Historia od... do... www.historia.top.pl

Jesień Średniowiecznej Europy

POLITYKA ZAGRANICZNA KAZIMIERZA WIELKIEGO

Następcą Władysława Łokietka został jego syn – Kazimierz. Nie cieszył się on dobrą opinią w kraju. Miał 23 lata. Od ojca otrzymał namiestnictwo nad Kujawami i Wielkopolską. Gdy Kazimierz został namiestnikiem Wielkopolski, Wincenty z Szamotuł, były namiestnik sprowadził Krzyżaków. 25 kwietnia 1333 r. w Krakowie Kazimierz koronował się na króla Polski. Kazimierz rozpoczął od regulacji stosunków z Krzyżakami. Do 1335 r. wydłużył rozejm z Krzyżakami. W tym roku miał być sąd na którym byli dwaj władcy: Jan Luksemburczyk i Karol Robert. Sąd odbył się w Wyszehradzie w listopadzie 1335 r. Wydano wyrok, na mocy którego Krzyżacy mieli oddać: Kujawy i Ziemię Dobrzyńską, a Pomorze Gdańskie i Ziemia Chełmińska miała pozostać w rękach Krzyżaków jako lenno Polski. W 1335 r. sprawa sądu była sprawa drugorzędną. Pierwszą sprawą były pretensje króla czeskiego do korony polskiej. Jan Luksemburczyk zgłaszał pretensje do polskiej korony i Kazimierz musiał zapłacić 20 tys. kop groszy praskich. Król czeski zażyczył sobie Śląska i zhołdowanej ziemi płockiej. Nie zgodził się na to i na Pomorze Kazimierz. Sprawę skierował do sądu papieskiego. W 1339 r. do Polski przybyli legaci papiescy. Krzyżacy podważali legalność sądu i nie stanęli przed trybunałem. Kazimierz, by zapewnić sobie neutralność Luksemburczyka wydał dokument oddający Śląsk Czechom. Po siedmiu miesiącach legaci papiescy ogłosili, że Krzyżacy mają zwrócić Kujawy, Pomorze Gdańskie, Ziemię Chełmińską, Ziemię Dobrzyńską, zapłacić odszkodowanie za Pomorze w wysokości 200 tys. grzywien srebra oraz zwrócić koszty procesu w kwocie 150 tys. Krzyżacy się na to nie zgodzili. Kazimierz nie był w stanie tego wyegzekwować, gdyż zajmował się wschodem. Trzeba było podjąć wysiłki dyplomatyczne. Doprowadziły one do zawarcia pokoju „wieczystego” z Zakonem. Został on zawarty w 1343 r. Na jego mocy Polska otrzymała Kujawy, Ziemię Dobrzyńską, a Pomorze Gdańskie stawało się własnością zakonu za 100 tys. florenów odszkodowania. W tym samym roku Kazimierz Wielki podpisał sojusz z książętami Pomorza Zachodniego. Na mocy tego dokumentu, w razie wojny Polski w Krzyżakami, książęta pomorscy mieli zablokować przemarsz wojsk z zachodniej Europy przez swoje terytorium. Sprawy załatwiano szybko, gdyż Kazimierz Wielki zajęty był sprawą Rusi. Książę mazowiecki Bolesław (rządził na Rusi) został otruty i nie wyznaczył następcy. Kazimierz Wielki zajął Lwów, złupił miasto, gród spalił. Po wyprawie na Ruś, Ruś Halicką przyłączono do Polski, a Ruś Włodzimierska zajęta została przez Litwinów. Sprawa Rusi odżyła w 1349 r. Wówczas Kazimierz podjął kolejną wyprawę przeciw Rusi i przyłączył Ruś Włodzimierską. Gdy dowiedział się o tym król węgierski zgłosił pretensje do podziału Rusi (Bolesława osadzono na tronie przy pomocy węgierskiej). Pomiędzy Kazimierzem Wielkim z Karolem Robertem podpisano układ:

1. Jeżeli Kazimierz będzie miał męskiego potomka to obie Rusie zostaną przy Polsce, ale Polska wypłaci odszkodowanie 100 tys. florenów.

2. Jeżeli Kazimierz nie będzie miał męskiego potomka Ruś pozostanie przy Polsce, ale tron Polski obejmą węgierski Andewagenowie.

Trzecim pretendentem do Rusi była Litwa. W 1350 r. Litwini zaatakowali Polskę. Siły wegiersko-polskie podjęły wyprawę odwetową. W 1352 r. zawarto na dwa lata rozejm z Litwinami. Na mocy tego układu Ruś Halicka została przy Polsce, Ruś Włodzimierską otrzymała Litwa.

W 1353 r. Litwini złamali rozejm , atakując Lwów. Wówczas Kazimierz Wielki rozpoczął wyprawę przeciwko Litwinom. Miał zgodę na krucjatę i mógł liczyć na poparcie z zachodu. Wyprawa ruszyła w 1355 r. Zakończyła się sukcesem. Ruś przyłączono do Polski, a na granicy zapanował spokój. Trzeba było stworzyć na Rusi organizację kościelną. Powołano metropolie w Haliczu, biskupstwo we Lwowie, Włodzimierzu i Chełmie. Utworzono autonomiczne biskupstwo dla Ormian we Lwowie. Kolejnym ważnym kierunkiem działania był Śląsk, który dla zapewnienia neutralności został oddany Czechom. Gdy Kazimierz Wielki obejmował władzę, zwierzchnictwa Czechów na Śląsku nie uznawało księstwo Świdnickie, Jaworskie, Ziębickie. W 1339 r. Kazimierz zrzekł się całego Śląska. Po zawarciu pokoju kaliskiego z Krzyżakami Kazimierz Wielki podjął walkę o Śląsk. Walkę podjął Kazimierz z książętami głogowskimi, którzy przywłaszczyli sobie część Wielkopolski ze Wschową. Kazimierz doprowadził do odzyskania tych terenów i przyłączył je do Wielkopolski.

To spowodowało konflikt z Czechami. Przyczyn wojny polsko-czeskiej nie należy upatrywać tylko w przyłączeniu tego terenu do Wielkopolski, bo przyczyn było więcej.

1 stycznia 1345 r. Polska zawarła układ z Bawarią skierowany przeciwko Czechom. W marcu 1345 r. Karol Luksemburski – następca tronu czeskiego, który wracał z wyprawy Krzyżaków przeciw Żmudzi, został w Polsce uwięziony pod pretekstem nie spłacenia jakieś wcześniejszej pożyczki. W kwietniu doszło do konfliktu. Niewidomy już wtedy Jan Luksemburczyk dokonał najazdu na księstwo Świdnickie, paląc okolice grodu. Kazimierz podjął wyprawę odwetową przy wsparciu węgierskim i litewskim najechał na te księstwa śląskie, które uznawały zwierzchnictwo czeskie. Ta wyprawa zaowocowała zdobyciem Pszczyny, Rybnika. W odpowiedzi znowu Jan Luksemburczyk zebrał więcej wojska i ruszył na Kraków. Wojska Kazimierza wycofały się w kierunku Krakowa. Kraków był oblegany przez osiem dni, ale nie został zdobyty. Zawarto rozejm na dwa miesiące, a później dzięki legatom papieskim udało się załagodzić konflikt.

Upłynęły trzy lata i Kazimierz zaatakował księstwo wrocławskie. W odpowiedzi na to, król czeski Karol IV Luksemburczyk wydał dokument, który mówił o całkowitym wcieleniu Śląska do Czech. 22 listopada 1348 r. zawarty został pokój na mocy którego Śląsk pozostawał przy Czechach.

Kolejnym ważnym zagadnieniem w polityce zagranicznej Kazimierza była sprawa Mazowsza. Kiedy w czasie wyprawy na Ruś zginął książę płocki (księstwo płockie było lennem króla czeskiego) Kazimierz postanowił wcielić ziemię płocką do Polski. Czesi zgłosili pretensje do tej decyzji i dopiero w 1356 r. sprawę uregulowano. Uregulowano to w ten sposób, że król czeski Karol IV zrzekł się pretensji do Płocka, natomiast Kazimierz zrezygnował z wszelkich pretensji do księstwa Świdnickiego.

We wrześniu 1364 r. Kraków stał się miejscem zjazdu monarchów. Pierwszoplanowym zagadnieniem dla którego spotkali się monarchowie była sprawa Litwy. Chodziło o organizację krucjaty przeciwko Litwinom, na którą Kazimierz uzyskał zgodę papieską. Drugim ważnym problemem jaki na zjeździe rozwiązano była sprawa konfliktu pomiędzy Andegawenami rządzącymi na Węgrzech, potem we Włoszech a Wittelsbachami. Do Krakowa przybyły takie osoby jak cesarz niemiecki, król czeski Karol IV, król Węgier Ludwik Andegaweński, monarcha Cypru Piotr I (przybył w związku z krucjatą), a także wiele książąt śląskich i margrabia Brandenburgii Otto Wittelsbach. Spotkanie w Krakowie zostało upamiętnione słynną ucztą u Wierzynka, który był w tym czasie rajcą krakowskim. Goście mieli otrzymać od gospodarza uczty bogate prezenty. Jako jedyny ucztę opisał Jan Długosz. Nie wiadomo, czy uczta w ogóle odbyła się.

