Starożytność (do V w n.e)
Grecja
W starożytnej Grecji funkcjonowały cztery różne ideały wychowawcze , wynikające z określonej sytuacji społeczno - politycznej .
Pierwszy to ideał wychowawczy starogrecki , w zasadzie typowy dla wszystkich plemion greckich w tzw. okresie homeryckim , od ok. X do VIII w.pne. Wychowanie starogreckie miało wiele cech naturalnych. Odbywało się bądź w rodzinie bądź indywidualnie przy pomocy specjalnych nauczycieli. Uważano, że wychowanie dotyczy tylko dzieci wąskich grup królewskich i arystokracji. Twierdzono, że dzieci z tych grup społecznych przychodzą na świat zaopatrzone w cnoty mądrości i dzielności, ówczesna teoria głosiła , że cnoty nie można wpoić nikomu , lecz można ją jedynie odziedziczyć po przodkach , a jest ona dana od bogów i w związku z tym wychowanie powinno ograniczać się do ćwiczenia pewnych potrzebnych w życiu sprawności. Z chwilą ukształtowania się spartańskiego państwa wojskowego wychowaniu zaczęto przypisywać ogromne znaczenie.
Selekcjonowano dzieci - słabe skazywano na śmierć (państwo o charakterze militarnym).
Wychowano dzieci w instytucjach państwowych.
Dzieci do 7-go roku życia wychowywano w domach.
Od 7-30-go roku życia panował surowy reżim.
Od 7-18-go roku życia - wychowywanie w placówkach państwowych typu koszarowego.
Od 18-20-go roku życia - przygotowywano do służby wojskowej, którą pełniło się do 30-go roku życia.
Po 30-tym roku życia - uznawani jako pełnoprawni obywatele.
Ideał - to wychowanie jednostek mocnych, zdyscyplinowanych, ofiarnych, zahartowanych w walce, odpornych na ból.
Nie dbano o wychowanie umysłowe, przyzwyczajano uczni do krótkich odpowiedzi.
Ograniczano naukę do czytania, pisania, rachunków, opowiadań, pieśni wojennych.
Arystokracja grecka negowała skuteczność czynności pedagogicznych i dowodziła , że wychowanie i nauczanie nie potrafi przerobić złego człowieka na dobrego , głupiego na mądrego . Rola nauczyciela polegała na udzielaniu chłopcu wiadomości o charakterze jakby technicznym , przygotowującym do wykonywania różnych czynności wojskowych i pełnienia ról społecznych . Homerycki ideał wychowawczy to odważny żołnierz i zręczny , wytrawny polityk .
Sparta , po krwawym stłumieniu powstania niewolników , zorganizowała swoje życie publiczne w taki sposób , aby wszystko było w nim podporządkowane konieczności utrzymywania społeczeństwa w stałym pogotowiu do walki . Życie mieszkańców Sparty było całkowicie podporządkowane interesom i rozkazom państwa . Sprawy prywatne poszczególnych obywateli , ich poglądy i dążenia nie były brane pod uwagę . Każdy Spartanin rodził się i żył całkowicie dla wspólnego dobra reprezentowanego przez państwo . Odzwierciedlało się to w całej pełni w systemie wychowania Sparty . Spartańskim ideałem wychowawczym jest zautomatyzowany , pozbawiony własnej woli , pragnień i poglądów wykonawca dążeń zbiorowości , dobry żołnierz , wzorowy obywatel .
Zupełnie odmienny ideał wychowania realizowano w Atenach . Wynikał on z innego charakteru państwa , które nie było tak narażone na niebezpieczeństwa i prowadziło politykę pokojową . Ponadto demokracja ateńska dawała szanse polityczne i kulturalne wszystkim wolnym obywatelom . Ateńczycy zajmowali się polityką , sprawami społecznymi i moralnymi , zgodnie ze starą tradycją dbali o rozwój fizyczny , o piękno własnego ciała . Ateński ideał wychowawczy określany był słowem „kalogathia” - łączył on w sobie zalety doskonałego sportowca z cnotami gorliwego obywatela (kalós - człowiek świetnie wyrobiony pod względem fizycznym , doskonale wysportowany uczestnik zawodów olimpijskich , pięknie i harmonijnie zbudowany ; agathós (dobry) - człowiek doskonały pod względem moralnym i umysłowym) .
Ateńczycy zajmowali się sprawami polityki, społecznymi i moralnymi.
Dbano o rozwój fizyczny i piękne ciało.
3 Duże znaczenie przypisywano wychowaniu muzycznemu
dzieci od 7-14-go roku życia;
do 7-go roku życia - wychowanie w domu przez nauczyciela (lutmiści).
Znaczenie również miało wychowanie fizyczne - zręczne ciało, siła, wytrzymałość.
Wykształcenie umysłowe w gimnazjach.
Uwieńczeniem było 2-letnie przygotowanie wojskowe i obywatelskie zwane -efebia.
W okresie kultury hellenistycznej , który trwał w przybliżeniu od IV do II w.pne. , pod wpływem daleko idących zmian w dziedzinie życia politycznego zaczęła zanikać idea wszechstronnie rozwiniętego człowieka , który uchodził za najlepiej przygotowanego do czekających go obowiązków obywatelskich . Ideał rozwiniętego harmonijnie Greka pod względem moralnym , fizycznym i umysłowym zaczął ustępować koncepcji jednostronnego rozwoju umysłowego , ograniczonego do wiedzy literacko - językowej . Tak więc hellenistycznym ideałem wychowawczym jest erudyta , czyli człowiek z encyklopedycznym zasobem wiedzy ogólnej oraz umiejętnościami jej przekazywania . Znalazło to odzwierciedlenie w programach nauczania , gdzie najważniejszą rolę zaczął odgrywać gramatysta , natomiast na dalszy plan zeszli nauczyciele muzyki czy gimnastyki .
Rzym
Zależność treści ideału wychowawczego od aktualnej sytuacji społeczno - politycznej uwidoczniła się w starożytnym Rzymie . Kiedy było to małe państwo , izolujące się od kultury greckiej , przeważała w nim gospodarka rolna nad gospodarką mieszczańską . Arystokracja rzymska umocniła swoją pozycję polityczną , która zasadzała się na posiadaniu największego bogactwa - ziemi . Wskutek tego utrwalił się na długi okres czasu ideał wychowawczy obywatela - gospodarza wiejskiego , który pełniąc często najwyższe godności państwowe , będąc dobrym i dzielnym żołnierzem , uprawiał równocześnie rolę Odpowiedzialność za wychowanie młodzieży ponosiła rodzina , a w szczególności ojciec . Po osiągnięciu wieku 16-17 lat młody chłopiec przywdziewał męską togę , opuszczał dom rodzinny , aby pod opieką przyjaciela ojca wprawiać się w uczestniczenie w życie polityczne , a po roku następowała dwuletnia służba wojskowa . Tego rodzaju wychowanie zapewniało Rzymowi doskonałych żołnierzy i lojalnych obywateli .
