Rozdział 2. Pomiar zdolności (inteligencji skrystalizowanej)

1. Zdolności (Gc):

1. Powstają w wyniku angażowania możliwości wyznaczanych inteligencją płynną Gf w określone rodzaje działań umysłowych

2. są wyznacznikami efektywności tych działań

3. mają charakter specyficzny

4. krystalizują się w wyniku doświadczeń indywidualnych zróżnicowanych kulturowo

2. Przedmiotem diagnozy mogą być tylko takie zdolności, które:

1. ukształtowały się w danej kulturze

2. są użyteczne w danej kulturze

3. są podobne do rzeczywistych działań wykonywanych przez ludzi. Chodzi tu o ocenę sprawności wykonywania pewnej klasy czynności a nie testowanie wyuczonych nawyków czy algorytmów.

3. Testy te z założenia są obciążone kulturowo, chcemy poznać efekty wpływów kultury na jednostkę.

4. Przy konstrukcji szczególnie ważna jest trafność prognostyczna, czyli dobre przewidywanie osiągnięć badanego w przyszłości.

5. Zdolności mierzy się zawsze w toku ich kształtowania, uzyskując informacje o ich aktualnym poziomie, dlatego prognozują raczej krótkoterminowo.

6. Szybkość wykonania z reguły nie ma znaczenia, choć może być miernikiem wprawy, wskaźnikiem rozwojowego zaawansowania danej zdolności.

7. Nie ma jednego systemu klasyfikowania zdolności. Do jego stworzenia zmierza się 3 drogami:

1. Teoretycznych dociekań - Guilford

2. Poszukiwań empirycznych z użyciem analizy czynnikowej

3. Odwoływania się do doświadczenia i rozsądku (skoro jedni są lepsi w mówieniu i pisaniu a inni w majsterkowaniu, to powinny istnieć odrębne zdolności: werbalne i techniczne)

4. Żadna z ww. dróg nie jest dobra w oderwaniu od pozostałych

2.1 Zdolności werbalne

To rozumienie mowy i czynne jej stosowanie, jako odrębne czynniki. W ujęciu Chomsky'ego to kompetencja językowa i realizacja językowa. Dobre testy powinny uwzględniać ten podział. Należą do nich:

1. Testy słownikowe - sprawdzają znajomość znaczenia słów, zawierają wysokie, wzrastające z wiekiem ładunki czynnika g (czasami większe niż ładunki inteligencji werbalnej!)

1. Wyszukiwanie synonimów - Test Znajomości Słów Choynowskiego, część werbalna OTK Choynowskiego

2. Wskazanie wyrazów odpowiadających definicji, uzupełnianie luk - testy Jurkowskiego

3. Wyjaśnienie znaczenia podanych słów - jedna ze skal Wechslera

2. Testy rozumienia werbalnego - sprawdzają rozumienie złożonych wypowiedzi: zdań lub tekstów

1. Uzupełnienie luk w zdaniach

2. Porządkowanie zdań w sensowny ciąg - Test Kolejności Zdań Guilforda

3. Nadawanie tytułów krótkim opowiadaniom

4. Czytania ze zrozumieniem

5. Pytanie o sens przysłów, aforyzmów - Cattell, Thursone, Test Aforyzmów Bonnardela

3. Testy gramatyki i ortografii - wymagające wyszukiwania błędów w tekście pisanym - test Użycia Języka z baterii DAT, Błędy Językowe z TUZ

4. Testy płynności werbalnej - badany w ograniczonym krótkim czasie ma podać jak najwięcej słów/zdań spełniających określone wymagania formalne lub treściowe (zaczynające się na tę sama literę, z tą samą końcówką, itp.). Decyduje szybkość, z jaką badany potrafi wydobywać potrzebne informacje z posiadanego zasobu wiedzy językowej (ograniczony czas i dywergencyjny charakter - wielość rozwiązań). Wskaźnikiem jest zawsze liczba podanych odpowiedzi.

