WYKORZYSTANIE BPanc i BP W NATARCIU NA PÓŁWYSPIE SYNAJSKIM (29.X-5.XI 1956)

WSTĘP

W 1954 r. władzę w Egipcie objęły siły nacjonalistyczne reprezentowane przez płk. Gamala Abd el-Nasera, które dążyły do całkowitego wyzwolenia się z więzów kolonialnych i zjednoczenia wszystkich państw arabskich na bazie wspólnej religii oraz wspólnych celów gospodarczych i politycznych. Rząd egipski zawarł szereg układów z rządem brytyjskim, na mocy których brytyjskie siły zbrojne, stacjonujące w różnych punktach Kanału Sueskiego do czerwca 1956 r. zostały wycofane. W państwie tym rozpoczęto przeprowadzanie reform, a głoszony przez płk. Nasera neutralizm uniemożliwiał byłym państwom kolonialnym inerwencję na ważnych gospodarczo i strategicznie obszarach Bliskiego Wschodu. W dniu 23.07.1956 r. w Egipcie odbyło się referendum narodowe, na którym została przyjęta nowa konstytucja, a płk. Naser został prezydentem. 26.7.1956 r. Egipt znacjonalizował Kanał Sueski, na co bardzo ostro zareagowała Francja i Wielka Brytania rozpoczynając blokadę ekonomiczną. Państwa te miały największe udziały w towarzystwie akcyjnym eksploatującym kanał, a nacjonalizacja Kanału Sueskiego ugodziła przede wszystkim w żywotne interesy Wielkiej Brytanii w tej części świata. Mocarstwa te rozpoczęły jawne przygotowania do wojny przeciw Egiptowi.

Francja patrzyła na konflikt nieco inaczej. Nacjonalizację odczuła bardzo boleśnie. Armia francuska po niesławnej klęsce w Indochinach, uwikłana w beznadziejną wojnę w Algierii, pragnęła przypomnieć się światu głośnym czynem wojennym. Stosunki francusko-arabskie nie mogły być już gorsze, a płk. Naser stał się obiektem powszechnej nienawiści. Uważano go za człowieka, który poważnie przyczynia się do podsycania algierskiej walki o niepodległość. Państwo Izrael było bardzo zainteresowane gwałtowną zmianą sytuacji na Bliskim Wschodzie, która ukazywała mu niespodziewane perspektywy. Główny wróg, Egipt, ściągnął na siebie gniew mocarstw zachodnich, mogący łatwo przybrać formę interwencji zbrojnej. Izraelowi, podobnie jak Wielkiej Brytanii i Francji, chodziło też o obalenie płk. Nasera. Przede wszystkim jednak pragnął zadać Egiptowi klęskę tak przekonywującą, by posłużyła za ostrzeżenie wszystkim państwom arabskim i tym samym na dłuższy czas uwolniła go od groźby ataku z ich strony. Trójstronna agresja na Egipt w 1956 r. stanowiła ogniwo szerokiego planu zmierzającego do zachamowania postępu w świecie arabskim i miała cechy typowe dla wojen lokalnych tamtego okresu.

OGÓLNY ZAMIAR SIŁ INTERWENCYJNYCH

Francja i Wielka Brytania opracowały wariant działania, który polegał na przygotowaniu sił i środków oraz zaplanowaniu interwencji w ścisłym powiązaniu z działaniami sił zbrojnych Izraela. Wariant działania sił interwencyjnych nie wykluczał w kalkulacjach możliwości uzyskania zaskoczenia. Wychodzono z założenia, że opóźnienie agresji wprowadzi w błąd Egipt i umocni go w przekonaniu, iż plany te zostały zaniechane. Przyjmując koncepcję gruntownego przygotowania działań wojennych, agresorzy dokonali ogólnego podziału zadań. Anglia i Francja wzięły na siebie główny ciężar zadań związanych z działaniami sił powietrznych, powietrznodesantowych i morskodesantowych. Izraelowi przypadła główna rola w operacjach na lądzie.