Od około IV w.pne. zaczęły powstawać w Rzymie szkoły elementarne , zapewniające podstawowe wykształcenie . Jednak już w III w.pne. obydwa istniejące w Rzymie możne stany (arystokracja , ekwici - stan wywodzący się z plebejuszów , dysponujący jednak ogromnymi majątkami) zaczęły dążyć do wyższej wiedzy niż ta oferowana w szkołach elementarnych lub dzięki wychowaniu domowemu . Ambicje kulturalne rzymskiej arystokracji rodowej i finansowej wyrosły z jej różnorodnych obowiązków publicznych i prywatnych , ze spoczywającej na niej odpowiedzialności za losy państwa , jak i pragnienia odróżniania się pod każdym względem od ogółu obywateli . Doprowadziło to do rozszerzenia zainteresowania wiedzą , pochodzącą głównie z Grecji oraz do powstawania pierwszych szkół średnich . Ideałem wychowawczym Rzymu okresu republikańskiego stał się dobrze wykształcony mówca - retoryk .
Ustrój szkolny Platona - pierwszego filozofa greckiego, który opracował podstawowy system szkolny, przedstawiał się następująco:
* 3-10 lat - wychowanie przedszkolne;
* 10-16 lat-szkoła elementarna i średnia; * 16-20 lat - efebia - szkolenie młodzieńców greckich w sztuce wojennej i przygotowanie ich do przyszłych zadań społeczno - politycznych i pierwszy etap selekcji; * 20-30 lat - studia wyższe i drugi etap selekcji (doboru przez eliminacje); * 30-35 lat - studia wyższe; * 36-50 lat - praktyka.
Arystotelesa system szkolny:
Cel wychowania - ukształtowanie ludzi świadomych wspólnego interesu państwa, walczących o jego dobro.
Zalecał by wychowanie było publiczne i obowiązkowe dla wszystkich chłopców.
Niewolników odsuwał od szkoły, uważał ich za „mówiące narzędzia".
Nie uważał za konieczne zajmowanie się wychowaniem dziewcząt.
Do 7-go roku życia - dzieci nie absorbowane żadną pracą umysłową.
W okresie przedszkolnym dzieci powinny wychowywać się w rodzinie.
Główne zajęcia to gry, zabawy, słuchanie bajek, wierszyków, muzyki i lekkie ćwiczenia fizyczne.
Okres szkolny od 7-21-go roku życia :
elementarny;
średni.
Elementarny - to treści zdobywane przez ucznia w tradycji ateńskiej u gramatysty i lutnisty
Do tradycyjnego programu nauczania dołączył Arystoteles rysunki - jako ważny środek wychowania estetycznego.
Okres szkoły średniej przeznaczony na ćwiczenia fizyczne, matematykę, astronomię, literaturę, poezję, retorykę, etykę i politykę.
Podsumowując stwierdzamy, że:
* osiągnięciem epoki antycznej w zakresie organizacji oświaty było stworzenie szkoły jako instytucji publicznej, państwowej i świeckiej;
* powszechne, państwowe i obowiązkowe stało się wychowanie przedszkolne (Platon);
* wyodrębniono nauczyciela jako specjalnie powołanego urzędnika publicznego i państwowego;
* w starożytności dano początek dydaktyce i teorii wychowania;
* rola wychowania jako podstawowa potrzeba, wyodrębniono okresy rozwojowe, etapy poznawania rzeczywistości. W starożytnej Grecji dziewczęta w Atenach uczyły się pod opieką matki szycia i haftowania oraz prac gospodarstwa domowego, czasem tylko czytania i pisania . W okresie hellenizmu były dopuszczane do szkół publicznych , a nawet zakładano gdzieniegdzie szkoły żeńskie . W Rzymie stara tradycja przyznawała kobiecie prawo do takiej samej wiedzy jak mężczyźnie Razem z chłopcami uczęszczały do prywatnych szkółek elementarnych .
Średniowiecze (V w-XV wiek)
Średniowieczny podział stanowy (duchowieństwo , rycerstwo , mieszczaństwo , chłopi) doprowadził do wytworzenia się odrębnej , stanowej kultury , ideologii społecznej i odrębnych ideałów wychowania . Ideały wychowania wynikały z sytuacji społeczno-ekonomicznej oraz funkcji , jaką pełnił dany stan w społeczeństwie . Przejście z jednego stanu do drugiego było niemożliwe , jedynie stan duchowny pozostawał otwarty .
Szkolnictwo duchowne podporządkowało całe nauczanie jednemu celowi : religijnemu . Dla chrześcijanina poznanie nauk świeckich jest niezbędne do zrozumienia zasad wiary i Pisma Świętego . Opracowano więc podręcznik „Kształcenie w naukach boskich i świeckich” w którym zawarto wiadomości z gramatyki , retoryki , dialektyki , arytmetyki , muzyki , geometrii i astronomii . Był to program siedmiu sztuk wyzwolonych . Stał się on modelem średniowiecznego wykształcenia . Kurs siedmiu sztuk wyzwolonych składał się ze szczebla niższego , zwanego trivium - trzy drogi lub nauki , oraz wyższego , zwanego quadrivium - czyli cztery drogi lub nauki . Trivium obejmowało gramatykę , retorykę, dialektykę i dawało podstawy czytania i pisania po łacinie . Tych , którzy ukończyli kurs trivium nauczano - w ramach quadrivium - arytmetyki , muzyki , geometrii i astronomii . Uczeń szkoły katedralnej musiał przyswoić sobie wiadomości z tych przedmiotów , zanim podjął studia teologiczne .
Wychowanie rycerskie ukształtowało się w okresie wypraw krzyżowych . Dzieci żołnierzy wczesnośredniowiecznych uczyły się sztuki wojennej od swych ojców . W miarę rozwoju społecznego , szczególnie po doświadczeniach zdobytych w wyprawach krzyżowych , kultury dworskiej należało się uczyć bardziej systematycznie . Młody szlachcic musiał posiąść nie tylko umiejętności wojenne , ale poznać też etykietę dworską oraz przyswoić zasady potrzebne dobremu chrześcijaninowi .Wychowanie rycerskie miało charakter wybitnie klasowy . Wpajane młodym chłopcom zasady moralne odnosiły się tylko do przedstawicieli własnej klasy . Rycerz nie cenił wiedzy książkowej . Musiał opanować siedem sztuk : szermierka , jazda konna , rzut dzidą i oszczepem , myślistwo , pływanie , gra w szachy lub warcaby , układanie wierszy . Życie wojskowe wymagało od rycerza odwagi , wytrwałości i zręczności . Życie towarzyskie domagało się od niego posiadania cnoty , litości , szlachetności wobec pokonanych . Rycerz był człowiekiem czynu , żołnierzem , dworzaninem , szlachcicem, chrześcijaninem . Ideałem życia rycerza było hasło : „Życie - królowi , serce - damom , duszę - Bogu , a sobie - sławę ziemską” . Wychowanie rycerskie wpłynęło na poprawę pozycji kobiety . Panny uczono dobrych manier śpiewu , tańca , gry na instrumencie , czasami czytania i pisania ; przygotowywano je do życia .