POLITYKA WEWNĘTRZNA KAZIMIERZA WIELKIEGO

Kazimierz Wielki wszedł do historii jako człowiek, który zmienił oblicze kraju. Nastąpił wzrost gospodarczy państwa. Zmiana jaka nastąpiła jest nie tylko zasługą Kazimierza. W kraju nastąpiły też przemiany społeczne.

Na szeroką skalę rozwinęła się lokacja miast. Lokacja to zakładanie, lokowanie miasta lub wsi na jakimś prawie – niemieckim lub polskim. Wiązało się to z nadaniem ziemi. Z czasów panowania Kazimierza zachowało się ponad 1000 dokumentów lokacyjnych, lokacji było znacznie więcej tak miast jak i wsi. Czasami lokacja była tzw. lokacja od podstaw, wtedy zakładano miasto lub wieś zupełnie na dziewiczym terenie. Czasami było tak, że już istniała jakaś osada np. na prawie polskim i dokonywano lokacji na prawie niemieckim. Nadawano nowe prawa, przywileje. Dużą uwagę przywiązywał Kazimierz do górnictwa solnego. Pierwsze kopalnie powstały ok. XIII w. odkryto wówczas złoża soli w Bochni. Dopiero działalność Kazimierz sprawiła, że górnictwo solne stało się „przemysłem narodowym”.

W 1368 r. Kazimierz Wielki wydał tzw. ordynację górniczą , która regulowała wszelkie sprawy związane z organizacja pracy w kopalniach soli w Bochni i Wieliczce. Zawierała ona także warunki eksportu soli.

Duże znaczenie dla Polski miały także posunięcia prawnicze Kazimierz Wielkiego. Największe znaczenie zyskały tzw. Statuty Kazimierzowskie. W Polsce powstaje pierwszy kodeks prawa pisanego, wcześniej było prawo zwyczajowe.

Pierwszym statutem był Statut Wielkopolski. Liczył 34 artykuły. Następnie zmodyfikowano Statut Wielkopolski, został przyjęty Statut Małopolski. Statut Małopolski liczył 25 artykułów. W 1356 r. Kazimierz Wielki powołał do życia Sąd Najwyższy Prawa Niemieckiego. Siedzibę miał na zamku królewskim na Wawelu, był dwuinstacyjny.

W 1364 r. Kazimierz Wielki założył Akademię Krakowską. Papieżem był Urban V. Podjęte zostały starania o założenie wyższej uczelni. 6.04.1363 r. prośbą Kazimierz Wielkiego została rozpatrzona pozytywnie, papież wyraził zgodę na utworzenie w Krakowie tzw. studium generalnego. 12.05.1364 r. Kazimierz wydał przywilej fundacyjny. Bulla papieska dotarła do Krakowa 1.09.1364 r. Kazimierz ufundował uniwersytet po uzyskaniu ustnej zgody papieskiej, nie czekając na bullę. Uniwersytet składał się z pięciu katedr prawa rzymskiego, trzech katedr prawa kanonicznego, dwóch katedr medycyny, katedry nauk wyzwolonych. Nie było na Akademii wydziału teologicznego. Dlaczego tego wydziału nie było – są dwie hipotezy :

• papież nie wyraził zgody na taką katedrę, gdyż podobny wydział istniał na uniwersytecie w Pradze,

• w liście do papieża Kazimierz Wielki nie prosił o wydział teologiczny – ta hipoteza wydaje się bardziej prawdopodobna.

Uczelnia krakowska była wzorowana na uniwersytecie w Bolonii i Padwie. Profesorowie mieli zagwarantowane wynagrodzenie z dochodów krakowskich żup solnych, a profesor katedry sztuk wyzwolonych był utrzymywany przez Kościół Mariacki. Stopnie naukowe nadawał biskup krakowski. Śmierć Kazimierz Wielkiego w 1370 r. doprowadziła do upadku znaczenia Akademii. Akademia odrodzi się dopiero za czasów królowej Jadwigi.

UNIA POLSKO-WĘGIERSKA

5 listopada 1370 r. zmarł nie zostawiając męskiego potomka Kazimierz Wielki. Próbował usynowić księcia słupskiego Kaźka. Jednak zbyt długo zwlekał i nie zdążył tego uczynić przed śmiercią. Tron Polski należał się więc Andegawenom.

Na Węgrzech władał Ludwik Węgierski, zwany na Węgrzech - Wielkim. Był synem Karola Roberta i Elżbiety Łokietkówny. W swojej tytulaturze Ludwik wymieniał: Polskę, Węgry, Dalmację, Kroacji, Serbię, Galicję, Lodomerię, Komanię, Bułgarię. Dynastia Andegawenów należała wówczas do najpotężniejszych w Europie.

Ludwik Węgierski przybył do Krakowa już 7 listopada 1370 r. Spotkał go tu afront. W godzinach przedpołudniowych został pochowany Kazimierz Wielki. Był to znak, że Ludwik nie jest mile widziany w Krakowie, że nie może liczyć na poparcie społeczeństwa.

Drugim afrontem w stosunku do Ludwika było to, że arcybiskup gnieźnieński zażądał koronacji Ludwika w Gnieźnie, a nie na Wawelu. Chciano podkreślić różnicę pomiędzy obcym monarchą a Piastem.

Ludwik odmówił udania się do Gniezna na koronację, ale obiecał rycerstwu i możnowładztwu wielkopolskiemu, że stawi się w Gnieźnie w katedrze w stroju koronacyjnym.

Koronacja odbyła się 17 listopada 1370 r. na Wawelu.

Król złamał przyrzeczenie dane Wielkopolanom. Ten gest był znakiem dla możnowładców i rycerstwa Wielkopolskiego, że pierwsze miejsce w polityce Ludwika będzie miał Kraków. W Polsce Ludwik długo nie zabawił. W grudniu już wyjechał na Węgry. Rządy w jego imieniu sprawować miała matka Elżbieta. Elżbieta była córką Łokietka, ale interes Polski obchodził ją bardzo niewiele. Jedynym jej celem było zapewnienie sukcesji Andegawenom na tronie polskim. Było to ważne, bo jej jedyny syn Ludwik nie miał męskiego potomka. Jedynym dzieckiem Ludwika była córka Katarzyna. Możnowładcy małopolscy przychylili się do planów Elżbiety. Problem polegał na tym, że polskie prawo nie dopuszczało do dziedziczenia tronu przez kobietę. Trzeba było pozyskać szlachtę i rycerstwo, aby zdobyć poparcie dla tych planów. Najlepszym sposobem było rozdawanie dostojeństw, nadań.

17 września 1374 r. zawarty został układ , zwany przywilejem koszyckim. Jest to pierwszy przywilej wydany dla całej szlachty polskiej, pierwszy przywilej stanowy. Co zyskała szlachta:

• zmniejszony został podatek jaki szlachta musiała płacić na rzecz państwa, do tej pory każdy szlachcic płacić podatek w wysokości 12 groszy z łanu, przywilej ustanawiał ten podatek w wysokości 2 groszy z łanu,

• szlachta, rycerstwo zagwarantowało sobie prawo, że podatek może być podwyższony tylko i wyłącznie za jej zgodą,

• urzędy ziemskie mogli piastować tylko pochodzący z danej ziemi przedstawiciele szlachty,

• obsada twierdz nie mogła być powierzana obcokrajowcom,

• król nie może tworzyć książęcych ziem lennych,

• król zobowiązywał się do wyrównania kosztów poniesionych w czasie wojny przez szlachcica.

Przywilej dotyczył całej szlachty. To wskazuje na wyodrębnienie się szlachty jako stanu. Rycerstwo ma już świadomość, że jej odrębnym stanem.

Ten przywilej jest ważny z tego powodu, że zaczyna okres kształtowania się demokracji szlacheckiej w Polsce. W zamian za to szlachta zgodziła się, by na tronie polskim zasiadła jedna z córek Ludwika. Ludwik Węgierski miał już trzy córki: Katarzynę, Marię i Jadwigę. Na tronie polskim zasiąść miała ta, którą król, jego matka lub jego żona wybrali. Od początku wskazywano na Katarzynę jako najstarszą.

Panowanie Ludwika Węgierskiego, poza problemem sukcesji, obejmowało jeszcze inne sprawy. Problemy Polski nie stanowiły centrum zainteresowania Ludwika Węgierskiego. Obiecał kontynuować proces integracji państwa, ale już w 1382 r. potwierdził w imieniu własnym, swojej małżonki i dzieci zrzeczenie się Śląska.

Na Rusi mianował zarządcą Władysława Opolczyka, który nad sprawy państwa przedkładał swoje osobiste interesy. Skutkiem jego zarządzania na Rusi było to, że osłabione zostały więzi między Polska a Rusią.

Ludwik Węgierski był władcą nietolerancyjnym. Pochodził z rodziny nietolerancyjnej, Andegawenom należy przypisać wyrzucenie Żydów z Węgier, nawracanie Izraelitów przy pomocy wojska, chrzty pod przymusem. Ludwik nie uznawał za chrześcijan prawosławnych, rozpoczął na Rusi proces zwalczania prawosławnych. Ludwik Węgierski odrzucił sojusz z Litwą.

Mazowsze, które w okresie rozbicia dzielnicowego dzieliło się na różne księstwa teraz zostało scalone i jako całość oderwało się od Polski.

Po zawarciu przywileju w Koszycach królowa Kikuta opuściła Polskę, wróciła w roku następnym, ale stała się świadkiem zatargu i napaści wobec Węgrów. Dano jej wyraźnie do zrozumienia, że dwór węgierski nie jest mile widziany w Polsce.