Planowanie działań wojennych zostało zakodowane kryptonimem „Musketeer”. Zgodnie z powstałymi planami, Izrael miał zaatakować pierwszy i rozbić egipskie wojska lądowe, które powinny być przerzucone z Egiptu na półwysep Synaj, w celu odparcia agresji. Następnie,w dniach 29.10.-5.11.1956 r. Izraelskie jednostki zmotoryzowane i powietrznodesantowe miały podejść do rejonu Kanału Sueskiego i stworzyć zagrożenie dla swobody żeglugi. Taki rozwój działań wojennych miał być pretekstem do wystąpienia brytyjsko-francuskich sił zbrojnych.

Interwencję sił brytyjsko-francuskich miało wykonać lotnictwo uderzeniem na obiekty wojskowe w rejonie Kanału Sueskiego, rozbić obronę i załamać wolę oporu Egipcjan. Biorąc pod uwagę czas na ultimatum, jakie zamierzano wystosować do Izraela i Egiptu, załadowanie wojsk desantowych i przebycie drogi z Malty do Port Saidu, termin wysadzenia desantu morskiego ustalono na dzień 6.11.1956 r. W celu zabezpieczenia lądowania desantu morskiego i odcięcia Port Saidu od reszty terytorium Egiptu zaplanowano wysadzenie desantu powietrznego na dzień 5.11.1956 r. Aby zabezpieczyć lądowanie desantów, lotnictwo brytyjsko-francuskie miało niszczyć siły powietrzne Egiptu oraz jednostki wojskowe przygotowujące się do obrony Kanału, a także magazyny wojskowe.

CHARAKTERYSTYKA SIŁ ZBROJNYCH STRON KONFLIKTU

Siły zbrojne Izraela

Siły zbrojne w 1956 r. składały się z wojsk lądowych, lotnictwa i marynarki, podległych szefowi Sztabu Generalnego, którego przełożonym był cywilny minister obrony. Kraj podzielono na trzy okręgi wojskowe: północny, środkowy i południowy. Dowództwo okręgu odpowiadało za wyszkolenie, administracje, mobilizację i operacje wojenne na swoim obszarze. Wojska stałego nie było, istniała tylko kadra złożona z oficerów i podoficerów, licząca do 12 tys. ludzi. Powszechna służba wojskowa obejmowała mężczyzn (2,5 roku) i kobiety (2 lata) od 18 roku życia. Służba w rezerwie trwała dla mężczyzn do 49 roku życia. W tym okresie rezerwista odbywał 31 dni ćwiczeń rocznie; ponadto na każde trzy miesiące - 3 dni szkolenia; prócz tego oficerowie mieli dodatkowo 7 dni służby w roku. Kobiety służyły w rezerwie na tych samych warunkach do 34 roku życia. Pobór dawał rocznie 40 -60 tys. ludzi. Zmobilizować można było około ćwierć miliona ludzi, czyli 1/7 całej ludności państwa, w tym około 47% kobiet.

Podstawową jednostką liniową była brygada, uzupełniana rezerwistami terytorialnie. Liczyła przeciętnie 5 tys. ludzi. Dowodził nią pułkownik. Składała się ze sztabu, trzech batalionów, jednostek wsparcia, kompanii rozpoznawczej, plutonu łączności, plutionu saperów, plutonu plot. Batalion w sile około 700 ludzi miał 4 kompanie, kompanię administracyjną i kompanię wsparcia. Kompania składała się z trzech plutonów po trzy sekcje, każda 7 - 10 ludzi. Piechotę przewożono samochodami cywilnymi; były one rejestrowane i wszystkie podlegały mobilizacji. Uzyskane tą drogą środki transportowe mogły obsłużyć 12 brygad.

Brygada pancerna, utrzymywana stale na poziomie 35% stanu bojowego, liczyła 2-3 bataliony czołgów po 3-4 kompanie, kompania po 3-4 plutony, każdy 4 czołgi oraz batalion piechoty na transporterach względnie na samochodach. Bataliony czołgów wyposażone były w amerykańskie Super-Shermany i francuskie, bardzo szybkie i zwrotne czołgi AMX z armatą 75 mm. W skład sił zbrojnych wchodziła jedna brygada powietrznodesantowa, która miała 4 bataliony po 600 żołnierzy, 4 kompanię czołgów typu AMX, kompanię moździeży 120 mm oraz kompanię samochodów.

