E. Panofsky „Studia z historii sztuki” - rzeczywistość i symbol w malarstwie niderlandzkim XV wieku.

• M. Broederlam „Zwiastowanie” i „Zwiastowanie” z Friedsam.

- atrybutem NMP - modlitewnik.

- Pasmo purpurowej przędzy w dłoniach NMP z pism apokryficznych oznacza czas przed zwiastowaniem (to samo oznacza wrzeciono, bo Maria przędła, gdy przyszedł do niej anioł)

- Okno - symbol łaski oświecającej (triada - trzy okna - Trójca Święta)

- Wieża - symbol czystości

- Ogród - ogrodem zamkniętym z „Pieśni nad Pieśniami”

• W malarstwie Niderlandzkim kontrasty między gotykiem a fantastycznym orientalizmem. Styl romański użyty do przekazywania tego samego znaczenia ikonograficznego, co formy orientalizujące (służy przedstawieniu antytezy chrystianizmu, judaizmu czy poganizmu). Przy czym judaizm może być przedstawiany zarówno jako poprzednik jak i wróg chrystianizmu.

- Białe kwiaty - symbole czystości

- Małpa - symbol grzechu Ewy (właściwie jej niepożądanych cech, które ją do grzechu pchnęły)

- pusta nisza - zapowiedź przyjścia Chrystusa

• Jan van Eyck

- łączenie elementów romańskich i gotyckich świadczy o pewnym kontinuum przeszłości i teraźniejszości.

- złożony symbolizm malarstwa niderlandzkiego łączy w sobie zarówno realizm obserwacji, a symbol jest sposobem połączenia tradycji chrześcijańskiej z nowym naturalizmem - symbole maskowane są pod powłoką rzeczywistych przedmiotów. Każdy przedmiot był symbolem i każdy był usytuowany tak, że wydawał się uzasadniony i całkowicie na miejscu. Trudno czasem odkryć czy użyty przedmiot niesie jakąś symboliczną treść czy nie. Malarstwo van Eycka idzie o tyle na przód, że nie ma tam już żadnych tego typu niekonsekwencji.

- Dysproporcje na obrazach pomiędzy postacią Marii (wyolbrzymioną) a kościołem - mato może świadczyć, że Maria jest duchem kościoła.

- u van Eycka symboliczne jest szczególnie światło (wpadające w sposób nienaturalny do pomieszczeń), które jest boskiej natury.

Manieryzm

Manieryzm - rodzi się na tle społecznych i religijnych przemian (reformacja); we Włoszech trwa okres wewnętrznych napięć, konfliktów, niepokojów, co wiąże się z powrotem do religijności w życiu umysłowym i ceremonialności w życiu społecznym. Pojawia się tendencja nawrotu do sztuki średniowiecznej i pesymizm wśród artystów (związany z przekonaniem, że to, co najlepsze już było, szczyt możliwości został osiągnięty i jedyne, co można, to naśladować wielkich artystów i ich dzieła - Rafaela, Leonarda, Michała Anioła).

Manieryzm wyrzekał się naśladowania natury, rzeczywistych przedmiotów i ludzi imitując „manierę” i cudzy styl. Rzeczywistość w dziele manierystycznym jest zawsze widziana przez pryzmat sztuki renesansowej. Sztuka ta jest antyklasyczna, nieharmonijna niezrównoważona, dramatyczna aż do przesady i brzydoty. Zanikało widzenie przestrzenne: brakło krajobrazu, iluzji głębi. Postacie przedstawiane są w histerycznie niespokojnym, nieuzasadnionym poruszeniu. Kolorystyka - niepokojące zestawienia barw: żółto fioletowe, zielono różowe. Niekiedy bezbarwne. Postać ludzka stawała się odrealniona - albo odbierano jej materialność albo nadawano charakter rzeźby.

Silnie akcentowano długie perspektywy.

Od harmonii i umiaru klasycyzmu odchodzono w dwóch kierunkach, ku surowemu uproszczeniu i ku nagromadzonemu bogactwu. Dzieło miało ukazywać całkowitą swobodę wykonania, ujawniać potęgę sztuki, dla której wszystko jest łatwe. Upodobanie rysunku. Jednocześnie obecne jest treściowe wyrafinowanie bogate w skomplikowane alegorie i personifikacje. Dworskie ośrodki dominowały wśród mecenasów doby manieryzmu, stąd wykwintna forma i wysmuklenie kształtów ciała przywodzące na myśl tradycje stylu dworskiego(późne średniowiecze), ostentacyjna nagość. Wzrastająca rola Hiszpanii i tam portretu. Portret ceremonialny, który odbijał etykietę dworską. I tu, Bronzin - w jego portretach surowość, ostrość zarysu, surowość postaci pod pozorem skrajnego opanowania zdradzająca wewnętrzne napięcie. Holbein - niezwykła szczegółowość, drobiazgowość, sugestywność.