Sprawy sojuszu polsko-węgierskiego zaczęły się powoli załamywać. W 1378 r. zmarła na Węgrzech królewna Katarzyna - kandydatka do tronu Polski. Dyplomacja musiała na nowo rozpocząć swoje działania. W 1379 r. w Koszycach doszło do kolejnego spotkania. Ludwik Węgierski próbował przekonać polskich panów do drugiej swojej córki – Marii. Ale Maria była już zaręczona Zygmuntowi Luksemburczykowi. Dlatego przeciwko tej kandydaturze powstał opór. Zbuntowało się przede wszystkim możnowładztwo wielkopolskie. Król co prawda wymusił uznanie Marii jako kandydatki do tronu, ale opozycja w Polsce znalazła kontrkandydata. Był nim Piast z linii mazowieckiej – Ziemowit IV. Sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, gdy w 1380 r. zmarła Elżbieta Łokietkówna. Koniecznym stało się wówczas wyznaczenie regenta, który mógłby sprawować władzę w Krakowie. Ludwik Węgierski znalazł kandydata. Był nim biskup krakowski – Zawisza. Był regentem bardzo krótko. Spodobała mu się bowiem młoda młynarzówna ze wsi Dobra Woda. Kiedy chciał zdobyć młynarzównę, która spała na stogu siana, spadł z drabiny i niedługo po tym zmarł.

Ludwik Węgierski wezwał wówczas starostów na Węgry i wymusił złożenie przysięgi wierności dla Zygmunta Luksemburczyka. Podzielił także swoje państwo. Węgry i południowa część państwa przypadła Jadwidze. Przyszłym mężem Jadwigi miał być Wilhelm Habsburg. Natomiast Polska miała przypaść Marii i Zygmuntowi Luksemburczykowi. Zygmunt Luksemburczyk był wówczas margrabią Brandenburgii.

Po uregulowaniu spraw spadkowych Ludwik Węgierski zmarł we wrześniu 1382 r. Śmierć Ludwika stworzyła bardzo dogodną sytuację dla przeciwników Zygmunta Luksemburczyka. Szlachta polska zwołała zjazd do Radomska. Ten zjazd podjął decyzję o podtrzymaniu zobowiązań złożonych Ludwikowi Węgierskiemu o sukcesji dla jednej z jego córek. Podobnie zachował się zjazd szlachty małopolskiej w Wiślicy. Anulowano przysięgę wierności złożoną Zygmuntowi Luksemburczykowi jako złożoną pod przymusem i wrócono do przywileju koszyckiego, który zapewniał sukcesję dynastii córkom Ludwika. Królowa węgierska, wdowa po Ludwiku dziękowała Polakom za wierność i sama powiedziała, by nie składali innym pretendentom do tronu żadnych przyrzeczeń. Zygmunt Luksemburczyk opuścił wówczas Polskę. Węgrzy na swoją królową wybrali Marię, a nie Jadwigę, i dlatego Jadwiga mogła objąć tron polski. Przywilej koszycki mówił także o tym, że sam król, jego matka lub jego żona wskażą, która z córek zajmie tron w Krakowie. Szlachta dokonała interpretacji postanowień – „wyznaczyć” tzn. wysłać na stałe do Krakowa. W ten sposób królowa wdowa została postawiona w takiej sytuacji, że nie mogła wysłać do Polski Marii, która objęła tron węgierski , ponieważ nie mogła rządzić z Polski Węgrami. Jadwiga miała wówczas 9 lat, i była już formalnie mężatką. Można było zatem uznać Wilhelma Habsburga albo doprowadzić do unieważnienia małżeństwa i wybrać dla niej innego kandydata. Jadwiga była bardzo silnym atutem dla ewentualnego kandydata na męża, ponieważ Jadwiga była królem Polski.

W Wielkopolsce odżyły jednak niepokoje związane ze sprawą Ziemowita IV. Próby osadzenia go na tronie zakończyły się niepowodzeniem, szlachta ponownie opowiedziała się za dotrzymaniem przysięgi danej Ludwikowi. To, że w Wielkopolsce wybuchły zamieszki spowodowało, że Jadwiga musiała szybciej przybyć do Polski. Jadwiga przybyła do Krakowa pomiędzy majem a październikiem 1384 r. Miała wtedy 11 lat. Koronacja nastąpiła 15 października 1384 r. Jadwiga rozpoczynała samodzielne rządy w Polsce. Była królem Polski, Mąż jej Jagiełło był mężem „króla”, do śmierci Jadwigi – Jagiełło był władcą niższej rangi. Jadwiga prowadziła sama dyplomację, układy międzynarodowe, ona decydowała o polityce zagranicznej państwa, decydowała o skarbcu.

WIELKA SCHIZMA WSCHODNIA

Na przełomie XIII i XIV w. trwał spór pomiędzy królem Francji Filipem IV Pięknym a papieżem Bonifacym VIII. Momentem szczytowym konfliktu było porwanie papieża przez zwolenników króla francuskiego. W wyniku tego porwania papież zmarł. Nowym papieżem pod naciskiem króla Francji wybrano biskupa francuskiego z Bordeaux, który przyjął imię Klemensa V. Od 1309 r. pozostał on we Francji, przenosząc swoją siedzibę papieską z Rzymu do Awinionu, jedną z przyczyn było powstanie antyfeudalne w Rzymie. Pobyt przedłużał się. Następcy Klemensa V wykupili miasto z rąk hrabiego Prowansji, wybudowali wspaniałe pałace i uczynili z Awinionu stałą siedzibę państwa. Władza papieska znalazła się pod stałą kontrolą królów Francji. Dwór papieski nabrał manier i stylu dworu francuskiego. Papieże zajęli się ściąganiem podatków na rozbudowę Awinionu. Spada powaga urzędu papieskiego.

Kolejnymi papieżami rezydującymi w Awinionie byli: Jan XXII, Benedykt XII, Klemens VI, Innocenty VI, Urban V. Wszyscy oni byli Francuzami. W 1370 r. papieżem zostaje wybrany Grzegorz XI, który w 1377 r. wraca do Rzymu. Okres od 1309 do 1377 r. nazywamy okresem niewoli awiniońskiej papieży.

Rok 1378 to początek wielkiej schizmy w kościele zachodnim. Stronnictwo kardynałów francuskich istniało nadal. W 1378 r. papieżem w Rzymie został wybrany Urban VI. Po kilkumiesięcznym uznawaniu go za papieża, kardynałowie francuscy oświadczyli, że są z niego niezadowoleni i obwołali papieżem krewnego francuskiej rodziny królewskiej – Klemensa VII. Udał się on do Awinionu i znalazł się pod wpływem Francji.

Tak więc świat miał znowu dwóch papieży, śmierć ich nie rozwiązywała problemu, bo po nich występowali także dwaj nowi papieże. Chrześcijaństwo podzieliło się na zwolenników papieży rzymskich i zwolenników papieży awiniońskich. Kryzys narastał. Chcąc mu zapobiec kardynałowie obu ugrupowań porozumieli się i zwołali w 1409 r. sobór powszechny do Pizy. Chcąc zjednoczyć Kościół sobór pozbawił urzędu obu pełniących swe funkcje papieży i wybrał nowego Aleksandra V. Ponieważ żaden z jego poprzedników nie zrezygnował, obecnie zamiast dwóch, było trzech papieży.

Następuje podział na koncyliarystów i papalistów. Koncyliaryści uważali, że sobór jest ważniejszy od papieża, papaliści zaś, że ważniejszy jest papież.

Koniecznym stało się zwołanie soboru powszechnego. Królowi Zygmuntowi Luksemburczykowi udało się nakłonić następcę Aleksandra V – Jana XXIII, by zwołał sobór powszechny. Sobór odbył się w Konstancji w latach 1414 –1418. W soborze tym brali udział Polacy: arcybiskup Mikołaj Trąba, Paweł Włodkowic, z Pragi obecny był Jan Hus. Sobór miał służyć przede wszystkim zjednoczeniu Kościoła, czyli zakończeniu schizmy. Zdetronizowano Benedykta XIII z Awinionu, Jana XXIII, zaś Grzegorz XII z Rzymu ustąpił dobrowolnie. Nowym papieżem został wybrany Marcin V. Sobór w Konstancji ogłosił zwierzchnictwo soboru nad papieżem (koncyliaryzm). Nie przeprowadzono jednakże reformy kościoła.

Kolejne sobory zwołane do Bazylei w 1431 r. i do Florencji w 1439 r. nie przyniosły unormowania sytuacji w Kościele. Władza papieży uległa wzmocnieniu, choć nadal ruch koncyliarystyczny był silny, doszło do prawnego , ale nie rzeczywistego zjednoczenia z Kościołem wschodnim, nie usunięto nadużyć w Kościele.

Sobór do Bazylei zwołał papież Marcin V. Otworzył go w lipcu, a już w grudniu chciał go zamknąć. Sobór nie posłuchał go, trwał nadal. Wówczas papież przenosi sobór do Florencji. Tak więc były dwa konkurencyjne sobory. W miarę upływu czasu coraz więcej uczestników soboru przenosi się do Florencji, tym samym stają się papalistami.

W 1439 r. w Bazylei zostaje jeden kardynał (był księciem Sabaudii) i uczeni. Kardynał został papieżem i przyjął imię Feliks V. Nikt go jednak nie poparł.