Lotnictwo składało się z 20 eskadr, które wyposażone były w odrzutowe myśliwce Mystere, Ouragan, Vampire i Meteor (około 80), przestarzałe Mustangi (około 50), około 40 transportowców Dakota i inne; razem około 200 samolotów.

Marynarkę wojenną stanowiły małe jednostki przybrzeżne.

Szkolenie w wojsku lądowym miało charakter przede wszystkim praktyczny. Kurs podstawowy (rekrucki) trwał około 8 tygodni. Dalsze szkolenie w jednostce polegało głównie na ćwiczeniach terenowych przeprowadzanych w nocy. Szkoła podoficerska trwała 6 miesięcy i dawała awans na kaprala. Ukończenie rocznego kursu oficerskiego zobowiązywało do odsłużenia jednego roku w armii. Instruktorzy i starsi oficerowie w powietrznodesantowym ośrodku szkoleniowym ukończyli przeważnie kursy angielskie. W 1954 r. otwarto Akademię Sztabu Generalnego, wzorowaną na angielskim Staff College, dla 40 słuchaczy (kursy 10-miesięczne). Wykładowcami byli częściowo oficerowie wyszkoleni w Anglii, USA i Francji. Na wypadek mobilizacji każdy z nich miał przydział do linii.

Po wojnie 1949 r. armia izraelska przeżywała okres osłabienia. Najlepszy element odszedł do cywila. Z tych, ktorzy pozostali w szeregach, najinteligentniejszych i najlepiej wyksztalconych wchłonęły sztaby i służby. Linia była upośledzona. Od końca 1953 r., kiedy szefem sztabu został płk Mosze Dayan, stan ten uległ radykalnej zmianie. Najbardziej wartościowych ludzi zaczęto kierować do linii. Płk M. Dayan położył nacisk na szkolenie w duchu zaczepnym, na dobre dowodzenie na szczeblach niższych i przykład oficerów w walce. Na ogół siły zbrojne Izraela były wyszkolone wdość dobrze, uzbrojone jednak w stopniu ledwie wystarczającym. Ilościowy stosunek linii do tyłów wynosił 1:1, a więc był bardzo korzystny dla linii.

Słabą stroną Izraela był brak odpowiedniego zaplecza materiałowego,co zmuszało do możliwie jak najszybszego zakończenia operacji. Przedłużanie się dzialań mogło grozić ich załamaniem z powodu braku uzbrojenia, sprzętu i amunicji. Wzgląd ten wpłynął zarowno na wybór planu operacji jak i na sposób jej przeprowadzenia. Dowództwo wojsk Izraela wszelkie przygotowania do działań zaczepnych przeprowadzało skrycie. Po ogłoszeniu przez Egipt w dniu 24.10.1956 r. komunikatu o utworzeniu wspólnego dowództwa sił zbrojnych państw arabskich pod dowództwem egipskiego gen. Amera, Izrael pod pretekstem zapewnienia bezpieczeństwa swych granic, wieczorem 25.10.1956 r. rozpoczął powszechną mobilizację.

W wyniku przeprowadzonej mobilizacji regularne siły zbrojne wzrosły do 150 tys. żołnierzy. Ponadto Izrael miał jeszcze w rezerwie około 100 tys. wyszkolonych żołnierzy. Siły lądowe składały się z 24 brygad ogólnowojkowych i kilku brygad specjalnych. W liczbie 24 brygad znajdowało się dziewiętnaście brygad piechoty (w tym siedem BP wojsk regularnych i dwanaście BP rezerw zorganizowanych), cztery brygady pancerne (w tym trzy BPanc wojsk regularnych i jedna BPanc rezerw zorganizowanych) i jedna brygada powietrznodesantowa. Już 27.10.1956 r. pierwsze oddziały zmobilizowanych wojsk wyruszyły nad granicę izraelsko-egipską, a wieczrem 29.10. rozpoczęta została operacja na półwyspie Synaj.

