WPŁYWY JĘZYKÓW OBCYCH (CZESKI, WŁOSKI, ANGIELSKI) NA JĘZYK POLSKI
W DOBIE ŚREDNIOPOLSKIEJ I NOWOPOLSKIEJ.
ODDZIAŁYWANIE JĘZYKA POLSKIEGO NA INNE TERENY
Wpływ języków na siebie jest wynikiem zachodzących między narodami kontaktów o charakterze znacznie szerszym niż językowe, polegających głównie na wymianie handlowej i kulturalnej. Z dwóch narodów pozostających ze sobą w kontakcie ten zwykle oddziałuje pod względem językowym na drugi, który stoi wyżej w rozwoju ekonomicznym i kulturalnym, i może stać się wzorcem do naśladowania. Przejmowanie obcych wyrazów czy struktur językowych nie zawsze jednak nosi charakter świadomego procesu, chociaż zawsze jest ściśle zdeterminowane przez warunki zewnętrzne. Jednakże forma wyrazów zapożyczonych jest zależna w dużej mierze od tego, w jaki sposób zostały zapożyczone.
Zbyt rygorystyczne “oczyszczanie” języka z obcych naleciałości jest niemożliwe, nie tylko dlatego, że wiele zapożyczeń oznacza przedmioty i pojęcia, które nie mają polskich odpowiedników, ale również dlatego, że język jako twór społeczny nie rozwija się w izolacji, lecz w ścisłym powiązaniu z rozwojem cywilizacji, kultury i nauki. Ta zaś ma w naszych czasach charakter międzynarodowy. Można i należy walczyć o to, by moda na wyrazy obce nie przybierała zastraszających rozmiarów, ale z góry skazane jest na niepowodzenie wszelkie działanie mające na celu wyparcie z języka polskiego powszechnie używanych internacjonalizmów.
ZAPOŻYCZENIA W JĘZYKU CZESKIM (BOHEMIZMY)
■ DOBA ŚREDNIOPOLSKA
Już pod koniec XV wieku uwarunkowane „starszością” kulturalną Czech wpływy języka czeskiego przerodziły się w modę językową, znajomość czeszczyzny stała się symbolem wykształcenia i kultury. W wieku XVI, tendencje te jeszcze się nasiliły. Łukasz Górnicki w Dworzaninie stwierdził, że Polak „[...] chocia nie będzie w Czechach, jedno iż granicę śląską przejedzie, to już inaczej nie będzie chciał mówić, jedno po czesku, a czeszczyzna, wie to Bóg, jaka będzie. A jeśli mu rzeczesz, żeby swym językiem mówił, to powieda, iż zapomniał abo że mu sie przyrodzony język prawdziwie gruby widzi, czego dowodząc, wyrwie jakie staropolskie z Bogarodzice słowo, a z czeskim jakiem gładkiem słówkiem na sztych je wysadzi, aby swego języka grubość a obcego piękność pokazał [...]”.
Szesnastowieczny nalot czeszczyzny okazał się na ogół nietrwały. Było wówczas w użyciu sporo wyrazów z czeskimi cechami fonetycznymi: honiec (goniec), kohucik (kogucik), tesaczek (krótki miecz), Uhry (Węgry), zahrada (zagroda), złotohłów (złotogłów), ohromny (ogromny), hnet (wnet), tehdy (wtedy) itp., których żywot w polszczyźnie był krótki, nie przekroczyły one granic XVI wieku. Dłużej przetrwały: kapalin (rodzaj hełmu), koncerz (długi miecz), licemiernik (obłudnik), pochop (inteligencja), pokajanie (pokuta), szefelin (rodzaj włóczni), szybalec (oszust), świadomie (świadomość), uczenik (uczeń), hydzić się (brzydzić się) itp. Do dziś przetrwały nieliczne: duchowieństwo, istota, nabożeństwo, sprawiedliwość, własność, zakonnik, zwolennik itp.
Był też w XVI wieku język czeski niejednokrotnie arbitrem w sporach dotyczących poprawności form gramatycznych języka polskiego. W drugiej połowie tego wieku wpływy czeskie zaczęły słabnąć. Dzięki wspaniałemu rozwojowi naszej kultury przegoniliśmy Czechów pod względem kulturalnym. W 1620 roku nastąpiła katastrofa polityczna Czech w wyniku klęski pod Białą Górą, a w ślad za nią szybka germanizacja wyższych warstw społeczeństwa czeskiego. Czeski język literacki przestał istnieć.