Ideały wychowawcze mieszczaństwa kształtowały się wraz z rozwojem miast . Ideał kupca to człowiek sprytny , zaradny i solidny . Dla rzemieślników ideałem wychowawczym był mistrz w swoim fachu , solidny , uczciwy , wierny cechowi , strzegący pilnie tajemnicy zawodowej .
Na ten okres w naszych dziejach przypisujemy powstanie trzech rodzajów szkół:
* katedralne;
* klasztorne;
* parafialne.
Szkoła średniowieczna była szkołą mechanicznego nauczania. Dominował ustny przekaz nauczyciela, a uczniowie przyswajali sobie treść pamięciowo. Nauczanie podstawowego przedmiotu - języka łacińskiego - zaczynało się od przyswajania przez uczniów pacierza, psalmów i innych tekstów. Później zaczynała się nauka czytania, oparta na poznawaniu głosek i sylabizowaniu słów. Nauka ta trwała około 3 lata. Po przyswojeniu sztuki czytania następowała nauka pisania, w której stosowano tabliczki powleczone woskiem. Nauczyciel pisał na tablicy poszczególne litery, słowa, uczeń zaś rylcem odwzorowywał je na swojej tabliczce aż do opanowania sztuki pisania.
W Polsce na największą uwagę zasługuje założony przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku Uniwersytet Krakowski i wydany w tym samym roku akt fundacyjny, nadający uczelni prawa i przywileje, między innymi autonomię wewnętrzną, ochronę prawną. Na Uniwersytecie istniały 3 wydziały: prawa, medycyny i sztuk wyzwolonych.
Podsumowując dorobek praktyki i teorii średniowiecznej stwierdzamy:
1. Utworzenie szkolnictwa wyższego - uniwersytetów.
2. Wydanie przez Karola Wielkiego zarządzenia, które uznać należy za pierwszą próbę wprowadzenia w Europie obowiązku szkolnego.
3. Kary cielesne uważano za główny środek wychowania moralnego.
4. Nauka o drogach i sposobach poznawania (dydaktyka) zakładała, że wiedza nie jest sprawą rozumu, lecz wiary (św. Augustyn).
5. Dom rodzinny - jako główny ośrodek wychowawczy.
6. Ścisłe zespolenie przez szkoły kościelne celów nauczania z celami wychowania.
7. Organizowanie opieki nad dziećmi opuszczonymi i odbiegającymi od normy, dla których zaczęto zakładać tzw. szpitale, instytucje, które uznać można za początek późniejszych placówek pedagogiki opiekuńczej.
Wychowywanie dziewcząt miało charakter praktyczny . Wychowywano je w domu lub w klasztorze żeńskim oraz na dworze możnowładcy - głównie form życia towarzyskiego : dworskich obyczajów , tańca , śpiewu , gry na instrumentach muzycznych , czasem czytania i pisania oraz prac gospodarstwa domowego .
Odrodzenie ( koniec XV w- XVI wiek)
W epoce tej dokonują się następujące przemiany :
przeciwstawienie się średniowiecznemu systemowi wychowania
walka ze scholastycznym charakterem nauki i religijno-kościelnym charakterem wychowania
humanizm miał charakter społecznie ograniczony , obejmował dwory książęce i zamożną burżuazję
dwory i klasy zamożne organizowały u siebie wychowanie w nowym duchu , poszukując humanistów na nauczycieli
nowy program kształcenia umysłowego kładł nacisk na wszechstronny rozwój umysłu , a przede wszystkim zdolności wrodzonych
kształcenie szkolne jest świeckie , kultem otacza się języki starożytne (czysta łacina Cycerona , Horacego) wykształcenie językowe w ogóle
duży nacisk kładziono na wychowanie fizyczne , dbałość o wygląd zewnętrzny
w dziedzinie wychowania moralnego odrodziły się zasady starożytne : dyscyplina kija ustępuje łagodności i wyrozumiałości dla dziecka , pedagodzy domagają się życzliwego traktowania dziecka , pogody i wesołości, oddziaływania na ambicję i honor młodzieży przez pochwały i nagrody , wzajemne współzawodnictwo
Odrodzenie wyrosło z kultury średniowiecza, w wielu dziedzinach było jej kontynuacją, ale jednocześnie podjęło totalną krytykę tej kultury. Zrodziło się jako ruch antyfeudalny, oparty głównie na mieszczaństwie. Rychło jednak kultura renesansu opanowała dwory szlacheckie i pałace magnackie. Obserwujemy tutaj (XIV w.) duży wzrost szkolnictwa parafialnego. W szkołach miejskich poza wiedzą elementarną uczono gramatyki łacińskiej, śpiewu kościelnego oraz zbiorowych recytacji prawd religijnych i modlitw. Szkołę utrzymywał proboszcz lub rada miejska. Inaczej wyglądały szkoły parafialne na wsi. Ich poziom był bardzo niski, co spowodowane było złym przygotowaniem nauczycieli, którzy sami zaledwie potrafili pisać i czytać. Nauczycielami zwano klechów, wychowanków miejskich szkół parafialnych, rzemieślników a nawet chłopów. Szkolnictwo epoki odrodzenia to m.in.:
* wzrost rozwoju szkół średnich (specjalnie budowane boiska szkole, tereny do jazdy konnej i ćwiczeń wojskowych);
* ze szkół wyeliminowano przymus, kary fizyczne stosowano tylko w ostateczności;
* założenie zakonu jezuitów (absolutna władza generała „zakonu i ślepe posłuszeństwo żołnierzy"); Renesans w Polsce to powstanie szkół kalwińskich i ariańskich. Szkoła kalwińska obejmowała:
* poza katechizmem kalwińskim, gramatykę łacińską, lekturę dzieł starożytnych, elementy retoryki i dialektyki oraz język grecki i hebrajski; * wprowadzenie po raz pierwszy w szkole średniej języka ojczystego.
Szkoła ariańska obejmowała:
* szkoła pięcioklasowa; * obok łaciny uczono wiedzy politycznej, prawa, historii Polski i etyki świeckiej; * przygotowywanie uczniów do życia obywatelskiego; * wprowadzono matematykę i nauki przyrodnicze.
Ludwik Jan Vives- Hiszpania koniec XV w. -XVI w
Na reformę szkoły kładł duży nacisk A.F. Modrzewski XVI wiek. Według niego: * w rozwoju małego dziecka, ważną rolę odgrywa wychowanie moralne i fizyczne; * moralnością nie jest stosunek do Boga i religii, a stosunki międzyludzkie, a więc moralność świecka; * podstawą wiedzy szkolnej powinien być program i dopiero na jego bazie należy uczyć treści użytecznych; * postulował wprowadzenie do szkół sądów koleżeńskich, które można uznać za pierwowzór samorządu szkolnego.
