podczas wojny; kraje Rzeszy uzyskały prawo prowadzenie własnej polityki zagranicznej.

5. System stanowy I Rzeszy.

Monarchia stanowa XVI-XVII w.:

▪ szlachta:

▫ wyższa (elektorowie, książęta, nieksiążęta posiadający terytoria bezpośrednio do cesarza)

▫ krajowa (osiadła w terytoriach i zależna od ich władców; przywileje, własne sądownictwo nad chłopami, wyłącznośc do sprawowania pewnych urzędów i stanowisk ofcerskich w wojsku, miała wpływ na zarząd krajów)

▫ wolne rycerstwo Rzeszy (nie poddali się żadnemu panu, stosunek bezpośredniej zawisłości od cesarza)

gurpa zamknięt ai wyodrębniona; podniesienie do szlachty wyższej wymagało aktu cesarskiego, a nobilitować mogli również co więksi książęta Rzeszy

▪ duchowieństwo (wyższe stanowiło jedną wartswę z wyższą szlachtą, wyższe f. duchowne sprawowali tylko ci z pochodzeniem szlacheckim; niższe duchowieństwo katolickie w krajach katolickich miało pewne przywileje, ale prostestanckei w krajach protestankich - nie)

▪ mieszczaństwo (biedota w walce z patrycjatem o wpływy polityczne czyli prawo zasiadania w radzie miejskiej)

▪ ludność wiejska (różnice: na wschód od Łaby gospodarka folwarczno-pańszczyźniania, na zachód sytuacja łagodniejsza, poddaństwo w formie gruntowe)

rycerstwo opierające swą pozycję na wielkiej własności dzierżonej tytułem lenna, przekształciło się ono w uprzywilejowany stan dziedziczny

zaczęło wyodrębniać się kategoria wyższej szlachty bezpośredni wasale korony (tzw. książęta Rzeszy), pod znakiem księstw szczepowych, a po 1180r. księstw terytorialnych (bardziej niezależne terytoria lenne) na czele z książętami tzw. hercogami, którzy wybierali króla niemieckiego

Henryk Lew oskarżony o felonię za niestawiennictwo przed sądem cesarskim został skazany na wygnanie, a jego księstwo zostało rozdzielone między wasali - panowie świeccy i duchowni posiadający lenno bezpośrednio od króla i nie byli oni wasalami innego pana świeckiego, miały formę zwierzchnictwa terytorialnego

w X w. wskutek rozwarstwienia w dolnych sferach rycerstwa pojawiła się również nowa kategoria tzw. ministeriałów (służebników), królowie i możnowładcy polecali im funkcje wasali, ludność niewolna, pełniąca służbę wojskową i wykonująca pewne funkcje w zarządzie seniorii. Wynagradzani byli żołdem bądź utrzymaniem na dworze, nadaniem ziemi jako lenno służebne, potem zatarcie różnic pomiędzy ministeriałami a wolną szlachtą nie należącą do wyższej szlachty stanowiące szlachtę niższą

na alpejskich terenach Szwajcarii, Tyrolu oraz nadmorskiej Fryzji nadal funkcjonowała kategoria wolnych chłopów, gdyż na pozostałych terenach nastąpił rozwój poddaństwa.: poddaństwo osobiste, na dworze pana jako słudzy domowi, rzemieślnicy czy parobkowie oraz poddaństwo gruntowe - poddani przywiązani dziedzicznie do gospodarstwa, mogli grunt opuścić bądź sprzedać jedynie za zgodą pana, świadczyli panu rentę feudalną głównie odrobkową + różnego rodzaju przymusy, np. przymus mielenia zboża jedynie w pańskim młynie, podlegali sądownictwu panów, płacili oni również opłaty za pozwolenie na małżeństwo, jak i tzw. odumarszczyznę; potem pozycja chłopów uległa poprawie, gdyż zamiast folwarków rozwijała się gospodarka czynszowa, czynsze w w pieniądzu. W prowincjach wschodnich całkowita wolność osobista i dobre warunki osadnictwa.