■ DOBA NOWOPOLSKA
W dobie nowoplskiej kierunek wpływu się odwrócił, to język polski wywierał wówczas głęboki wpływ na czeszczyzę, dostarczając jej wielu zapożyczeń wyrazowych.
Po dwuwiekowej przerwie w początkach XIX stulecia rozwinął się w Czechach ruch odrodzenia narodowego. „Wskrzeszony” czeski język literacki oparł się na czeszczyźnie XVI wieku, jego słownictwo nie mogło jednak sprostać potrzebom życia w XIX stuleciu, gdyż w jego zasobach brakowało nazw nowych rzeczy i pojęć. Język ten był wciąż narażony na niebezpieczeństwo germanizacji (Czechy stanowiły część składową monarchii austro-węgierskiej). W tej sytuacji Czesi unikali zapożyczeń niemieckich, a po nowe wyrazy często sięgali do języka polskiego i rosyjskiego.
ZAPOŻYCZENIA W JĘZYKU WŁOSKIM (ITALIANIZMY)
■ DOBA ŚREDNIOPOLSKA
Z końcem XV wieku nasiliły się związki kulturalne z Włochami. Do Polski przenikały idee włoskiego renesansu. Ogromną rolę w rozwoju sztuki odegrali sprowadzani z Włoch artyści, głównie architekci i rzeźbiarze. W większych miastach osiedliło się wielu włoskich kupców i rzemieślników. Na włoskich uniwersytetach studiowało coraz więcej polskiej młodzieży. Magnaci i bogatsza szlachta wyjeżdżali do Włoch dla nabrania ogłady i obycia w świecie. Po zajęciu Konstantynopola przez Turków przez Włochy wiódł najbardziej uczęszczany szlak peregrynacji do Ziemi Świętej. Dużą rolę w propagowaniu kultury włoskiej odegrała królowa Bona, która przybyła do Krakowa w otoczeniu liczącego niemal trzysta osób dworu. Później znaleźli w Polsce schronienie włoscy innowiercy.
Wszystkie te czynniki zrodziły włoską modę językową. Miała ona charakter elitarny - włoski był popularny głównie w środowisku dworskim i w środowisku absolwentów włoskich uniwersytetów. Te okoliczności zadecydowały o charakterze włoskich zapożyczeń wyrazowych w polszczyźnie. Dotyczą one głównie strojów, życia dworskiego i towarzyskiego, kuchni, ogrodnictwa, sztuki wojennej (zwłaszcza w dziedzinie inżynieryjno - fortyfikacyjnej), bankowości, a później przede wszystkim sztuk pięknych.
Nuncjusz Juliusz Ruggieri w roku 1565 tak napisał o Polakach: “(...) z niewypowiedzianą łatwością przejmują zwyczaje i język obcych narodów, a ze wszystkich zaalpejskich najwięcej uczą się obyczajności i języka włoskiego, który jest u nich bardzo używany i lubiony równie jak strój włoski mianowicie we dworze (...)”.
Oto przykłady zapożyczeń w języku włoskim: antykamera (przedpokój), antypast (przekąska), bandera, bandyta, bank, bankiet, barka, bastyjon (bastion), bomba, cera, dzianet (rodzaj konia), facyjata (twarz), fontanna, forteca, foza (sposób), fraszka, galantom (elegant), gracyja (gracja), impreza, indzienier (inżynier), kalafijor (kalafior), kalarepa, karczoch, karoca, katafalk, koral, kredenc (usługa), kredyt (zaufanie), kuradent (wykałaczka), larmo (alarm), manela (obrączka), marcepan, maszkara, pałac, parapet, parlawita (gaduła), pasy (przejścia), paszt (ciasto), pompa (przepych), poszta (poczta), retyrada (odwrót), sałata, sensat (uczony), skarpa, spasy (wczasy, wygody), speza (wydatek), spuma (piana), szpada, szparagi, szpinak, sztylet, tort, tulipan, wendeta (tandeta), wista (wygląd), zbir itd. Moda włoska, choć już słabnąca, utrzymywała się jeszcze w wieku XVII. Podtrzymywały ją włoskie wpływy literackie, działalność włoskich artystów, zwłaszcza architektów, wojaże i peregrynacje do Włoch, żywe związki polityczne z Rzecząpospolitą Wenecką.
