Polska w okresie panowania Bolesława Chrobrego (992 - 1025). Podr. s. 46 - 52 Oprac. RM

1. Opanowanie przez Bolesława w początkach panowania całego państwa i wygnanie synów Ody

(Mieszko, Lambert, Świętopełk)

▪ oślepienie obrońców Ody - urzędników Odylena i Przybywoja

▪ czy od Świętopełka pochodzi dynastia książąt zachodniopomorskich?

2. Misja i męczeństwo św. Wojciecha w kraju Prusów (997 r.)

▪ pochodzenie św. Wojciecha (z możnego czeskiego rodu Sławnikowiców, biskup Pragi, wygnany z Czech, m. in. w

wyniku konfliktu rodu Sławnikowiców z dynastią Przemyślidów)

▪ misja Wojciecha wśród pogańskich Prusów, zorganizowana w porozumieniu z Bolesławem Chrobrym

▪ męczeńska śmierć Wojciecha w kraju pogańskich Prusów

▪ kanonizacja Wojciecha przez papieża Sylwestra II w 999 r. (w porozumieniu z cesarzem Ottonem III)

▪ drzwi gnieźnieńskie (z brązu) jako ważne źródło ikonograficzne z XII w. - ilustrujące sceny z życia i męczeństwa św.

Wojciecha (il. w podr., s. 46, 39)

▪ żywoty św. Wojciecha jako przykład średniowiecznej hagiografii zawierającej także treści polityczne

3. Postanowienia i znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego (1000 r.)

- najważniejsze postanowienia zjazdu gnieźnieńskiego

▪ kościelne: utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego (polskiej metropolii kościelnej podlegającej

bezpośrednio papieżowi) oraz biskupstw: krakowskiego, wrocławskiego, kołobrzeskiego i

poznańskiego, powierzenie godności arcybiskupa gnieźnieńskiego bratu św. Wojciecha -

Radzimowi Gaudentemu

▪ polityczne: w trakcie zjazdu gnieźnieńskiego Otton III wyraził zgodę na koronację królewską Bolesława

Chrobrego, (co miało oznaczać włożenie przez Ottona III diademu cesarskiego na głowę Bolesława Chrobrego?),

Bolesław uzyskał od cesarza prawo do mianowania dostojników kościelnych (np. biskupów) w swoim państwie

- zjazd gnieźnieński w świetle relacji źródłowych Thietmara i Galla Anonima (analiza porównawcza)

▪ Thietmar prezentuje kościelne postanowienia zjazdu gnieźnieńskiego, pisze m. in. o utworzeniu

arcybiskupstwa gnieźnieńskiego „u grobu św. Wojciecha” oraz biskupstw: krakowskiego, wrocławskiego,

kołobrzeskiego i poznańskiego, wymienia imię arcybiskupa gnieźnieńskiego (Radzim Gaudenty) oraz 4

biskupów (Poppon, Jan, Reinbern, Unger), zwraca uwagę na specjalny status diecezji poznańskiej za życia

biskupa Ungera (bezpośredniej zależności od papieża, a nie od arcybiskupa gnieźnieńskiego),

Thietmar mający negatywny stosunek do Bolesława Chrobrego swoją relację o zjeździe gnieźnieńskim

kończy słowami: „niech Bóg wybaczy cesarzowi, że czyniąc trybutariusza panem, wyniósł go tak wysoko”

▪ Gall Anonim koncentruje się na politycznym znaczeniu zjazdu gnieźnieńskiego,

przypisuje Ottonowi III wypowiedzenie na zjeździe gnieźnieńskim następujących słów odnoszących się do Bolesława

Chrobrego: „Nie uchodzi to, by tak wielkiego męża księciem nazywać lub komesem, jakby jednego z dostojników, lecz

wypada chlubnie wynieść go na tron królewski i wywyższyć koroną”,

następnie pisze m.in. o włożeniu przez Ottona III diademu cesarskiego na głowę Bolesława Chrobrego, co miało

oznaczać zgodę cesarza na koronację królewską Bolesława Chrobrego: „I zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski -

włożył go na głowę Bolesława na przymierze przyjaźni i za chorągiew triumfalną dał mu w darze gwóźdź z krzyża