miasta posiadały pewną niezależność od pana miasta rozwijając własny samorząd, zarząd miasta przejęty przez radę miejską z burmistrzem na czele i przedstawicielami patrycjatu, wyzwoliły się spod sądowej władzy wójta.; związki miast prowadzące własną politykę i akcje gospodarcze; potem ich niezależność miast zaczęła maleć ze względu na nacisk władców terytorialnych chcących podporządkować sobie miasta w ich zasięgu

6. Reichstag.

▪ powstał przez zreformowanie dawnego zjazdu nadwornego (Hoftagu), którego forma w XII w. uległa pewnym zmianom, pod koniec XV w. powstała nowa nazwa Hoftagu - Reichstag, czyli Sejm Rzeszy

▪ nadal składała się z książąt świeckich i duchownych jak i bezpośrednich wasali Rzeszy, ale od końca XIII w. powoływano do niego również przedstawicieli miast cesarskich

▪ nie miał on uprawnień ustawodawczych, decydował natomiast w sprawach: podjęcia przez króla wyprawy koronacyjnej do Rzymu, powołania książąt Rzeszy na wyprawę wojenną i nałożenia podatków ogólnopaństwowych

▪ podobny do zgromadzeń stanowych, jednak brak w nim było przedstawicieli szlachty krajowej i miast krajowych, więc nie stanowił on reprezentacji stanów

▪ zasiadali tylko bezpośredni wasale korony i rzedstawiciele miast cesarskich, więc był on raczej zjazdem reprezentantów „państw”; osoby zasiadające w Hoftagu nie były wybierane w wyborach, a reprezentowali terytoria, w których rządzili

▪ miał charakter organu federalistycznego - jego skład tworzyli zwierzchnicy terytoriów Rzeszy i przedstawiciele miast (a nie reprezentanci stanów społecznych)

▪ uprawnienia rozbudowane (XVI i XVIII w.) kosztem władzy cesarskiej - na Sejm przeszły decyzje we wszystkich najważniejszych sprawach (wojna i pokój, traktaty międzynarodowe, uchwały podatkowe itd.)

▪ zwoływany przez cesarza za zgodą elektorów; w przerwach między sesjami funkcjonowała wybrana przez Sejm komisja - DEPUTACJA

 jej uchwały (tak jak Sejmu) zatwierdzane przez cesarza

▪ 1663 - Sejm przekształcił się w sejm nieustający

 nie zasiadali w nim już osobiście poszczególni władcy, lecz tylko ich posłowie

 stał się rodzajem kongresu dyplomatycznego przedstawicieli państw skrępowanych instrukcjami swych władców (podkreślało jego federalistyczny charakter)

▪ 3 kolegia: książąt elektorów, książąt Rzeszy i miast - wniosek uchwalony przez wszystkie 3 stawał się ustawą po zatwierdzeniu przez cesarza (uchwały jednej sesji ogłaszano jako reces cesarski)

7. Sąd Kameralny Rzeszy.

▪ utworzony w 1495 r. przez cesarza Maksymiliana I jako najwyższa instancja sądowa dla całej Rzeszy, co uszczupliło kompetencje sądowej władzy cesarza

▪ jako sąd pierwszej instancji sądził:

▫ spory międy władcami terytorialnymi

▫ międy osobami podlegającymi różnym władcom

▫ skargi cywilne przeciw władcom terytorialnymi

▪ jako sąd odwoławczy rozpatrywał apelacje w sprawach cywilnych od wyroków sądów terytorialnych, jełśi wartość sporu przekraczała kwotę 400 talarów

▪ możliwość apelacji była ograniczona przez privilegium de non appellando przysługujące niektórym władcom, np. elektorom zgodnie ze Złotą Bullą

▪ cesarz nie miał wpływu na jego działalność, powoływał przewodniczącego sądu i przewodniczących senatów sądowych, ale asesorów wybierały stany (połowa szlachcice, połowa doktory prawa)

▪ nie orzekał właściwe w sprawach karnych, a według ordynacji z 1555 r. dozwolona była tylko w tych sprawach skarga nieważności

▪ miał orzekać na podstawie ustaw sejmu Rzeszy oraz wedle prawa powszechnego czyli prawa rzymskiego

▪ organizację sądu precyzyjnie regulowała ordynacja z 1555 r., dzieląc go na cztery senaty, kierowane przez prezydentów, ppracowaniem spraw zajmowało się 50 asesorów (sędziów), wspomaganych przez personel kancelaryjny: sekretarzy, pisarzy, registratorów i archiwariuszy, całością prac kierował sędzia kameralny, mianowany przez cesarza

▪siedziby: we Frankfurcie n/M, następnie w Spirze, a później, aż do rozwiązania w 1806 r., w Wetzlar.

