Organizacje międzynarodowe

Wykład 6

29.03.2010

Unia Europejska cz.3

Wspólna polityka bezpieczeństwa

Tradycje integracji w dziedzinie bezpieczeństwa

W centrum kontynentu powstała próżnia militarna (nie było liczącego się źródła siły wojskowej)

• Ośrodki militarne - Wielka Brytania, USA, Związek Radziecki

• Główne narody europejskie były pokonane (Włochy, Niemcy) lub odradzały się po wojnie (Francja)

Sytuacja bezpośredniego zagrożenia (ZSRR) oraz świeże doświadczenia wojenne doprowadziły do podjęcia pewnych kroków politycznych

• 1947r. spotkanie Bluma i Atlee (obaj lewicowi) -> zawiązanie sojuszu militarnego - traktat z Dunkierki (symbolika Dunkierki - na jej plaży zawarto sojusz, który potem został zerwany), mający ostrze antyniemieckie

• 17 III 1948r. traktat brukselski (traktat o wspólnej obronie) skupiający państwa europejskie - Unia Zachodnia; celem miało było odparcie groźby najazdu sowieckiego

• Od 1949r. odpowiedzialność przejęło NATO i Unia Zachodnia przeszła w stan hibernacji aż do 1954r.

• 1954r. powstanie Unii Zachodnioeuropejskiej jako następczyni Unii Zachodniej (nie mylić!!!); zmodyfikowany traktat brukselski

Geneza Unii Zachodnioeuropejskiej

Związku z powstaniem NATO wywiązała się dyskusja na temat ewentualnego ponownego uzbrojenia Niemiec (najliczniejszego narodu europejskiego, który nie brał udziału w wysiłku militarnym)

• Francja zdecydowanie się temu sprzeciwiła (nie dla remilitaryzacji RFN i wejścia do struktur NATO)

• Jesienią 1949r. gen. Lucius Clay (amerykański gubernator w Niemczech) wypowiedział się na rzecz Niemiec - zaproponował utworzenie mieszanej narodowościowo armii europejskiej z udziałem kontyngentów zachodnioniemieckich

• Konrad Adenauer, kanclerz RFN, w wywiadzie wyraził brak sprzeciwu wobec propozycji Claya; krok przyjęty przychylnie przez prasę i opinię publiczną Europy Zachodniej

Europa poczuła się mocniej zagrożona + dało się odczuć niedostatek żołnierzy w wyniku 2 wydarzeń:

• VI 1950r. - komunistyczna Korea Płn. (Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna) najechała na Południową przy wsparciu Związku Sowieckiego; powstała wątpliwość - czy jest to wojna lokalna, czy początek wielkiej komunistycznej inwazji? (zaangażowanie wojsk amerykańskich i francuskich)

• Od schyłku 1945r. wojska francuskie zaangażowane były w Indochinach

Powstało zadanie odpowiedzi na kilka pytań:

1. Czego należy obawiać się bardziej: ekspansjonizmu niemieckiego czy sowieckiego? (odp.: sowieckiego, bo niemiecki dopiera się odradza)

2. Czy Europę Zachodnia stać na rezygnację z wykorzystania potencjału ludnościowego Niemiec? (odp.: nie)

3. Jak dać Niemcom broń do ręki, nie przerazić francuskiej opinii publicznej i wygrać wybory?

Plan Plevena (1950)

• Ogłoszony przez premiera Francji Rene Plevena (24.10.1950)

• Plan powołania Armii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO)

Kształt planu:

• Utworzenie francusko-niemieckiej Armii Europejskiej z marszałkiem francuskim Alphonse Juin jako szefem sztabu

• Jednostki narodowościowe tylko do szczebla batalionu

• Oznaczało to, że armia niemiecka musi być zależna od komórek wyspecjalizowanych innych państw (czyli: Niemcy dają rekruta, ale nie powstaje armia niemiecka, gdyż nie ma własnego zaopatrzenia) -> rozpuszczenie oddziałów niemieckich w masie wojsk europejskich

Pomysł przyjęty chłodno w Stanach Zjednoczonych:

• Rozwiązania były niepraktyczne, ponieważ przy niewielkich oddziałach narodowościowych rośnie problem barier językowych + małymi siłami nie można prowadzić samodzielnych operacji wojskowych (wniosek: potrzeba dywizji, nie batalionów)

• Przedstawiciel USA (Charles Spofford) przedstawił propozycję modyfikacji planu na posiedzeniu Rady Stałych Przedstawicieli NATO

• Wojskowi francuscy nie protestowali

• Podniesiono szczebel jednostek do dywizji

W atmosferze sporu francusko-niemieckiego o Zagłębie Saary Bundestag uchwalił szereg rezolucji dotyczących przystąpienia RFN do planu Plevena (II 1952).