Pańskiego z włócznią św. Maurycego, za co w zamian ofiarował mu Bolesław ramię św. Wojciecha”,

/włócznia św. Maurycego - podr. s. 48/

pisze także, że Otton III mianował Bolesława „ bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i

sprzymierzeńcem narodu rzymskiego”

(czy z relacji Galla Anonima mogłoby wynikać, że Bolesław Chrobry koronował się na króla już w 1000 r. - na

zjeździe gnieźnieńskim ?),

ponadto Gall Anonim wspomina o jednym z kościelnych postanowień zjazdu gnieźnieńskiego - Otton III nadał

Bolesławowi prawo do mianowania dostojników kościelnych w swoim państwie (czyli m. in. do mianowania - t. j.

inwestytury biskupów): „Ponadto też odstąpił jego władzy oraz jego dostojnikom wszystko to, co w zakresie

zaszczytów kościelnych należało do cesarstwa w królestwie polskim, a także w innych podbitych już przez Bolesława

krajach barbarzyńców oraz tych, które podbije w przyszłości. Układ ten zatwierdził papież Sylwester przywilejem św.

Rzymskiego Kościoła”.

opis zjazdu gnieźnieńskiego jest dla Galla Anonima okazją do idealizacji panowania Bolesława Chrobrego - „złoto

bowiem za jego czasów tak było w powszechnym posiadaniu u wszystkich, jak dziś srebro, srebro zaś było tanie jak

słoma”

- znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego dla umocnienia pozycji politycznej Bolesława Chrobrego

- związek zjazdu gnieźnieńskiego z kultem św. Wojciecha (przybycie Ottona III do Gniezna miało do

pewnego stopnia znamiona pielgrzymki cesarza do grobu św. Wojciecha)

- „zjazd gnieźnieński” czy „synod gnieźnieński” ? (wydarzenie polityczne czy ważne wydarzenie z życia

Kościoła?)

- rola zjazdu gnieźnieńskiego w polityce cesarza Ottona III (temat: Wczesnośredniowieczne Niemcy)

postanowienia i znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego istotne były także dla ottońskiej idei cesarstwa

uniwersalistycznego (jak sugeruje Gall Anonim, Otton III widział w Bolesławie Chrobrym sprzymierzeńca i

współpracownika w stworzeniu cesarstwa uniwersalistycznego - „cesarz mianował go bratem i współpracownikiem

cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego”),

czy Otton III w swoim cesarstwie uniwersalistycznym upatrywał w Bolesławie Chrobrym władcę całej

Słowiańszczyzny (Sklavinii)? - zob. il. w podr., s. 21

4. Poparcie Bolesława Chrobrego dla działalności misyjnej św. Brunona z Kwerfurtu (wybitny misjonarz,

uważał się za kontynuatora św. Wojciecha, w jednym z listów do króla Niemiec Henryka II skarcił go za to, iż razem z

pogańskim plemieniem Lutyków (Wieletów) podjął wyprawę zbrojną przeciw Bolesławowi Chrobremu, uważa bowiem

Brunon, że władcy chrześcijańscy nie powinni przeciwko sobie prowadzić wojen, Brunon z Kwerfurtu - podobnie jak

św. Wojciech - poniósł męczeńską śmierć głosząc pogańskim Jaćwingom naukę Chrystusa, w 1009 r. )

5. Wojny Bolesława Chrobrego z Henrykiem II (1002 - 1018) - mapa w podr., s. 40

Przyczyny wojen: dążenie Henryka II do uzależnienia Bolesław Chrobrego, Henryk II „chciał stworzyć ogromne

państwo germańskie, a nie uniwersalistyczne cesarstwo, inne ludy miały być podporządkowane Niemcom, taka

polityka prowadziła do licznych wojen z sąsiadami”, w tym z Bolesławem Chrobrym (podr., s. 22),

dążenie Bolesława Chrobrego do zachowania niezależności od Henryka II, rywalizacja obu władców o wpływy na

obszarze Słowiańszczyzny Połabskiej, dążenie Bolesława do opanowania części Słowiańszczyzny Połabskiej (Miśni,

Milska i Łużyc)

- wojna w latach 1002 - 1005

▪ dotarcie przez Bolesława do rzeki Sali (wg. legendy wbił w jej dno żelazne słupy graniczne), krótkotrwałe

zajęcie Miśni, Milska i Łużyc w 1002 r.

