Motyw maryjny w średniowieczu
XIII w. – pierwsze przekłady modlitw na język polski – pieśni wraz z kazaniami – powielenie tego, co miało miejsce w starożytności – nabudowane na kalendarzu liturgicznym
Grecja – pieśni są po to, aby wtajemniczyć innych w ich przeżywanie - Alkajos, Safona ; Rzym – Horacy
XV w. – spotkanie renesansu z tym , co trwało nadal , jest bardzo owocne – reaktywowanie Horacego, korzystanie z wzorców Starożytnej Grecji, aktywizowanie wiernych. Pieśń wpływa na budowanie wspólnoty, wierny ma swoją cząstkę udziału w tym sacrum, pieśń ma także funkcją historyczną.
„ Bogurodzica ” :
- datowanie : XIV – XV w. , wg Michałowskiej : I poł. XIII w.
- Kraków : 1408 – 1409 – „ Rękopis krakowski ‘’ – jeden z najstarszych zapisów
- Kcynia – 1409 – carmen patrium = pieśń ojca
- Mazurkiewicz : deesis – greckie słowo odsyłające nas do teologii bizantyjskiej – idea orędownictwa świętych
- Jan z Damaszku : Dwór Boga jest takim samym jak Cezara, tylko bardziej uroczysty. Z modlitwą należy zwracać się do Maryi, świętych. Obraz deesis w Europie – kon. XV w.
- Bogu – rodzica = matka Boga . Bóg miał matkę, Bóg Najwyższy rodzi się z matki tak jak każdy człowiek. Ta, której Bóg dał sławę. Syn Maryi jest Jej Panem Bogiem
- daje zarys podstawowych praw, obowiązków, systemu wartości chrześcijanina, wykład chrześcijaństwa .
5. „ Lament świętokrzyski ‘’ :
- lata 70 XV w. – zapisanie tekstu „ Lamentu ‘’ – zapisał przeor klasztoru bernardyńskiego – Andrzej ze Słupii. Wiek XV – czas przenikania się humanizmu średniowiecznego z renesansowym
- 1470 – przybycie do Polski Buonaccorsiego ( Kallimacha) – pseudonim : Pontifex maximum- kapłan najwyższy, pisał wiersze, brał udział w dyskusjach w Akademii, pisał dla Lidii ( jak Justyna dla Karpińskiego )
- Grecja – epigramat – krótko napisany, pełnił funkcję funeralną, pamiątki; zgon ważny dla całej zbiorowości , tren – Symonides z Kleos – wysoka ranga osoby, która odeszła
- Rzym – nenia – odmiana trenu o znacznie większym stopniu kameralności, intymności, Biblia – Jeremiasz opłakujący zagładę Jeruzalem
- średniowiecze – plankt ( łac. planctus – płacz) – pierwszy był poświęcony biskupowi z Wysp Brytyjskich, plankt jest monologiem, który osoba wygłasza , wezwanie do pomocy w płaczu – bo jest to tak wielkie zadanie, że sam nie podołam – podtrzymajcie mnie fizycznie, bo cierpię, mdleję, duchowo bądźcie przy mnie ( plankt również u Galla, gdy ojczyzna opłakuje Chrobrego)
- wg Michałowskiej LŚ może być fragmentem większej części, np. misterium średniowiecznego. Misterium ( łac. tajemnica) – głosy męskie – księża, kostiumy – szaty liturgiczne, wyjście na cmentarz
- moralitet ( everyman/ everyone) – rodzi się komizm, ludyzm, zabawa, humor sytuacyjny, charakterystyka postaci. Moralitet wystawiany jest w mansjonie , czyli budzie z desek , nie ma kurtyny, umowność jest totalna. Pierwszy moralitet : Mikołaj z Wilkowiecka „ Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pańskim ‘’. Mikołaj był paulinem niskiej rangi, pracował w archiwum kancelarii, scalił to, co znalazł i wydał
- idea com |passio – dotyczy Maryi i Jezusa : współ – czucie – Maryja czuje to samo ciałem i duchem ( każdy ból, każdą radość Jezusa)
krwawe gody – umiera jako syn Maryi, zmartwychwstaje jako Syn Boży
krwawa godzina – dosłowność przy abstrakcji
Maryja chce pomóc synowi, chociaż wie , że już umiera ( obetrzeć krew, podeprzeć głowę )
„ Wołasz, daj mi picia ’’ – kwintesencja macierzyństwa , Maryja ma w pamięci Jezusa jako małego chłopca. Maryja ma gorzej niż wszyscy ludzie przed nią i po niej : nie może się modlić , aby Jezus ocalał, nie może nawet mieć nadziei , nie może wiedzieć ani wierzyć, że będzie dobrze. Krakowianie, słupianie widzą kobietę, którą Bóg ogromnie wyróżnił, ale wysoka jest za to cena. Maryja jest ludzką kobietą, a nie królową w strojnych szatach , bolejącą matką – a nie posągiem . Autor planktu zwraca uwagę na ludzkie wejrzenie Maryi.