Historia od... do... www.historia.top.pl

Polska w Okresie Rozbicia Dzielnicowego

POCZĄTKI ROZBICIA DZIELNICOWEGO

Po zjeździe w Merseburgu Bolesław Krzywousty skierował swoje wysiłki na uporządkowanie stosunków z sąsiadami i spraw wewnętrznych kraju. W 1136 r. Krzywousty uzyskał uniezależnienie Kościoła polskiego.

W 1138 r. Bolesław Krzywousty zmarł. Nie spisał testamentu, wydał natomiast ustawę sukcesyjną. Prawdopodobnie następstwo tronu zostało uzgodnione wcześniej, wymagało bowiem zaprzysiężenia dostojników kościelnych i świeckich.

Nie znamy tekstu ustawy, ale w wyniku jej postanowień Polska została podzielona na 5 dzielnic. Cztery dzielnice to były dziedziczne ziemie synów Bolesława Krzywoustego, piąta dzielnicą była dzielnicą senioralną. Należała ona do tego, który miał pełnić władzę zwierzchnią.

Władysław II jako ziemię dziedziczną otrzymał Śląsk i Ziemię Lubuską. Jako senior otrzymał: Ziemię Krakowską, część Wielkopolski z Kaliszem i Gnieznem, Ziemię Łęczycką. Był to pas ziemi, który łączył wszystkie dzielnice. Bolesław Kędzierzawy otrzymał Mazowsze i Kujawy. Mieszko III Stary otrzymał zachodnią część Wielkopolski z Poznaniem. Henryk otrzymał Ziemię Sandomierską. Po śmierci Bolesława urodził się piąty syn – Kazimierz Sprawiedliwy, którego jednak ustawa sukcesyjna nie objęła.

Bolesław Krzywousty dzieląc kraj chciał uchronić Polskę przed rozbiciem i decentralizacją władzy. Dzielnica senioralna miała być dzielnicą niepodzielną, miała kontakt z każdą inną dzielnicą. Miała ona przechodzić zawsze we władanie najstarszego członka rodu. Senior miał być pierwszy wśród książąt i do niego należała polityka zagraniczna. Miał prawo do wyznaczania biskupów, miał prawo obsadzania kasztelanów w głównych grodów wszystkich dzielnic oraz do niego należało sądownictwo we wszystkich dzielnicach.

Cel był piękny, ale skutki okazały się tragiczne. Ustawa sukcesyjna spowodowała rozbicie feudalne, rozbicie dzielnicowe. Podobnie jak Bolesław postępowało w tym czasie wielu władców, także poprzednicy Bolesława, ale zawsze jednego z członków dynastii udawało się te podziały przezwyciężyć. Zasada pryncypatu była próbą pogodzenie jednowładztwa i niepodzielności a ideą rozbicia państwa na kilka dzielnic.

W 1138 r. seniorem został Władysław II Wygnaniec. Władysław II dążył do przywrócenia jednowładztwa, dlatego też podjął walkę z braćmi. Dużą rolę odegrała w tym żona Władysława – Agnieszka. Także i sam Władysław chciał wyeliminować braci. Drogę postępowania wskazywał mu przykład ojca, który pozbył się Zbigniewa, znajomość dziejów Piastów z kroniki Galla Anonima. Jego pragnieniem było przekazanie władzy synowi, a nie bratu.

Sytuacja Władysława wyglądała dobrze: posiadał najlepsze dzielnice, mógł liczyć na pomoc Niemiec i Czech. Jego syn był mężem ruskiej księżniczki. Władysław II zawarł z Rusinami porozumienie i wspólnie uderzyli na dzielnicę Bolesława Kędzierzawego, pustosząc Mazowsze.

Do kolejnej fazy walk pomiędzy braćmi a seniorem doszło w 1144 r. kiedy zmarła żona Bolesława Krzywoustego - Salomea. Władysław II chciał zagarnąć Łęczycę i grody jakie posiadała Salomea, ale uprzedzili go Mieszko i Bolesław. Ponownie przy wsparciu Rusinów udało się Władysławowi grody odzyskać.

W 1145 r. zaszły duże zmiany. Prawą ręką Władysława był jego wuj – Piotr Włost. Zaczęło się polowaniem, kiedy to Władysław II z wujem Piotrem Włostem po całodziennym polowaniu siedzieli przy ognisku, pito dużo piwa. Władysław zażartował z żony Włosta. Ten nie pozostał mu dłużny, stwierdzając, że żona Władysława zdradza go z rycerzem. Po powrocie do domu Władysław zażądał od żony wyjaśnień. Agnieszka uniewinniła się w oczach męża, niemniej jednak przysięgła Piotrowi zemstę. Oskarżony przez Włosta rycerz dokonał zemsty. Porwano go, oślepiono, odcięto mu język, skazano na wygnanie całą rodzinę, a majątek skonfiskowano.

Przyczyna wygnania Włosta była faktycznie inna – Piotr przeszedł na stronę juniorów, zdradził Władysława. Czyn Władysława spowodował, że wielu z tych co stało przy Piotrze przeszło na stronę juniorów. Władysław II widząc, że władza wymyka mu się z rąk, postanowił się rozprawić z braćmi. Kiedy ci przebywali w Poznaniu, uderzył. Biskup poznański Jakub upominał księcia, a potem rzucił klątwę. Po tym Władysław II stracił zwolenników, ostatecznie poniósł klęskę pod Poznaniem.

W 1145 r. opuścił ostatecznie Polskę, szukając wsparcia najpierw w Czechach, potem u cesarza. W 1146 r. cesarz ruszył na Polskę, ale dotarł tylko do linii Odry i wycofał się. Zadowolił się obietnicą braci, że stawią się przed nim by rozstrzygnąć spór.

Władzę w państwie objął Bolesław Kędzierzawy. To złamało zasadę senioratu. Bracia postanowili zalegalizować władzę. Zwrócili się do papieża, by zalegalizował klątwę rzuconą na Władysława. Papież zatwierdził klątwę.

Nie zrezygnowała jednak żona Władysława - Agnieszka. Dzięki akcji dyplomatycznej doprowadziła do zmiany zdania papieża. Do Polski przybył legat i chciał nakłonić braci by oddali władzę Władysławowi. Bracia się sprzeciwili i legat rzucił klątwę na braci. Polski episkopat klątwy nie uznał i pozostała ona martwa.