W 1450 r. papieżem zostaje Mikołaj V, zyskuje on od soboru dekret, mówiący, że papież jest ważniejszy od soboru. Mikołaj V był pierwszym papieżem renesansu. Zajmował się sztuką, polityką, wojną, ale nie sprawami Kościoła. Papieża postrzegano jako władcę państwa kościelnego. Nie dokonano reformy Kościoła, zrobiono to dopiero podczas reformacji, dokonano tego za późno.

WOJNA STULETNIA

Wojna była toczona między Anglią a Francją w latach 1337 – 1453.

Przyczyny wojny:

• dążenie Francji do opanowania leżących na jej terenie resztek dziedzicznych posiadłości angielskiej dynastii Plantagenetów (Gujenny z Bordeaux),

• zagarnięcie bogatej Flandrii przez Francuzów w 1328 r. Wywołało to niezadowolenie mieszczan flandryjskich, którzy do produkcji swego sukna używali angielskiej wełny. Ten antyfrancuski ruch w miastach flandryjskich popierali Anglicy,

• spór o tron francuski. Po wygaśnięciu głównej linii Kapetyngów najbliższym krewnym, a zarazem pretendentem do korony francuskiej był król angielski Edward III, wnuk po kądzieli króla Francji Filipa IV Pięknego. Jego pretensje do tronu nie zostały uznane, zgodnie z zasadą francuskiego prawa niemożliwe było dziedziczenie tronu przez potomka w linii żeńskiej, na tronie Francji zasiadł więc przedstawiciel bocznej linii Kapetyngów - Filip VI Walezjusz.

Do otwartego konfliktu doprowadziło poparcie udzielone Szkocji przez Francję i pomoc udzielona Flandrii przez Anglię.

W pierwszym okresie wojny zapoczątkowanej klęską floty francuskiej w 1340 r. pod Sluis, mniej liczna, ale lepiej zorganizowana posiadająca doborowych łuczników armia angielska odniosła wiele zwycięstw. W 1346 r. w bitwie pod Crecy wojsko angielskie pokonało rycerstwo francuskie. W latach 1348-1350 była największa w Europie zaraza (dżuma lub ospa). Wskutek tej zarazy na zachodzie Europy wymarła 1/3 ludności. Zarazę rozprzestrzeniali łupiący kraj żołnierze francuscy, którym król nie płacił żołdu.

Po okresie tej zarazy Francja poniosła następną klęskę w 1356 r. w bitwie pod Poitiers. W bitwie tej król Jan II Dobry dostał się do niewoli angielskiej.

Władzę we Francji objął delfin (następca tronu) Karol, późniejszy król Karol V Mądry. Chaos we Francji doprowadził do wybuchu zamieszek. Stany Generalne wystąpiły przeciwko niekontrolowanej władzy króla. Delfin Karol wydaje w 1357 r. Grande Ordonance, zgodnie z którym o najważniejszych sprawach państwa decydują Stany Generalne.

W 1358 r. na południu Francji wybucha bunt chłopstwa, nazywany powstaniem żakerii (inaczej byli nazywani Kubusiami od imienia swego przywódcy Jakuba Bonhomme).

W tłumieniu powstania biorą udział feudałowie francuscy i angielscy, w tym okresie wojna zostaje czasowo przerwana. W tym stanie rzeczy Karol zawarł w 1360 r. w Bretigny pokój na mocy którego Anglia otrzymała m.in. Akwitanię i port Calais, a Karol zobowiązał się do złożenia wielkiego okupu za wykupienie z niewoli króla Francji Jana Dobrego. Po śmierci króla Jana Dobrego królem zostaje delfin Karol jako Karol V Mądry. Francja prowadzi wojnę z królem Nawarry. Karol V Mądry wzmocnił władzę królewską, rozbił bandy żołnierskie plądrujące Francję. W 1365 r. doszło ponownie do wojny. W 1372 r. w bitwie pod La Rochelle Francuzi odnieśli zwycięstwo. W 1375 r. zawarto rozejm. Tym razem Anglia utraciła większość nabytków.

W 1381 r. wybucha w Anglii powstanie chłopskie. Przyczyna jego było zwiększenie powinności chłopskich , zwłaszcza nałożenie podatku pogłównego na pokrycie wydatków związanych z wojną z Francją. Powstanie ogarnęło regiony płd-wsch. Anglii. Powstańcy zajęli wiele miast, wśród nich Londyn i przedłożyli królowi swe żądania. Po złożeniu przez króla obietnicy zniesienia poddaństwa część chłopów opuściła szeregi powstania. Powstanie zostało krwawo stłumione, a jego przywódca Wat Tyler zamordowany.

Okres panowania we Francji Karola VI Szalonego to okres walk wewnętrznych. Nad Francją zawisła groźba rozbicia politycznego. Walki toczyły między sobą opiekunowie (stryjowie) umysłowo chorego króla. Walki toczyli Armagnacy – zwolennicy Karola księcia orleańskiego i Burgundczycy. Przewagę zyskali Armagnacy, wprowadzając krwawe rządy, Burgundczycy przeszli na stronę Anglików.

Działania wojenne zostały podjęte ponownie w 1413 r. przez króla angielskiego Henryka V. W 1415 r. w bitwie pod Azincourt wojska angielskie ze znakomitymi łucznikami rozgromiły o wiele liczniejsze wojsko francuskie. Henryk V zajął Normandię i zmusił chorego umysłowo króla Francji Karola VI Szalonego do zawarcia traktatu w Troyes w 1420 r. Po zawarciu małżeństwa z córką Karola król angielski Henryk V został uznany za następcę króla Francji.

Francuzi nie pogodzili się z tym. Wraz z wydziedziczonym delfinem Karolem wycofali się na południe od Loary.

Po śmierci Henryka VI Karola Szalonego w północnej Francji rozpoczął panowanie małoletni król angielski Henryk VI, ale równocześnie tytuł królewski przyjął delfin jako Karol VII. W czasie toczących się działań zbrojnych Anglicy osiągnęli wiele sukcesów, m.in. w bitwie pod Verneuil w 1424 r., wypierając wojska Karola VII oblegali Orlean.

O dalszym przebiegu wojny zadecydowała postawa społeczeństwa francuskiego, zrażonego do Anglików, nastawionego coraz bardzie patriotycznie. Młoda dziewczyna z Lotaryngii, Joanna d’Arc w 1429 r. stanęła przed Karolem VII oświadczając, że otrzymała od Boga misję wypędzenia Anglików i doprowadzenia do koronacji w Reims prawowitego władcy Francji. Potrafiła przekonać i króla i wojsko, w wyniku czego doszło do uwolnienia oblężonego Orleanu i zdobycia Reims. W Reims Karol VII koronował się uroczyście na króla Francji. Nastąpił pomyślny dla Francuzów okres wojny. Wprawdzie Joanna d’Arc dostaje się do niewoli angielskiej, zostaje oskarżona o czary, i w 1431 r. zostaje spalona na stosie, ale szala zwycięstwa przechyliła się zdecydowanie na korzyść Karola VII, wspieranego przez znaczną większość społeczeństwa francuskiego.

Karol VII uznał w 1435 r. w Arras suwerenność księcia burgundzkiego Filipa Dobrego. Te ustępstwa na rzecz Burgundii, która dotychczas popierała Anglię, doprowadziły do osłabienia Anglii i utraty przez nią Paryża.

W 1444 r. zawarto zawieszenie broni. Po pięciu latach Karol VII, zreorganizowawszy armię, podjął na nowo walkę. O losach wojny przesądziły zwycięstwa Francuzów pod Formigny w 1450 r. i pod Castillon w 1453 r. oraz zdobycie Normandii i Gujenny. Wojna zakończyła się bez traktatu pokojowego.

W Anglii wybuchają walki wewnętrzne. W rękach Anglików pozostają tylko Wyspy Normandzkie i przez okres jeszcze stu lat port Calais. Oba kraje zostały wyniszczone, ich rycerstwo zrujnowane. Francja, mając oparcie w niższej szlachcie i kadrze urzędniczej, rozpoczęła etap przebudowy wewnętrznej, ograniczając znaczenie Stanów Generalnych, budując początki monarchii absolutnej.

W Anglii wybuchła wojna Dwóch Róż, walka o tron angielski prowadzona w latach 1455-1485 przez dwie boczne linie dynastii Plantagenetów – Lancasterów (w herbie czerwona róża) i Yorków (w herbie biała róża).

WIELKA WOJNA Z KRZYŻAKAMI

Unia polsko-litewska miała być początkowo unią w której Litwa miała być wcielona do Korony. Nie było to możliwe. Ostatecznie unia polsko-litewska stała się unią personalną tzn. są dwa osobne państwa, mające jednego wspólnego władcę. Korzyści płynące z unii dla Litwy były wielkie, między innymi kultura polska była przyjmowana przez Litwę.

Były więc dwa organizmy państwowe, nierówne, bo Litwa wprawdzie była obszarowo ogromna, ale wewnętrznie była słaba, siła zbrojna była duża słabsza. Polska była dużo silniejsza gospodarczo, atrakcyjniejsza pod względem przywilejów dla szlachty, mocniejsza ekonomicznie, silniejsza militarnie, atrakcyjniejsza kulturalnie.

