Motyw maryjny od

średniowiecza

do współczesności

Anna Rymarczyk

Ic

Matka Boża to na pewno postać biblijna, przedstawiona
najczęściej i w bardzo różny sposób. Jej oblicza są rozpięte
między patosem a codziennością i zwyczajnością,
między szczęściem poczęcia a cierpieniem,
wywołanym śmiercią Syna.

Pismo święte mówi o Matce Boskiej niewiele, jej rola kończy się
właściwie wraz z dzieciństwem Jezusa. Wspomina tylko o jej
obecności pod krzyżem , konającego Syna. Toteż twórcy
średniowieczni starali się te luki w historii jej życia zapełnić. Tak
powstawały artystyczne wizje epizodów z życia Maryi ze
szczególnym uwzględnieniem wątków pasyjnych.

Motywy maryjno-pasyjne zakorzenione są w kulturze europejskiej
od czasów średniowiecza. Jednym z najwcześniejszych ich
przejawów jest m.in. sekwencja Stabat Mater, której autorstwo
przypisywane jest włoskiemu franciszkaninowi Jacopone Todi

.

Polsce także pojawiła się jej wersja, zwana Lamentem
Świętokrzyskim.

To tekst, który ukazuje cierpienie Matki
stojącej pod Krzyżem Syna, ale także
cierpienie każdej matki. Jest to zarazem
przekaz, w którym ból ma swój cel i sens. Oto
Syn, choć sam niewinny, umiera za ludzkie
grzechy. Końcowe „Amen” – „Niech się
stanie” – oznacza pogodzenie z bólem i
nieuchronnością cierpienia, jednak celem jest
zbawienie.

Cierpienie Maryi pod krzyżem dobitnie ukazane zostało również w
Rozmyślaniach Dominikańskich. Jest to apokryf przybierający postać
rozważań drogi krzyżowej. Dramatyzm scen Męki utworu pogłębia
uczestnictwo bezsilnie rozpaczającej Matki, nie odstępującej Syna. Podział ich
ról w pasji został wyraziście określony przez samego Jezusa w scenie
rozstania w Betanii:
Jest to wola Ojca mego, iż mię masz pochować w grobie po mej śmierci i przy
mej męce będziesz; ja na ciele cierpieć będę, a ty, miła matko na duszy i na
siercu, patrząc na mię umierającego na krzyżu.
Żywioł emocjonalny dochodzi do głosu głównie w tych fragmentach narracji,
które opowiadają o bezpośrednich kontaktach Matki i Syna, połączonych
uczuciem. Miłość, związana z cierpieniem, ujawnia się przede wszystkim w
scenach pożegnania w Betani, a następnie pod krzyżem

Wśród wybitnych utworów
maryjnych, powstałych
w średniowieczu można wymienić:
,,Bogurodzicę’’ - to najstarszy
zachowany polski tekst liryczny.
Najstarsze są dwie pierwsze
zwrotki pieśni, pochodzące z około
XII - XIII wieku. Jest to modlitwa
błagalna skierowana do Matki
Bożej. Tutaj postać jest traktowana
z boską czcią. Ludzie modlą się do
niej o pośrednictwo, o poparcie ich
próśb u Boga, ponieważ uważają ją
za Jego wybrankę, umiłowaną
matkę, która jest zdolna wyprosić
u Niego łaski. Mimo to Maryja nie
wydaje się tu szczególnie bliska
zanoszącym modły, przepaść
między jej niebieskim bytem a ich
ziemską egzystencją jest znaczna i
podkreślana przez określanie jej :
"Bogiem sławieną" i "zwoleną",
czyli sławioną przez samego boga i
przez niego wybraną spośród ludzi.

Jan Twardowski List do

Matki Boskiej

Podmiot liryczny opowiada Maryi o przyziemnych
sprawach – o Polsce i pięknie jej przyrody. Nie
zwraca się z żadnym konkretnym problemem, Maria
jest dla niego osobą niezwykłą, dlatego chce się z
nią podzielić nawet takimi błahostkami. Nie może
jej zobaczyć, a chce mieć pewność, że jego słowa do
niej dotarły. Jest pewien, że ona istnieje, bo czasem
wydaje mu się, że słyszy jej szept. Jest to dowód
wrażliwości i religijności człowieka.

Tadeusz Gajcy 
Modlitwa żołnierska

Podmiot liryczny postrzega Marię jako łagodną matką Chrystusa. Jednak
zmaganie z wojną zmusza do próśb o siłę, zmiłowanie, łaskę i
błogosławieństwo. Walczący proszą o wysłuchanie wszystkich słów,
które kierują do Matki Boskiej. Najbardziej zależy im na skutecznej
walce:
 
Różowe dni 
z płonących trocin –
natchnij skutecznym lotem 
pocisk.
 
Chcą zwyciężyć, pokonać wroga. Wierzą, że Maria, jako kobieta
niezwykła, jest w stanie obdarzyć ich mocą, zapewnić przychylność
Boga. Jednak i oni mogą być dla niej oparciem, zależy im na
zrozumieniu ich postępowania, przeżyć.
Matka Boska po raz kolejny jest powierniczką, ma zapewnić pomoc.