Podsumowując można stwierdzić, że:
1. Pedagogika renesansowa wniosła dużo do rozwoju organizacji szkolnictwa.
2. W praktyce dokonano podziału uczniów na klasy, przygotowując dla każdej dokładny program nauczania i podręczniki.
3. Zapoczątkowano pomoc finansową biednym uczniom.
4. Nieustanna wałka o realizm i utylitaryzm treści nauczania.
5. Wprowadzenie do szkół treści przyrodniczych.
6. Próby stworzenia z pedagogiki - systemu naukowego opartego na psychologii i etyce.
7. Wprowadzenie do szkół specjalnych regulaminów; koncepcja sądów koleżeńskich.
Oświecenie (XVII w -XV III wiek) Czasy nowożytne
W okresie oświecenia myśl pedagogiczną można byłoby sprowadzić do trzech zasadniczych nurtów:
1. Nurt demokratyczny - domagający się powszechnej i bezpłatnej oświaty dla wszystkich dzieci bez względu na pochodzenie i płeć (Jan Amos Komeński).
2. Reprezentowanie interesów zwycięskiej burżuazji angielskiej (Joha Locke'a).
3. Wyrastający z idei walki z feudalnym porządkiem świata (Jan Jakub Rousseau).
Jan Amos Komeński XVII w.- (brat Czeski) twórca nowożytnej pedagogiki. Akcentował on dwie tezy: tezę o wrodzonych kwalifikacjach i tezę o konieczności ich kształcenia. Opowiadał się za:
wychowaniem zgodnym z naturą;
sztuka podpatruje, to co robi sama natura;
dążył do zreformowania sztuki wychowania;
zmierzał do przekształcenia szkoły w wielką „machinę dydaktyczną";
powszechność nauczania winna być realizowana w jednolitej programowo szkole elementarnej, której uczyć się powinna cała młodzież;
kształcić należy dzieci również mało zdolne;
opowiadał się za przetłumaczeniem wszystkich ksiąg z języka łacińskiego na języki poszczególnych ludów;
odrzuca niemal całą wiedzę filozoficzno-gramatyczną ówczesnej szkoły humanistycznej, a na jej miejsce wprowadza obszerną naukę o świecie;
ważne dla niego: praca człowieka i jego charakter;
proces wychowawczy rozpoczyna się po urodzeniu;
wychowanie przedszkolne - szkoła macierzysta (ważne dla niego to zdrowie dziecka, higiena, odżywianie, ćwiczenia ruchowe;
naukę geometrii ograniczał do przyswojenia przez dziecko takich pojęć jak: „mały, duży, krótki";
naukę arytmetyki rozumiał jako nauczanie w trzecim roku życia liczenie do 5 a w następnym do 10, zaś w 5-6 roku żucia do 20-stu;
nauczanie geografii - zapoznanie dziecka z najbliższym otoczeniem domu rodzinnego;
po ukończeniu 6-go roku życia dziecko rozpoczynało II okres nauki (6 letni) w szkole języka ojczystego;
Komeński dzielił młodość człowieka na: szkołę macierzystą; szkołę elementarną; szkołę średnią; studia uniwersyteckie.
wychowanie i nauczanie należy zaczynać niemal tuż po urodzeniu dziecka ;
szkoła musi uczyć jednocześnie rzeczy i języka ;
dzieci najpierw muszą dokładnie zrozumieć zagadnienie , a dopiero mogą uczyć się jego definicji czy związanej z nim reguły ;
metoda stopniowania - nauczanie powinno przechodzić powoli z jednego stopnia na drugi ;
zasada poglądowości - „Wszystko poglądowo , najpierw rzecz , a potem słowo .” - młodzież powinna badać rzeczy przy pomocy wszystkich zmysłów , nauki o rzeczach nie wolno prowadzić metodą werbalną ;
zrozumienie i utrwalenie w pamięci każdej lekcji powinno odbywać się na zasadzie przekazywania jej innym , np. opowiadania rodzicom czy uczenia innego kolegi ;
dydaktyka winna opierać się na znajomości rozwoju umysłowego dzieci , stosowaniu poglądowości , unikaniu przymusu i kar fizycznych , zachęcaniu dziecka do nauki przez opieranie się na jego własnych zainteresowaniach
John Lock: (Anglia XVII)
wychowanie tworzy ludzi;
umysł ludzki nie posiada żadnych cech wrodzonych;
wychowaniem należy objąć tylko synów klasy panującej;
krytykuje stare szkolnictwo, odrzuca je na rzecz wychowania domowego, indywidualnego, pod okiem rodziców lub starannie dobranego nauczyciela;
akcentuje wychowanie moralne i fizyczne;
wiedza nie jest celem lecz środkiem służącym kształtowaniu moralności i zdobywania mądrości życiowej;
nie przymus i kara, ale mądra życzliwość i troska to środek wychowania.
Odrzucił całkowicie teorię wrodzonych idei . Twierdził , że , duszę i umysł dziecka można kształtować dowolnie w procesie wychowania , ponieważ umysł człowieka to „tabula rasa” w chwili narodzin .
Domagał się całkowitej wolności sumienia i występował ostro przeciwko wszelkim próbom narzucania siłą jakichkolwiek poglądów czy wierzeń religijnych .
Dążył do powiązania pracy pedagogicznej z potrzebami życia . Powtarzał , że wiedza oderwana od życia , wpajana chłopcom przy pomocy kija i metody pamięciowej , nie przynosi żadnego pożytku
Kolegium Nobilium - szkoła założona w 1740 r. w Warszawie przez Konarskiego, której celem było przygotowanie młodzieży do przeprowadzenia reformy państwa. Główny nacisk położono na wychowanie obywatelskie i wiedzę o rzeczywistości (języki nowożytne, historię, prawo państwa).Była to średnia szkoła elitarna przeznaczona dla synów najbogatszej szlachty. Kształtowała ona charakter i kształciła przyszłych działaczy politycznych. Program nauczania: językiem wykładowym była łacina, wprowadził Konarski naukę języka polskiego i j.nowożytnich, przedmioty matematyczno-przyrodnicze, historia, polityka, prawo, ekonomia, filozofia, wychowanie fizyczne-nauka jazdy konnej, szermierki , pływania, tańca. Nowy ideał wychowawczy: człowiek uczciwy ( umiał i starał się czcić Boga, nie czynić nic przeciw własnej czci i godności, rzetelnie przestrzegać prawa, dotrzymywać słowa, nikogo nie oszukiwać, szanować wszystkie przepisy społeczeństwa ludzkiego) i dobry obywatel (grzeczny, rozmowny, łagodny, skromny, unikać obrazy możnych, wystrzegać się pospolitego chwalenia i schlebiania bele czego, słucha króla, płaci podatki). Nowe metody nauczania: Konarski wprowadził pogadanki, dyskusje, prace pisemne na tematy polityczne, patriotyczne, pomoce naukowe, uroczyste popisy uczniów, sejmiki szkolne. Program wychowawczy przedstawił Konarski w 1754 r. Stanisław Konarski (1700 - 1773). _przeprowadził reformy wszystkich szkół pijarskich. _pod jego kierunkiem opracowano "Ustawy szkolne", z których czerpali pomysły późniejsi reformatorzy systemu oświaty. _Językiem wykładowym w miejsce łaciny miał wejść język polski. _Unowocześnić programy nauczania. Wprowadzono zajęcia fizyczne. Urządzono także pracownie i obserwatorium astronomiczne. Zastąpiono metodę wkuwania metodą opartą na zrozumieniu. Obok łaciny uczono języków nowożytnych: niemiecki i francuski. _Wprowadzenie logiki, retoryki, etyki. Wprowadzenie przedmiotów: fizyka, matematyka, botanika, historia (powszechna i ojczysta), geografia. Wzorem polszczyzny była literatura współczesna. _Głośną polemikę wywołał traktat z dziedziny retoryki pt: "O poprawie błędów wymowy" 1741), gdzie Konarski krytykował makaronizmy, wtrącanie obcych zwrotów Autor żąda, aby pisać w sposób komunikatywny, stylem prostym, czystym, walczył o przyszłość polszczyzny. _Reforma Konarskiego miała podwójne znaczenie: zmuszała jezuitów do unowocześnienia ich szkół i przede wszystkim w szkołach pijarskich wychowywano pokolenie przyszłych bojowników o nową postać życia politycznego w Polsce. _w dziele "O skutecznym rad sposobie” przedstawia reformy obrad sejmowych, a przede wszystkim przeciwko "liberum veto". Generalnie dzieło było poświęcone reformom ustrojowym. Konarski uporządkował prawa polskie w - "Zbiory praw". Jest to uporządkowanie praw Rzeczypospolitej ustawionych przez sejm.