W XVIII wieku moda włoska wygasła jako zjawisko społeczno - językowe. Wpływ języka włoskiego utrzymywał się jednak nadal w zakresie słownictwa związanego ze sztuką, zwłaszcza z muzyką i sztukami plastycznymi.
■ DOBA NOWOPOLSKA
W początkach doby nowopolskiej w otoczeniu Stanisława Augusta Poniatowskiego przeważali artyści włoscy (Bacciarelli, Canaletto, Merlini, Lampi i inni). Najgłośniejszym architektem okresu Królestwa Kongresowego był Włoch Antonio Corazzi, m.in. twórca Teatru Narodowego w Warszawie, a włoska opera utrzymywała aż do początków XX wieku przodującą pozycję w Europie. Toteż zapożyczenia włoskie w zakresie słownictwa związanego ze sztuką przenikały do polszczyzny także w dobie nowopolskiej: akwarela, aria, baryton, belweder, cytadela, estrada, kancona, koloratura, majolika, miniatura, pastele, porcelana, serenada, sonata, sopran, szkic, tenor, terakota, wiolonczela itp.
ZAPOŻYCZENIA W JĘZYKU ANGIELSKIM (ANGLICYZMY)
■ DOBA NOWOPOLSKA
Najpóźniejsze chronologocznie ze wszystkich wpływów obcych na język polski były wpływy angielskie. Do końca XVIII wieku brak bliższych związków polsko - angielskich w jakiejkolwiek dziedzinie. Wprawdzie w czasach oświecenia zaczęła docierać do Polski kultura angielska, jednak napływała ona nie wprost z Anglii, lecz za pośrednictwem francuskim. Toteż w słowniku Lindego znajdujemy kilkanaście wyrazów etymologicznie angielskich, a i te zostały zapożyczone przeważnie za pośrednictwem francuskim: flanela, klub, magazyn (czasopismo), piknik itp. Bezpośrednie wpływy angielskie zaczęły się wraz z romantyzmem (Mickiewicz uczył się języka angielskiego, by móc czytać w oryginale i tłumaczyć utwory Byrona). Wpływy literackie pociągnęły za sobą modę angielską, bardzo elitarną, ograniczoną do środowisk arystokratycznych. Bodaj pierwszą postacią anglomana w naszej literaturze jest Hrabia z „Pana Tadeusza”. Angielskie wzory ekonomiczne i technologiczne przyczyniły się także wydatnie do rozwoju gospodarczego ziem polskich w Królestwie Kongresowym. Te wielorakie związki z kulturą i cywilizacją angielską zaowocowały pierwszymi zapożyczeniami angielskimi w dziedzinie językowej. Według Słownika wileńskiego napłynęło ich już w pierwszej połowie XIX wieku około dwustu: befsztyk, bokser, boksować, brystol, buldog, dog, dok, dren, drenować, dżentelmen, dżyn, dżokej, jacht, klomb, koks, komfort, kuter, partner, poncz, porter, raut, rewolwer, rober, rum, splin, tawerna, trener, trenować, tunel, wagon, waterklozet, wist (rodzaj gry w karty) itp. Niektóre z nich były związane z typowymi realiami angielskimi i amerykańskimi: baronet, klan, koroner, lord, milady, szeryf, anglikanin, purytanin, dolar, gwinea, szyling itp.
Wpływy angielskie nasiliły się pod koniec XIX, a zwłaszcza w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Momentem przełomowym było powstanie niepodległego państwa polskiego. Wpływom angielskim sprzyjał rozwój techniki, powstanie polskiej floty handlowej i wojennej, rozwój stosunków gospodarczych i handlowych ze światem, zainteresowanie sportem i turystyką. Zapożyczenia z języka angielskiego dotyczą w znacznej mierze słownictwa tych właśnie dziedzin: aut, bar, bekon, bobslej, brydż, derby, dżem, dżersej, finisz, fokstrot, futbol, grejpfrut, hokej, jazz, kliper (rodzaj statku), kort, kran (dźwig okrętowy), lider, lunch, mecz, mityng, pinczer, poker, pulman, pulower, rower, sexappeal, skaut, skecz, sliping, spiker, sport, sportsmen, start, steward (kelner okrętowy), stop, stoper, strajk, sztorm, team, weekend, wrak itp.