8. Recepcja prawa rzymskiego.

▪ Rzesza jako całość nie miała jednolitego prawa; jej rozbicie wewnętrzne przyczyniło się do utrzymania różnorodnych praw lokalnych zwyczajowych

▪obecne systemy były niedostateczne, odczuwano potrzebę ujednolicenia, rozszerzenia zakresu rzeczowego i dostosowanie do potrzeb rozwoju gospodarczego i udoskonalenie techniki prawa, jego unaukowienie

▪ szkoły postglosatorów wiązały prawo rzymskie z potrzebami praktycznymi życia, rzymskie było wykłądane na uniwersytetach

▪ przyjęcie (recepcję) prawa rzymskiego ułatwiała teoretycznie okoliczność, że prawu rzymskiemu, zwłaszcza Corpus iuris civilis, jako ustawodawstwu poprzedników cesarzy rzymskoniemieckich, przyznawano formalnie nadal moc obowiązującą

▪ utrudniało jednak to, że w stosunku do praw partykularnych prawo rzymskie jako prawo powszechne miało charakter posiłkowy i ustępowało prawu zwyczajowemu, w Niemczech było ono tak nierówne i stało na tak niskim poziomie, że poddało się ono rzymskiemu

▪ duża rola prawników, sądów i uniwersytetów: sędziowie niechętni prawom lokalnym, więc orzecznisctwo wpływało na ujednoicenie praktyki, odwoływano się do orzeczeń uniwersytetów wykłądającyh rzymskie

▪ w XV i XVI w. powstawały kodyfikacje - landrechty które miały uporządkować prawo lokalne względem rzymskiego, często na korzyść tego drugiego

▪ prawo rzysmkie stosował przede wszystkim w praktyce Państwowy Sąd Kameralny, a za jego przykładem sądy władców terytorialnych, w których zasiadali doktorzy prawa

▪ recepcji nie poddała się Szawajcaria nie uznająca Sądu KAmeralnego ani wschodnie tereny objęcte Zwierciadłem Saskim, które było wysok rozwinięte

▪ prawo rzymskie regulujące szczegółowo prawo obligacyjne, odpowiadało interesom nowej klasy: burżuazji miejskiej. Dlatego też nowe kodyfikacje praw miejskich, zwłaszcza w XVI wieku były oparte, szczególnie jeśli chodzi o prawo prywatne, na prawie rzymskim

▪ prawo to było dogodne w pewnym stopniu również dla klasy feudałów - właścicieli ziemskich. W szczególności korzystne dla nich były postanowienia o emfiteuzie i o kolonach (dawały panom prawną podstawę przywiązania chłopa do ziemi oraz ścigania zbiegłych poddanych). Feudałowie wykorzystując nieznajomość prawa rzymskiego przez chłopów nie zabiegali nawet o zachowanie choćby pozoru prawa

9. Kodyfikacje prawa karnego: Carolina, Theresiana, Józefina.

Konstytucja Criminalis Carolina.

▪ ogólnoniemiecka kodyfikacja karna, uchwalona przez Sejm Rzeszy, ogłoszona przez Karola V w 1532 r.