1. Testy transformacji wyrazów i anagramów

2. Próby płynności skojarzeniowej - podawanie jak największej liczby synonimów, antonimów, określeń danego słowa

3. Próby płynności wyrażeniowej - układanie jak największej liczby zdań ze słów zaczynających się na określone litery

4. Testy interpretacji porównań - np. dokończ zdanie: Uroda kobiety jest jak kwiat, bo… (szybko więdnie, trzeba ja pielęgnować, rozkwita wiosną, itd.)

5. Znajdywanie synonimów dwóch różnych wyrazów: CZĘŚĆ (……) STRONNICTWO ODP. PARTIA

5. Polskim narzędziem do pomiaru zdolności werbalnych jest test „Leksykon” Jurkowskiego

1. do badania młodzieży w wieku 12-17 lat

2. 9 podtestów, 60 pozycji

3. Zadania zamknięte i otwarte: uzupełniania luk, znajdywania synonimów, dobierania słów do definicji, łączenie rzeczowników z określeniami przymiotnikowymi

4. Czas wykonania nieograniczony

5. Może być stosowany w badaniach grupowych

6. Normy centylowe dla 5 grup wiekowych

2.2 Zdolności liczbowe

Zdolności liczbowe, w węższym znaczeniu, to sprawność wykonywania działań arytmetycznych, w szerszym, sprawność rozumowania ilościowego, ujmowania relacji ilościowych, strukturalizowania problemów matematycznych.

1. Testy rachunkowe - dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia, czasem też potęgowania pierwiastkowania, na liczbach całkowitych lub ułamkach - Test Uzdolnienia Rachunkowe Grimsleya

1. Testy oceny działań - badany ocenia czy wynik jest poprawny, bez liczenia

2. Testy budowania równań

3. Testy porównywania 2 wielkości, np. zapisanych ułamkiem zwykłym i dziesiętnym

4. Łączenia liczb i znaków - wstaw znaki +, - tak, żeby wynik był poprawny

5. Szukania największego wspólnego podzielnika, szacowania przybliżeń

2. Zdania tekstowe i testy rozumowania - tzw. szkolne zadania z treścią

1. W skalach Wechslera i OTK, Test Interpretacja Danych z GRE

2. Sprawdzają umiejętność strukturalizowania problemów związanych z relacjami ilościowymi, przekładanie danych sformułowanych werbalnie na sekwencje arytmetyczne

3. Testy uzupełniania klas, serii i analogii liczbowych

4. Sylogizmy liczbowe

5. Te zadania mogą być przydatne również przy pomiarze zdolności abstrakcyjno-logicznych oraz czynnika g.

2.3 Zdolności abstrakcyjno-logiczne

Mierzą zdolności do rozumowania na materiale abstrakcyjnym, jakim są pojęcia, relacje, sądy. Grupa ta obejmuje wyodrębniony przez Thurstone'a czynnik rozumowania indukcyjnego oraz dedukcyjnego (wykryte w badaniach Cattella i Horna, jako niezależne czynniki). Za najbardziej reprezentatywne zadania mierzące ten rodzaj zdolności uważa się testy:

1. Klasyfikowania materiału werbalnego

1. Wykluczanie słów z innej niż pozostałe klasy, np. koń, pistolet, komar, wąż.

2. Rozdzielanie wyrazów do dwóch klas

3. Uzupełnianie klasy wyrazem z listy

4. Wybranie rodzaju najbliższego - Najlepsza Klasa Słów Guilforda

5. Porównywanie pojęć - Podobieństwa Wechslera

6. Testy sortowania

2. Analogie werbalne

1. Najczęściej stosowane w testach zdolności, znajdują się w większości wielowymiarowych skal

2. Może brakować jednego lub kilku elementów, np. ….. ma się tak do ANGLII jak LIR do… (odp.: Londyn, funt, król, kolonia/ Włochy, Meksyk, mandolina, pieniądze)

3. Testy wnioskowania

1. Wymagają zestawiania sądów np. w postaci klasycznych sylogizmów

2. Badany ma określić czy wniosek jest prawdziwy, fałszywy czy niemożliwy

3. Testy mierzące rozumowanie analityczne

4. Szyfry

1. Badany ma rozkodować szyfr, najczęściej przyporządkowując litery cyfrom

2. Wymaga zestawienia kolejno wyprowadzanych wniosków

3. Stosowane u Eysencka, Butlera, Piriego

2.4 Zdolności wzrokowo-przestrzenne

Zdolności te warunkują efektywny przebieg operacji stanowiących umysłowe reprezentacje przekształceń fizycznych i wykonywane są na materiale spostrzeżeniowo- wyobrażeniowym. Należą tu zdolności przestrzenne i mechaniczne, szybkość spostrzegania, uzdolnienia praktyczne. Do pomiaru stosuje się różne narzędzia. Wymienić należy 4 podstawowe grupy:

1. Testy analizy i syntezy wzrokowej

1. Wymagają od badanego wyodrębnienia części w złożonych układach percepcyjnych lub rekonstruowania takich układów, zadania są łatwe, często są to testy szybkości

2. Zadania porównania złożonych kształtów identycznych ze wzorem (figury geometryczne, narzędzia, części maszyn itp.)

3. Wyszukiwanie braków w przedmiotach na obrazkach

4. Liczenie figur wrysowanych w największą z nich

5. Łamigłówki z zapałek

6. Wzory z klocków, układanki

7. Test Szybkość i Dokładność Biurowa, Test Spostrzegawczości, Szybkość Spostrzegania, Ukryte Figury Guilforda, Labirynty Wechslera

8. Wykorzystywane do pomiaru stylów poznawczych (zależność - niezależność od pola)

2. Zadania wymagające rotacji

1. Nie jest w nich możliwe rzeczywiste manipulowanie elementami. Np. test Kwadratów Czarkowskiego

2. Identyfikowanie figur wzorcowych z ich zrotowanymi postaciami

3. Test Flagi Thurstone'a, testy Eysencka

3. Testy wyobraźni przestrzennej

1. Np. piramida z klocków z OTK - materiał stanowią rysunki perspektywicznych układów trójwymiarowych z klocków, badany ma podawać liczbę potrzebnych klocków,

2. Rozpoznać bryłę na podstawie rysunku rozłożonych powierzchni

3. Test Montaż Maszyn Flanagana - co powstanie z tych części

4. Sześciany

4. Testy wiedzy technicznej

1. Badają rozumowanie techniczne (mechaniczne)

2. Badany musi wykazać się znajomością praw fizycznych oraz przeznaczenia i zasad działania różnych narzędzi

3. Myślenie Techniczne Dobruszki, Mechanika Flanangana

2.5 Zdolności społeczne

Inteligencja społeczna to intelektualny wyznacznik efektywności człowieka w zakresie kontaktów społecznych, warunkujący umiejętność „radzenia sobie z innymi ludźmi”. Ma charakter wielowymiarowy - złożona jest z pewnej liczby odrębnych zdolności. Wyróżnia się 2 aspekty int-s: poznawczy i działaniowy.

W aspekcie poznawczym na zdolności te składają się miedzy innymi: rozpoznawanie stanów emocjonalnych, rozumienie motywów i intencji innych ludzi, przewidywanie ich zachowań, ocena sytuacji społecznych, przyjmowanie innego niż własny punktu widzenia, zdolność do ocen moralnych.

W aspekcie działaniowym: adekwatne działanie, przyswajanie sobie i rozumienie reguł społecznych, planowanie działań służących rozwiązaniu konkretnego problemu społecznego, rzeczywiste sterowanie sytuacjami społecznymi (kompetencje społeczne).

Zdolności społeczne bardzo rzadko bywają uwzględnianie w wielowymiarowych skalach do diagnozy intelektu. Istnieje jednak wiele narzędzi do pomiaru poszczególnych zdolności:

1. Percepcja społeczna - rozpoznawanie treści społecznych przedstawionych na rysunkach i fotografiach

1. Badany ma rozpoznać stan psychiczny osoby, której twarz jest widoczna na fotografii lub zachowań ekspresywnych osób - Piotrowska Test Twarzy

2. Testy klasyfikacji - test Grupowanie Form Ekspresji

3. Testy na materiale dźwiękowym - dobierz rysunek twarzy do tonu głosu - Modulacje Guilforda

4. Testy rozpoznawania relacji miedzy ludźmi - co łączy tych dwoje, kto tu jest szefem, itp. - Sternberg

5. Historyjki obrazkowe - uporządkuj chronologicznie obrazki przedstawiające różne sceny - Porządkowanie Obrazków Wechslera dla dzieci

