Motyw maryjny 2

Tematem mojej pracy jest motyw maryjny w literaturze, malarstwie i muzyce. Najpierw chciałabym wyjaśnić czym jest motyw oraz powiedzieć kilka słów o Maryi. Motyw jest to podstawowy, najmniejszy dający się wyodrębnić element konstrukcyjny świata przedstawionego dzieła literackiego, muzycznego, malarskiego.

Maryja według tradycji była córką Anny i Joachima. Poślubiła męża imieniem Józef z rodu Dawida. Bóg wybrał ją na matkę swojego Syna. Ewangelie przedstawiają ją nie tylko w okresie dzieciństwa Jezusa, ale także jako świadka jego męki, oraz wraz z uczniami Chrystusa w dniu Zesłania Ducha Świętego w wieczerniku. W teologii chrześcijańskiej Maryję określa się przede wszystkim jako Matkę Bożą. Warto wspomnieć, że z jej szczególnej więzi z Jezusem, będącym Bogiem i człowiekiem, wynikają w wierze katolickiej cechy szczególne Maryi: jej trwałe dziewictwo wolność od grzechu, w tym pierworodnego, przyjęcie jej po śmierci z ciałem i duszą do nieba. Ze względu na bliski związek ze swym Synem Maryja w szczególny sposób wstawia się za ludźmi i zbliża ludzi do Boga. Warto dodać, że Maryja jest różnie nazywana np.: Madonna, Matka Boża, Najświętsza Panienka, Królowa Nieba i Ziemi itd.

Artyści różnych epok uwiecznili w swych dziełach przeróżne wizerunki Maryi. Postaram się przybliżyć kilka z nich.

Na początku chciałabym przedstawić fragment Apokalipsy świętego Jana Apostoła. Pierwsze wyobrażenia Madonny oparte na tekście Apokalipsy ukazują Maryję stojącą na słońcu i księżycu, z gwiazdami wokół głowy. Przed nią korzy się smok, symbolizujący wszelkie siły zła.

Symbolika słońca, księżyca oraz gwiazd sięga zamierzchłych czasów. W wielu kulturach słońce otaczano boską czcią. Zawsze postrzegano go pozytywnie. Widziano w nim symbol dnia, życia, pokonania mroku, a więc zwycięstwa nad złem i niebezpieczeństwem. Solarną symbolikę chrześcijaństwo przeniosło na Chrystusa. „Niewiasta obleczona w słońce” to Maryja nosząca w sobie Syna Bożego, a jednocześnie pokonująca wszelkie zło.

Księżyc jako zimny, zmienny, świecący odbitym blaskiem oznaczał często nietrwałość, znikomość i przemijanie. Był także symbolem zła. Deptanie go przez Matkę Bożą rozumiano jako zwycięstwo nad grzechem i władzę nad bytami, które są poddane przemijaniu. Od XVI wieku, podobnie jak słońce zaczął on także oznaczać czystość i Niepokalane Poczęcie Maryi.

Symbolika gwiazd odwołuje się do tego, co niebiańskie i pozaziemskie. Maryja jest Matką Kościoła, więc dwanaście gwiazd ma wskazywać na apostołów, proroków oraz na pokolenia Izraela. W okresie nowożytnym z apokaliptycznego opisu niewiasty zwyciężającej szatana oraz symboliki zawartej w atrybutach przypisanych Bogurodzicy wyrosła tradycja przedstawień Niepokalanego Poczęcia.

Przedstawienie Maryi z słońcem, gwiazdami oraz księżycem jest przedstawieniem dogmatycznym.

„Bogurodzica” jest najstarszą, zachowaną z melodią pieśnią polską, której dwie pierwsze zwrotki pochodzą z końca XIII wieku Jej melodia znana jest w dwóch wersjach - ozdobionej i sylabicznej. „Bogurodzica” była śpiewana przed bitwami z Krzyżakami pod Grunwaldem i pod Nakłem oraz podczas koronacji Władysława III, pełniąc funkcję hymnu narodowego. Do dziś wykonuje się ją głównie podczas podniosłych uroczystości religijnych i patriotycznych.

„Bogurodzica” to pieśń modlitwa. Podmiotem lirycznym jest modlący się lud, który kieruje swe błaganie do Chrystusa. W pierwszej strofie pośredniczką jest Maryja, w drugiej - Jan Chrzciciel. Poprzez pośredników wierni błagają Zbawiciela, aby zechciał zaspokoić ich dwie najważniejsze potrzeby: szczęśliwe bytowanie w ziemskim życiu oraz wieczne szczęście w życiu pośmiertnym. W tym ma dopomóc Maryja.