Kolejny raz sprawa Władysława wyszła w 1157 r. Cesarzem niemieckim został Fryderyk Barbarossa – Rudobrody, który ruszył z wyprawą na Polskę. Tym razem zaniechano obrony linii Odry. Spalono grody nad Odrą – Głogów i Bytom. Wojska cesarskie bez problemu wkroczyły w głąb kraju. Bolesław Kędzierzawy nie podejmował walki. Gdy cesarz dotarł pod Poznań Bolesław poprosił o pokój. Zawarto pokój w Krzyszkowie. Był to pokój upokarzający dla Bolesława. Stał boso, z mieczem u szyi. Musiał przyjąć warunki cesarza. Został zobowiązany do stawienia się w Magdeburgu, by odpowiedzieć na zarzuty w sprawie brata. Przyrzekł także zapłacić Fryderykowi 2000 grzywien srebra jako zwrot wkładu poniesionego przez cesarza na wyprawę. Rękojmią zobowiązania byli zakładnicy, wśród których był najmłodszy brat Kazimierz. Polska stała się lennem cesarstwa. Za tę cenę Bolesław Kędzierzawy miał rządzić krajem.

Władysław II Wygnaniec zmarł w 1159 r. na wygnaniu. Po śmierci Władysława II do kraju wrócili jego synowie. Władysław II miał czterech synów. Byli to: Bolesław Wysoki, Mieszko Plątonogi, Konrad i Albert. Konrad i Albert do Polski nie przyjechali.

Bolesław Kędzierzawy wyznaczył im dzielnicę ojca – Śląsk, zatrzymując jednak w swojej władzy główne grody. Bracia byli ze sobą skłóceni. Mieszko Plątonogi dogadał się z Bolesławem Kędzierzawym i uderzyli na Bolesława Wysokiego i ten musiał uciekać. Kolejny raz cesarz zagroził interwencją. W 1173 r. Bolesław Kędzierzawy zgodził się na powrót Bolesława Wysokiego na Śląsk. Śląsk podzielono: Mieszko Plątonogi otrzymał Racibórz z okolicami, a syn Bolesława Wysokiego – księstwo Opolskie. Bolesław Kędzierzawy zmarł w 1173 r. Wówczas władzę senioralną w państwie przejął książę Wielkopolski – Mieszko III.

PRÓBY POWSTRZYMANIA ROZBICIA DZIELNICOWEGO

W 1173 r. zmarł Bolesław Kędzierzawy i swemu synowi Leszkowi pozostawił swoją ziemię dziedziczną – Mazowsze i Kujawy. Natomiast władzę senioralną objął Mieszko III Stary, który miał pomysł, by przezwyciężyć rozbicie. Dążył do podniesienia autorytetu Polski na arenie międzynarodowej. Próbował przywrócić panowanie Polski nad Pomorzem. Próby, które podjął dotyczyły wzmocnienia władzy książęcej wewnątrz kraju, spotkały się z oporem możnowładców. Mieszko III wprowadził monopol na wydobywanie bogactw naturalnych, zakazał polowania na grubą zwierzynę w lasach bez zezwolenia, zakazał podporządkowywania wolnych chłopów przez możnowładców. Możnowładcy ci, którzy łamali postanowienia musieli płacić karę – 70 grzywien srebra. Mieszko III zaczął psuć monetę. Nie tylko obniżał w niej zawartość srebra (dolewał żelaza), ale również zmniejszając jej wagę. Monety były tak cienkie, że bito je z jednej strony.

To wywołało niezadowolenie wśród możnowładców. Powstał spisek przeciwko Mieszkowi III. Kiedy w 1177 r. udał się do Poznania spiskowcy ujawnili się. Władzę oddali Kazimierzowi Sprawiedliwemu. Przeciw Mieszkowi wystąpił syn i wygonił go z Wielkopolski. Mieszko Stary znalazł schronienie na Śląsku u Mieszka Plątonogiego. Wybranie na tron Kazimierza było odejściem od zasady senioratu – nie był on najstarszym synem. Aby zalegalizować władzę, odwołano się do prawa narodu do wyboru władzy. Kazimierz i możnowładcy krakowscy upoważnieni przez zjazd w Łęczycy zwrócili się do papieża o zalegalizowanie władzy. W zamian za to Kazimierz zrezygnował z prawa do ruchomości po zmarłym biskupie. Papież zalegalizował władzę Kazimierza.

Mieszko III Stary widząc co się dzieje w kraju, udał się na Czechy, do Niemiec, gdzie szukał wsparcia. Następnie udał się na Pomorze, gdzie udało mu się uzyskać pomoc Bogusława – księcia Pomorskiego. Przy jego pomocy opanował Gniezno.

Kazimierz nie interweniował, pochłonięty polityką wschodnią. Polityka ta wywołała niezadowolenie w kraju. Przeciwko Kazimierzowi powstał spisek w Krakowie. W 1191 r. pojawiły się w Krakowie plotki rozpuszczone przez możnowładców krakowskich jakoby Kazimierz na Rusi zginął.

Mieszko III przybył do Krakowa i próbował opanować Wawel. Kazimierz ruszył na Kraków. Zdobył go, pokonał spiskowców, zaczął walki z Mieszkiem.

Trzy lata później Kazimierz Sprawiedliwy zmarł podczas uczty. Podejrzewano, że został otruty, ale to nie potwierdziło się.

Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego władzę w Krakowie próbował objąć Mieszko III. Przeciw niemu opowiedzieli się możnowładcy, którzy woleli młodego władcę, by można było nim kierować. Wybór padł na Leszka Białego.

13 września 1195 r. pomiędzy Mieszkiem III a możnowładcami doszło do bitwy pod Jędrzejowem nad Mozgawą. W bitwie zginął syn Mieszka III, a sam Mieszko III musiał uciekać.