Szkoła Rycerska - założona przez Stanisława Augusta w 1765 r. Miała kształcić młodzież szlachecką. Szkoła o charakterze wojskowym kształciła przyszłych wojskowych i urzędników państwowych. Szkoła 7-klasowa. Program obejmował: łacinę, język francuski i niemiecki, historię, geografię, filozofię i literaturę polską. Językiem wykładowym był polski. Cel to wychowanie na dobrego obywatela, wolnego od zahamowań. Osiągnięciem szkoły było wprowadzenie tzw. dekurii, które były formą samorządu kadetów. Komendantem szkoły został Adam Kazimierz Czartoryski- opracował Katechizm Kadetów, który mówił jaki powinien być kadet: mieć miłość, bojaźń Boga, przywiązanie do religii, kochać Ojczyznę, czynić dobro dla ojczyzny i poświęcać się dla niej, cnotliwy, pełen poszanowania dla zwierzchników, dobroczynny.
Koncepcje nauczania początkowego w XIX wieku
Szczególnie ważnym osiągnięciem pedagogiki XIX wieku jest kształtowanie się nowoczesnego systemu szkolnego. Ważną zdobyczą było włączenie do systemu szkolnego - średniego i wyższego szkolnictwa zawodowego. Wyrazem demokratyzacji systemu szkolnego było również zdobywanie przez seminaria nauczycielskie praw szkół średnich.
Przedstawiciele:
* Jan Henryk Pestalozzi; * Bell & Lancaster; * J.F. Herbart; * Herbert Spenser.
J. Pestalozzi Szwajcaria I poł XIX w- pedagog szwajcarski, twórca pedagogiki nauczania początkowego (indywidualnego, jakościowego), wychodził z założenia, że:
* celem wychowania powinno być przygotowanie dzieci warstw najniższych do życia (rozwijanie osobowości przez kształtowanie jego zdolności, rozbudzanie umysłu i wyobraźni); jak żebraków na ludzi wyprowadzić?
* rozbudzanie poczucia własnej godności, własnej wartości, szacunek do samego siebie, samodzielność, wiary we własne siły; * należy zdobywać rzeczywistą wiedzę (porównywanie przedmiotów);
* liczba, kształt i słowo - to etapy poznawania rzeczywistości; * wiedzę dostosować do możliwości poznawczych dziecka; * w nauczaniu wychodzić od rzeczy konkretnych; * poznając elementy dążyć do poznawania całości; * łączyć nauczanie z zabawą, by uczynić je bliskim i przyjemnym. Główne idee pedagogiczne: idea ogranicznego rozwoju- o rozwoju dziecka decydują siły: intelektualna, fizyczna, moralna określana w skrócie jako głowa, ręka i serce. Rozwijać wszystkie te siły równocześnie. Budzenie wiary we własne siły i chęć pracy nad sobą-głównym celem jest kształcenie i rozwijanie funkcji psychicznych dzieci, osiągnąć go można poprzez zadawanie pytań: ile przedmiotów? (liczba), jaka forma? (kształt), jak się nazywają? (słowo). Sztuka nauczania opiera się na kształcie, liczbie i słowie działa aby uczyć dzieci ujmować przedmioty, zaznajamiać się z kształtem przedmiotów, zapoznać dziecko ze znajomością nazw wszystkich poznanych przedmiotów. Łączenie nauczania z wychowaniem moralnym- podstawą jest miłość dziecka do matki, miłość matki jest najważniejsza, wychowanie rozpoczyna się w najwcześniejszym stadium życiowym.
Bell & Lancaster.
Ich system polegał na tym, że wielką gromadę dzieci dzielił nauczyciel na grupy -przeważnie dziesiątki - na ich czele stawiał uczniów najzdolniejszych zwanych monitorami. Ich zadaniem było nauczanie kolegów czytania, pisania i rachowania. Monitor oceniał uczniów i decydował o przechodzeniu do następnej klasy. Chłopiec najmądrzejszy posiadał numer najwyższy i miał obowiązek opiekowania się nad kolegą z numerem niższym.