Pieta

Dzieło pochodzi z połowy piętnastego wieku, jest to wizerunek Maryi
rozpaczającej nad ciałem martwego Syna, wykonany popularną
wówczas technika malowania na drewnie. Jeśli przyjrzymy się
kolorystyce obrazu, możemy oczytać z niej symboliczny przekaz. Otóż
Matka Boska ubrana jest w szaty czarne obszyte czerwoną tkanina.
Taki zestaw barw wyraża żałobę, cierpienie i miłość.
Obraz można odczytać też w sposób alegoryczny, gdzie Matka Boska
jest uosobieniem niezawinionego cierpienia. Wskazują na to symbole
takie jak czarna szata (atrybut Marii Magdaleny) czy broszka w
kształcie krzyża s sercem (charakterystyczna dla św. Katarzyny).
Poprzez te symbole Matka Boska staje się uosobieniem cierpienia
innych kobiet, jej tragedia nie jest jednostkowym zdarzeniem.
W przeciwieństwie do "Lamentu świętokrzyskiego" tu postać Maryi jest
samotna, nie szuka współczucia, samotnie staje w obliczu własnej
tragedii.

Inne przykłady literackie:
Legenda o świętym Aleksym (Matka Boska udzielająca pomocy)
Lament świętokrzyski (matka cierpiąca po stracie syna)
Kwiatek czysty, smutnego sierca ucieszenie... (Maryja jako
pocieszycielka)
Kasper Twardowski Pochodnia miłości Bożej (rola Matki Boskiej)
Franciszek Dionizy Kniaźnin Do najświętszej Panny (Matka Boska
zasiadająca na tronie, stosunek ludzi do niej)
Adam Mickiewicz Hymn na dzień Zwiastowania Najświętszej Panny
Maryi (wychwalenie cnót Maryi, Zwiastowanie), Słowa Panny (rola Maryi
w zbawieniu)
Cyprian Kamil Norwid Do najświętszej Panny Maryi (parafraza Litanii
Loretańskiej), Psalm w Hebronie (Magnificat, przekład)
Kazimiera Iłłakowiczówna O Matce Boskiej (tajemnicza natura Matki
Boskiej)
Edward Leszczyński Madonno! (Zwiastowanie)
Józef Andrzej Frasik Matka Boża w kościółku u lip (Matka Boska zawsze
gotowa wysłuchać człowieka)
Ewa Szelburg-Zarembina Matka i Syn (Matka darzona miłością syna)
Jan Dobraczyński Cień ojca (Maryja jako zwyczajna kobieta, jednak
cierpliwa, łagodna i pokorna)

Również we współczesnej literaturze polskiej możemy odnaleźć motyw
matki bolejącej. Józef Wittlin w wierszu Stabat Mater dostrzegł
bolesną analogię między dziejami Polski a historią Maryi.
Stała matka boleściwa - na rynku,
Przy swym powieszonym martwym synku.
Stała w świata przeraźliwej pustce
Polska matka w służącowskiej chustce.
Nie płakała i nic nie mówiła,
Zimne oczy w zimne zwłoki wbiła
[…]
Stabat Mater, Mater Dolorosa,
gdy jej synów odcinali z powroza.
Kładła w groby, głuche jak jej noce,
martwe swego żywota owoce.
Stabat Mater, Mater nostra, Polonia –
Z cierni miała koronę na skroniach.
Stała matka nasza, Polska a na głowie miał koronę z cierni. Trudno o
bardziej wyraziste ubóstwienie losu Ojczyzny. Matka z koroną cierniową,
kolejnym poza krzyżem narzędziem męki Chrystusa, chowa owoc swego
życia do grobu. Poprzez stylizację na modlitwę Zdrowaś Maryjo
wzmożony zostaje smutny, liryczny, charakter misterium. Maryja
doświadcza własnej niemocy.

PRZYKŁADY ŚREDNIOWIECZNEJ SZTUKI MARYJNEJ
-obraz Madonny z około 1420 roku, znajdujący się w kościele w
Skrzynnie
-"Pieta grave", zdobiąca kościół w Lubiążu
-piętnastowieczny wizerunek Madonny, umieszczony w
Krużlowej, a powstały -prawdopodobnie w Krakowie.
-Rzeźba, przedstawiająca Madonnę, jako ideał kobiecej urody,
pochodząca z roku 1400 i znajdująca się w kościele św. Elżbiety
we Wrocławiu. Matka Boska jest tu bardzo młodą kobieta, ma
pogodną twarz, jej szaty zostały udrapowane z dużą
starannością, na rękach zaś trzyma Dzieciątko.
-Rodzaj piety, autorstwa Giovaniego Belliniego - "Zmarły
Chrystus w ramionach Matki Boskiej"
-"Madonna Tronująca" Giotta.

-"Madonna
Tronująca" Giotta

Źródła :

http://www.bryk.pl/teksty/liceum/j%C4%99zyk_polski/%C5%9Bredniowiecze/
2690-motyw_matki_boskiej_w_kulturze_%C5%9Bredniowiecza.html

http://www.serwiskulturalny.pl/motywy-maryjno-pasyjne-w-li
teraturze/

http://www.polskina5.pl/
motyw_maryi_w_literaturze

http://www.sciaga.pl/slowniki-tematyczne/810/biblijne-obr
azy-maryi/