ODDZIAŁYWANIE JĘZYKA POLSKIEGO NA INNE TERENY
■ DOBA ŚREDNIOPOLSKA
Polszczyzna nie tylko ulegała obcym wpływom językowym, lecz także sama wywierała wpływ na języki sąsiednie.
WPŁYW POLSZCZYZNY NA JĘZYK RUSKI
Na wschodnich obszarach Rzeczypospolitej współistnienie języka ruskiego i polskiego prowadziło do wzajemnych wpływów językowych: z jednej strony polszczyzna kresowa pod wpływem ruskiego podłoża językowego nasiąkała elementami ruskimi, z drugiej zaś - wiele elementów polskich przenikało do ruszczyzny. Wpływ języka polskiego na ruski nasilał się w miarę coraz intensywniejszej ekspansji polskiej kultury na wschód i postępującej w ślad za tym polonizacji górnych warstw społeczeństwa ruskiego. Sprzyjała temu wewnętrzna sytuacja językowa na Rusi. Cerkiewszczyzna ruska, coraz bardziej odległa od języka codziennego, stawała się niezrozumiała dla społeczeństwa. Język kancelaryjny, oparty na narzeczu białoruskim, nie mógł sprostać bieżącym potrzebom życia umysłowego i kulturalnego, gdyż brakowało w nim wyrazów na oznaczanie nowych pojęć. Dostarczała mu ich polszczyzna, która w ostatnich latach XVII wieku stała się językiem państwowym Wielkiego Księstwa. W piśmiennictwie ruskim polszczyzna zapanowała niemal wyłącznie. Najlepszym dowodem znajomości i popularności języka polskiego na Rusi jest fakt, iż wielu wybitnych cerkiewnych pisarzy ruskich, nierzadko też dostojników cerkwi, pisało równie sprawnie, a nieraz więcej i chętniej po polsku niż po rusku.
Od XVI wieku ruszczyzna nasiąkała więc licznymi elementami polskimi, głownie zapożyczeniami wyrazowymi i kalkami frazeologicznymi. Wśród pożyczek wyrazowych były zarówno wyrazy rdzennie polskie, jak i zapożyczone wcześniej przez polszczyznę z języków zachodnich. Polskie wpływy kulturalne i językowe utrzymały się na Rusi także w wieku XIX.. Toteż kształtujące się wówczas na podstawie żywych gwar ruskich nowożytne języki literackie: bialoruski i ukraiński, wchłonęły wiele starych zapożyczeń polskich, a także zapożyczyły z polskiego wiele nowych wyrazów, uzupełniając w ten sposób zasoby swego słownictwa. Liczbę zapożyczeń polskich w języku białoruskim szacuje się na ponad tysiąc. Są tu m.in.: abecadlo (abecadło), arkuš (arkusz), aryšt (areszt), bochan (bochen), brovar (browar), brud, bulka (bułka), dach, drot (drut), drukar (drukarz), harmata (armata), jatka, kafla (kafel), klamka, kirovac' (kierować), kobeta (kobieta), komora, krama (kram), kulja (kula), kurtka, latvyj (łatwy), majstar (majster), mlyn (młyn), nechluja (niechluj), obcuhi (obcęgi), pacholok (pachołek), pokuta, povroz (powróz), pracesija (procesja), prasciradla (prześcieradło), prismak (przysmak), rada, skarha (skarga), sklep, sknara (sknera), skura (skóra), skvarka (skwarka), sprytnyj (sprytny), šablija (szabla), šafa (szafa), šata (szata), škarpetka (skarpetka), šklo (szkło), šljachta (szlachta), šuja (szuja), tarča (tarcza), tuzin, vaha (waga), vapna (wapno), varta (warta), vocat (ocet), žart (żart), žvavyj (żwawy) itp. Zapożyczenia polskie dotyczą różnych dziedzin życia.