▪ wyprawa do Czech i krótkotrwałe zajęcie Pragi w 1003 r. (pozbawienie władzy Bolesława Rudego)

▪ utrata Pragi i Czech w 1004 r. (w wyniku pomocy udzielonej przez Henryka II księciu Jaromirowi)

▪ pokój w Poznaniu w 1005 r. (utrata przez Bolesława Milska, Łużyc, utrzymanie Moraw)

- wojna w latach 1007 - 1013

▪ sojusz Henryka II z pogańskimi plemionami Wieletów (Lutyków)

▪ list Brunona z Kwerfurtu do Henryka II (zob. punkt 4)

▪ pokój w Merseburgu w 1013 r. : otrzymanie przez Bolesława w lenno Milska i Łużyc, małżeństwo jego syna

Mieszka z niemiecką księżniczką Rychezą (córka palatyna reńskiego Ezzona i Matyldy - siostry Ottona III)

- wojna w latach 1017 - 1018

▪ oblężenie Niemczy przez Henryka II w 1017 r.

▪ pokój w Budziszynie w 1018 r. (przyłączenie Milska i Łużyc do państwa Bolesława Chrobrego, cesarz

udzielił Bolesławowi Chrobremu pomocy zbrojnej w jego wyprawie na Ruś Kijowską)

6. Kwestia domniemanej utraty przez Bolesława Chrobrego Pomorza Zachodniego i upadku

biskupstwa kołobrzeskiego (przed 1018 r.?) - uniezależnienie się Pomorzan (na Pomorzu Zachodnim) i

powrót przez nich do kultów pogańskich (mapa w podr., s. 40)

7. Wyprawa Bolesława Chrobrego na Ruś Kijowską w 1018 r.

zdobycie Kijowa, zdobycie łupów, pozbawienie tronu Jarosława Mądrego (krótkotrwałe),

osadzenie na tronie kijowskim Świętopełka (swego zięcia), przyłączenie Grodów Czerwieńskich

do Polski,

legenda głosi, że mieczem zwanym później Szczerbcem miał uderzyć Bolesław w „złotą bramę” w

Kijowie, sprawa księżniczki Przecławy

8. Zdobycze terytorialne Bolesława Chrobrego (mapa w podr., s. 40)

• trwałe zdobycze (do ok. 1031 r. będą w granicach monarchii Piastów):

Milsko i Łużyce, Grody Czerwieńskie, najprawdopodobniej także Słowacja

• zdobycze krótkotrwałe: Czechy, Morawy

9. Koronacja Bolesława Chrobrego w 1025 r. i jej znaczenie (podr., s. 50)

▪ znaczenie koronacji - była symbolem (i gwarancją) niezależności państwa na arenie międzynarodowej i jego

niepodzielności, koronacja królewska oznaczała zwolnienie władcy z obowiązku dzielenia państwa

między wszystkich synów, koronacja królewska była próbą przezwyciężenia patrymonialnego

charakteru państwa („Chrobry uznał, ze posiadanie korony zwalnia go z patrymonialnego obowiązku dzielenia państwa

między synów” - podr. s. 50),

▪ kronikarz niemiecki o koronacji Bolesława Chrobrego - podr. s. 52

▪ śmierć Bolesława Chrobrego dwa miesiące po koronacji

10. Kwestia następstwa tronu po Bolesławie Chrobrym i jego śmierć w 1025 r.

- synowie Bolesława Chrobrego: Bezprym , Mieszko II, Otton (zob. genealogia Piastów - podr., s. 55)