▪ zawierała przepisy dotyczące procesu karnego i prawa karnego materialnego

▪ kilka wstępnych redakcji kodeksu było odrzucanych, głównie ze względu na obawy władców terytorialnych. Stąd w ostatecznym tekście Caroliny umieszczona została klauzula salwatoryjna, nadająca ustawie jedynie moc posiłkową w stosunku do praw partykularnych bez naruszenia ich mocy

▪ recypowano w Szwajcarii i księstwie mediolańskim

▪ kodeks ten był swojego rodzaju nośnikiem rozwiązań czerpanych z praktyki i doktryny prawa włoskiego, które było w ówczesnej Europie najbardziej rozwinięte. Ukazanie się Caroliny oznaczało postęp nie tylko w dziedzinie techniki legislacyjnej, czego wyrazem było zamieszczenie w niej definicji poszczególnych stanów przestępnych, ale zmieniało także zasadniczo dotychczasowe poglądy na przestępstwo i karę, postęp w dziedzinie prawa karnego materialnego i procesowego

• wprowadzenie kar publicznych odstraszających

• uznanie winy za podstawę odpowiedzialności karnej, nie skutku, rozbudowa okoliczności wyłączających odpowiedzialność

• dopuszczała stosowanie analogii w odnisieniu do przestępstw w niej nie przewidzianych

• pierwszeństwo procesu inkwizycyjnego przed rugowym

Theresiana:

▪ wydana w Austrii przez Marię Teresę w 1768

▪ kodeks karny

▪ brak postępu w stosunku do przepisów Caroliny

▪ uwzględniała różnice stanowe

▪ zawiera szeroki wachlarz okrutnych kwalifikowanych kar śmierci

Józefina:

▪ kodeks karny wydany w Austrii przez Józefa II w 1787r.

▪ postęp wobec Caroliny, widoczne idee humanistyczne

▪ zerwanie z zasadą analogii, tylko przestępstwa i akry przewidziane w kodekście (nullum crimen sine lege + nulla poena sine lege)

▪ funkcją kary nie wyeliminowanie przestępcy ze społeczeństwa, ale danie możliwości naprawienia wyrządzonej szkody przez użyteczną społecznie pracę, dającą szansę jego poprawy: zniesienie kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym; obok utylitarnego spojrzenia na cel kary pojawiał się pogląd o potrzebie odstraszającego działania represji karnej

▪ zasada powszechności prawa karnego - Józefina obowiązywała wszystkich mieszkańców monarchii

10. Burgerliches gesetzbuch (BGB)

▪ ogólnoniemiecki kodeks cywilny uchwalony w 1896, obowiązujący od 1 stycznia 1900 do dziś

▪ zawiera zasadniczy zrąb przepisów niemieckiego prawa cywilnego

▪ prace nad nim rozpoczęto po powstaniu II rzeszy, kiedy burżuazja domagała dlal całych Niemiec jednolitego kodeksu cywilnego

▪ komisja kodyfikacyjna pracowała przez ponad 20 lat z udziałem największych prawników niemieckich

▪ pierwszy projekt odrzucony, drug uchwalony w 1896r przez Radę Związkową i Rechstag z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1900r.

▪ pod silnym wpływem prawa rzymskiego

▪ precyzja pojęciowa, jednak jredakcja cięża i mało przejrzysta

▪ wyrósł z pozytywizmu prawniczego, zadanie prawoznawstwa jedynie w badaniu norm prawnych w oderwaniu od kwestii pozaprawnych; prawo=ustawa; podporządkowanie działań państa i obywateli literze prawa - rządy prawa, państwo prawne

▪ wzór kodyfikacji dla innych krajów, prześcignięty przez kodeks Szwajcarski z 1907 r. zawierający paradoksalnie więcej elementów zwyczajowego prawa germańskiego niż zromanizowany BGB

11. Republika weimarska.

▪ W czasie I wojny światowej pojawił się w Niemczech ruch antywojenny - wybuchła rewolucja (powstanie marynarzy w Kilonii - 3.11.1918) zakończona proklamowaniem REPUBLIKI (9.11.1918) i abdykacją cesarza

 w innych państwach niemieckich wszystkie dynastie pozbawiono trony

 pokój zawarto 28.06.1916 - Traktat Wersalski

▪ Władzę powierzono tymczasowemu rządowi - Radzie Pełnomocników Ludowych, która powołała Zgromadzenie Narodowe, które 5.08.1919 uchwaliło konstytucję weimarską

Konstytucja weimarska

▪ ostatecznie nadała Niemcom kształt państwa związkowego - republiki federalnej (złożona z republik niemieckich - 21, potem 18)

▪ oparta na wzorach demokracji liberalnej Francji i USA - stała na gruncie zasady suwerenności ludu, rozszerzyła katalog praw obywatelskich (o prawa ekonomiczne i socjalne)