6. Testy podejmowanie ról - opisz scenę z różnych punktów widzenia - Feffer

2. Znajomość reguł społecznych

1. Bada się najczęściej w sposób werbalny, podając badanemu opisy różnych zachowań i polecając ich ocenę lub pytając o właściwe sposoby postępowania w określonych sytuacjach

2. piagetowaska metoda kliniczna - zadawanie dzieciom pytań na temat usłyszanych opowiadań o przewinieniach rówieśników, dzieci ujawniają tu swoją wiedzę o normach

3. Przykład to Rozumienie ze skal Wechslera - pytanie przykładowe: Dlaczego powinno się dotrzymywać obietnicy?

4. Pytania dotyczące norm towarzyskich, bon-tonu

5. Bada się rozumienie reguł, a nie ich literalną znajomość

3. Rozwiązywanie problemów interpersonalnych - to sytuacje problemowe dotyczące relacji miedzy ludźmi, ale o charakterze zadań intelektualnych

1. Chodzi tu o znalezienie najlepszego wyjścia z opisanej sytuacji

2. Badają zdolność do planowania, obmyślania zachowań

3. Test Sytuacji Społecznych Piotrowskiej

4. Np. jesteś z przyjacielem na zakupach. On chce kupić sobie modne i drogie spodnie, mimo że wygląda w nich fatalnie. Co zrobisz? Wybierz odpowiedź z listy.

5. Za zachowania właściwe uważa się tu takie, które nie wywołują konfliktów, pozwalają pozostać przy własnych poglądach bez sprawiania przykrości innym

4. Efektywność zachowań społecznych

1. Bardzo trudne do zbadania w testach typu „papier i ołówek”, odpowiedniejszą formą są testy wykorzystujące materiał filmowy

2. Przykład Test Kompetencji Interpersonalnej Strickera

3. Inne metody: samoopis, obserwacje, np. Inwentarz Umiejętności Społecznych Riggiego

5. Uwagi końcowe

1. Największym problemem jest tu charakter materiału operacji

2. Mała trafność różnicowa, wyniki często za wysoko korelują dodatnio z g, a nie powinny

3. Zadania stosowane podobne są do tych, które mierzą osobowość, ważne jest, by konstruowane testy int-s nie stwarzały możliwości do projekcji osobowości

4. Testy tego rodzaju nie powinny być formułowane w 2 osobie ze względu na niebezpieczeństwo projekcji

2.6 Zdolności twórcze

1. Zdolności twórcze to predyspozycje warunkujące możliwość wytwarzania nowych, oryginalnych a zarazem użytecznych pomysłów lub rozwiązań problemów. Pomiar jest równie trudny jak w przypadku int-s.

2. Nie wszyscy badacze uznają za zasadne wyodrębnianie tych zdolności, uznając je za sposoby funkcjonowania, strategie przetwarzania informacji, czy efekt wykorzystania możliwości jednostki.

3. W wyjaśnieniu twórczego funkcjonowania bardziej użyteczne wydają się ogólniejsze zmienne o charakterze motywacyjnym (motywacja poznawcza, postawy, style poznawcze, ukierunkowanie intelektu) uwarunkowane czynnikami osobowościowymi i temperamentalnymi.

4. Z drugiej strony w koncepcjach czynnikowych zakłada się istnienie zdolności twórczych, jako odrębnej klasy poznawczej i identyfikuje się je, jako zdolność do myślenia dywergencyjnego.

5. Za odrębnością przemawia fakt niskiej korelacji zdolności twórczych do g, które mierzą raczej zdolności konwergencyjne.