Utwór zawiera portret Matki Boskiej, która jest wielbiona i chwalona. Maryja ukazana jest w tej średniowiecznej pieśni jako postać niewątpliwie majestatyczna i nietypowa, gdyż wybrał ją sam Bóg. Jest pośredniczką między ludem, a Bogiem, co sprawia, że jest bliska podmiotowi zbiorowemu, niosącemu do niej prośby i błagania.Lud wiernych pokłada w niej głębokie nadzieje i ufa, że nie zawiedzie ich oczekiwań.

Matka Boska jest ukazana w tejże pieśni jako postać bardziej boska niż ludzka, wręcz jest świętą. Przypomina to motyw deesis (gr. błaganie, prośba), w której to kompozycji Chrystus tkwi w centrum jako Sędzia świata, po Jego prawej stronie umieszczona jest Matka Boska, po lewej - św. Jan Chrzciciel jako postaci pośredników.

„Posłuchajcie bracia miła” to utwór znany również pod tytułem „Lament świętokrzyski” oraz „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”. Utwór należy do zbioru pieśni łysogórskich.

Wiersz ma formę monologu. Podmiotem lirycznym jest Matka Boża, wyrazająca swoją żałobę. Bezpośredni zwrot do słuchaczy, „Posłuchajcie bracia miła” i informacja: „usłyszycie mój zamętek” są zapowiedzią dramatu.. Kolejna apostrofa: „Pożałuj mię, stary, młody” ma wywołać reakcję odbiorcy, wzywa wszystkich ludzi do współodczuwania cierpienia i żalu. Dalej następuje rozpamiętywanie. Wspomnienienie śmierci Chrystusa wywołuje u Matki Bożej ból, u słuchaczy pojawia się współczucie. Kolejne słowa Maryi wyrażają gotowość przejęcia na siebie cierpienia osoby umierającej. Matka Boża pragnie ulżyć mękom fizycznym Jezusa.

Dramat przeżyć Matki Bożej stojącej pod krzyżem został wzmocniony przez wprowadzenie „ludzkiego” elementu buntu i skargi wynikającej z ogromu rozpaczy. Maryja wypomina Archaniłowi Gabrielowi, że zwiastował jej wielką radość, a teraz zgotowano jej ból i cierpienie, radość Zwiastowania przeszła w tragedię Golgoty.

Niezwykła jest solidarność Matki Boga ze wszystkimi matkami. Madonna zwraca się do nich, by modliły się za swoje dzieci i prosiły Boga o błogosławieństwo dla nich. Chce je ustrzec przed cierpieniem, które stało się Jej udziałem.

Maryja została w tym utworze odarta z cudowności, wzniosłości. Staje się poprostu matką cierpiącą. Matka Boska w bólu niczym się nie różni od innych ludzi. Przeżywa mękę, a jej usta wypowiadają skargę wobec milczącego Boga. Dramatyzm matki cierpiącej pod krzyżem przemawia swą prawdą psychologiczną nawet do współczesnego człowieka.

W utworze tym spotykamy się z motywem Stabat Mater Dolorosa - Stała Matka Boleściwa. Nawiązuje on do doloryzmu, prądu religijnego głoszącego kult cierpienia Maryi stojącej pod krzyżem.

Ten sam motyw napotykamy w utworze Stabat Mater Karola Szymanowskiego. Za tekst posłużył Szymanowskiemu polski przekład słynnej średniowiecznej sekwencji autorstwa Józefa Jankowskiego "Stała matka bolejąca", ale poza Polską utwór czasem wykonywany jest z oryginalnym tekstem łacińskim. Dzieło jest kantatą składającą się z sześciu części.

Rafael Santi żył w latach 1483-1520. Był włoskim malarzem i architektem. Uznawany jest za jednego z największych artystów epoki renesansu. Jego styl charakteryzuje harmonia i klasyczne piękno.

Obraz Rafaela Santi pod tytułem „Madonna Sykstyńska” namalowany jest na płótnie o wymiarach 265x196 cm. Powstał on w latach 1512-1513. Obecnie możemy go zobaczyć w Galerii w Dreźnie.

Prawdopodobnie Madonna jest przedstawiona w momencie pojawienia się w przedśmiertnym widzeniu zmarłemu papieżowi. Matka Boska pojawia się przed całym światem, jest ona opiekunką całej ludzkości, Matką Miłosierdzia, przed którą padają na kolana oczekujący pomocy ludzie. Wprawdzie nie widzimy tłumu ludzi, ale gest papieża i przejęte niepokojem spojrzenie świętej Barbary każą domyślać się jego obecności. Świadkowie zjawienia się Władczyni Niebios przedstawiają ten tłum i jednocześnie wzywają ludzi do pełnego szacunku wobec uroczystego ukazania się Madonny.

Madonna zstępuje z nieba. Ten szczęśliwy moment jest jednocześnie pierwszym krokiem do dramatu Golgoty. Aluzją do tego jest surowe, trwożne spojrzenie Dzieciątka na jej rękach.