Jednakże władza Jagiełły w Koronie i na Litwie różniła się. Od czasów Kazimierza Wielkiego władza królewska w Polsce nie była już ściśle związana z własnością państwa. Piastowie byli właścicielami państwa. Jagiellonowie byli tylko zarządcami. Jagiellonowie byli wybierani. Jagiełło został wybrany jako mąż Jadwigi. Jagiełło po śmierci Jadwigi został zatwierdzony na tronie przez Radę Królewską. Od tego momentu Rada Królewska w Polsce i Rada Wielkoksiążęca na Litwie wybierały króla i wielkiego księcia litewskiego. Jeśli nie była to ta sama osoba unia wtedy była zrywana. Natomiast Jagiellonowie na Litwie byli właścicielami Litwy.

Państwo krzyżackie obejmowało tereny nad Bałtykiem: ziemie plemion pruskich, ziemię chełmińską, Pomorze Gdańskie , tereny dzisiejszej Łotwy i Estonii. Podstawowym celem Krzyżaków było połączyć te ziemie.

Pierwszym powodem wojny była Żmudź. Witold pierwotnie oddał ją Krzyżakom, potem wspierał powstanie przeciwko Krzyżakom. W 1409 r. wybuchło powstanie popierane przez Witolda. Powstanie było skuteczne i Krzyżacy stracili Żmudź.

Wojna Krzyżaków z Litwą oznaczała również wojnę Krzyżaków z Polską. Obradujący w 1409 r. w Łęczycy wielki zjazd panów polskich poparł działania litewskie na Żmudzi.

Przyczyną pośrednią było zagrożenie krzyżackie tak dla Litwy jak i dla Polski i odcięcie Polski od Pomorza. Nie bez znaczenia była tutaj gospodarka Polski. Ponieważ Gdańsk był w rękach Krzyżaków to wpływy z handlu zbożem, które płynęło Wisłą do Gdańska, stawały się ich. Jagiełło postanowił pokonać Krzyżaków ekonomicznie. Skierował handel przez Santok, Drezdenko do Szczecina.

Inną przyczyną wojny był spór o Santok i Drezdenko. Krzyżacy kupili od Marchii Brandenburskiej Nową Marchię i posiadali ją do 1455 r. W rezultacie odcięli Polskę od tego drugiego traktu handlowego. Poza tym nie chcieli Jagielle oddać Santoka i Drezdenka, które nie było polskie, ale było lennem Polski od czasów Kazimierza Wielkiego.

W 1403 r. papież Bonifacy IX zabranił Krzyżakom wojny z nawróconą Litwą.

Państwo krzyżackie było najlepiej zorganizowane w Europie, miało najlepszy system zbierania podatków, było bogate, współpracowało z Hanzą.

Do wojny doszło w 1409 r. Dlaczego wcześniej nie doszło do wojny?

Do 1399 r. żyła Jadwiga, która robiła wszystko, by do wojny nie doszło. Wielki mistrz Zakonu - Konrad zgadzał się z Jadwigą i nawet po jej śmierci nie śpieszył się do wojny. Dopiero za Urlicha von Jungingena rozpoczyna się wojna.

6 sierpnia 1409 r. Krzyżacy powiadamiają Polaków pisemnie o wypowiedzeniu wojny. Rozpoczyna się ona 16 sierpnia atakiem Krzyżaków na ziemię zakrzańską (Mazowsze), Ziemię Dobrzyńską, zdobywają też Bydgoszcz.

Jagiełło zaskoczony był szybkim atakiem krzyżaków. Wojsko polskie nie było przygotowane na odparcie najazdu krzyżackiego. Jagielle udaje się zorganizować kontratak na tyle, że odbija Bydgoszcz, ale ziemia dobrzyńska pozostaje u Krzyżaków. 8 października zawarto rozejm, miał obowiązywać do rana 24 czerwca 1410 r. Sprawy sporne, przede wszystkim kwestie Żmudzi przekazano do rozstrzygnięcia królowi czeskiemu Wacławowi IV Luksemburskiemu. Ten 15 lutego 1410 r. wydał dla Polski wyrok niekorzystny, przyznał Żmudź zakonowi, potwierdził krzyżakom posiadanie wszystkich ziem nadanych im przez papieży i cesarzy. Polska odzyskała Ziemię Dobrzyńską, ale dopiero po wydania Żmudzi krzyżakom.

Mimo wszystkich swoich zbrodni, Krzyżacy stosowali się do kodeksu rycerskiego, jeśli mieli do czynienia z rycerstwem. W tej wojnie kodeks ten był stosowany. Tak więc rozejm był dotrzymywany.

Obie strony musiały przygotować się do wojny. Należało przygotować armię, zrobić propagandę w Europie, ściągnąć rycerstwo zarówno własne jak i płatne z całej Europy. Kancelaria królewska przygotowywała listy i memoriały kierowane na dwory europejskie, w których wyjaśniano stanowisko Polski i Litwy w konflikcie z zakonem. Ta akcja propagandowa przyniosła przynajmniej częściowy skutek, np. król angielski choć zapewniał zakon o swej życzliwości, nie udzielił mu pomocy militarnej.

Ważne dla obu stron były sojusze polityczne. Dla zakonu najważniejsze było pozyskanie króla czeskiego Wacława IV i jego brata Zygmunta króla Węgier. Ponadto zawarli sojusze z książętami pomorskimi i kilkoma książętami śląskimi.

Polska i Litwa zawarła natomiast sojusz z Wielkim Księciem Moskiewskim. Dwaj książęta mazowieccy Janusz i Siemowit stanęli po stronie Jagiełły. Dużym sukcesem dyplomacji polskiej było pozyskanie przychylności papieża Aleksandra V.

Najważniejsze jednak były militarne przygotowania do wojny. Opracowywano plany strategiczne, budowano mosty, urządzano wielkie polowania celem zgromadzenia żywności. Nastąpiła mobilizacja wojska. Główną siła wojsk królewskich było pospolite ruszenie zebrane z ziem polskich i litewsko-ruskich.

Po stronie polskiej przeważali Polacy, z najsłynniejszymi rycerzami chorągwi królewskiej z Zawiszą Czarnym, były wojska litewskie wśród których były trzy pułki smoleńskie, ruskie i wojska tatarskie. Oprócz tego były wojska zaciężne czeskie i trochę rycerstwa z różnych krajów np. Szwajcarii.

Po stronie krzyżackiej byli też Polacy np. z Pomorza i rycerstwo z innych krajów. Wojska krzyżackie – sami zakonnicy stanowili tylko część wojska.

Jagiełło robił wiele akcji mylących. Zawarł sojusz z Republiką Pskowską i Nowogrodzką, by zagrozić terytorium inflanckiemu. W rezultacie armia inflancka siedziała na miejscu i nie brała udziału w bitwie pod Grunwaldem.

Zorganizował wiele różnych pozorowanych ataków, które sprawiły, że Krzyżacy nie wiedzieli, którym miejscu główna armia Jagiełły uderzy. Liczyli, że pójdzie prosto na Malbork, lewą stroną Wisły. Gdy Krzyżacy zorientowali się, że Jagiełło nie idzie tą drogą to i tak zostawili tam część wojska. Tak więc pod Grunwaldem nie było całości wojska krzyżackiego.

Zwycięstwo pod Grunwaldem było przede wszystkim zwycięstwem taktycznym.

Po zgromadzeniu odpowiednich zapasów armia Jagiełły ruszyła na Malbork od strony ziemi płockiej. Krzyżacy zorientowali się w sytuacji i wypuścili część wojska na przeciwko armii Jagiełły, jednakże Jagiełło nie podjął bitwy tam gdzie mu wyznaczyli. Pierwotnie bitwa miała odbyć się nad rzeką, Krzyżacy stali po jednej stronie rzeki, Jagiełło musiałby przekraczać rzekę. Jagiełło obszedł armię krzyżacką dookoła , znalazł sobie, rozległe duże pola, umieścił armię w lesie i nie dał się podejść Krzyżakom w pierwszej fazie bitwy. Wypuścił najpierw lżejszą kawalerię litewską, której łatwiej było wydostać się z zastawionych przez Krzyżaków wilczych dołów.

Krzyżacy zawiedzeni tym, że nie udała się im pierwsza faza walki, ruszyli do przodu tak gwałtownie, że całą swoją piechotę i artylerię zgnietli samych siebie.

Pierwszy etap bitwy to rozbicie wojsk litewskich i ucieczka, wystąpienie do boju wojsk polskich. Trwa zażarty bój, jest moment, że chorągiew królewska ze znakiem orła białego przechodzi w ręce krzyżackie. Był to moment krytyczny i zwrotny bitwy. Krzyżacy pewni już zwycięstwa zaczęli śpiewać pieśń tryumfu. Wtedy do boju rusza Wielka Chorągiew, przymuszone zostają do powrotu wojska czeskie, a następnie litewskie i tatarskie.

Bitwa ta była bitwą rycerską, był cały szereg pojedynków, przez większość bitwy brało udział w niej rycerstwo. Dopiero w ostatniej fazie bitwy, gdy Jagiełło wypuści do boju chłopstwo, zginęło najwięcej rycerstwa, wśród nich mistrz krzyżacki. Chłopi nie brali rycerzy do niewoli.

Bitwa została wygrana przez Polaków, jednakże był w bitwie taki moment, kiedy zagrożony był sam Jagiełło. Ostatnia chorągiew z wielkim mistrzem dokonała okrążenia i w pewnym momencie przejeżdżała obok wzgórza, gdzie stał Jagiełło. Jagiełło był już wtedy bez swojej chorągwi królewskiej, którą wysłał do boju. Zwyczaj rycerski mówił, że jeśli atakuje jeden rycerz to jeden rycerz walczy. Jeden z rycerzy polskich, którzy byli obok Jagiełły ruszył na wielkiego mistrza, a jeden z rycerzy krzyżackich ruszył na Jagiełłę. Wielki mistrz wygrał z rycerzem polskim, natomiast rycerz niemiecki nie miał szczęścia, gdyż przeszkodził mu Zbigniew Oleśnicki, zajechał go z boku i zabił go.