Bitwa nad Mozgawą nie była bitwą jedynie pomiędzy Mieszkiem III a możnymi krakowskimi, ale w tej bitwie starły się dwie koncepcje władzy. Koncepcja pierwsza, którą prezentował Mieszko Stary reprezentujący styl autorytarnych rządów książęcych w oparciu o ustawę sukcesyjną Bolesława Krzywoustego , druga opcja, która opierała się na zasadzie, że społeczeństwo ma prawo do wyboru władzy. W bitwie nad Mozgawą wygrała ta druga koncepcja. Mimo klęski nad Mozgawą Mieszko III nie zrezygnował z walki o tron krakowski. Nie udało się go zdobyć zbrojnie, dlatego postanowił zdobyć Kraków podstępem. Niezadowolona matka Leszka Białego – Helena, która poczuła się urażona w swoich ambicjach, myślała bowiem, że będzie spełniała władzę regentki – potajemnie, podstępem wpuściła Mieszka III do Krakowa. W ten sposób w 1198 r. Mieszko III zajął Kraków. Na drodze znowu stanęli możni, którzy wypędzili Mieszka z Krakowa.

Wtedy Mieszko III zrozumiał, że nie zdobędzie Krakowa ani siłą ani podstępem, i z możnymi krakowskimi zawarł porozumienie. Za cenę zrezygnowania ze stylu rządów autorytarnych objął tron krakowski. Zasiadał na tronie krakowskim do 1202 r. Zmarł 13.03.1202 r.

Po śmierci Mieszka III możni krakowscy zaproponowali tron w Krakowie Leszkowi Białemu. Ale możni krakowscy postawili warunek. Leszek Biały miał odsunąć swojego długoletniego nauczyciela i doradcę w sprawach politycznych - Gaworka.

Chodziło o to, by możni krakowscy mieli wpływ na księcia, by nie opierał się na doradcy, który pochodził skądinąd. Leszek Biały wobec takiego warunku zrezygnował z tronu krakowskiego.

Wówczas tron krakowski powierzono Władysławowi Laskonogiemu, który był synem Mieszka Starego. Rządził jednak w Krakowie tylko kilka miesięcy. Bowiem kiedy zmarł jego poplecznik wojewoda krakowski Mikołaj – został Władysław Laskonogi wypędzony z Krakowa.

Tron tym razem już bez żadnych warunków objął Leszek Biały. Kolejny raz pojawił się problem seniora. Leszek Biały nie był najstarszy z rodu Piastów. Właściwą osoba, która powinna zająć tron krakowski był Mieszko Plątonogi. I on wysunął pretensje do tronu krakowskiego.

Wówczas powstały dwa stronnictwa w Polsce:

• stronnictwo książąt młodszych, popieranych przez Kościół, do tego stronnictwa należał Leszek Biały, jego brat Konrad Mazowiecki,

• stronnictwo książąt starszych. To stronnictwo reprezentował Mieszko Plątonogi oraz Władysław Laskonogi.

W roli pośrednika pomiędzy stronnictwami podjął się książę wrocławski Henryk Brodaty. Do porozumienia jednak nie doszło. Natomiast Henryk Brodaty doprowadził, do tego, że papież wydał bullę, w której nakazywał przestrzegania ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego, a nie przestrzegającym groził klątwa. W wyniku tej bulli papieskiej Mieszko Plątonogi zasiadł na tronie krakowskim.

Panował krótko, w maju 1211 r. wrócił do Krakowa Leszek Biały. Episkopat Polski doprowadził do zmiany decyzji papieskiej. Leszek Biały należał do stronnictwa książąt młodszych. Ci byli wspierani przez episkopat, bowiem biskupi liczyli na pewne ustępstwa książąt młodszych w zamian za poparcie ich kandydatur do tronu krakowskiego. Papieżem był wówczas Innocenty II. I faktycznie bracia młodsi: Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Władysław Odonic oraz Kazimierz Opolski w Wolborzu wydali przywilej dla wyższego duchowieństwa, który mówił o prawie biskupów i opatów do sprawowania sądów nad ludnością mieszkającą w majątkach kościelnych. Ponadto by też kilka nadań dla Kościoła. Ten przywilej sprawił, że duchowieństwo w Polsce wyodrębniło się jako stan, Natomiast fakt, że po śmierci Mieszka Plątonogiego tron nie przypadł Henrykowi Brodatemu sprawił, że pomiędzy Leszkiem Białym a Henrykiem Brodatym zaczęło dziać się źle. Henryk Brodaty bullę papieską sprowokował w tym celu by przejąć tron krakowski.

W tym czasie ok. 1215 r. dochodzi do zwołania Soboru Laterańskiego. Jednym z problemów omawianych na Soborze jest problem krucjaty przeciwko Prusom. Mówił o tym biskup gnieżnieński – Kietlicz. Leszek Biały próbował przeprowadzić akcję chrystianizacyjną w oparciu o przymus ekonomiczny. Na pograniczu pruskim wybudowano faktorie handlowe, w których Prusowie mogli kupować wyroby polskiego rzemiosła, broń, ale Leszek Biały postawił jeden warunek – może kupować tylko ten kto jest ochrzczony. Leszek Biały nie przewidział tego, że tylko jeden ze wsi przyjmie chrzest i będzie zaopatrywać całą wieś. W ten sposób idea upadła.

Skoro nie udało się przeprowadzić akcji chrystianizacyjnej o przymus ekonomiczny, trzeba było przeprowadzić krucjatę. Na mocy porozumienia pomiędzy książętami w 1216 r. rozpoczął działalność misyjną biskup pruski Chrystian. Leszek Biały i Henryk Brodaty dogadali się i przeprowadzili krucjaty przeciwko Prusom w latach 1222-1223. Zakończyły się one jednak niepowodzeniem. Co więcej, Prusowie stali się zagrożeniem dla Polski. Dlatego na pograniczu pruskim niedawne faktorie zamieniono na warownie obronne. Powołana została tzw. ”stróża rycerska”. Miała ona pilnować granicy przed ewentualnym atakiem Prusów. Napady pruskie sprawiły, że duża część rycerstwa małopolskiego została wycięta. Pozytywnym skutkiem krucjat i polityki antypruskiej było zbliżenie Leszka Białego i Henryka Brodatego. Zawarli oni porozumienie, które mówiło, że po śmierci jednego z książąt dwie dzielnice Wielkopolska i Małopolska zostaną połączone, a władzę obejmie ten, który zostanie przy życiu.