- przyjęcie przez Bolesława Chrobrego „zasady niepodzielności państwa z chwilą koronacji” (podr., s. 53)

i uznanie za jedynego swego następcę drugiego syna Mieszka II (z pominięciem najstarszego Bezpryma oraz

najmłodszego Ottona - zob. genealogia Piastów, podr. ,s. 55)

11. Najważniejsze źródła dotyczące panowania Bolesława Chrobrego:

kronika Thietmara (zm. w. 1018 r.), kronika Galla Anonima, Żywoty św. Wojciecha

12. Organizacja monarchii wczesnopiastowskiej w dobie Bolesława Chrobrego.

• ufortyfikowane grody (np. Niemcza, Głogów) oraz tzw. wały śląskie (pas umocnień ok. 100 km. wzdłuż dopływów Odry - Nysy Łużyckiej i Bobru)

• organizacja kościelna w monarchii Bolesława Chrobrego (arcybiskupstwo gnieźnieńskie, biskupstwa w Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu, Kołobrzegu), budowa katedry na Wawelu

• okrutne prawa w państwie Bolesława Chrobrego (relacja Thietmara, podr., s. 45)

• monarchia pierwszych Piastów jako państwo patrymonialne (forma monarchii, w której władca jest

właścicielem całej ziemi w państwie)

• koronacja królewska oznaczająca zwolnienie władcy z obowiązku dzielenia państwa między

wszystkich synów, koronacja królewska jako próba przezwyciężenia patrymonialnego charakteru

państwa

- liczne wojny powodowały wzrost świadczeń (danin i posług) na rzecz władcy i możnych, co z

kolei wywoływało narastające niezadowolenie poddanych i prowadziło do buntu ludowego

- Wielkopolska jako centrum państwa (najważniejsze grody: Gniezno, Poznań, Ostrów Lednicki), s. 41

- ustrój administracyjny i polityczny monarchii wczesnopiastowskiej (podr. ,s. 47)

▪ rola grodów (ufortyfikowany ośrodek władzy politycznej) - podr. s. 41

▪ rola urzędników lokalnych - komesów grodowych (namiestnik władcy w danym grodzie) - podr. s. 47

▪ rola urzędników centralnych (podr., s. 47)

- system podatkowy - obowiązki podatkowe ludności (podr. s. 39)

▪ daniny - renta naturalna (zboże, zwierzęta hodowlane, miód, futra),

rodzaje danin: od całej osady (opolne), od gospodarstw chłopskich

▪ posługi:

- stan (obowiązek żywienia księcia w czasie podróży po kraju)

- posługi komunikacyjne (np. przewóz - przewożenie księcia i jego ludzi, podwody - dostarczanie księciu i

jego ludziom środków transportu - koni, zaprzęgów)

- drużyna i drużynnicy jako podstawowa siła zbrojna księcia

• relacja kupca arabskiego Ibrahima ibn Jakuba na temat drużyny Mieszka I - podr. s. 43

▪ jak wynika z relacji Ibrahima ibn Jakuba, drużyna była bezpośrednio na utrzymaniu księcia - władca zapewniał

utrzymanie drużynnikom i ich rodzinom, środki na to pochodziły z rosnących świadczeń poddanych - danin i posług

▪ z wykopalisk archeologicznych wynika, że w drużynie Mieszka I było wielu wojowników pochodzenia

normańskiego - podr., s. 40

- gospodarcze znaczenie podgrodzi (osady w pobliżu grodu, ośrodki rzemiosła i handlu) oraz tzw. osad

służebnych (ośrodki wytwórczości rzemieślniczej, mieszkała w nich ludność służebna, pracująca na

potrzeby księcia) - podr.,s. 41

- kategorie ludności (warstwy społeczne) w monarchii wczesnopiastowskiej:

rodzina księcia, możni, duchowieństwo, drużynnicy, wolni chłopi (kmiecie), ludność niewolna (niewolnicy)

„Bolesław był wielki i ciężki, ze zaledwie na koniu mógł usiedzieć, ale bystrego umysłu”

z kroniki ruskiej Nestora

1

---