Siły zbrojne Egiptu

W okresie bezpośrednio poprzedzającym agresję siły zbrojne Egiptu były w stadium reorganizacji, rozbudowy i intensywnego szkolenia. Ogólny ich stan wynosił 92-95 tys. żołnierzy (siły lądowe - 75 tys., siły powietrzne - 11 tys., siły morskie - 6 tys. żołnierzy). Gwardia Narodowa, która obok swych zadań cywilnych spełniała również funkcje obronne na zasadzie terytorialnej, liczyła około 100 tys. ludzi. Była jednak słabo wyszkolona i uzbrojona. Nie miała broni ciężkiej, a strzelecką tylko na 50% stanu osobowego. Zmobilizowana dopiero w lipcu 1956 r. nie przedstawiała dużej wartości bojowej. Łącznie z Gwardią Narodową Egipt miała około 140 tys. ludzi pod bronią.

W październiku 1956 r. Egipt posiadał dziesięć brygad piechoty, brygadę obrony wybrzeża, brygadę plot., trzy brygady pancerne (w tym jedna skadrowana), brygadę ckm. Brygady piechoty miały zwykle po 3 bataliony (rzadziej 4); batalion składał się z 4 kompanii i kompanii wsparcia w sile: pluton moździeży, pluton ppanc. 57 mm i pluton transporterów. Każda brygada rozporządzała baterią dział 25-funtowych lub 122 mm oraz kompanią ppanc. lub kompanią „Archers”, czyli armat 17-funtowych, zmontowanych na podwoziu angielskiego lekkiego czołgu Valentine. Brygada pancerna miała trzy grupy bojowe (bataliony) i batalion piechoty.

Z brygad mogły być tworzone dywizje o składzie zmiennym. Szkolenie bojowe było w stadium początkowym. Zarzucono wzory brytyjskie, przypisując im niepowodzenia w 1948 r., a nowych form jeszcze nie wypracowano. Wojsko szkolono głównie w działaniach obronnych. Do oddziałów wyborowych należały nieliczne jednostki Straży Granicznej, liczące do 3 tys. ludzi, przeznaczone do służby patrolowej i rozpoznawczej. Wojska lądowe dysponowały w sumie około 400 działami polowymi (w tym 200 dział ppanc. 57 mm), około 200 działami plot., około 650 czołgami różnych typów (w tym 150 czołgów T-34 i 100 dział panc. SU-100), około 200 transporterami opancerzonymi. Lotnictwo bojowe miało około 100 odrzutowych myśliwców Vampire i Meteor, około 100 myśliwców MIG, 50 bombowców odrzutowych Ił-28 i około 30 samolotów transportowych.

Szkolenie stało na ogół na bardzo niskim poziomie, zwłaszcza w dziedzinie opanowania nowoczesnego sprzętu. Chłop egipski, niewykształcony, mało wytrzymały na trudy, powolny, bez inicjatywy, bił się jednak dobrze, jeśli miał dobrych dowódców. Dowodzenie na niższych szczeblach było liche. Oficerowie, na ogół inteligentni, dobrze wyszkoleni, gardzili fellahami i przyzwyczajeni do pokojowych wygód, nie wykazywali entuzjazmu do prowadzenia działań w warunkach pustynnych. Całe wojsko cierpiało na dotkliwy brak wykwalifikowanych techników.

Większość wojsk lądowych Egiptu, około 2/3, była rozmieszczona w rejonie Gazy i na pólwyspie Synaj. Siły te obejmowały cztery dywizje i brygadę pancerną, razem 60 tys. ludzi. Wsierpniu i wrześniu1956 r., po wybuchu zatargu o kanał, Egipt wycofał na zachód dwie dywizje i brygadę pancerną. Na półwyspie Synaj i w rejonie Gazy pozostały dwie dywizje, jednostki Gwardi Narodowej i Straży Granicznej; razem około 30 tys. ludzi. Oddziały te dotkliwie odczuwały brak środków transportowych. Stąd też wynikła sztywność ugrupowania i brak ruchliwości. Stało się to dla wojsk egipskich ogromnym obciążeniem we wszystkich rodzajach działań w tej wojnie ruchowej, prowadzonej na ogromnej, w stosunku do ilości walczących sił, przestrzeni.

CHARAKTERYSTYKA TERENU DZIAŁAŃ

Na półwyspie można wyróżnić trzy poprzeczne pasy geograficzne. Północny, przybrzeżny, szeroki na 60 km, jest przeważnie pustynią. Środkowy, szerokości około220 km, zajmuje około2/3 półwyspu i ma charakter częściowo skalistego wyżu o przeciętnej wysokości około 1000 m. Południowy - to kompleks górzysty , mało dostępny, prawie nie zamieszkały. Jego najwyższym punktem jest Góra Synaj, o wysokości 2637 m.