6. Do mierzonych zdolności w tym zakresie należą:

1. Płynność - szybkie wytwarzanie wielu pomysłów czy rozwiązań

2. Giętkość - wytwarzanie pomysłów zróżnicowanych jakościowo

3. Oryginalność - wytwarzanie pomysłów niestereotypowych

4. Zdolność do elaboracji - zamykania i uzupełniania struktur

5. Zdolność do przedefiniowania treści - nadawania nowych znaczeń przedmiotom, symbolom, pojęciom

6. Wrażliwość na problemy

7. Do pomiaru stosuje się zadania o charakterze otwartym, dywergencyjnym. Często wykorzystuje się sędziów kompetentnych.

8. Wskaźniki:

1. Płynność - miarą jest liczba podanych odpowiedzi

2. Giętkość - miarą jest liczba zróżnicowanych jakościowo kategorii, do których odpowiedzi należą

3. Oryginalność - miarą jest liczba odpowiedzi odległych skojarzeniowo

9. Najczęściej stosowane typy zadań:

1. Testy płynności - wymagające np. podawania słów zawierających na końcu/ na początku/ w środku określonej litery, wyliczanie przedmiotów posiadających określone cechy, pisanie opowiadań z użyciem określonych wyrazów

2. Testy interpretacji - badanemu przedstawia się wieloznaczny materiał prosząc o podanie potencjalnego znaczenia lub wielu znaczeń, najczęściej wykorzystuje się materiał obrazkowy, badany ma interpretować rysunek (np. plamy Rorschacha), obmyślić podpis pod dowcipy rysunkowe, interpretować symbole graficzne, mogą mieć charakter werbalny - nadawanie tytułów krótkim opowiadaniom

3. Testy restrukturalizacji - to zadania, w których badanemu prezentuje się materiał symboliczny, werbalny lub figuralny, polecając znalezienie możliwie wielu sposobów przekształcenia zgodnie z podana regułą, to testy podobieństw, algorytmy, operacje arytmetyczne, logiczne. Przykłady to Wielokrotne Grupowanie, Alternatywne dodawanie, Podobieństwa, problemy „zapałczane” (usuń kilka zapałek, żeby otrzymać figurę)

4. Testy pomysłowości - wymyślanie niezwykłych zastosowań i podawanie konsekwencji niezwykłych wydarzeń, np. Guilforda „co by było gdyby, ludzie przestali spać?”

5. Testy rysowania - kończenie rysunków, np. Test Szkiców Guilforda, Test Twórczego Myślenia Urban i Jellen, Testy Dekoracji

6. Testy ruchowe - przeznaczone głównie do badania najmłodszych dzieci, odgrywanie ról zwierząt, przedmiotów, naśladowanie ich ruchów

10. Uwagi ogólne

1. Najbardziej znane są skale Guilforda: niezwykłe zastosowania, Konsekwencje, Test Płynności

2. Z reguły mają niespecyficzny charakter, mierzą również inne zdolności

3. Charakteru testów twórczości nadaje im dopiero instrukcja akcentująca ich dywergencyjny charakter

4. Problemem jest pomiar, ponieważ zwykle stosuje się materiał werbalny lub rysunkowy, niski poziom tych zdolności nie pozwala badanemu ujawnić zdolności twórczych

5. Zarzuca się im oderwanie od prawdziwej aktywności twórczej, lepiej byłoby badać rzeczywiste wytwory działań ludzi

6. Problemem jest ograniczony czas wykonania zadań, limity są pożądane ze względu na stosowanie wskaźnika płynności, z drugiej strony, ograniczenie nie sprzyja twórczości

7. Trudno pogodzić standardową procedurę badania z klimatem odprężenia i zabawy, który jest warunkiem ujawnienia twórczości

8. W ocenie trudne jest odróżnianie odpowiedzi dziwacznych od wysoce oryginalnych

2.7 Testy wiadomości

1. Zawierają pytania dotyczące literatury, historii, biologii, matematyki i innych dziedzin

2. Mierzą ogólną zdolność do uczenia się oraz sprawność aktywności poznawczej człowieka

3. Wysoko korelują z g

4. Przykład Test Wiadomości Podstawowych Choynowskiego, Wiadomości Wechslera

2.8 Wielowymiarowe skale testowe

1. Skale Wechslera

1. Zwykle traktowane, jako narzędzie do pomiaru Gc, przypisuje się im również wartość diagnostyczną przy ocenie Gf

2. Należą do nielicznych standaryzowanych skal w Polsce

3. Wymagają badań indywidualnych, do badań grupowych stosuje się wzorowane na Wechslerze Wielowymiarową Skalę Zdolności

4. 10 skal, wyniki ujmowane łącznie pod postacią i.i z możliwością analizy profilowej werbalnej i niewerbalnej