Zwycięstwo pod Grunwaldem było wielkie. Bardzo wielu krzyżaków zginęło, wielu dostało się do niewoli, obóz krzyżacki został zdobyty.

W bitwie zginął wielki mistrz i niemal cała starszyzna zakonna i nie było z kim zawrzeć rozejmu. Jagiełło wziętych do niewoli rycerzy będących w służbie zakonu oddał za okup. W ten sposób pozbył się jeńców. Pozwolił zabrać ciało wielkiego mistrza i zawieźć je do Malborka. To był błąd ze strony Jagiełły. Zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem armii pokonanej nie wolno było dawać czasu na zebranie sił. W pierwszym momencie jak zginął wielki mistrz strach padł na krzyżaków, którzy byli przede wszystkim w Malborku, w twierdzy nie do zdobycia. Wystarczyło wtedy wysłać jakikolwiek oddział, który bez walki zająłby Malbork. Jagiełło tego nie uczynił. Ruszył z całą armią wolno. Wcześniej niż armia Jagiełły do Malborka dojechało ciało mistrza. Strach krzyżaków minął, oddział krzyżaków wrócił do Malborka. Jagiełło zajął wszystkie ziemie wokół, ale nie zdobył Malborka.

Dalsza walka nie była w interesie Witolda, także rycerze polscy przypomnieli sobie, że jest czas żniw. Wojska polskie opuściły ziemie krzyżackie, krzyżacy odzyskali wszystkie zajęte zamki, a te które nie zdobyli, to im Jagiełło wydał w wyniku rozejmu zawartego w Toruniu w 1411 r. Za to krzyżacy zgodzili się, że Żmudź pozostanie w rękach litewskich jako dożywocie Witolda i Jagiełły.

Zwycięstwo pod Grunwaldem nie zostało wykorzystane. Konieczne były dalsze wojny z Krzyżakami, które przynosiły znacznie mniejsze efekty. W czasie tych wojen Polacy nie byli w stanie zdobyć zamków krzyżackich.

Po śmierci Witolda władzę na Litwie objął brat Jagiełły – Świdrygiełło. W czasie wielkiej wojny z krzyżakami, Świdrygiełło współpracował z nimi, Witold uwięził go wtedy. Świdrygiełło od razu po objęciu władzy sprzymierzył się z krzyżakami w 1432 r., zerwał unię z Polską i zaczęła się wojna. Po 2 latach Polacy musieli wybrać innego wielkiego księcia – Zygmunta Korybutowicza, brata Witolda, wesprzeć go. Wtedy dochodzi do bitwy między Korybutowiczem wspieranym przez Polaków a Świdrygiełłą, któremu na pomoc przychodzi armia krzyżacka. W 1435 r. pod Wiłkomierzem nad rzeką Świętą dochodzi do drugiej wielkiej bitwy porównywalnej do bitwy pod Grunwaldem i do drugiego zwycięstwa polskiego. Ta druga bitwa ostatecznie załamuje siły militarne krzyżaków.

UNIA POLSKO-LITEWSKA

Najważniejsze wydarzenia w dziejach Litwy:

• 1253 r. – koronacja Mendoga na króla Litwy (w Nowogródku),

• 1315-1341 r. – panowanie Giedymina i wzrost potęgi Litwy,

• 1325 r. – pierwszy antykrzyżacki sojusz polsko-litewski przypieczętowany małżeństwem syna Władysława Łokietka – Kazimierza z Aldoną – córką Giedymina,

• 1341 r. - podział Litwy między synów Giedymina – Olgierda i Kiejstuta.

Unia to związek państw, terytoriów lub kościołów o różnym stopniu zespolenia. Związki państw mogą stanowić unię realną (rzeczową), w której czynnikiem łączącym są wspólne instytucje państwowe (sejm, skarb, wojsko, wspólna polityka zagraniczna i wspólny monarcha), bądź unię personalną, w której zachowana jest odrębność instytucji państwowych a wspólny jest jedynie monarcha.

W XV/XVI wieku Polska pozostawała z Litwą najpierw w unii personalnej, a w latach 1492 – 1502 nawet jedynie dynastycznej (oba państwa rządzone przez przedstawiciela jednej dynastii).

W 1569 r. unia polsko-litewska przybrała kształt unii realnej przekształconej w 1791 r. Konstytucją 3 Maja w zupełne zlanie się obu państw. Na krótko za Władysława III Warneńczyka Polska złączona była także unią personalną z Węgrami.

1385 r. Unia w Krewie

Jagiełło zostaje królem Polski, w zamian za co zobowiązuje się do przyłączenia (inkorporacji) do Polski Litwy i przeprowadzenia jej chrystianizacji. Ma także własnym kosztem odzyskać utracone przez Polskę ziemie, a więc Śląsk i Pomorze i wypłacić odszkodowanie Wilhelmowi Habsburgowi za zerwane zaręczyny z Jadwigą.

1401 r. Unia Wilno-Radom

Po klęsce w 1399 r. w bitwie pod Worsklą (z Tatarami) próbujący wcześniej odzyskać Litwę Witold uznaje zwierzchnictwo Jagiełły i Korony, w zamian za zachowanie odrębności prawnej Litwy i dożywotnią w niej władzę wielkoksiążęcą dla siebie. Oba te państwa związano sojuszem wojskowym.

1413 r. Unia w Horodle

Litwa pozostaje odrębnym państwem, ale obie strony mają się porozumiewać co do wyboru władzy i konsultować najważniejsze sprawy polityczne na wspólnych zjazdach. Niektóre rody bojarskie zostają przyjęte do polskich herbów i uzyskują obowiązujące w Polsce przywileje oraz administrację litewską upodobniono do polskiej.

1432 r. w Grodnie

Potwierdzenie postanowień unii wileńsko-radomskiej (odrębność obu państw przy uznaniu zwierzchności Korony i jej władzy nad wielkim księciem litewskim). Dożywotnim zarządcą Litwy zostaje Zygmunt Kiejstutowicz.

KULTURA ŚREDNIOWIECZA

Do III w. chrześcijaństwo jest w ukryciu, do 313 r. do chwili wydania edyktu mediolańskiego. W 324 r. chrześcijaństwo staje się religią uprzywilejowaną. W tym czasie chrześcijaństwo na zachodzie obejmowało ok. 30 % społeczeństwa. Po roku 324 ilość chrześcijan wzrosła, ale spadła jakość chrześcijaństwa. Zaczęło opłacać być się chrześcijaninem.

Na bazie tego powstał ruch ludzi, którzy chcieli żyć w sposób radykalny, ludzi, którzy byli niezadowoleni z takiej sytuacji, że chrześcijaństwo traci jakość. Ci ludzie zaczęli uciekać z Rzymu i chronić się na pustyni. Mieszkają w jaskiniach, budowanych przez siebie szałasach. W ten sposób powstają pierwsze eremy – ludzie ci to eremici, ojcowie pustyni. Z czasem eremici zaczynają ściągać do siebie uczniów, powstają wspólnoty. Wspólnoty te nie mają reguły, są oparte na autorytecie mistrza. Utrzymują się z pracy rąk.

Pierwszym człowiekiem, który próbował ułożyć regułę w IV w. dla eremitów był św. Pachoniusz. Oparł on swoją regułę na zasadzie takiej, że każdy mieszka oddzielnie w swoim domku, obok domku ma działkę, którą musi uprawiać, i z niej się utrzymywać. Natomiast wszyscy otaczają cały teren, na którym mieszkają ogrodzeniem dla bezpieczeństwa np. przed zwierzętami, i spotykają się jedynie wspólnie na modlitwach w kościele. Dlatego Pachoniusz w centrum swojej wspólnoty stawia kościół. Mnisi spotykali się na modlitwach pięć razy na dobę- o 4 rano, o 12 w nocy i 3 razy w ciągu dnia. Była to reguła bardzo surowa. Gdy Pachoniusz ją odczytał wszyscy uciekli, został sam. Obowiązywało w tej regule milczenie i jeden posiłek dziennie.

Drugi nurt życia zakonnego powstał w Europie. Zapoczątkowali ten nurt mnisi irlandzcy w VI w. Byli to z reguły misjonarze z wysp brytyjskich. Byli oni oderwani od kontynentu. Pewne rzeczy rozwiązywali na swój sposób, pielęgnowali język łaciński. Inaczej wyglądała spowiedź, najpierw było wyznanie grzechów, potem pokuta, a potem rozgrzeszenie. Pokuta mogła trwać nawet kilka lat. Pojednanie odbywało się w kościele. Rozgrzeszenia udzielał biskup w Wielką Sobotę, jeśli wspólnota uznała, że penitent się poprawił. Sakrament pokuty można było przyjąć tylko raz w życiu. Mnisi irlandzcy to odmienili – najpierw jest rozgrzeszenie, później była pokuta. Wprowadzono częstszą spowiedź. Kilka lat pokuty należało na coś zamienić. Powstały wielkie księgi spisywane po łacinie, tzw. księgi win i kar. W księdze tej przeliczano lata pokuty na inne kary (np. 2 lata pokuty zamieniano na pół roku ciężkiej pracy, a jeśli ktoś był w podeszłym wieku to zamieniano na np. 300 różańców).