▪ na czele państwa - Prezydent wybierany na 7 lat w bezpośrednich wyborach powszechnych

 mianował kanclerza i na jego wniosek ministrów

 kontrasygnata

▪ ministrowie - odpowiedzialni politycznie

 uchwalenie wotum nieufności przez Reichstag - ministrowie muszą ustąpić

 jeżeli prezydent chce utrzymać rząd, może się wobec wotum nieufności odwołać do narodu - rozwiązać Reichstag i zarządzić nowe wybory

- Reichstag mógł usunąć prezydenta przez referendum ludowe

▪ władza ustawodawcza - 2 izby (stanowisko nierównorzędne):

■ Rada Rzeszy:

 wybierani w demokratycznych wyborach 5-przymiotnikowych przedstawiciele krajów w liczbie proporcjonalnej do liczby mieszkańców (żaden kraj nie mógł mieć więcej niż 40% reprezentantów - by osłabić reprezentację Prus)

- przyznanie praw wyborczych kobietom

 weto zawieszające dot. ustaw Reichstagu przegłosowane 2/3 głosów

■ Reichstag (Sejm Rzeszy): uchwalał ustawy

 w przypadku weta Rady prezydent mógł odwołać się do referendum ludowego

▪ w poszczególnych krajach niemieckich wprowadzono też konstytucje republikańskie z rządami parlamentarnymi.

Praktyka:

▪ system rządów parlamentarnych w Republice Weimarskiej nie rozwinął się pomyślnie:

 kryzysy rządowe spowodowane ścieraniem się przeciwstawnych sił politycznych i społecznych

 hegemonia Prus nie uległa zachwianiu

 ustaliła się praktyka rządów osobistych prezydenta (pełnomocnictwa ustawodawcze przyznawane mu przez Reichstag)

▪ wybory do Reichstagu 1930 - wielki sukces partii narodowo-socjalistycznej (NSDAP) założonej w 1920 przez Hitlera

▪ 31.01.1933 - powołanie Hitlera na stanowisko kanclerza - początek jego dyktatury i formalny początek III Rzeszy

12. Absolutyzm oświecony w Niemczech.

▪ Powstanie i rozwój pruskiej monarchii absolutnej miało szereg specyficznych cech, wynikających ze struktury społecznej państwa:

 zahamowanie rozwoju miast, przemysłu i handlu na skutek rozpowszechnienia się gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, która umocniła panowanie feudałów.

▪ połowa XVIII w. - monarchia „oświecona” - wiele nowych postępowych poglądów - domagano się wewnętrznej reformy państwa. Reformy przeprowadzono bo władcy chcieli zabezpieczyć się przed rosnącą opozycją:

 pewne ograniczenie poddaństwa na wsi

 ograniczenie monopolu cechów i otwarcie pola dla wolności przemysłowej

 zniesienie nietolerancji religijnej

▪ Oświecenie przyniosło nowe uzasadnienie absolutyzmu - monarcha był pierwszym sługą państwa i miał służyć dobru ogółu. O tym, co jest dobre dla ogółu, decydował monarcha, kierując się racją stanu

 wszechwładza monarchii absolutnej wkraczała „dla dobra poddanych” w najdrobniejsze szczegóły ich życia i państwo pruskie stało się wzorem państwa policyjnego, doprowadziło do prowadzenia intensywnej polityki germanizacyjnej głównie wobec ludności polskiej.

13. Niemcy w XIX w.

Związek Reński (1806-1813)

▪ I Rzesza przetrwała do początku XIX w. i dopiero wojny z rewolucyjną Francją ją wykończyły. Większość książąt Rzeszy poddała się żądaniom Napoleona:

 1806 - wystąpili z Rzeszy i zawiązali pod protektoratem Napoleona Związek Reński

▪ związek Reński był konfederacją - związek państw suwerennych, opierał się na Akcie Związkowym (1806) o charakterze umowy międzynarodowej

 akt przewidywał powstanie Sejmu Związkowego (BUNDESTAG), ale w rzeczywistości Sejm ten nie zebrał się ani razu i inne postanowienia aktu nie weszły w życie