V 1952r. - rząd francuski od gwarancji brytyjskich i amerykańskich na wypadek wystąpienia Niemiec z EWO uzależnił podpisanie 2 traktatów:

• O przywróceniu suwerenności Niemiec (układ o suwerenności RFN, podpisany 26 V 1952)

• O powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO)

1952-1953 - walka wewnątrzniemiecka o ratyfikację traktatów:

• Priorytetem jest zjednoczenie czy integracja z Zachodem jako droga do zjednoczenia?

• Za neutralizacją traktatów - SPD (/Shumaher/? - pisownia); za integracją - chadecja (CDU-CSU z Adenauerem)

• Wybory 1952 - wygrywa chadecja, zdobywając większość konstytucyjną, co prowadzi do ratyfikacji traktatu o EWO

Dodatkowe postulaty francuskie wysunięte przez premiera Francji Rene Mayera w 1953:

• Parytet głosów Francji, RFN i Włoch w Radzie EWO, bez względu na wniesiony wkład finansowy i militarny

• Prawo do określania rozmiarów i momentu wymiany formacji wojskowych wchodzących w skład sił EWO, aż do ich całkowitego wycofania w razie poważnego zagrożenia interesów Francji na obszarach zamorskich

W wyniki oporu francuskiego powstał amerykańsko-brytyjski projekt protokołu dodatkowego rozdzielającego powiązane ze sobą układy o suwerenności RFN i o EWO

1954 - Zgromadzenie Narodowe Republiki Francuskiej odmówiło ratyfikacji traktatu, mimo że to właśnie od Francuzów wyszedł cały pomysł:

• Oficjalna argumentacja: brak udziału Wielkiej Brytanii w przedsięwzięciu, nieuregulowanie kwestii Zagłębia Saary, możliwość porozumienia FRN i ZSRR

• Na negatywną decyzję wpłynęła śmierć Stalina w 1953 (odprężenie) i klęska Francji w Indochinach w 1954

• Decyzję taką podjęli zwolennicy de Gaulle'a oraz komuniści (czyli egzotyczna „koalicja”)

• Dla Francuzów to wojsko jest symbolem narodowości, dlatego rozpuszczenie się w armii europejskiej było nie do zaakceptowania (!)

• Decyzja Zgromadzenia Narodowego przesądziła o fiasku Europejskiej Wspólnoty Obronnej

• W rezultacie fiaska nastąpiła koncentracja koncepcji funkcjonalistycznej (wybierano więc te obszary, które rzeczywiście integrowały, zostawiając drażniące kwestie narodowościowe)

Integracja w dziedzinie bezpieczeństwa współcześnie

Zakończenie zimnej wojny

• Zanik dwubiegunowego porządku świata

• Nowe uwarunkowania: osłabienie woli integracji (z powodu zaniku zagrożenia sowieckiego) + dynamizacja sytuacji politycznej wokół UE, przede wszystkim poprzez ożywienie konfliktów lokalnych, a zatem także i konieczność oddziaływania UE na swoje sąsiedztwo przy użyciu wszelkich dostępnych jej instrumentów

• Jeżeli dotychczasowe wyzwania związane z zimną wojną zanikły, osłabły wysiłki; jednocześnie pojawiły się nowe wyzwania (Bałkany)

• W konsekwencji zaniku zagrożenia sowieckiego zmniejszyła się gotowość USA do ponoszenia kosztów stabilizacji

Traktat z Maastricht:

• Zawarty w 1991, formalnie podpisany w 1992, wszedł w życie w 1993

• II filar Unii Europejskiej:

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii

Charakter międzyrządowy - decyzje zasadnicze w danym obszarze na bazie jednomyślności

Proces decyzyjny:

• Jednomyślność to długi proces negocjacyjny, nic nie dający w sytuacji kryzysu

• Dlaczego nie mamy więc procesu większościowego?

• Analogia do Rzeczypospolitej Obojga Narodów - tak jak określony poseł („Iksiński”) nie reprezentował na sejmiku siebie ale całe województwo, tak minister reprezentuje całe państwo; zmuszenie państwa do podporządkowania się woli większości może co najwyżej doprowadzić do jego secesji z UE

1997r. - traktat amsterdamski (liberalizacja wymogu jednomyślności):

• W życie wszedł w 1999r.

• Zasada opting-out - każde państwo może zostać poza akcją (np. Brytyjczycy czy Szwedzi wykonali opting out w zakresie Unii Gospodarczej i Walutowej - nie są w strefie euro - znaczenie niedefinitywne, co oznacza, że decyzję można zmienić); w zakresie WPZiB zasada ma znaczenie definitywne (charakter jednorazowy i nieodwracalny

• Constructive abstention (konstruktywne weto lub konstruktywne powstrzymanie się od głosu) - państwo nie bierze udziału, ale także nie przeszkadza, więc nie wstrzymuje to działania koalicji chętnych i zdolnych; liczba państw wstrzymujących się od działania nie może przekraczać 1/3 głosów ważonych (gdyby przekroczyła, to wtedy akcja nie jest podejmowana)