Kolejna sprawa dokonuje się na kontynencie europejskim za sprawą Benedykta z Nursji, który układa regułę opartą na zdrowym rozsądku. Według niego trzeba zachować harmonię pracy i modlitwy – ora et labora (módl się i pracuj). Co prawda mnich ślubuje ubóstwo, ale ma prawo do normalnego jedzenia, zdrowego ubierania się. Ta reguła Benedykta przetrwała do naszych czasów.

Każdy chciał mieć benedyktynów w swoim państwie. Benedyktyni przepisywali księgi, powierzano im kancelarie dworskie. Gdy benedyktyni przybywali do danego państwa, król nadawał im ziemię. Klasztory stały się bogate i zaczęto odchodzić od reguły. To wywołało niezadowolenie. W klasztorach upada moralność. Naprawę tego stanu rzeczy podjął klasztor w Cluny. Zaczyna walczyć z symonią, wzywa do ubóstwa i zachowania celibatu.

Faktyczną reformę życia zakonnego przeprowadzili jednak cystersi. Oni wracają do źródeł, do pierwotnej ubogiej reguły. Zajmują się przede wszystkim rolnictwem. Cystersi stworzyli styl budowli sakralnej, styl bardzo surowy, prosty, pozbawiony wszelkich ozdób, styl, który miał świadczyć o ubóstwie.

Ciekawe jest to, że benedyktyni starali się budować swe klasztory na górach, cystersi zaś w dolinach. Pierwszą pracą benedyktynów było przepisywanie ksiąg, ziemia była dodatkiem. Natomiast cystersi zajmowali się przede wszystkich rolnictwem.

Jednak cystersi znowu otrzymują ziemie, są dobrymi rolnikami, klasztory stają się bogate. Bogactwo Kościoła w XIII i XIV wieku zaowocowało herezjami, ruchami.

Jednym z takich ruchów jest ruch ubogich, ruch waldensów – założony przez Pierre Valdes. Te ruchy występowały przeciwko hierarchii Kościoła, atakowały dogmaty wiary, atakowały bogactwo Kościoła.

Na tle tych ruchów powstaje kolejny zakon – Zakon Braci Mniejszych św. Franciszka. Jest to zakon, który wyszedł z ruchu ubogich, ale zakon ten nie podejmuje walki z Kościołem, nie wzywał innych do nawrócenia. Ten ruch nie występujący przeciwko, a wzywający do własnego nawrócenia zyskał aprobatę Kościoła. Franciszkanie są zakonem żebraczym, nie mają klasztoru, nie mogą otrzymywać nadań, utrzymują się z tego co użebrzą, prowadzą życie wędrowne.

Później powstaje następny zakon żebraczy, zakon kaznodziejski – Dominikanie, staje się on narzędziem do walki z herezją.

Klasztory, które powstają stają się miejscem przechowywania i rozwoju kultury, przede wszystkim księgozbiory. Powstają budowle sakralne. One łączą religię z kulturą.

Styl przedromański

Budowle pochodzące z VII do IX w. (okres przejściowy) charakteryzowały się tym, że dach był płaski i drewniany. Pożary powodowały, że taka świątynia ulegała szybkiemu zniszczeniu, wszystko zapadało się do środka. To spowodowało, że styl romański zaproponował nowe rozwiązanie sklepienie kolebkowe, zbudowane z kamienia. Stosowano też sklepienie krzyżowe. To co utrzymywało grubsze sklepienie to grubsze mury. Te budowle sakralne spełniały funkcje obronne, przez to były grube mury, a także małe okna. Budowle te wznoszono z regularnych kamiennych ciosów.

W kościele św. Krzyża w Krakowie jest sklepienie palmowe. Na środku kościoła stoi filar i od tego filara odchodzą łuki podtrzymujące cały kościół.

Kościoły romańskie były budowane na planie krzyża łacińskiego i miały charakter bazylikowy, czyli składały się z 3 lub więcej naw: nawa główna i nawy boczne. Nawy boczne były z reguły niższe od nawy głównej, natomiast okna były tylko w nawie głównej, powyżej nawy bocznej.

Skrzyżowanie naw z prezbiterium nazywano transeptem. Wokół prezbiterium znajdowała się apsyda, prezbiterium można było obejść dookoła tzw. obejściem i na apsydzie były zbudowane kaplice.

W budowlach romańskich używano przede wszystkim rzeźby i płaskorzeźby, nie było malowideł, nie umiano jeszcze malować na kamieniu. Rzeźba i płaskorzeźba była na centralnym miejscu przy wejściu do kościoła (portale) ewentualnie znajdowały się wewnątrz na kolumnach (kapitele). Te rzeźby i płaskorzeźby spełniały funkcje tzw. biblii dla ubogich.

Kościoły romańskie i kościoły gotyckie były kościołami orientowanymi, czyli budowanymi tak, aby prezbiterium było na wschodzie. Msze odprawiano rano, wtedy wschodzące słońce oświetlało prezbiterium, był to symbol, że Chrystus jest Zbawicielem.

Styl gotycki

W budowlach gotyckich zaznaczył się nieco inny charakter. Budowle stały się bardziej strzeliste, złamano łuk kolebkowy i wyciągnięto do góry. Cechą charakterystyczną tego stylu są ostre łuki. Trzeba było jednak rozwiązać sprawę nacisku sklepienia na ściany. Ściany stały się bardziej szczupłe, już nie były tak potężne. W ścianach umieszczano witraże, kościoły stały się bardziej jasne. Cały ciężar budowli spadał na zewnętrzne przypory i skarpy. One dźwigały cały ciężar sklepienia, to pozwalało na to, że ściana mogła być cieńsza.

Nad portalem znajdowało się rozeta – okrągły witraż. W kościele gotyckim były 3 rozety – 2 na transepcie i jeden nad głównym wejściem. Cechą charakterystyczną jest sklepienie żebrowe.

W Krakowie – katedra na Wawelu w stylu gotyckim, jest to gotyk krakowski, nie ma przypór.

W Hiszpanii, na płd Europy – jest styl mieszany – styl arabski i styl gotycki nazywany stylem mauretański. Można go poznać przede wszystkim po tym, że w kościołach nie ma w nim żadnych przedstawień osób i zwierząt, są tylko motywy roślinne i geometryczne. Świątynie w tym stylu mają charakterystyczne łuki. Gotyk był sztuką przede wszystkim miejską, w tym stylu wznoszono katedry, świątynie, siedziby władz miejskich, sukiennice, mury miejskie, kamienice, mosty. W XII w. zaczęły powstawać szkoły miejskie. Najpierw były to szkoły katedralne (zakładane przez biskupów), później zakonne. Podstawą nauczania były sztuki wyzwolone. Stopień niższy obejmował naukę gramatyki, retoryki, dialektyki, zaś stopień wyższy – arytmetyki, geometrii, astronomii, muzyki.

Szkoły katedralne przyciągały nauczycieli i studentów z odległych krajów. W niektórych miastach jak np. Paryżu, Oxfordzie, Bolonii, Padwie przekształciły się one między początkiem XII a połową XIII w. w uniwersytety, czyli korporacje profesorów i studentów. Na uniwersytetach były fakultety: sztuk wyzwolonych, prawa kanonicznego i cywilnego (rzymskiego), medycyny, teologii.

Edukacja klasztorna, która kształtowała życie umysłowe XII i XIII w. służyć miała przede wszystkim rozumieniu Pisma Świętego, modlitwie i kontemplacji. Rozważania o Bogu i dogmatach wiary – teologia – stała się nauką. Metodą nauczania i pracy intelektualnej była scholastyka (schola – szkoła), czyli udowadnianie dogmatów wiary. Szczytowym osiągnięciem teologii scholastycznej były summy teologiczne – pisane przez trzynastowiecznych profesorów. Najsłynniejszą napisał św. Tomasz z Akwinu – dominikanin.

W okresie tym znacznie rozwinęły się nauki prawnicze. Rozwinęła się również historiografia, najprostszą jej formą były zapiski rocznikarskie, prowadzone przez zakonników i kler katedralny oraz kroniki. Rozwijały się również medycyna, matematyka, astrologia, fizyka i alchemia.

Kultura rycerska wywodzi się z dawnych tradycji bohaterskich, opierała się na kodeksie rycerskim. Ideałem rycerza był Michał Archanioł oraz św. Jerzy. Główną cnotą rycerza była waleczność i odwaga. Okazją do ćwiczenia w rzemiośle wojennym były także polowania, zawody szermiercze i turnieje rycerskie. Turniej rycerski rozpoczynał się prezentacją uczestników i chorągwi i wyborem damy. Pokonany rycerz tracił na rzecz zwycięzcy konia, uprząż i musiał zapłacić okup. W nagrodę dostawał np. sokoła do polowań, złoconą skórę.

Życie feudała upływało na próżniactwie i rozrywce. Znaczną część czasu wypełniały gry, zabawy, popisy żonglerów, recytacje średniowiecznych poetów – trubadurów. Trubadurzy opiewali w swoich utworach walki rycerskie. Bohaterami pieśni rycerskich był rycerz Roland, który zginął w walce toczonej przez Karola Wielkiego z Saracenami, hiszpański rycerz Cyd, który walczył z Arabami w Hiszpanii, a także rycerze tzw. Okrągłego Stołu spotykający się na dworze króla Artura i pragnący zdobyć św. Graala.