Uboga sieć dróg służy raczej do połączenia Egiptu z Palestyną i Arabią niż do wewnętrznej komunikacji na półwyspie. Istnieją trzy główne drogi poprzeczne. Droga nadmorska („via maris”) od El Kantara nad Kanałem Sueskim przez El Arisz, Gazę do Hajfy i dalej na północ; od El Arisz była to szosa pierwszej klasy. Równoległa do niej linia kolejowa lączy te same miejscowości. „Droga Turków” albo „Droga Centralna” - to bita szosa, która biegnie od Ismailia przez Bir Gifgafa, Abu Ageila do Berseba. „Droga Pielgrzymów” lączy port Suez u południowego ujścia kanału, Nakel, Tamed, Eilat. Wzdłuż Zatoki Sueskiej zbudowano „Drogę Czerwonomorską”. Wzdłuż Zatoki Akaba istniały tylko ścieżki trudne do przebycia pojazdów. Trzy główne drogi poprzeczne były powiązane nielicznymi prymitywnymi traktami i ścieżkami. Gorący klimat daje często różnicę temperatur dnia i nocy dochodzącą do 500 C. Cały obszar przerzynają suche koryta, które w czasie deszczów jesiennych przemieniają się w rwące rzeki. W interesującym nas okresie słońce wschodziło około 6.00, a zachodziło około 18.00.

ROZMIESZCZENIE SIŁ ZBROJNYCH

Dlugość granicy egipsko-izraelskiej wynosiła około 250 km. Większość, niemal całość sił pozostawionych na półwyspie, ugrupował Egipt na odcinku północnym, szerokości około 70 km, licząc od morza. Rejon gazy, wciśniętego między morze a Izrael, broniła 8 DP, złożona z brygady Gwardii Narodowej, brygady palestyńskiej i brygady rezerwowej; dowództwo dywizji mieściło się w Gazie. Trójkąta Rafa, Abu Ageila, El Aisz broniła 3 DP, mając po jednej brygadzie piechoty w każdej z tych miejscowości. Najsilniej był umocniony węzeł oporu Abu Ageila. W El Arisz stał w odwodzie batalion czołgów, dowództwo dywizji i dowództwo korpusu. Pozycje obrony były wzmocnione nielicznymi schronami, drutami kolczastymi i polami minowymi. Mały oddział z 3DP obsadzał Kusseima.

Dalej na południe patrolowała Straż Graniczna, mająca posterunki w Kuntilla, Ras-el-Nakeb, Tamed i Nakel. Południowego cypla półwyspu i wejścia do Zatoki Akaba bronił czerwonomorski oddział wydzielony, w sile dwóch batalionów piechoty, kompanii plot., kilku dział artylerii nadbrzeżnej, rozmieszczonych w Szarem-el-Szeik, Ras Nasarini i na wysepce Tiran. Całością sił kierowało dowództwo „Wschód” w Ismailii, mające w swej dyspozycji w rejonie kanału dwie brygady pancerne i brygadę piechoty. Batalion czołgów stał w Bir Gifgafa. Na półwyspie było kilka lotnisk, ale lotnictwo egipskie rozmieszczono na ogół po zachodniej stronie kanału.

Takie ugrupowanie sił, biorąc jeszcze pod uwagę nieliczne środki transportu, miało typowo obronny charakter. Rozmieszczenie brygad nad kanałem wynikało z chęci bezpośredniej obrony jego rejonu, co było ich głównym zadaniem, natomiast działanie na półwyspie zadaniem drugorzędnym.Groźba desantu anglo-francuskiego wpłynęła obezwładniająco na plan operacji obronnej wobec spodziewanego ataku Izraela. Pozostawienie dwóch słabo wyposażonych, nieruchliwych DP w odległości ponad 160 km od odwodów, których wykorzystanie było problematyczne, stworzyło sytuację korzystną do przeprowadzenia przez Izrael działań zaczepnych.