Zalety: dobra metoda przy braku nauczycieli, tani system, oszczędzano na podręcznikach, motywacja. Wady: uczeń nie jest nauczycielem, powielanie błędów, prowadzi do wtórnego analfabetyzmu, brak treści wychowawczych
Jan Fryderyk Herbart Niemcy XIX w- profesor filozofii i pedagogiki. Głównym celem jego dociekań naukowych było stworzenie z pedagogiki zwartego systemu uzasadnianych pojęć. Jego system pedagogiczny opierał się na etyce i psychologii. Etyka wyznacza cel wychowania (silny charakter moralny, psychologia), psychologia zaś wskazuje środki i sposoby realizacji tego celu. Według niego: Celem wychowania jest wpojenie cnót: cnota wolności duchowej, cnota doskonałości, cnota życzliwości, cnota prawa, cnota słuszności
Wyróżnia etapy wychowawcze
1) rząd czyli karność, od tego powinno się zaczynać, zadaniem rządu jest przełamać oporność dziecka, nauczyć dyscypliny, proponuje stosować metody jak kary, pogróżki, rozkazy, zakazy, zwraca uwagę na kontrolowanie wszelkich działań dziecka, dyscyplina ma być wyrobiona przez pracę, gdy dziecko dojrzeje pod względem rozumu i woli to wpojone wcześniej zasady staną się nawykiem postępowania, można więc wtedy zrezygnować z tego etapu. Dopuszczał kary fizyczne, karcer
2) nauczanie wychowujące - ( polega na tym aby wykorzystać treść danego przedmiotu do celów wychowawczych np.: uczać matematyki wpajamy takie cechy jak dokładność, systematyczność, oszczędność) proponuje nauczać języków, literatury, retoryki, historii i nauk matematycznych, przyrodniczych i elementów filozofii, nauczanie ma polegać na rozwijaniu zainteresowań, działać pobudzająco, budująco i uszlachetniająco. Tworzy stopnie nauczania czyli poszczególne etapy nauczania
- zagłębianie, uczeń otrzymuje porcje nowej wiedzy, nauczyciel mu wyjaśnia
- kojarzenie czyli zagłębianie postępujące, ma doprowadzić by nasza nowa wiedza była przez ucznia łączona z wcześniej poznanymi treściami
- zebranie i uporządkowanie nowego materiału
-metoda czyli zbiór zasad, twierdzeń, wniosków bądź sposobów postępowania
3)hodowanie polega na wprowadzaniu zebranej wiedzy czy wyobrażeń do działania, chodzi tu by powstrzymać wszelkie namiętności, leniwego zachęcić do pracy, lekkomyślnego do rozsądku, etap kończy się jeśli jednostka potrafi pokonać lenistwo, namiętność, a kierować się w życiu rozsądkiem, spokojem, rozwaga i dobrem
Nauczyciel powinien: * wywierać wpływ na postępowanie ucznia; * ustalić cele, do których uczeń będzie w przyszłości dążyć; * rozbudzać w uczniu szerokie zainteresowania; * zapewniać możliwość zdobycia wszechstronnego wykształcenia. Jako propagator nauki zwaną dydaktyką opowiadał się za:
* od najmłodszych lat zaznajamiać dzieci z dużą ilością przedmiotów;
* w toku obserwacji uczniowie powinni uczyć się wyróżniać ogólne i szczegółowe cechy przedstawionych im obiektów, wyjaśniać ich wzajemny stosunek, zaszeregować dany obiekt do grupy;
* zwracał uwagę, aby nauczanie było dostosowane do sił i możliwości umysłowych dziecka. Powinno przypominać zabawę; Dydaktyka Herberta oraz neohumanistyczna ideologia przyczyniły się do powstania (XIX-XX w.) systemu dydaktyczno wychowawczego szkoły średniej, który do historii pod nazwą szkoły tradycyjnej.
Herbert Spencer: (Anglia XIX w)
* jego zdaniem w czasach, kiedy ludzie muszą pracą zarabiać na utrzymanie, wiedza szkolna powinna zapewnić im pracę dającą zarobek i zadowolenie osobiste;
* podstawą treści nauczania zreformowanych szkół miała być wiedza przyrodnicza, a szczególnie anatomia i fizjologia człowieka; * proponował by do programu nauczania szkoły średniej wprowadzić podstawy pedagogiki i psychologii;
* szkoła średnia powinna uwzględnić historię wyjaśniającą przemiany polityczne, społeczne i kulturalne społeczeństw;
* uczyć należy tylko tego, co pomaga człowiekowi w walce o byt, co zapewni mu sukces i powodzenie w życiu;
* liczą się duże wartości: przygotowanie do życia i zdrowie i siła fizyczna;
* Spencer domagał się aby naukę szkolną opartą na pamięci zastąpić doświadczeniem, praktyką (teoria zawsze powinna wynikać z praktyki).
Krytykuje system dydaktyczny szkoły klasycznej. Wg niego człowiek powinien być „ silnym zwierzęciem”, który ma osiągnąć taka wiedzę i umiejętność, które będą mu służyły
Jedynie wartość wychowawcza ma wiedza z nauk matematycznych i przyrodniczych
Odrzuca kształcenie literackie i języki. Sądził , że każdy uczeń musi sam się przekonać , jakie postępowanie jest dobre , a jakie złe i przynosi złe skutki dla samego ucznia . Dbał o zdrowie , czystość i higienę , zalecał zdrowy i obfity pokarm dla dzieci , dużo ruchu i naturalne zabawy , dobry sen . Z gier potępiał piłkę nożną jako ogłupiającą . Zwalczał każde przeciążanie młodzieży , zarówno umysłowe , jak i fizyczne .
Wychowanie człowieka opiera się na kształtowaniu i rozwijaniu 5 stron życia
1) rozwój fizyczny - człowiek powinien znać anatomię, higienę i fizjologię
2) życie zarobkowe i zawodowe - kładzie nacisk na nauki matematyczne, techniczne , także rzemiosła i ekonomię, innych dziedzin tyle, by pozwalały człowiekowi zrozumieć np. panujące stosunki gospodarcze
3) życie rodzinne prokreacja, elementy pedagogiki i psychologii, anatomia, fizjologia
4) przygotowanie do życia społecznego, próbuje uczyć elementów historii w pojęciu socjologicznym
5) rekreacja, odpoczynek, proponuje zajęcia fizyczne na zasadzie ruchu na świeżym powietrzu, niektóre gry zespołowe, literatura
Podsumowanie:
Wiek XIX to stworzenie przez pedagogów podstaw - teorii wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego. Do ważnych osiągnięć należy zaliczyć dydaktykę herbartowską. Ważną zdobyczą również była stworzona przez Spencera idea kształcenia zawodowego. XIX wiek został również wzbogacony marksistowską teorią wszechstronnie rozwiniętej osobowości, a w szczególności koncepcją kształcenia politechnicznego, jako generalną zasadą łączenia teorii z praktyką.
Ellen Key- początek XX wieku Szwajcaria
Przedstawicielka naturalizmu pedagogicznego, o wychowaniu decyduje natura dziecka, gen dziedziczenia. Istotą wychowania jest rozwój natury dziecka. Dziecko dla Ellen jest najważniejsze, jest w centrum- paidocentryzm.
Wychowanie domowe- rodzice powinni być obserwatorami, być kierownikami dziecka, ukierunkowywać. Do 7 roku życia wychowanie odbywa się w domu, poprzez zabawę, życzliwy stosunek do dziecka. Kary fizyczne odrzuca. Jak dziecko np.: skłamie to nie karać a okazać zdziwienie.
Od 7 roku życia wprowadzić szkołę domową, czyli naukę w domu w gronie dobranych kolegów.
Szkoła średnia(przyszłości)- od 15-16 roku życia, nauczanie traktowane poglądowo, grupy nie duże, nie posiada klas, zaopatrzona w materiały do nauki- laboratoria, biblioteki, pokoje do nauki, uczeń decyduje czego ma się uczyć, kiedy i z kim, ile o wszystkim decyduje uczeń.
ZASADY FUNKCJONOWANIA SZKOŁY PRZYSZŁOŚCI
samodzielna praca ucznia
maksymalny kontakt uczniów z rzeczywistością (natura, oddziaływanie na zmysły, kultura, rzeczywistość gospodarcza i społeczna)
koncentracja nauczania wokół określonych przedmiotów
uczyć zgodnie z porami roku
odkrywanie indywidualnych uzdolnień ucznia
Sprzeciwiała się religii, usuwała ją z programów nauczania. bezstresowe wychowanie -Ellen Key.