Obok przygód rycerskich tematem poezji rycerskiej była miłość dworna, wyidealizowana, łącząca kochanków nie zważając na przeciwności. Bohaterami tych pieśni byli Tristan i Izolda.

Wszystko to świadczy o powiązaniu kultury z religią, np. pasowanie na rycerza nabierała cech sakramentu- symboliczne oczyszczenie, narodzenie się do nowego życia. Pasowanie na rycerza poprzedzała noc spędzona na modlitwach, spowiedź i komunia św.

EKSPANSJA TURECKA W EUROPIE

Na wschodzie powstało cesarstwo łacińskie, które przetrwało do 1261 r. Wówczas państwo tureckie skłócone podzieliło się na kalifaty. Los państwa tureckiego był zagrożony, z jednej strony przez ludy serbskie zamieszkujące Bałkany, z drugiej strony istniało zagrożenie ze strony Bizancjum.

Dzieło ponownego scalenia państwa tureckiego dokonało się za sprawą kalifatu osmańskiego. Energiczny władca Osman stworzył na nowo potężne państwo nastawione na agresję. Wówczas kalifat osmański rozpoczyna podbój, zajmując wszystkie posiadłości Bizancjum na terenie Azji Mniejszej. Następnie przeprawiły się na tereny europejskie i zajęli tereny dawnej Tracji. W 1361 r. Turcy przenoszą stolicę swego państwa do Adrianopola w Europie. Wtedy potężne państwo tureckie, które miało swoją bazę w Europie stało się zagrożeniem dla Bizancjum. W 1389 r. doszło do bitwy na Kosowym Polu i Turcy zajęli Serbię. Los Serbii podzieliła Bułgaria. Swoje sukcesy militarne Turcy zawdzięczali doskonałej organizacji wojskowej. Trzon armii tureckiej stanowili janczarowie. Była to najbardziej waleczna część armii tureckiej, powstała w wyniku porywania w niewolę młodych chłopców w podbitych krajach. Byli oni następnie szkoleni.

Zwycięstwa tureckie wzbudziły niepokój na Węgrzech i we Włoszech. Dlatego przeciwko Turkom zorganizowano wyprawę krzyżową. W tej wyprawie krzyżowej wzięli udział feudałowie niemieccy i francuscy, a ponadto ochotnicy z całej Europy. Krzyżowcy dotarli w 1395 r. pod Nikopolis. Tam pod miastem zostali przez Turków rozgromieni. Klęska wywołała w Europie przygnębienie. Ale i państwo tureckie zaczęło się rozpadać, ponieważ rozpadł się chanat mongolski, a na jego gruzach wyrosło państwo Timura Lenga- nazywano go Tamerlanem. Timur Leng próbował zaatakować i zaatakował Turków i 1402 r. w bitwie pod Ankarą Turcy osmańscy zostali przez Timura Lenga pokonani. Sułtan dostał się do niewoli. 20 lat później państwo tureckie odrodziło się ponownie. Tym razem na czele państwa stanął sułtan Murad II. Odrodzone państwo stało się zagrożeniem dla Węgier i Bizancjum. Sejm węgierski w 1440 r. powołał na tron węgierski króla polskiego Władysława Jagiellończyka (Warneńczyka). Władysław Warneńczyk miał wtedy 15 lat. Był jednocześnie królem Polski i królem Węgier. Władysław wyraził zgodę by zostać królem węgierskim, choć dla Polski było to niekorzystne, z następujących przyczyn:

• Węgrzy powołując na swój tron Władysława zażądali od Polski oddania Spisza,

• Węgrzy zażądali zwierzchności nad Rusią Halicką, nad Mołdawią i nad Podolem,

Dlaczego mimo tak niekorzystnych dla Polski żądań Władysław chciał być królem Węgier ?

Władysław wychowany na literaturze i legendach związanych z krucjatami, chciał być krzyżowcem. Objęcie tronu węgierskiego dawało mu tę szansę. 17 lipca 1440 r. odbyła się uroczysta koronacja. W dwa lata później oddziały tureckie trzykrotnie zaatakowały państwo węgierskie. Wszystkie trzy najazdy udało się Węgrom odeprzeć, co więcej Węgrom udało zorganizować się wyprawę zaczepną i wyparli Turków z terenów Serbii. Turcy poprosili o zawieszenie broni. Natomiast prawdą jest to, że z Węgrami walczyły oddziały pogranicznych baszów, a nie armia sułtańska. Natomiast w Europie rozszerzano pogłoski o wielkiej sile oręża węgierskiego, pojawiały się hasła o ostatecznym rozgromieniu i wypędzeniu Turków z Europy. Dużą rolę odegrała w tym dyplomacja papieska. Zupełnie nie liczono się z faktem, że walczono z oddziałami pogranicznymi, a z armią sułtańską. Przerwane zostały zabiegi, które prowadziły do pokoju pomiędzy Węgrami a Turkami.

W 1443 r. ogłoszono na Węgrzech pobór podatku na wyprawę wojenną przeciwko Turkom, papież zaapelował do całej Europy o pomoc. Do wojny przeciwko Turcji zachęcała Węgrów Wenecja. Z tym, że poparcie to było gołosłowne. Wenecji nie zależało na rozgromieniu Turków, ponieważ utrzymywała z nimi kontakty handlowe, czerpała z tego zyski, nie udzieliła więc Węgrom żadnego wsparcia. Gdy Węgrzy poprosili o zgromadzenie i wyposażenie okrętów do walki z Turcją, Wenecja odmówiła.

Wojsko zbierało się powoli, brakowało pieniędzy na zaciąg dużej armii. Strona polska również niechętnym okiem patrzyła na wyprawę przeciwko Turcji, z tym, że tutaj problemem była sprawa następstwa tronu i Polska w wyprawę turecką nie angażowała się.

Mimo niekorzystnego układu sił wyprawa w 1443 r. zakończyła się sukcesem Władysława. Turcy zostali wyparci, został im tylko teren Bułgarii, zostali wyparci z Wołoszczyzny, Serbii, dlatego na Węgrzech też pojawiły się naciski, by rozpocząć rozmowy pokojowe. Turcy przestali być zagrożeniem dla Węgier. Dyplomacja papieska natomiast wymusiła na Władysławie decyzję o dalszej walce. Tym razem pomoc zaoferowało Bizancjum i Wenecja. Władysław zerwał rozmowy z sułtanem i w 1444 r. ruszyła wyprawa na stolicę Turcji – Adrianopol. Sułtan nie chciał dopuścić do oblężenia stolicy, dlatego postanowił przeciąć drogę wojskom Władysława i obie armie spotkały się pod Warną. Siły tureckie liczyły od 50 do 60 tys. ludzi, Władysław przyprowadził ze sobą 20 tyś.

10.XI.1444 r. doszło do bitwy. Kolejny raz zawiodła Wenecja. Mimo przewagi liczebnej po stronie tureckiej, zwycięstwo było po stronie Władysława. Właściwie to on sam zadecydował o klęsce. Nie chciał czekać na atak najlepszych oddziałów węgierskich pod wodzą Jana Hunyadego, tylko sam poprowadził wojska na janczarów. Oddział został rozbity, a król zginął. Śmierć króla zgasiła cały zapał wojenny Węgrów i podjęli ucieczkę. Dowódcy udało się jedynie wyprowadził z pola bitwy w miarę całe oddziały. Ciała króla na polu bitwy nie odnaleziono.

Klęska pod Warną właściwie przesądziła los Konstantynopola. W 1453 r. sułtan Mahomet II przy użyciu sił morskich, lądowych rozpoczął oblężenie miasta. Miasto upadło po 53 dniach. Zostało zrabowane, zniszczone, mieszkańców miasta wymordowano lub wzięto do niewoli. Konstantynopol stał się stolicą państwa tureckiego, został przemianowany na Istambuł.

Z tego powodu 1453 r. uważany jest za rok upadku cesarstwa bizantyjskiego. Ta data uważana jest również za jedną z dat kończących średniowiecze.

Klęska Konstantynopola miała bardzo duże znaczenie dla Europy. Przez dwa wieki Turcy będą zagrożeniem dla Europy. Będą odgrywali znaczącą rolę w polityce europejskiej. Zajmując Konstantynopol, cieśninę Bosfor przejęli kontrolę nad handlem Europy ze wschodem. Doprowadzili do upadku kultury bizantyjskiej. Wielu uczonych, artystów opuściło Bizancjum znajdując schronienie na zachodzie. To właśnie oni przyczynili się do rozwoju umysłowego Europy zachodniej. Dzięki ucieczce uczonych ze wschodu narodził się w Europie renesans. Na nowo odkryto starożytność.

Nie jest prawdą, że z tego powodu zamarł handel Europy ze wschodem. Powodem zamarcia handlu Europy ze wschodem nie była klęska Konstantynopola, lecz to, że Europa nie była w stanie płacić za pośrednictwo tureckie. Turcy bardzo podnieśli ceny, a Europa nie posiadała już kruszców. Ten brak kruszców był przyczyną wypraw geograficznych, których celem było znalezienie innej, tańszej drogi na wschód. Turkom zależało na podtrzymaniu handlu, czego dowodem jest to, że gdy znaleziono morską drogę do Indii, Turcy za wszelką cenę zabiegali o utrzymanie kontaktów handlowych.

AKTUALIZACJA I NOWE TEMATY:

www.historia.top.pl

10