• Coalition of willing and able (koalicja chętnych i zdolnych) - jeśli grupa państw UE zdecyduje się na podjęcie jakiejś akcji w ramach WPZiB, a inna mniejszościowa grupa, która nie może przekraczać 1/3 głosów ważonych w Unii nie chce angażować się w daną operację, to może wykonać zabieg opting out (patrz powyżej)

Dualizm decyzyjny:

1. urząd Wysokiego Przedstawiciela Unii Europejskiej ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (pierwszy na stanowisku Javier Solana - wcześniej Sekretarz Generalny NATO - nie chciano robić wrażenia, że jest to struktura konkurencyjna wobec NATO) - personifikacja polityki bezpieczeństwa Unii (wcześniej nie miała twarzy; Francuzi ukuli nawet termin „Madame ou Monsieur PESC”)

2. Komisarz Unii Europejskiej ds. Stosunków Zewnętrznych (najpierw Chris Pattern, potem Benita Ferraro-Waldner) - zajmuje się kwestiami gospodarczymi polityki zagranicznej Wspólnot oraz kontaktami zagranicznymi handlowymi Wspólnot, a nie polityką zagraniczną sensu stricte

Dualizm został zlikwidowany w traktacie lizbońskim. Stworzone zostało nowe stanowisko, Minister Spraw Zagranicznych Unii Europejskiej (Catherine Ashton) - połączenie 2 stanowisk („Ashton w 2 kapeluszach”).

Instrumenty WPZiB (zapisane w prawie)

1. możliwość przyjmowania wspólnych stanowisk, czyli zajmowania określonej pozycji politycznej, zabierania zdania wobec danej sprawy na arenie międzynarodowej (stanowiska te nie pociągają za sobą skutków materialnych) - common positions

2. common actions - podejmowanie wspólnych działań (skutki budżetowe)

3. common strategies - możliwość budowania wspólnych strategii UE wobec danego państwa, czy też regionu (od 1999r. na mocy traktatu amsterdamskiego) - instrument praktycznie wygasły

4. wspólne standardy polityki zagranicznej państw członkowskich wobec świata zewnętrznego

5. koordynacja działań dyplomatycznych państw członkowskich

Faktycznie najskuteczniejsze jest tworzenie możliwości członkowstwa dla chętnych państw, jednak rozszerzenie UE najprawdopodobniej skończy się na Chorwacji.

Płaszczyzny integracji europejskiej w dziedzinie bezpieczeństwa

Wymiary integracji:

1. dyplomatyczny - 5 instrumentów polityki zagranicznej (opisane wyżej)

2. gospodarczy (jest szerszy niż sama Unia) - płaszczyzny oddziaływania:

1. zewnętrzna

• instrumenty pozytywne (programy pomocowe): prewencyjne (zapobieganie destabilizacji; kierowane na obszary zagrożone wybuchem konfliktów, gdzie na ogół przyczyna konfliktów są napięcia społeczne wywołane skrajnym ubóstwem) oraz rekonstrukcyjne (takie, które skierowane zostały np. na obszar byłej Jugosławii, okoliczne kraje bałkańskie, jak Pakt Stabilizacji Europy Południowo-Wschodniej z VI 1999 roku, którego zadaniem było dostarczenie pomocy gospodarczej na rzecz odbudowywania regionów dotkniętych zniszczeniami wojennymi, odbudowanie normalnego życia cywilnego ludności po to, aby konflikt się nie odnawiał)

• instrumenty negatywne (sankcje ekonomiczne)

2. wewnętrzna (na następnym wykładzie)

6

Batalion - 600 żołnierzy

Dywizja - od 12 do 20-kilku tysięcy żołnierzy

• Polska- Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB)

• Francja- La politique étrangère et de sécurité commune (PESC)

• Anglia- The Common Foreign and Security Policy (CFSP)

• Hiszpania- La Política Exterior y de Seguridad Común (PESC)

• Niemcy- Die Gemeinsame Außen- und Sicherheitspolitik (GASP)

Instrument gospodarczy jest skuteczny i istotny, ale jednocześnie przeceniany, ponieważ nie jest wszechmocny.

• Przykładem może być największa pomoc po 1989r. skierowana do Albanii, która i tak nie zapobiegła załamaniu się struktur państwowych w tym państwie w 1997r. Zmusiło to UE, czy raczej sąsiadów Albanii(mniej czy bardziej bezpośrednich) do wysłania kontyngentów wojskowych, które wystąpiłyby w misji policyjnej zaprowadzającej porządek na obszarze tego upadłego państwa i w ten sposób mieliśmy w 1997 roku do czynienia z operacją „Alma”, czyli „świt”, gdzie główną rolę odegrały wojska włoskie i greckie w zakresie zaprowadzania porządku w Albanii.

• Wniosek: skuteczność instrumentarium oddziaływania gospodarczego warunkowana jest poziomem cywilizacyjnym obszaru, na który pomoc jest kierowana.

---