Henryk Brodaty i Leszek Biały zgłosili się także na krucjatę do Palestyny, ale później Leszek Biały tłumaczył się przed papieżem, że nie weźmie udziału w krucjacie przeciwko muzułmanom, gdyż jak napisał w liści, w tamtych stronach brak piwa, bez którego nie można się obejść.

W 1227 r. Piastowicze: Henryk Brodaty, Leszek Biały, Władysław Odonic w spotkali się w Gąsawie. Zjazd w Gąsawie miał służyć zawarciu nowego porozumienia. Drugim celem było pokonanie księcia pomorskiego Świętopełka, który chciał zupełnego oderwania Pomorza od Polski.

Do porozumienia nie doszło, pogłoski o spotkaniu doszły do Świętopełka i to on postanowił zaatakować braci. Kiedy Henryk Brodaty i Leszek Biały przebywali w łaźni pojawili się w Gąsawie siepacze Świętopełka. Henryk Brodaty został tylko ranny, gdyż cios przyjął na siebie jego rycerz. Leszek Biały wyskoczył przez okno w łaźni i zaczął uciekać na koniu, nago, dopadli go ścigający i zabili przy następnej wsi.

Śmierć Leszka Białego całkowicie zmieniła polityczny krajobraz Polski. Ponownie rozgorzała wojna o tron krakowski.

Na mocy porozumienia z możnymi tron krakowski objął Władysław Laskonogi. Porozumiał się z możnymi i za cenę wydania przywilejów tym razem dla możnych krakowskich i dla kościoła uzyskał tron krakowski. Dokumenty te określały zakres władzy monarchy. Mimo tego, że Władysław Laskonogi był wtedy seniorem w rodzie Piastów, nie obejmował on tronu jako senior, ale na mocy porozumienia z możnymi, z mandatu społeczeństwa. Na mocy porozumienia Władysław miał bronić Krakowa przed Konradem Mazowieckim, ale uniemożliwiły do walki z Władysławem Odonicem. Władysław Odonic podjął walkę z Władysławem Laskonogim, dlatego ten musiał udać się do Wielkopolski, a na tron Krakowa został zaproszony Henryk Brodaty.

Konrad uderzył na Kraków w 1228 r. i poniósł klęskę. Natomiast Władysław Laskonogi przekazał Henrykowi Brodatemu prawa sukcesyjne do tronu krakowskiego. Wyznaczył go na swego następcę.

Władysław Laskonogi przegrał swoją walkę o Wielkopolskę z Władysławem Odonicem. Zginął w okolicznościach mało chwalebnych. Według relacji świadków został zabity przez niemiecką dziewczynę, która próbował zgwałcić, zginął 3.11.1231 r. w Środzie. Nie był to jedyny czyn lubieżny tego monarchy. Już wcześniej w Wielkopolsce pogardzano Władysławem i nienawidzono go z „powodu rozpusty i wszeteczeństw”.

Zgodnie z umową i wolą zmarłego tron krakowski objął Henryk Brodaty. Był on księciem opolskim. Z walki o Kraków nie zamierzał zrezygnować Konrad Mazowiecki, który atakował Małopolskę w latach 1231-1232, ale został przez Henryka Brodatego pokonany i zmuszony do opuszczenia Małopolski. Henryk Brodaty zjednoczył księstwo opolskie i Małopolskę.

Następnie próbował, przyłączyć zgodnie z umową z Leszkiem Białym – Wielkopolskę. W tym celu musiał podjąć walkę z Władysławem Odonicem. W 1234 r. udało się osiągnąć Henrykowi połowiczny sukces, bowiem przyłączył część Wielkopolski po Wartę. Cześć północną zatrzymał dla siebie Władysław Odonic.

Henryk Brodaty stał się wówczas najpotężniejszym z książąt. Posiadał: Śląsk, południową Wielkopolskę, ziemię krakowską i sandomierską, Ziemię Lubuską, ale przyłączenie połowy Wielkopolski było jego ostatnim sukcesem. Zmarł w 1238 r. Władzę na tronie krakowskim przekazał swemu synowi Henrykowi Pobożnemu.

Henryk Pobożny pokonał ostatecznie Władysława Odonica. Przyłączył do terenów, które posiadał posiadłości Władysława Odonica, a zatem połączył Wielkopolskę z Małopolską, Śląskiem i Ziemią Lubuską.

Henryk Brodaty i Henryk Pobożny rozpoczęli proces jednoczenia ziem polskim, dzielnic które powstały w wyniku ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego. Prawdopodobnie ten proces zakończyłby się powodzeniem, gdyby nie rok 1241 r.

Wtedy na Polskę uderzyli Mongołowie. Imperium mongolskie to imperium które powstało w wyniku podboju. Na początku XIII w. Mongołowie zajęli Ruś, a następnie uderzyli na Węgry i na Polskę. Rycerze małopolscy, którzy chcieli stawić opór oddziałom mongolskim pod dowództwem kasztelana krakowskiego ponieśli klęskę pod Chmielnikiem i Turskiem. Natomiast sam książę Henryk Pobożny zaczął koncentrację sił pod Legnicą. Bez walki został oddany Kraków. Sandomierz, Wrocław, Opole. Henryk Pobożny liczył także na to, iż uda mu się uzyskać pomoc Europy przeciwko Mongołom. Z pomocą przybyli tylko przedstawiciele zakonów rycerskich Templariuszy i Krzyżaków. Wyruszył co prawdą z pomocą książę czeski Wacław ale zatrzymał się dzień od Legnicy. Prawdopodobnie to zatrzymanie się wojsk czeskich na dzień przed miejscem koncentracji było związane z obliczeniami władcy Czech. Był świadom tego, że przegrana pod Legnicą spowoduje, że Praga zostanie bez obrony. Więc zatrzymał się i wolał poczekać na wynik bitwy.