Rzeźba - Giambologna - alegoryczne, historyczne tematy odgrywane przez wysmukłe nagie postacie. Doskonała znajomość anatomii, bezbłędne przedstawienie ruchu; tendencja niezaspokojenia widza - ujęcie rotacyjne zmuszające widza do chodzenia wokół rzeźby żeby zobaczyć jej elementy, jednak nigdy wszystkie.

Architektura - przykładowo świątynia San Andrea w Mantui - szeroka przestronna nawa sklepiona kolebkowo, boczne kaplice, brak naw bocznych i kopuła na skrzyżowaniu nawy głównej i poprzecznej, które jest bardzo krótka.

Paolo Calieri Veronese - malował wielkie wydarzenia religijne, historyczne, mitologiczne. Temat ujmowany jako okazałe przedstawienie teatralne z wieloma aktorami w bogatej scenografii na scenie monumentalnego teatru. Wielkie płaszczyzny i różnorodność strojów, gestów, typów ludzkich. Spektakl bogaty, tętniący, uczta dla oka.

Tinoretto - tematy przedstawiające zdarzenia dramatyczne, ruch napięty do granic, połączenie dramatyzmu, wrażliwości na kolor i liryzmu. Brak granicy między światem ludzkim i nadzmysłowym. Świat fantazji.

El Greco - Mistyczny charakter i religijność, obecność „wewnętrznego świata”.

Juan Bautista de Toledo i Juan de Herrera - budują pałac królewski i jednocześnie klasztor pod wezwaniem świętego Wawrzyńca w Madrycie (1559 - 1584). Surowość szorstkiego kamienia - styl nieozdobny - prostota, klasyczny chłód, ogrom i onieśmielająca surowa pustka.

Ogród w dobie manieryzmu - był idealną dziedziną życia. Na niby ujętą w estetyczny ład, odnawia metaforę rajskiego ogrodu. Organizacja natury w sposób geometryczny i wymyślny.

Andrea Palladio - architekt - pełnia czystego harmonijnego piękna opartego na opanowanym i surowym, prawie purystycznym ujęciu form antycznych. Willa Rotonda - czworokątny blok taki sam z każdej strony, portyki jońskie, wysunięte przed ściany, schody. Miejski pałac Vicenzy Chiericati (1550) - Palladio zrywa z blokową fasadą pałacu renesansowego ukazując jakby jego negatyw - dwa piętra loggii kolumnowych u dołu doryckich, wyżej jońskich. Wnętrza równie subtelne. Kościół Il Redentore (1577) - wielowarstwowa fasada, trójkątny przyczółek, korynckie kolumny, arkadowo zamknięty portal - całość ta wpisana pomiędzy dwie olbrzymie kolumny wraz z dwoma pilastrami kompozytowymi dźwigające główny monumentalny trójkąt szczytu. Z boków trójkąty odpowiadające nawom bocznym. Powyżej ten sam schemat, ale tylko zarysowany. Wnętrze - podłużna nawa, kaplice z boku, centralne trójlistne sanktuarium, nakryte kolumną, środkowa apsyda zamknięta kolumnami stojącymi w przestrzeni.

Lescot - delikatna kruchość, precyzyjna wytworność. Pogodny, logiczny i jasny styl sztuki francuskiej (kontrast z hiszpańskim Eskurialem)

Bosch - skomplikowane dziwaczne obrazy o metaforycznym znaczeniu, paradoksalne kompozycje. Doskonałość kolorystyczna i kompozycyjna. Rozsądek i fantazja, poezja i mądrość ludowa.

Breugel St. - początkowo moralizatorski charakter i fantazja. Świat ludzi jako układ pół-istot - pół-przedmiotów, kształtów zamkniętych w sobie, obcych sobie (chętnie przedstawiał kaleki). Rozbijał postaci na proste formy geometryczne, które są samodzielne i nie komunikują się ze sobą w przestrzeni, płaszczyźnie obrazu. Potem przedstawiał życie natury bez elementów fantastycznych o wadze symbolicznej. Człowiek był podporządkowany rytmowi natury, jego jednostkowe pełne tragizmu losy nabierają sensu jako element kosmicznego ładu. Kolory przenikające się niepostrzeżenie, jedność koloru i światła. Od Breugla zaczyna się krajobraz i obraz rodzajowy.

W tamtym okresie pojawiają się specjalizacje malarskie związane z dużą konkurencyjnością i szerokimi grupami odbiorców. W Niderlandach sztuka wyzwoliła się z treści religijnych, ale to zaplecze istniało jeszcze przez długi czas. We Włoszech w tym okresie ustalił się estetyczny stosunek do obrazu, jego ocena pod kontem waloru estetycznego a nie funkcji czy tematu. Malarze tworzą akademie(na wzór niegdysiejszych filozofów), które mają kształcić artystów, jednak nie spełniają swojej roli.

3

---