Także w języku ukraińskim liczba zapożyczeń polskich znacznie przekracza tysiąc. Należą do nich m. in.: advokat (adwokat), atakuvaty (atakować), avtor (autor), barky (barki), barva barwa), bavolna (bawełna), beštaty (besztać), bljacha (blacha), buda, butylka (butelka), byskup (biskup), cehelnja (cegielnia), cera, chalupa (chałupa), choryj (chory), cikavyj (ciekawy), cnota, cukor (cukier), dach, dekret, dratva dratwa), drit (drut), farba, fartuch, fortecja (forteca), gazeta, hanok (ganek), hymnazyja (gimnazjum), jarmarok (jarmark), kapral, kara, kark, kelech (kielich), keruvaty (kierować), kimnata (komnata), kljuska (kluska), kobita (kobieta), kram, krevnyj (krewny), ksjondz (ksiądz), kuchnja (kuchnia), medyk, mova (mowa), mruk, muštra, obicjaty (obiecać), obyvatel (obywatel), otrymaty (otrzymać), pakunok (pakunek), pančocha (pończocha), pereškoda (przeszkoda), pobožnyj (pobożny), povit (powiat), rachuvaty (rachować), rada, rekrut, rycar (rycerz), skarb, sklep, skrynka (skrzynka), sljusar (ślusarz), sojm (sejm), student, šafa (szafa), trunok (trunek), trybunal (trybunał), varstat (warsztat), vybytnyj (wybitny), žovnir (żołnierz) itd.
WPŁYW POLSZCZYZNY NA JĘZYK ROSYJSKI
Polskie wpływy kulturalne i językowe objęły również Moskwę i język rosyjski. Wpływ polszczyzny zaczął się tu z końcem XVI wieku (okres wojen polsko - moskiewskich za Batorego). Język rosyjski przejął wówczas wiele terminów wojskowych. W drugiej połowie XVII wieku polszczyzna stała się w Moskwie, w sferach dworskich i w kręgach bogatego bojarstwa, językiem modnym. W XVIII wieku zastąpiła ją w tej funkcji francuszczyzna. Mimo to do języka rosyjskiego weszło sporo zapożyczeń z zakresu administracji, nauki, sztuki itp. Wśród nich jest bardzo mało wyrazów rdzennie polskich. Przeważają wyrazy etymologicznie łacińskie, niemieckie, włoskie, francuskie itd., co wskazuje na rolę polszczyzny jako pośrednika między kulturą zachodnioeuropejską a Rosją. Oto przykłady niektórych zapożyczeń z języka polskiego: akt, apteka, burmistr (burmistrz), butylka (butelka), chorunžyj (chorąży), febra, getman (hetman), kapitan, kapral, kareta, komissija (komisja), pedestal (piedestał), raport, rota, šanec (szaniec), šapka (czapka), tjurma (więzienie) itd.
WPŁYW POLSZCZYZNY NA JĘZYK RUMUŃSKI
Związki polityczne Polski z księstwami rumuńskimi, zwłaszcza z Mołdawią, datują się od XIV wieku. Największe nasilenie polskich wpływów kulturalnych przypada na wiek XVII. Najwybitniejsi przedstawiciele kultury rumuńskiej kształcili się wówczas w Polsce. Niektórzy z nich pisali po rumuńsku i po polsku. Znajomość języka polskiego stała się w wyższych warstwach społeczeństwa rumuńskiego oznaką starannego wykształcenia i wyższej kultury. Wpływ języka polskiego na rumuński wygasł w XVIII wieku. W dobie średniopolskiej język rumuński zapożyczył z polskiego około czterystu wyrazów.: aleçtie (wybór), armată (armata), armie (wojsko obce), armistiţie (rozejm), baştă (baszta), cătuşi (kajdany), comendant (komendant), drabină (drabina), gonţ (posłaniec), groş (grosz), gvalt (gwałt), haslă (hasło), hatman (hetman), herb, holteiu (hultaj), husar (husarz), lanţuc (łańcuszek), lotru (łotr), manifest, ofiţer (oficer), papij (papież), parcan (parkan), polcovnic (pułkownik), poligni (powalić), pozvolenie, ratui (ratować), scatulcă (szkatułka), slujbă (służba), veselie (wesele), vutcă (wódka), zăbor (konfiskata), zamcă (zamek), zaslugă (zapłata). Dziś pozostało z nich około setki.
■ DOBA NOWOPOLSKA
Oddziaływanie polszczyzny na język rosyjski i rumuński wygasło wraz z końcem doby średniopolskiej, natomiast jej silny wpływ na języki ruskie utrzymywał się jeszcze przez całą dobę nowopolską.
WPŁYW POLSZCZYZNY NA JĘZYK CZESKI
Polonizmy przenikały do języka czeskiego głównie dwiema drogami. Pierwsza z nich to przekłady z literatury polskiej. Niektórzy tłumacze czerpali obficie z zasobów polskiego słownictwa, powierzchownie tylko dostosowując do wymogów języka czeskiego w zakresie wymowy i odmiany wyrazów polski oryginał. Poeta czeski Vaclav Hanka przełożył wiersz Odyńca pt. Panicz i dziewczyna w następujący sposób:
W gaiku zielonym V zeleném hájiku
Dziewczę rwie jagody; Dévče rve jahody;
Na koniku wronem Na vranem koniku
Jedzie panicz młody Panic blahorodý
[...]. [...].