5. Zdolności werbalne mierzą testy: Słownik, Wiadomości, Rozumienie, Podobieństwa

6. Zdolności do organizowania materiału wzrokowo- przestrzennego: Wzory z Klocków, Układanki, Porządkowanie Obrazków, u dzieci - Labirynty

7. Pamięć i odporność na dystraktory: Powtarzanie Cyfr, Arytmetyka, Kodowanie

8. Średnie wyniki ww. skal można traktować, jako wskaźniki tych zdolności

9. Tu warto spojrzeć do tabelki o WAIS-R, którą dał Izdebski na wykładzie

2. Ogólny Test Klasyfikacji (OTK) Choynowski

1. To polska adaptacja amerykańskiego wojskowego testu AGCT z 1940, w Polsce stosowana do badania młodzieży

2. Zadania: słownik, rozumowanie ilościowe, wyobraźnia przestrzenna

3. CAT - Test Zdolności Poznawczych, Thorndike, amerykański, bez adaptacji polskiej, do badania dzieci i młodzieży, zadania werbalne, liczbowe i niewerbalne

4. DAT - Test Zróżnicowanych Zdolności, Bennett - do stosowania w poradnictwie zawodowym i w szkołach średnich

1. Zadania: rozumowanie werbalne, zdolności liczbowe, rozumowanie abstrakcyjne, szybkość i dokładność biurowa, rozumowanie mechaniczne, ujmowanie relacji przestrzennych, znajomość ortografii i gramatyki

2. Mają raczej charakter testów mocy niż szybkości

3. Wynik łączny traktowany, jako wskaźnik zdolności szkolnych oraz wyniki profilowe z każdego z 8 testów

5. SAT - Test Zdolności szkolnych

1. Stosowany w USA od 1926 do badania kandydatów do college'ów

2. Cześć werbalna i matematyczna

3. Wyniki ujmowane oddzielnie

6. GRE - do badania kandydatów na studia, używany do lat 30tych, mierzy zdolności werbalne, ilościowe i analityczne

7. W Polsce trwają prace nad Skalą Podstawowych Zdolności Szkolnych Kostrzewskiego dla dzieci 5-12 lat.

2.9 Uwagi końcowe

1. Najważniejsze jest, żeby zadania diagnostyczne odpowiadały tym, jakie spotykamy w sytuacjach naturalnych.

2. Najtrudniej mierzyć inteligencje społeczną i twórczość.

3. Nad testami mierzącymi inteligencję skrystalizowaną trzeba nadal pracować, albo przyjąć, że najlepszym predykatorem wszelkich osiągnięć jest czynnik g.

4. Optymalizacja testów powinna oprzeć się na analizie relacji test - życie

1. Zadania życiowe zwykle nie mają podanych gotowych odpowiedzi do wyboru, człowiek musi krytycznie oceniać napływające informacje, jako istotne lub nieistotne, czasami nie ma pewności czy informacje są pewne.

2. Rozwiązanie testów to narzucona badanemu sytuacja, zadania życiowe podejmuje się zwykle z własnej inicjatywy, przy czym umiejętność obrania celu adekwatnego do własnych możliwości i zewnętrznych warunków, stanowi istotny aspekt inteligencji, czego testy niestety nie mierzą.

3. Nie mierzą też planowania, kontrolowania własnych działań

4. W laboratorium badany zwykle podchodzi do testów z innym nastawieniem i zaangażowaniem, niż gdy wykonuje podobne zadania w warunkach naturalnych, co należy uwzględniać przy ocenie zdolności.

TO KONIEC! NARESZCIE!!! Nie mogę…, chce mi się wymiotować tą książką, k… co za nudy! Napisane bez polotu, jak książka telefoniczna, jakby z przymusu, a nie z zainteresowań!!!

W końcu, kiedyś przyjdą wakacje. Tylko czy dla nas…

Matczak A: Diagnoza intelektu. Cz. 1. Pomiar możliwości intelektualnych Rozdz. 2

Katarzyna Wolszczak. Notatki do egzaminu z Psychologii Różnic Indywidualnych 7 | Strona

---