Maria Montessori- przełom XIX- XX wieku Włochy Wyznawca naturalizmu. Była ona założycielką tzw. Domu Dziecięcego (Casa dei Bambini) dla dzieci robotniczych w wieku przedszkolnym. System wychowania przedszkolnego Do podstawowych elementów tego systemu należało przekonanie , że powodzenie metod wychowawczych zależy przede wszystkim od środowiska rodzinnego dziecka , od urządzenia samej szkoły oraz od pracy i osobowości nauczyciela - wychowawcy . Domy dziecięce miały stanowić przedłużenie środowiska rodzinnego dziecka . Między przedszkolem a rodzicami powinna istnieć jednomyślność poglądów i ścisła współpraca we wszystkich sprawach wychowawczych . Przedszkola winny nie tylko współdziałać z rodzicami , ale przede wszystkim oddziaływać i odpowiednio formować środowisko rodzinne dziecka. Aby im to ułatwić , przedszkola organizowane były w tych samych blokach , w których mieszkały dzieci . Całe urządzenie domu było dostosowane do sił i wzrostu dziecka : meble (ławki szkolne i pulpity nauczycielskie zastąpiono stolikami i krzesełkami) , naczynia , wieszaki , szafki indywidualne , półki , tablice , urządzenia sanitarne, na ścianach kolorowe ilustracje, zabawki na półkach, kąciki zabaw- przyrodniczy.
Według Montessori o powodzeniu w pracy wychowawczej decydują 3 czynniki: 1. Wszechstronne współdziałanie przedszkola, szkoły ze środowiskiem rodzinnym i społecznym dziecka. 2. Odpowiednie urządzenie i wyposażenie tych placówek. 3. Odpowiednie przygotowanie nauczyciela - wychowawcy.( psychologiem i mieć naukowe kwalifikacje do obserwacji oraz eksperymentowania , miała uczyć mało , obserwować dużo , a przede wszystkim kierować działalnością psychiczną dzieci i ich rozwojem fizjologicznym) Na wychowawcach przedszkoli ciąży obowiązek pedagogizacji rodziców, organizowania odczytów, udzielania rad i wskazówek; Przedszkole ma realizować wszystkie potrzeby fizyczne i psychiczne; powinna również prowadzić z lekarzem kartę bibliograficzną ucznia, nie może stosować kar i nagród. Cały czas pobytu dzieci w przedszkolu objęty był dokładnym rozkładem zajęć , które ułożone były w następującej kolejności : ćwiczenia gimnastyczne , zajęcia przyrodnicze , roboty ręczne , ćwiczenia mające na celu kształcenie zmysłów jako podstawy rozwoju umysłowego , nauka pisania i czytania oraz początki arytmetyki . W systemie Montessori każde dziecko pracuje indywidualnie , samodzielnie , wg upodobania , wspólnej pracy .
John Dewey- XIX-XX wiek Stany Zjednoczone
Progresywizm-nowe wychowanie, przedstawiciel pragmatyzmu- praktyczności. Rozróżnił w procesie wychowawczym dwie strony : psychologiczną(indywidualny rozwój dziecka, geny, zadatki) i socjologiczną (proces uspołecznienia). Najdelikatniejszym ogniwem jest dziecko paidocentryzm.
Wychowanie jest pobudzaniem wrodzonych sił dziecka przez wymogi społeczne sytuacji , w której dziecko się znalazło . Wychowanie powinno być procesem dynamicznym i funkcjonalnym . Eksperymentalna szkoła pracy , wyposażona była w pracownie , laboratoria , warsztaty , bibliotekę z czytelnią , kuchnię z salą jadalną , scenę szkolną , ogród . Środowisko pozaszkolne tworzyły lasy , pola , fabryki , instytucje społeczne , gospodarcze , administracyjne . Dewey wyeliminował ze szkoły nagrody i kary , oceny i klasyfikacje . System organizacyjny pozbawiony był podziału na klasy , nie istniały jednostki lekcyjne , nie określano ściśle tematów zajęć , natomiast dzieci grupowały się zgodnie z zainteresowaniami i rozwiązywały razem różne problemy . Podstawą treści i metod nauczania było dostosowanie się z jednej strony do natury dziecka , zaś z drugiej wprowadzanie go w doświadczenie społeczeństwa . Fundamentem programu nauczania były prace ręczne typu rzemieślniczego w warsztatach i gospodarstwie domowym . Były one konieczne dla narastania wiedzy dziecka , były źródłem jego zainteresowań . Rozwijały samodzielne myślenie przez działanie . Myślenie zaś jest instrumentem skutecznego działania .
Georg Kerschensteiner (kerszensztajner) XIX-XX wiek Niemcy W jego systemie praca była środkiem i równocześnie celem nauczania . W jego teorii państwo jest najwyższym dobrem , któremu powinny być podporządkowane wszystkie cele jednostkowe . Z tych relacji wypływały trzy zadania postawione przed szkołą publiczną . Powinna ona :przysposabiać dzieci do wykonywania pracy zawodowej ;przepajać zasadami etyki wykształcenie zawodowe ;przygotować wychowanków do realizowania w państwie ideału moralności społecznej . domagał się zapewnienia w programie szkoły elementarnej poważnego miejsca zajęciom warsztatowo - ręcznym i ograniczenia do minimum , w stopniu niezbędnym do wykonywania zawodu , wiadomości ogólnokształcących . Kładł wielki nacisk na wyrabianie w uczniach „rzeczowego” podejścia do pracy , tzn. na wpajanie im solidności i systematyczności , na nauczenie ich znajdowania radości w dobrze wykonywanym zadaniu .
Zadania szkoły publicznej szkoły wg Kerschensteinera były następujące :
wytwarzanie nawyków sumiennej pracy , potrzebnych dobremu robotnikowi - uczeń powinien widzieć w pracy zawodowej nie tyle źródło korzyści materialnych , ile raczej moralny obowiązek wobec państwa i społeczeństwa ;
organizowanie zespołów pracy - praca wykonywana w zespole pomogłaby wytworzyć więź społeczną między jego członkami , umożliwiałaby każdej jednostce odnalezienie swojego miejsca w społeczeństwie i odkrycie sensu własnej pracy w jej przydatności dla zespołu ;
Szkoła początkowa miała przygotowywać grunt do realizacji najważniejszego zadania pedagogiki , które polegało na wychowaniu obywatelskim . Szkoły na poziomie elementarnym oraz dokształcającym miały przygotowywać młodzież przede wszystkim do wykonywania zawodów fizycznych . Szkoły średnie natomiast miały przygotowywać do pracy umysłowej . Praca jest środkiem, kształtuje cechy: inicjatywę, przedsiębiorczość, poprzez pracę kształtujemy charakter.