Ze względu na możliwość konfliktu zbrojnego z Syrią i Jordanią, Izrael nie mógł skoncentrować całości sił na granicy z Egiptem. Do działań przeciwko Egiptowi przeznaczył dziewięć brygad, w tym dwie pancerne.Wojska rozmieszczone były:

- w rejonie płd. wsch. El Auja - 38 zgrupowanie uderzeniowe (4, 37 BP i 7 BPanc),

- w rejonie na płd. wsch. od Berseba - 77 zgrupowanie uderzeniowe (1,11,12 BP i 27 Bpanc).

- w rejonie Ein Khusub - na płd. od Morza Martwego, znajdowała się 202 BPDes (bez 1 bpdes); batalion ten znajdował się na lotnisku El Ramle. Ponadto na północ od Beeraheba skoncentrowała się 9 BP.

W północnej części Izraela znajdowało się pozostałych trzynaście BP i dwie BPanc.

IZRAELSKI PLAN DZIAŁANIA

Izrael przeciwko Egiptowi przewidywał uderzenie zasadniczymi siłami na półwysep Synaj, przy ubezpieczeniu niewielkimi siłami granic z pozostałymi państwami arabskimi. Plan działań wojennych otrzymał kryptonim „Kedesh”. Celem militarnym tego planu było zniszczenie wojsk egipskich na Synaju i sił w rejonie Gazy, opanowanie jak największego obszaru półwyspu i utrzymanie go jako atutu w przetargach z Egiptem, jak również uzyskanie dostępu do Zatoki Akaba. Drugim celem planu „Kedesh” było stworzenie dogodnych warunków przeprowadzenia przez Wielką Brytanię i Francję operacji powietrznodesantowej i morskodesantowej. Do powodzenia działań sił zbrojnych Izraela na Synaju miały znacznie przyczynić się działania lotnictwa angielsko-francuskiego.

Plan „Kedesh” przewidywał:

· natarcie sił głównych - na trzech zasadniczych kierunkach: północnym, centralnym, i południowym - na Suez w celu opanowania północnej i centralnej części półwyspu Synaj;

· dwa uderzenia pomocnicze - wzdłuż wschodniego, a po wyjściu w rejon Suezu również wzdłuż zachodniego wybrzeża Synaju, by opanować jego południową część;

· aby przyśpieszyć tempo działań na kierunku centralnym, wykonanie desantu powietrznego dla uchwycenia wschodniego wyjścia przełęczy Mitla.

Trzy kolumny główne skierować po osiach:

- północna: Rafa - El kantara;

- środkowa: El Audża - Abu Ageila - Ismilia;

- południowa: Kuntilla - Nakel - Tewfik.

Oś natarcia na Gazę: Gaza - Kan Junis.

Oś wschodniego działania pomocniczego: Ras el Nakeb - Dahab - Szarm el Szeik.

Oś zachodiego działania pomocniczego: Tewfik - Tor - Szarm el Szeik.

Charakterystyczne dla izraelskiego planu było to, że glówne siły nacierających wojsk miały ominąć od południa najsilniejszy rejon egipskiej obrony (Gaza) i wyjść na jego tyły. Do realizacji zadań operacji „Kedesh” zorganizowano następujące zgrupowania uderzeniowe:

· zgrupowanie „Północ” w składzie 27 BPanc, 1 i 2 BP przeznaczone do natarcia na kierunku El-Arish - El Kantara;

· grupa „Gaza” w składzie 11 BP i jednostek wsparcia przeznaczone w początkowym okresie do prowadzenia działań obronno-wiążących, a następnie do natarcia w celu opanowania rejonu Gazy;

· zgrupowanie „Centrum” w składzie 7 BPanc oraz 4 i 37 BP przeznaczone do natarcia na kierunku Nitsana - Ismailia;

· grupa „Południe”, w skład której wchodziła wzmocniona 202 brygada powietrznodesantowa (BPD) przeznaczona do wykonania desantu powietrznego w rejonie Przełęczy Mitla oraz natarcia na kierunku El Kuntilla - Nakhl - Suez;

· oddział wydzielony „Wschód” (9BP) i oddział wydzielony „Zachód” (12BP) przeznaczone do opanowania południowej części Synaju.

Zgrupowania te stanowiły pierwszy rzut operacyjny liczący dziesięć brygad, z silnym wzmocnieniem. Pozostałe siły stanowiły odwód.

Tomasz KRZEMPEK

---