„Madonna Sykstyńska” zdobyła na stałe sławę najwznioślejszego obrazu macierzyństwa w sztuce światowej.

W tej bosonogiej, gładko przyczesanej kobiecie w niebieskim płaszczu i szarym welonie jest ujmująca prostota. Madonna jest piękna. Pełna czułej miłości i macierzyńskiej trwogi wobec prób, które czekają jej Syna, nie tylko przyciska go do piersi, ale i niesie z twardym zdecydowaniem, aby przed niczym nie ustępować. Dziecko przeczuwa to co je czeka, stąd nieporządnie zwichrzone włosy, nachmurzone brwi i lęk w oczach.

Jeżeli oddzielnie oglądamy głowę Madonny, w spojrzeniu dostrzegamy przede wszystkim zdumienie. Twarz Madonny nabiera jednak więcej ciepła w zestawieniu z niedziecinnie surową twarzą Dzieciątka. Między tymi dwiema osobami nawiązuje się jakby niema rozmowa. Lęk i gniew w szerokich oczach Dziecka wzmacniają tkliwość i dobroć w twarzy Matki. Przez kontrast z przejętym i silnie wzruszonym Sykstusem emanuje z niej królewska wielkość.

Obraz Rafaela nie lśni barwami; na pierwszy rzut oka przeważają w nim takie barwy lokalne: niebieski płaszcz Maryi, złotolity ornat papieża i różnobarwne szaty świętej Barbary. Kolory te są zrównoważone i przeniknięte jasnym światłem dnia. Z ciemną zasłoną kontrastują oświetlone i dlatego lżejsze postacie Jednocześnie wszystko to występuje na tle promiennego nieba.

Teraz chciałabym zaprezentować obraz pt.: „Madonna z długą szyją”. Autorem dzieła jest Girolamo Francesco Maria Mazzola, znany również jak Parmigianino.

Obraz powstał w latach 1534-36. Obraz jest wykonany techniką olejną i ma rozmiary 214x133 cm. Obecnie możemy go zobaczyć we Florencji w Galleria degli Uffizi.

Maryja - w swych wytwornych i dwornych gestach oraz pozie - idealnie spełnia zasadę wykwintnej niedbałości i kontrolowanej swobody w zachowaniu. Madonna pełna jest wdzięku, delikatności, finezji. Taka też jest jej uroda: subtelna i delikatna. Jej ciało, lekkie i płynnie przygięte, traci wszelki ciężar i statykę: zda się „płynąć” i „wisieć” w przestrzeni, oderwane od ziemi. Ów płynny ruch podkreślony został przez wydłużone, wysmuklone proporcje Maryi, Dzieciątka i aniołów oraz esowaty bieg linii wyznaczający kształty ich ciał. Postacie obrazu są niespokojnie poruszone, choć ruch ten nie jest jednoznacznie ukierunkowany. Płynność ruchu łączy się z miękkością materii: kontury pozostają zatarte, modelunek kształtów - mgliście leisty, szaty Maryi - przejrzyste, jakby utkany z gazy.

Postacie Madonny, Dzieciątka i aniołów zapełniają pierwszy plan.D rugi plan nie istnieje. Następuje raptowny przeskok do partii tła. Kolumna znajdująca się w tle jest symbolem boskiego ładu doczesnego świata, jest ziemskim wspornikiem niebios i łącznikiem między obszarem ludzkim i boskiem - tak jak Maryja jest tą, która nosiła Zbawiciela w łonie, uczestniczyła matczynym bólem w Pasji Chrystusa i akcie Odkupienia ludzkości, i która będzie zawsze Pośredniczką między Bogiem a człowiekiem - Marią orędującą za ludźmi u Boga.

Reasumując, Maryja stała się inspiracją dla ludzi wiary i sztuki. Artyści od starożytności do dziś poświęcali jej swe dzieła. Trzeba pamiętać, że odegrały one bardzo dużą rolę w rozpowszechnieniu jej kultu. Dzięki muzyce wierni mogli uświetnić uroczystości religijne. Rzesze chrześcijan modliły się i nadal modlą przed wizerunkami Matki Bożej. Każdego roku na całym świecie organizowane są pielgrzymki, aby pomodlić się przed cudownymi obrazami i doświadczać różnorakich cudów. Wielu twórców pisało utwory ku jej czci. W ten sposób powstawały modlitwy, pieśni, misteria, utwory poetyckie.