Henryk Pobożny podjął decyzję o rozpoczęciu walki pod Legnicą. Bitwa rozpoczęła się 9 kwietnia 1241 r. Mongołowie zastosowali manewr okrążenia, dlatego pierwszy oddział polski został otoczony. Kiedy Henryk Pobożny zorientował się co się dzieje na polu walki skierować jeszcze dwa następne hufce. Wtedy, kiedy te hufce uderzyli strona polska zaczęła mieć przewagę nad Mongołami. Wtedy stało się coś dziwnego – mające przewagę wojska polskie zaczęły z pola bitwy uciekać. Według legend miał się pojawić Mongoł, który krzyczał: biegajcie. Był to dywersant, w co trudno uwierzyć by Mongoł znał język polski i tak dobrze mówił, ale w każdym razie polskie wojska wycofały się z pola bitwy i wtedy Henryk Pobożny dowodzący ostatnim hufcem rycerstwa polskiego miał wypowiedzieć zdanie: „Gorze nam się stało” i uderzył. Mongołowie zastosowali zasłonę dymną z prochu, przegrupowali siły i bitwa pod Legnica zakończyła się klęską Henryka Pobożnego. Henryk zginął. Według tradycji albo został wzięty do niewoli i został ścięty, albo też zginął na polu bitwy, odcięto jego głowę i zaniesiono do dowódcy mongolskiego. Ciało znaleziono na pobojowisku, dzięki wskazówce żony, że u lewej nogi książę ma sześć palców.

Mongołowie ruszyli na Morawy by połączyć się z głównymi siłami. Najazd Mongołów spowodował tragiczne skutki dla państwa polskiego:

1. upadło państwo Henryków śląskich, które rokowało szansę na zjednoczenie całego państwa,

2. Kraków został zajęty przez Konrada Mazowieckiego,

3. Wielkopolska stała się samodzielną dzielnica synów Władysława Odonica,.

4. Ziemię Śląską objął syn Henryka Pobożnego – Bolesława Rogatka,

5. Ziemię Sandomierską - Bolesław V Wstydliwy.

Konrad Mazowiecki nie był lubianym władcą i w 1243 r. został wypędzony z Krakowa. Na tronie polskim zasiadł Bolesław V Wstydliwy.

Z Konradem Mazowieckim wiąże się sprawa sprowadzenia Krzyżaków do Polski. Znaleźli się oni na Ziemi Chełmińskiej w 1226 r. Ziemia ta została im dana jako baza wypadowa przeciwko Prusom. Konrad Mazowiecki był jednak władcą Ziemi Chełmińskiej. Od cesarza Fryderyka II Krzyżacy uzyskali przywilej tworzenia na podbitych terenach państwa zakonnego. Następnie w 1230 r. Krzyżacy sfałszowali dokument Konrada Mazowieckiego – tzw. Przywilej Kruszwicki. Ten dokument dawał im prawo do spełniania władzy publicznej w Ziemi Chełmińskiej. Po porozumieniu się z biskupem misyjnym na Prusy – Chrystianem, rozpoczęli w 1230 r. podbój Prus. Nikt nie dostrzegał niebezpieczeństwa, jakie miał w przyszłości stanowić dla Polski zakon. Krzyżacy rozpoczęli budowę własnego państwa, a przeciwko nim wystąpił osamotniony książę pomorski – Świętopełk.

W 1243 r. na tronie Polski po wypędzeniu Konrada Mazowieckiego zasiadł Bolesław V Wstydliwy. Konrad nie pogodził się z tym, ale nie udało mu się odzyskać Krakowa. W 1247 r. zmarł Konrad Mazowiecki. Bolesław V Wstydliwy zawarł przyjazne stosunki synami Konrada Mazowieckiego. Szukał też sojusznika z zewnątrz. W tym celu zawarł małżeństwo z córką króla węgierskiego Beli IV – św. Kingą, ponadto siostra Bolesława poślubiła brata króla węgierskiego Beli IV – Kolomana.

Kiedy wynikł spór czesko-węgierski, Bolesław Wstydliwy poparł Węgrów, natomiast książęta śląscy poparli Czechów. Wówczas Bolesław zaatakował Śląsk. W odwecie książę opolski ruszył na Kraków. Ten spór zaowocował powiększeniem księstwa opolsko-raciborskiego. Bolesław odstąpił od sojuszu z Węgrami i poparł Czechów. Niestety, wtedy zwycięzcami okazali się Węgrzy.

Bolesław V podjął akcję chrystianizacyjną Jaćwingów i Litwinów i organizował wyprawy na ich tereny. W odwecie za wyprawy Jaćwingów, podjął wyprawę zbrojną na Jaćwież w 1264 r., która zakończyła się powodzeniem. Bezskuteczne okazały się jednak próby organizacji kościelnej.

Panowanie Bolesława V to czas uprzywilejowanej pozycji Kościoła, zwłaszcza w diecezji krakowskiej. W 1253 r. został kanonizowany biskup Stanisław. To spowodowało wzrost znaczenia Krakowa jako miejsca kultu męczennika.

Bolesław Wstydliwy troszczył się o rozwój miast. Przeprowadził reformę zarządzania kopalniami soli w Bochni i Wieliczce, kilkanaście miast otrzymało prawa miejskie, w tym Kraków.

Stosunki pomiędzy społeczeństwem o Bolesławem układały się pomyślnie. Problemem było jednak następstwo na tronie krakowskim. Bolesław Wstydliwy popierał Leszka Czarnego, możni zaś popierali Władysława Opolskiego. Bolesław Wstydliwy doprowadził do ugody z księciem opolski i za ustępstwa terytorialne zrezygnował ze starania się o tron krakowski przez Leszka Czarnego – księcia sieradzkiego. Bolesław V Wstydliwy zmarł 7 grudnia 1279 r.

Po śmierci Henryka Pobożnego władzę na Śląsku objął Bolesław Rogatka. Był on odludkiem, człowiekiem dziwacznym i nieufnym. Jego babką była św. Jadwiga Śląska. Przez 6 lat Bolesław Rogatka samodzielnie władał na Śląsku. Potem Śląsk był podzielony. Bolesław władał Legnica, a jego brat Henryk – Wrocławiem. Podział nie spowodował ustania waśni między braćmi. Bolesław zwrócił się o pomoc do książąt niemieckim. Owocem tych kontaktów była utrata Ziemi Lubuskiej na rzecz Brandenburgii. Powstała Nowa Marchia. Wsparcie feudałów niemieckich pogrążyło Śląsk w zamęcie. Na Śląsku pojawił się ponadto brat Bolesława Rogatki – Konrad. Bolesław dopuścił go do współrządów w swojej dzielnicy. Bolesław Rogatka zmarł w 1278 r.