▪ powstał pod presją Napoleona i państwa związkowe były podporządkowane Francji w polityce zagranicznej, ale w polityce wewnętrznej były niezależne

▪ nie był związkiem ogólnoniemieckim - nie weszły w jego skład Austria i Prusy (dalej toczyły wojnę z Napoleonem)

▪ jako organizacja polityczna Związek nie rozwinął żadnej działalności, ale w jako okresie dokonały się w Niemczech poważne przemiany - redukcja liczby państw niemieckich

 1806 - mediatyzacja terytorió Rzeszy - większość drobnych terytoriów włączono w obręb większych państw niemieckich

▪ w niektórych państwach związkowych - reformy wewnętrzne (wzorowane na Francji): znoszono przywileje szlachty i duchowieństwa oraz poddaństwo chłopów, wprowadzono wolność przemysłową, czasem przyjmowano kodyfikację Napoleona

Związek niemiecki (1815-1866)

▪ w obliczu zbliżającej się klęski Napoleona rozwinął się niemiecki ruch wolnościowy - domagał się zjednoczenia Niemiec i nadania im liberalnej konstytucji

▪ Kongres Wiedeński (1814-1815) zawiódł te nadzieje - nie utworzono
jednolitego państwa niemieckiego, tylko w niektórych państwach wprowadzono konstytucje

 Akt związkowy powołał Związek Niemiecki: 39 członków, również Austria i Prusy, ale bez terytoriów m.in. należących dawniej do Polski (Poznańskie, Prusy Zachodnie i Wschodnie)

▪ Związek Niemiecki - charakter konfederacji (luźnego związku państw)

 państwa członkowskie mogły zawierać UM i utrzymywać stosunki dyplomatyczne

 obowiązek wzajemnej pomocy w razie napaści

 spory między nimi rozstrzygane polubownie

▪ Sejm Związkowy - Bundestag - jedyny organ Związku, na wzór Sejmu Rzeszy

 stale funkcjonujący kongres dyplomatyczny reprezentantów państw związkowych (69 posłów)

 Rada Ściślejsza (17 członków) - sprawy bieżące

▪ próby przekształcenia Związku Niemieckiego w ściślejszą organizację państwową rozbijały się m.in. o rywalizację Austrii i Prus o objęcie hegemonii w Niemczech:

 sukces Prus - objęcie kierowniczej roli w gospodarczym jednoczeniu Niemiec przez stworzenie Związku Celnego (1834)

- nie weszła Austria

- dobrowolny związek międzynarodowy, którego organem były coroczne konferencje celne

▪ XVIII w. - większość państw niemieckich to feudalne monarchie absolutne (niektóre pozostały przy średniowiecznej monarchii stanowej)

▪ XIX w. (wojny z Francją) - nowe prądy ideowe i tendencje do wprowadzenia konstytucji - powolne przekształcanie się absolutnych monarchii w państwa konstytucyjne

 były to gł. konstytucje oktrojowane (wzorowane na Karcie Konstytucyjnej (1814)): rządy osobiste, parlamenty dwuizbowe (arystokratyczna izba wyższa; izba niższa z ograniczonych wyborów)

▪ Wiosna Ludów - wybuchy rewolucyjne (tłumione) + podniesienie hasła zjednoczenia Niemiec i nadania im demokratycznego charakteru

▪ maj 1848 - zebranie się ogólnoniemieckiej Konstytuanty - Zgromadzenia Narodowego (parlament frankfurcki)

 był bliski nadania Niemcom formy federacji z demokratyczną konstytucją oddającą ograniczoną władzę cesarzowi - jednak część państw niemieckich nie chciała się zgodzić na przywrócenie cesarstwa (chciało wieloosobowego dyrektoriatu)

 parlament przyjął minimalną większością cesarstwo ale król pruski Fryderyk Wilhelm IV nie przyjął korony jako ofiarowanej mu z woli ludu

▪ parlament frankfurcki nie doprowadził do zmiany ustroju Związku Niemieckiego, którego upadek spowodował dopiero konflikt zbrojny Austrii i Prus (1866)

Związek Północno-Niemiecki (1867-1871)