Drugą drogą przenikania polonizmów do języka czeskiego był słownik Josefa Jungmanna. Autor w swoim pięciotomowym dziele (1835 - 1839) zamieścił wiele zapożyczeń polskich, które na skutek znaczenia i popularności słownika weszły następnie do słownictwa czeszczyzny literackiej. Oto przykłady polonizmów wyrazowych w języku czeskim: chrabrý (mężny, dzielny), dostup (dostęp), duma, horovati (górować), nasledovce (naśladowca), obřad (obrzęd), ohon (ogon), okres, plynný (płynny), povšechný (powszechny), předmĕt (przedmiot), přiroda (przyroda), přistojný (przystojny), rozbor (rozbiór), samouk, selanka (sielanka), tklivost (tkliwość), úpor (upór), uvaha (uwaga), vdĕk (wdzięk), vesnik (wieśniak), vĕda (wiedza), výraz (wyraz), výrok (wyrok), výspa (wyspa), vzájemnost (wzajemność), vzor (wzór), zámĕr (zamiar) itd.
WPŁYW POLSZCZYZNY NA JĘZYK SŁOWACKI
W XIX wieku polszczyzna wywarła także znaczny wpływ na kształtujący się wówczas słowacki język literacki. Polonizmy przenikały za pośrednictwem przekładów bardzo tam popularnej literatury polskiej (zwłaszcza Mickiewicza) oraz na skutek dość rozpowszechnionej znajomości języka polskiego wśród słowackiego społeczeństwa. Warto też dodać, że od najdawniejszych czasów polszczyzna wywierała wpływ na gwary słowackie w wyniku osiedlenia się ludności polskiej po południowej stronie Karpat, gdzie panowały lepsze warunki klimatyczne. Gwary wschodnio-słowackie zawierają tyle elementów polskich, także gramatycznych, że można je uważać za gwary mieszane, słowacko-polskie, a najbardziej z nich spolonizowane gwary okolic Bardiowa są juz wyraźnie bliższe polszczyźnie niż słowaczyźnie. Słowacki język literacki zapożyczył z polskiego m.in. następujące wyrazy: broň (broń), brud, bulava (buława), calovat' (całować), chlop (chłop), cudzozemec (cudzoziemiec), člek (człek), čuprina (czupryna), detinný (dziecinny), devucha (dziewucha), duma, dúži (duży), horič (gorycz), kaval (kawał), kochat' (kochać), kochanek, konnica, koristat' (korzystać), kosodrevina (kosodrzewina), koval' (kowal), kurtka, kvašný (kwaśny), leb (łeb), lysina (łysina), mal'ovidlo (malowidło), marenie (marzenie), milost' (miłość), mlad' (młodzież), nezgoda (niezgoda), obecat' (obiecać), oboz (obóz), ohon (ogon), opeka (opieka), pánstvo (państwo), pobudka, podarunok (podarunek), podatok (podatek), pohoda (pogoda), pohoň (pogoń), ponevierat' (poniewierać), poryv (poryw), povoli (powoli), premoc (przemoc), prešlost' (przeszłość), rodzaj, skarb, somsed (sąsiad), šibký (szybki), šukat' (szukać), tutajši (tutejszy), učutie (uczucie), vybavit' (wybawić), zastat' (zastać), zjavisko (zjawisko), zobačit' (zobaczyć) itp.
RODZAJE ZAPOŻYCZEŃ:
leksykalne (zapożyczeniu ulega cały wyraz) i morfemowe (wyrazy zapożyczone ulegają przekształceniom formalnym w celu dostosowania ich do systemu gramatycznego naszego języka - otrzymują polskie końcówki i przyrostki),
strukturalne - kalki lub repliki (wyrazy lub konstrukcje wyrazowe są odbiciem wzorów strukturalnych języka obcego),
a) wyrazowe (słowotwórcze),
b) składniowe,
c) frazeologiczne,
semantyczne (nowe odcienie znaczeniowe nadawane wyrazom pod wpływem ich obcych odpowiedników).