W Wielkopolsce rządzili synowie Władysława Odonica: Przemysł I i Bolesław Pobożny. Przemysł władał w zachodniej części Wielkopolski z Poznaniem, Bolesław Pobożny– w części z Gnieznem i Kaliszem. Gdy w 1257 r. zmarł Przemysł I – cała Wielkopolska przeszła w ręce Bolesława Pobożnego. Pod koniec swego życia podzielił Wielkopolskę oddając część zachodnią Przemysłowi II – synowi Przemysła I. W 1279 r. zmarł Bolesław Pobożny, wtedy całą ziemia przeszła w ręce Przemysła II.

Sytuację w Wielkopolsce wykorzystywali Brandenburczycy wciskali się pomiędzy Wielkopolskę a Pomorze. Przez krótki czas Bolesław Pobożny objął panowanie na Kujawach.

Na Mazowszu także były podziały. Już za panowania Konrada Mazowieckiego widać było podział na Ziemię Mazowiecką i Ziemię Kujawską. Władza tam przeszła na synów Konrada: Kazimierza i Bolesława. Sam Konrad posiadał ziemię łęczycko-sieradzką. Kazimierz wydzielił ze swojej dzielnicy po śmierci Konrada Łęczycę i Sieradz dla swego syna – Leszka Czarnego. Po śmierci Kazimierza w 1267 r. władzę na Kujawach objął jego drugi syn – Ziemomysł. Potem, gdy trzej synowie Kazimierza osiągnęli pełnoletność dzielnice podzielone jeszcze na mniejsze części: Ziemomysł otrzymał Ziemię Dobrzyńską, Władysław Łokietek i Kazimierz II władali na Kujawach i w Łęczycy.

W 1279 r. po śmierci Bolesława Wstydliwego książę Łęczycko-Sieradzki Leszek Czarny objął tron krakowski. W 1280 r. wybuchła wojna z księciem halickim Lwem Daniłłowiczem, który zaatakował Ziemię Sandomierską i Lubelszczyznę. Leszek Czarny pokonał przeciwnika i podjął wyprawę na Ruś. Dotarł aż do Lwowa. Zwycięstwo wzmocniło władzę Leszka Czarnego. Nie powiodła mu się natomiast wyprawa na Śląsk. Podejmował też wyprawy na ziemie Jaćwingów, w 1282 r. zostali oni pokonani i to zakończyło zagrożenie ze strony Jaćwingów. Pojawił się natomiast problem Litwinów, którzy zaczęli atakować ziemię sandomierską. Leszek Czarny rozstrzygnął ten spór na swoją korzyść. W latach 1287 – 1288 Tatarzy napadli na Małopolską, Turcy dotarli do ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sądeckiej i sieradzkiej. Leszek Czarny nie mógł sobie poradzić sam, zwrócił się o pomoc do Węgrów. 30 września 1288 r. Leszek Czarny zmarł nie zostawiając potomka i następcy.

ODBUDOWA ZJEDNOCZENIA KRÓLESTWA POLSKIEGO

Jedną z przyczyn rozbicia dzielnicowego był znaczny wpływ możnowładztwa na rządy w kraju. Taka była tendencja w całej Europie. W XIII w. nastąpiła zmiana sił politycznych w Europie. Rola możnowładców uległa ograniczeniu. Powstały miasta, rozwinęła się gospodarka towarowo-pieniężna. Był to czynnik jednoczący. Kontakty handlowe wymagały zabezpieczenia, ujednolicenia systemu podatkowego. Duże znaczenie zyskiwało rycerstwo. Znali oni swe prawa bardzo dobrze. Mocne państwo dawało im możliwość stabilizacji i ochronę przed zakusami możnowładców. Także wśród możnych pojawiały się tendencje zjednoczeniowe.

Duże znaczenie miał Kościół. Sercem polskiego Kościoła było Gniezno. To co było bardzo ważne to fakt, że Kościół w Polsce stanowił jeden organizm, Podział na dzielnice nie był tożsamy z podziałem na diecezję. To powodowało, że Kościół naciskał na zjednoczenie. Poza tym majątki jednej diecezji mogły znajdować się w różnych dzielnicach. Dla potrzeb zjednoczeniowych stworzono legendy o św. Stanisławie. Według legendy ciało męczennika, poćwiartowane przez Bolesława Śmiałego zrosło się w cudowny sposób. Miała to być zapowiedź zjednoczenia Polski.

Sami Piastowicze też chcieli zjednoczenia państwa, dlatego ziemie zostawały w jednym rodzie, nie były przekazywane obcym.

W 1288 r. zmarł Leszek Czarny, nie wskazując sukcesora. Władzę w państwie przy poparciu kasztelana i mieszczaństwa krakowskiego przejął Henryk IV Probus. Na arenie politycznej pojawia się po raz pierwszy Władysław Łokietek. W 1289 r. Łokietek zajął Kraków, wykorzystując nieobecność Henryka IV Probusa. Łokietek przegrał z Henrykiem, musiał z Krakowa ustąpić, zajmując jedynie Ziemię Sandomierską.

Henryk IV Probus rozpoczął starania o koronę królewską. Wysłał poselstwo do papieża o pozwolenie na koronacje, ale koronacji nie doczekał. W 1290 r. zmarł Henryk IV Probus we Wrocławiu na skutek podanej trucizny. Był władcą energicznym, znał języki, prowadził dalekosiężną politykę. Zmarł bezpotomnie.

Jako sukcesora wyznaczył Przemysła II – księcia wielkopolskiego. Problem polegał na tym, że wcześniej sukcesję przekazał Henryk IV Wacławowi II – królowi czeskiemu. Testamentem zmienił swoja decyzje, ale pojawiła się groźba roszczeń Przemyślidów do tronu krakowskiego. By temu zapobiec Henryk Probus w testamencie oddał Przemyślidom ziemię kłodzką.