Artyści przedstawiali Maryję na różne sposoby. Niektórzy ukazali ją w sposób dogmatyczny, nawiązując do Apokalipsy św. Jana Apostoła, czyli ze słońcem, gwiazdami i księżycem. Inni z kolei skupili się na bólu Madonny z powodu śmierci jej ukochanego Syna. Bardzo dobrze można wskazać kontrast w porównaniu Maryi z „Bogurodzicy” i „Lamentu Świętokrzyskiego”. W „Bogurodzicy” Matka Boża zanosiła prośby ludu do Jezusa o szczęśliwe życie na ziemi i zbawienie, w lamencie odwrotnie: to Syn ukrzyżowany wymaga od ludu współczucia, litości i wsparcia w niedoli oraz zrozumienia sensu swojej ofiary, by nie poszła na marne. Prosi o modlitwę. Maryja w „Posłuchajcie, bracia miła” jest nie tylko Pośredniczką, ale pełni również funkcję współodkupicielki. Wszystkie omówione przed chwilą dzieła mają jedną cechę wspólną: Maryja jawi się jako Pośredniczka między Bogiem a człowiekiem co wskazuje na ogromny kult jej osoby. Raz Matka Kościoła jest pełna chwały, dostojności, cudowności, czci, innym razem jest bardzo podobna do człowieka w jego troskach i cierpieniach.

W kontekście historii naszego państwa nie można zapomnieć, iż znaczna ilość ludzi, śpiewając „Bogurodzicę” szła na śmierć. Niektóre źródła podają, że rycerze śpiewali ją przed bitwą pod Grunwaldem. Zapewne chcieli w ten sposób prosić Matkę Bożą o wsparcie. Właśnie ta pieśń pełniła początkowo rolę polskiego hymnu.

Ramowy plan wypowiedzi

Temat: Motyw maryjny w literaturze, malarstwie i muzyce. Przedstaw, analizując wybrane dzieła.

Literatura podmiotu.

1. „Apokalipsa św. Jana Apostoła” 12,1,3-5 [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Biblia Tysiąclecia, wydanie trzecie, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań - Warszawa, 1990, s. 1406-1407, ISBN 83-7014-218-4

2. Bogurodzica: Muzyka polskiego średniowiecza/ sol. Anna Mikołajczyk, Robert Lawaty, Cezary Szyfman; zesp. kamer. Ars Nova; dyr. Jacek Urbaniak, Warszawa: DUX Recording Producers 2003 - 1 CD; 58:51 min

3. „Lament Świętokrzyski” [w:] Starożytność - oświecenie. Podręcznik literatury do klasy pierwszej szkoły średniej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1987, s. 163-164, ISBN 83-02-03618-8

4. „Madonna z długą szyją”, Mazzola Girolamo Francesco Maria

5. „Madonna Sykstyńska”, Santi Rafael

Literatura przedmiotu.

1. Ałpatow M. W., „Galeria Drezdeńska. Dawni Mistrzowie”, wyd. VEB Verlag der Kunst. Drezno,Wydawnictwo Arkady, Warszawa, 1989, s. 38-41, ISBN 83-213-3330-3

2. Król M., Kurpiński G., Sułek H., Motyw [w:] Podręczny Słownik Terminów Literackich, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków, 2005, s. 158, ISBN 83-7389-997-9

3.Marchwica W., Bogurodzica [w:] Słownik Muzyki, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków, 2006, s. 47, ISBN 83-7435-239-6

4. Ziemba A., „Madonna z długą szyją” [w:] Encyklopedia PWN. Literatura i sztuka. Epoka nowożytna, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa, 2003, s. 54,

ISBN 83-01-13984-6

5. „Niewiasta obleczona w słońce” [w:] Sanktuaria Maryjne, nr 11, wyd. De Agostini Polska sp.z.o.o, 2005, s. 20-21, ISBN 83-7398-672-3

6. „Posłuchajcie, Bracia miła” [w:] Historia Literatury Polskiej w Dziesięciu Tomach, Tom I Średniowiecze, wyd. Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, Bochnia - Kraków - Warszawa, 2003, s. 362-363, 366-368, ISBN 83-88383-60-4

Ramowy plan wypowiedzi:

1.Wstęp ( wyjaśnienie pojęcia motyw, przedstawienie Maryi )

2. Rozwinięcie:

- Apokalipsa (fragment; symbolika: słońce,księżyc, gawiazdy; przedstawienie dogmatyczne)

- Bogurodzica ( historia; kompozycja; Maryja pełna chwały )

- Posłuchajcie Bracia miła (forma; przeżycia Maryi; Maryja pełna cierpienia; nawiązanie do Stabat Mater Szymanowskiego)

-Madonna Sykstyńska ( przedstawienie autora, metryczka obrazu, opis dzieła, kompozycja)

- Madonna z długą szyją (kilka słów o autorze, metryczka dzieła, opis obrazu)

3. Wnioski:

- Maryja stała się inspiracją dla ludzi wiary i sztuki.

- Artyści przedstawiali Maryję na różne sposoby.

- Rola Bogurodzicy w historii Polski.

Materiały pomocnicze.

1. Prezentacja multimedialna.

Bibliografia