▪ klęska Austrii w wojnie z Prusami (1866) - Austria zgodziła się na rozwiązanie Związku Niemieckiego

▪ Związek Północno-Niemiecki: stworzony przez Prusy; podstawą konstytucja (1867) oktrojowana przez sfederowanych władców

 Niemcy stały się federacją, państwem związkowym (22 państwa)

 na czele Związku król pruski jako Przewodniczący

 władza wykonawcza - kanclerz mianowany przez przewodniczącego

- został nim premier pruski Bismarck

 władza ustawodawcza - 2 ciała

a) REICHSTAG (parlament): jego ustawy wymagały zatwierdzenia Bundesratu

- 1870 - nowy kodeks karny

b) BUNDESRAT (Rada Związkowa): złożona z przedstawicieli państw sfederowanych

- w zakresie uprawnień ustawodawczych miała rolę izby wyższej

▪ wojna Prus z Francją (1870) umożliwiła przekształcenie się Związku północno-Niemieckiego w Cesarstwo Niemieckie (1871)

II Rzesza Niemiecka (1871-1898)

▪ 1.01.1871 - powstanie II Rzeszy, króla pruskiego Wilhelma proklamowano cesarzem niemieckim (18.01)

▪ konstytucja z 1871- powtórzenie, z niewielkimi zmianami, konstytucji Związku Północno-Niemieckiego (1867):

 Niemcy nadal federacją

 różnica: król pruski stał na czele państwa jako dziedziczny cesarz (nie jako przewodniczący)

▪ Cesarz niemiecki miał szerokie uprawnienia:

 reprezentacja Rzeszy na zewnątrz,

 dowództwo sił zbrojnych

 mianowanie / odwoływanie urzędników

 zwoływanie / zamykanie posiedzeń izb ustawodawczych

 przygotowywanie i ogłaszanie ustaw (ale bez prawa sankcji)

▪ Kanclerz - kierownik polityki wewnętrznej i zagranicznej

 stał na czele całej administracji

 mianowany przez cesarza i tylko przed nim odpowiedzialny

▪ władza ustawodawcza: 2 organy tworzące niejako dwuizbowy parlament

Rada Związku: 58 pełnomocników państw członkowskich (później 61)

 większe miasta - więcej posłów

Sejm Rzeszy - Reichstag: 397 posłów wybieranych na 3 lata (od 1888 na 5 lat) w demokratycznych wyborach 4 przymiotnikowych (powszechne, równe, bezpośrednie, tajne)

 demokratyzm systemu wyborczego osłabiał podział na okręgi wyborcze - zapewniał przewagę bardziej konserwatywnym okręgom wiejskim

obie izby miały równorzędne stanowisko:

 obie miały inicjatywę ustawodawczą

 do przyjęcia ustawy konieczna zgoda obu izb

▪ sprawy wspólne: (jak każda konstytucja federacyjna) - stosunkowo szeroki zakres:

 polityka zagraniczna

 cła, waluta i inne sprawy gospodarcze dot. wspólnych celów

 wojsko

 ustawodawstwo w dziedzinie prawa sądowego

 sprawy nie wymienione jako wspólne - kompetencją państw członkowskich

▪ ramowy charakter konstytucji - szerokie pole dla różnej interpretacji

▪ konstytucja - powierzając władzę cesarzowi i przed nim odpowiedzialnemu kanclerzowi - nie stworzyła podstaw do powstania odpowiedzialności politycznej, w praktyce do końca II Rzeszy utrzymały się rządy osobiste cesarza.

▪ rozwój II Rzeszy prowadził do:

 unitaryzmu - zacierania różnic między państwami związkowymi i do podporządkowania ich państwu federalnemu (wyrazem rozwój ustawodawstwa wspólnego dla całej Rzeszy)

 rozbudowy federalnego aparatu centralnego

 umocnienie stanowiska Prus jako państwa kierującego całą polityką Rzeszy

▪ rozwój ustawodawstwa: szerokie kompetencje organów Rzeszy w dziedzinie ustawodawstwa prowadziły do ujednolicenia w całej Rzeszy prawa w wielu dziedzinach (m.in. sądowego) oraz wspólnego ustawodawstwa socjalnego:

 1878 Bismarck - ustawa antysocjalistyczna zabraniająca stowarzyszeń mających na celu dążenia socjalistyczne lub komunistyczne - odwołana pod naciskiem robotników (1890)

 ustawy (1883,1884,1889): przymusowe ubezpieczenia społeczne (obciążające pracodawców) - zabezpieczenie robotnikom min. egzystencji w wypadku niezdolności do pracy

▪ rozwój władzy wykonawczej: koncentrowanie się coraz silniejszej władzy w ręku cesarza i kanclerza

 polityka zagraniczna prowadzona wyłącznie przez nich

 decydujący wpływ cesarza na sprawy wojskowe - zależny tylko od niego sztab generalny przyczynił się do krzewienia militaryzmu

▪ rozbudowa organów centralnych - wg konstytucji na czele całej administracji stał kanclerz (odpowiedzialny tylko przed cesarzem) + wyodrębniły się urzędy rzeszy na kształt ministerstw (na czele sekretarze stanu mianowani przez kanclerza i przed nim odpowiedzialni)

▪ z konstytucji (1871) wynikało uprzywilejowane stanowisko Prus:

 cesarzem król pruski + on mianował kanclerza (na ogół premiera pruskiego), który miał przewodnictwo w Radzie Związkowej

 zmiana konstytucji mogła być odrzucona 14 głosami Rady Związkowej - Prusy miały w Radzie 17 głosów (mogły dbać skutecznie o swoje interesy wbrew pozostałym państwom Rzeszy)

▪ ogólnoniemiecka polityka została podporządkowana Prusom, nadawał jej ton antydemokratyczny parlament pruski

16. Reformy Steina i Hardenberga.

 szereg pruskich reform wewnętrznych zapoczątkowanych lub rzeprowadzonych jeszcze w okresie wojen napoleońskich

 ogólna tendencja do likwidacji różnic stanowych i wprowadzenia zasady równości wobec prawa

 postępowe, ale nie dotknęły zasad absolutyzmu i nie prowadziły do powstania ustroju konstytucyjnego

▪ Reformy społeczne:

▫ zniesienie cechów (1810) - wprowadzenie wolności przemysłowej w duchu kapitalistycznym

▫ reformy wiejskie:

 zniesienie poddaństwa chłopów i przyznanie im wolności osobistej (edykt z
1807)

 ograniczenie uwłaszczenia gospodarstw (edykt z 811)

▪ Reformy skarbowe prowadziły do jednolitego systemu podatkowego dla całej ludności

▪ Reformy sądowe:

▫ oddzielono sądownictwo od administracji (na wzór francuski) i zbudowano kilkuinstancyjną strukturę sądownictwa

▫ nie wprowadzono całkowicie jednolitego sądownictwa bo utrzymały się jeszcze sądy patrymonialne na wsi

▪ Reformy zarządu centralnego:

▫ powołanie (na wzór francuski) 5 odpowiedzialnych ministrów, stojących na czele resortów - w miejsce dawnych kolegialnych organów ministerialnych

▫ powołanie Rady Państwa (1817) - królewski organ doradczy; charakter typowej feudalnej rady królewskiej

 reformy te wpłynęły jedynie na zmniejszenie ilości spraw załatwianych osobiście
przez króla

▪ Reformy zarządu terytorialnego:

▫ Ujednolicenie systemu administracji terytorialnej (1815)

 podział kraju: gminy - prowincje (na czele nadprezydenci) - obwody
regencyjne (na czele prezydenci) - powiaty (na czele landraci)

# Uregulowanie samorządu miejskiego (1808)

 rady miejskie (24-102 osoby)

 magistraty wybierane przez rady miejskie: członkowie honorowi + płatni
urzędnicy (np. burmistrz, syndycy miejscy)

 samorząd miejski nie był oparty na podziale stanowym ale wysoki cenzus
majątkowy w praktyce oddał go bogatemu mieszczaństwu

 dość ścisła kontrola państwowa

▪ Reformy wojskowe:

▫ zniesienie monopolu szlachty na piastowanie stopni oficerskich i równe obciążenie całej ludności obowiązkiem powszechnej służby wojskowej

6

---