Przemysł zajął Kraków. Wacław II i tak wystąpił z pretensjami do tronu krakowskiego. Trzecim pretendentem do sukcesji po Henryku IV był Władysław Łokietek. W 1290 r. Przemysł II opuścił Wawel i udał się na zjazd międzydzielnicowy w Gnieźnie. Zabrał ze sobą insygnia koronacyjne. Pod nieobecność Przemysła możnowładcy małopolscy poparli Wacława II. Przemysł II zrezygnował wtedy ze swych praw do Krakowa na rzecz czeskiego króla i obiecał zarazem pomoc obiecał przeciwko Władysławowi Łokietkowi. Na tronie krakowskim zasiadł Wacław II. Przemysław nie zrezygnował z aspiracji do korony i do Krakowa. W 1293 r. przy dużym poparciu arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki powstała koalicja Przemysła II, Łokietka i Kazimierza przeciwko Wacławowi. Łokietek po śmierci Przemysła miał zapewnioną władzę w Wielkopolsce i na Pomorzu. Od 1294 r. Przemysł był księciem zwierzchnim Pomorza.

W 1294 r. Przemysł II wystąpił z prośbą do papieża o koronę królewską. W styczniu 1295 r. papież Bonifacy VIII wydał zgodę na koronację Przemysła II. Przyspieszono uroczystości koronacyjne, gdyż obawiano się interwencji dyplomacji czeskiej. 26.06.1295 r. Przemysł II został koronowany na króla Polski. Na koronacji nie pojawił się biskup krakowski Jan Muskata – poplecznik Wacława II i biskup wrocławski. Wacław II w oficjalnym piśmie zapytał Przemysła jakim prawem przywłaszczył sobie koronę polską.

Koronacja miała duże znaczenie dla Polski. Po 216 latach Polska stała się znowu królestwem (insygnia Bolesława Śmiałego). Powstała pieczęć z napisem: Sigilium Premislii Dei Gratia regis polonorum et ducis Pomoraniae., na rewersie : Sam wszechpotężny przywrócił Polakom zwycięskie znaki”.

Koronacja zaniepokoiła grafów brandenburskich. Postanowili porwać Przemysła, by zrzekł się prawa do Pomorza Gdańskiego. Pod koniec stycznia 1296 r. Przemysł przybył do Rogoźna chciał tam spędzić Wielki Post. Wówczas Brandenburczycy wysłali swój oddział rycerzy. 8 lutego w środę popielcową Brandenburczycy zaskoczyli śpiących dworzan i rycerzy z orszaku monarchy. Wywiązała się krótka walka, Przemysł II został ranny. Brandenburczycy porwali rannego i rozpoczęli ucieczkę. Dla zmylenia pościgu nie podążali w kierunku Nowej Marchi. Rana Przemysła był groźna, król nie mógł utrzymać się w siodle. Wówczas Brandenburczycy dobili Przemysła, a ciało jego porzucono przy drodze. Ciało po odnalezieniu pochowano w katedrze poznańskiej.

Ziemię Wielkopolską oraz Pomorze przejął Łokietek. Przeciwko Łokietkowi wystąpił Henryk, książę głogowski. Łokietek musiał ustąpić Wacławowi II z praw do Krakowa i Sandomierza. W 1297 r. gdy się naraził poddanym musiał uciekać z Wielkopolski. Tron Wielkopolski zajął Wacław II.

Posiadając Kraków, Wielkopolskę w 1300 r. Wacław II koronuje się na króla Polski. Skupił Małopolskę, Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie, część Kujaw, ziemie łęczycką i sieradzką. Jego władzę uznały księstwa: Raciborsko-Opolskie i Mazowsze.

Wacław II uznał się lennikiem cesarza z ziem polskich. W zamian za to udało mu się wprowadzić nazwę Królestwo Polskie. Swoje rządy Wacław II opierał na zniemczonym patrycjacie miejskim. Była to przeciwwaga dla możnowładców polskich. Funkcje urzędnicze powierzane były przede wszystkim Niemcom i Czechom. Przejawy oporu były tłumione. Przeciwko Wacławowi zaczęła powstawać pozycja. Wykorzystał to Łokietek. W 1304 r. przy pomocy węgierskiej zajął ziemię sandomierska, a w ziemi krakowskiej - Wiślicę.

W 1305 r. zmarł Wacław II. To przechyliło szalę na korzyść Łokietka. Nie udało się jednak Łokietkowi zdobyć Krakowa, gdzie rządził jego przeciwnik – biskup Jan Muskata.

KRÓLESTWO POLSKIE ZA WŁADYSŁAWA ŁOKIETKA

Władysław Łokietek był synem księcia kujawskiego Kazimierza. Po śmierci Henryka Probusa objął Kraków, ale przegrał z Przemysłem II. W 1293 r. odbył się zjazd Przemysła II, Władysława Łokietka i jego brata Kazimierza. Tron krakowski miał objąć Łokietek, a potem Kazimierz. W 1304 r. Łokietek zajął Sandomierz i Wiślicę, przy pomocy węgierskiej. Nie udało mu się zdobyć Krakowa, którym wówczas rządził biskup Jan Muskat.

Po śmierci Wacława II większość możnych przeszła na stronę Łokietka. 1.09.1306 r. Łokietek objął Kraków, W tym czasie umiera syn Wacława II. Biskup Muskat został pokonany, jednakże Łokietek wydał przywilej stanowiący próbę ugody ze swym przeciwnikiem. Potwierdził dotychczasowe uprawnienia i zapewnił biskupowi zwrot wszystkich straconych dóbr i zamków.

Łokietek podporządkował ziemię Sieradzką, Łęczycka, Najtrudniej było na Pomorzu i w Wielkopolsce. Pod koniec 1306 r. władzę na Pomorzy w imieniu księcia sprawował ród Święców.

Święcowie przeszli na stronę Brandenburgii. W obliczu sił Brandenburgii książę Bogusza zwrócił się do Łokietka. W 1308 r. posłowie od Boguszy zasugerowali Łokietkowi zwrócenie się o pomoc do Krzyżaków. Łokietek wyraził zgodę, nie pytając o warunki udzielenia pomocy przez Krzyżaków. Krzyżacy dokonali rzezi i opanowali całe Pomorze Gdańskie. W 1309 r. Krzyżacy przenieśli stolicę z Wenecji do Malborka.

Polityka Łokietka, obciążenia finansowe spowodowały niezadowolenie mieszczan krakowskich. W 1311 r. możnowładcy nawiązali kontakty z pretendentem do korony polskiej Janem Luksemburskim. Do Krakowa przybył i zamieszkał w domu wójta Alberta namiestnik Jana Luksemburskiego – książę opolski Bolko. Łokietek nakłonił Bolka do opuszczenia Krakowa, ten zabrał ze sobą Alberta. Łokietek rozprawił się z opozycją, odebrał przywilej dziedziczności urzędu wójta.

Łokietek podjął próbę zjednoczenia Wielkopolski. W tym czasie w Wielkopolsce rządzili książęta głogowscy, którzy faworyzowali w swym otoczeniu zniemczonych Ślązaków. Walki w 1312 r. przybrały formę powszechnego powstania, skierowanego przeciwko władzy książąt głogowskich. Zwolennicy książąt głogowskich był wójt Poznania – Przemko. W 1314 r. Poznań został zdobyty.

Łokietek zjednoczył Wielkopolskę. Ziemię Sieradzko-Łęczycką, Sandomierską, Krakowską, Mazowiecką.

W 1315 r. Łokietek zawarł sojusz międzynarodowy z Danią, Szwecją, Norwegią, Rugią, Pomorzem Zachodnim, Meklemburgią przeciwko Brandenburczykom.

W 1316 r. ruszyła wyprawa przeciwko Brandenburgii. Wyprawa ta nie przyniosła skutków.

Łokietek zaczął myśleć o koronie królewskiej.

W 1318 r. wysłano poselstwo do papieża. Dokonano zmiany płacenia świętopietrza. Do tej pory płacono 3 denary od rodziny, teraz – 1 denar od głowy. W 1319 r. Łokietek uzyskał zgodę na koronację.

Koronacja odbyła się 20 stycznia 1320 r. W tym samym roku odbył się proces przeciwko Krzyżakom. Na mocy wyroku Krzyżacy mieli zwrócić Pomorze Gdańskie, zapłacić 30000 grzywien srebra oraz zwrócić koszty sądowe w wysokości 150 grzywien.

W 1320 r. zawarto kolejny sojusz polsko-węgierski. Córka Łokietka - Elżbieta zawarła małżeństwo w Karolem Robertem. Elżbieta panowała 60 lat, to pozwoliło na utrzymanie dobrych stosunków z Andegawenami.

W 1323 r. doszło do interwencji na wschodzie. Zawarto sojusz z władcą Litwy. Łokietek zawarł sojusz z władcą Litwy – Gedyminem. Przypieczętowaniem tego sojuszu było małżeństwo syna Łokietka – Kazimierza z córką Gedymina – Aldoną (po chrzcie Anną).

Przeciwko koronacji Łokietka wystąpił władca czeski – Jan Luksemburczyk. Łokietek rozpoczął wojnę, zakończoną niepowodzeniem. Książęta śląscy złożyli hołd lenny królowi czeskiemu.

W 1329 r. Jan Luksemburczyk wyprawił się wraz z Krzyżakami na Litwę. Sprzymierzony z Litwą Łokietek wkroczył na ziemie zakonu krzyżackiego. Odwet Krzyżaków i Czechów był natychmiastowy. Zdobyli ziemię dobrzyńską i wkraczając na Mazowsze zmusili księcia płockiego do złożenia hołdu lennego królowi czeskiemu.

W kolejnej wyprawie Krzyżacy zaatakowali i złupili katedrę Włocławską. Łokietek udał się na Wielkopolskę, żeby pertraktować w Brandenburczykami, by uderzyć na Krzyżaków. Krzyżacy zdobyli Wyszogród, Kujawy, Nakło i Bydgoszcz.

W 1330 r. wyruszyła wyprawa odwetowa z Węgrami i Litwinami. W tym czasie doszło do nieporozumień między władcą Litwy a Łokietkiem.

Łokietek uderzył na Ziemię Chełmińską. W październiku zawarto rozejm do maja 1331 r.

Wyprawa odwetowa pod wodzą Dietricha von Altenburga uderzyła na Kujawy. Wojsko krzyżackie przeszło przez Wisłę i skierowało się na Kujawy. Zdobyto Bydgoszcz, nie zdobyto Inowrocławia. Wkroczyli do Wielkopolski i zajęli Pyzdry nad Wartą. Tam doszło do potyczki między Władysławem Łokietkiem i Krzyżakami. Łokietek został pokonany. 31 lipca skapitulowało Gniezno. Krzyżacy podjęli marsz na Poznań. Nie zdobyli go jednak. Kolejna wyprawa Krzyżaków miała miejsce we wrześniu 1331 r. Po przejściu Wisły Krzyżacy zajęli Sieradz i udali się pod Kalisz, gdzie miał dołączyć do wojsk krzyżackich Jan Luksemburczyk. Luksemburczyk jednak nie dotrzymał słowa i Kalisza nie zdobyto. Krzyżacy rozpoczęli odwrót. Wojska Łokietka liczyły 5 tys., zaś wojska krzyżackie – 7 tys. ludzi. Krzyżacy zostali zaatakowani pod Koninem, ale żadnego rozstrzygnięcia nie było. Łokietek uciekał z pola walki. Wycofujący się Krzyżacy chcieli przyłączyć Kujawy do swego państwa i skierowali się na Brześć Kujawski. Pod Płowcami Krzyżacy zostali zaatakowani przez Polaków, wzięto do niewoli Dietricha von Altenburga, zdobyto tabory. Ci z Krzyżaków, którzy zdołali uciec zaalarmowali pozostałe wojska krzyżackie i po drugiej bitwie odbito marszałka Altenburga. Część wojsk uciekła , z powodu zmierzchu wojska rozeszły się.

Bitwa uważana jest za sukces Władysława Łokietka. Krzyżacy musieli zrezygnować ze zdobycia Kujaw. Wśród uciekinierów spod Płowiec był syn królewski Kazimierz zwany Wielkim. Rozpoczęto rokowania z Zakonem Krzyżackim. Przerwał je w 1332 r. atak Krzyżaków na Kujawy. Po dwóch tygodniach oblężenia padł Brześć (w Wielki Piątek). Później skapitulował Inowrocław i kolejne miasta Kujaw. Wyprawa odwetowa nie przyniosła skutku. W grudniu 1332 r. podpisano rozejm, a w 2 marca 1333 r. Władysław Łokietek zmarł.

AKTUALIZACJA I NOWE TEMATY:

www.historia.top.pl

6