Ruch reformatorski zapoczątkowany został na przełomie XIX i XX w. Główne założenia to krytyka tzw. szkoły tradycyjnej. Zasady ruchu można sprowadzić do następujących tez:
1. Proces wychowania nie polega na urabianiu zgodnie z określonymi z góry celami, ale na umożliwianiu rozwijania spontanicznych sił tkwiących w naturze dziecka.
2. Skuteczność procesu dydaktycznego zapewniona będzie tylko wtedy, kiedy nauczanie oparte na biernym, pamięciowym przyswajaniu gotowej wiedzy zastąpi się samorzutnym i samodzielnym jej zdobywaniem w toku praktycznej działalności ucznia.
3. Klasa szkolna oparta na zewnętrznej dyscyplinie, rygorze i schemacie organizacyjnym musi być zastąpiona luźnym zespołem uczniów, którym treści form indywidualnej pracy nie narzuca ani urzędowy program nauczania, ani też nauczyciel.
Jedną z form organizacyjnych nowego wychowania był tzw. plan daltoński. Koncepcja planu wywodzi się bezpośrednio z praktyki pedagogicznej. W planie tym nie było klas, nie było lekcji, nie było też stałego rozkładu zajęć. Nauka odbywała się indywidualnie. Na początku roku szkolnego nauczyciel przedstawił uczniom plan całoroczny, który zawierał program nauczania z poszczególnych przedmiotów, podzielony na zadania będące miesięcznymi przydziałami pracy. Pisemna instrukcja zawierała wskazówki, jak dane zadanie rozwiązać. Uczniowie zobowiązywali się na piśmie wypełniać wyznaczone im zadania i pracowali nad ich realizacją w oddzielnych pracowniach - laboratoriach. Uczeń pracował sam, posługując się metodą, którą sain wybrał. Kiedy opracował dany przydział składał nauczycielowi sprawozdanie. Podsumowując:
* plan ten pozwalał dostosować tempo nauki do rzeczywistych możliwości uczniów;
* wdrażał uczniów do samodzielności; * pobudzał inicjatywę;
* zachęcał do poszukiwania racjonalnych metod pracy;
* wyrabiał poczucie odpowiedzialności;
* nauczanie według planu miało też wiele wad: uczeń zdany na samego siebie nie zawsze potrafił ustrzec się od powierzchownego i fragmentarycznego zdobywania wiedzy; nie zawsze dostrzegał związek pomiędzy poszczególnymi fragmentami wiedzy; nie wszyscy uczniowie potrafili też pracować systematycznie i odkładali wykonywanie przydziału na ostatnie dni.
Okres międzywojenny 1918-1939
Dekret o obowiązku szkolnym Józefa Piłsudzkiego z 27 lutego 1919r. wprowadzał:
- obowiązek szkolny dla dzieci od 7-14 roku życia
- z powodu braku nauczycieli i szkół ten obowiązek mógł być realizowany w szkole przez 4-5 lat nauki i do obowiązku szkolnego była zaliczana praca na gospodarstwie u ojca trwająca odpowiednio 3-2 lata
-takie rozwiązanie było tylko na okres przejściowy
-szkoły powszechne powinny być w każdej gminie i należy szybko wykształcić nauczycieli
-szkoła powszechna miała być Obowiązkowa, dla wszystkich bezpłatna, pod opieką państwa, utrzymywana przez samorząd terytorialny-gminę.
Obrady Sejmu nauczycielskiego 1919 rok.
Był to zjazd nauczycieli z różnych byłych zaborów, z różnych partii i związków zawodowych, odbył się w Warszawie, przewodniczącym był Jan Kasprowicz. Zjazd radził nad obliczem szkoły- Jaka powinna być szkoła? Najważniejsze było:
-dokonać polonizacji
-scalenia integracji systemu oświaty
-określono drogę dziecka do szkoły (3km), określono obwody szkolne
- uchwalono że szkoła powinna być obowiązkowa, pod opieką państwa dla wszystkich dzieci
-wsporną kwestią był problem wyznaniowości szkoły
-w szkole była nauczana religia
- sejm nauczycielski obradował w kilku komisjach które podejmowały zagadnienia: wychowania przedszkolnego, szkoły powszechnej, średniej, zawodowej, wyższej, oświaty dorosłych
-s.n. zajął się potrzebą kształcenia nauczycieli. Uchwalono, że nauczyciele będą kształceni w 2 formach: na kursach-kilku tygodniowe wyższe kursy nauczycielskie, i seminaria nauczycielskie- 5 letnie szkoły średnie.
Ustawa o szkolnictwie akademickim z 1920 roku
Chodziło o to żeby jak najszybciej wykształcić elity potrzebne do funkcjonowania państwa.
-ustawa uznawał dyplomu studiów wyższych zdobytych zagranicą
-wprowadzała opłaty za studia
-wprowadzała stypendia i pożyczki na studia
-studia były bez egzaminów
-za uczelnie wyższe uznano Uniwersytety, Akademie, Politechniki, Szkoły Wyższe oraz Wszechnica -było 6 uniwersytetów
-wolność głoszonego słowa przez profesorów
-autonomie szkół wyższych ( na czele stoi rektor pomaga mu ciało kolegialne-senat)
-uczelnie wyższe podzielone na wydziały( na czele wydziału stoi dziekan, pomaga mu rada wydziału)
-możliwość skupienia się studentów w organizację, związki.
Ustawa o szkolnictwie powszechnym z 1922 roku.
Wydano ustawę o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych. Ustawa ta zakładanie szkół powierzała gminą, dokonała ogromnego rozdrobnienia szkół powszechnych tzn. wprowadziła 7 stopni szkół powszechnych, które uzależniła od liczby uczniów w obwodzie szkolnym.
Szkoła powszechna 1 stopnia- miała 1 klasę, 1 nauczyciela, liczba uczniów do 60
Szkoła powszechna 2 stopnia- miała 2 klasy, 2 nauczycieli, liczba uczniów od 61-100
Szkoła powszechna 3 stopnia- miała 3 klasy, 3 nauczycieli, liczba uczniów od 101- 150…
…
Była to ustawa kontrowersyjna ponieważ była dla uczniów ze środowisk wiejskich.
Ustawa Janusza Jędrzejewicza o ustroju szkolnictwa z 11 marca 1932 roku.
wprowadziła do systemu oświaty przedszkola- dzieci 3-7 roku życia
szkoła powszechna obejmowała kształcenie od 7-14 roku życia. Ustawa ta podzieliła szkołę powszechną na 3 stopnie organizacyjne i 3 szczeble programowe:
-szkoła powszechna 1 stopnia( obejmowała 4 klasy, trwała 7 lat: 1i 2 klasa po roku, 3 klasa-2lata, 4 klasa- 3 lata)
Realizowała najwyższy program nauczania i była zorganizowana tam gdzie liczba uczniów w obwodzie szkolnym wynosiła do 120, pracowało tam 1 lub 2 nauczycieli. Była na wsiach. Po tej szkole nie można było kształcić się w gimnazjum, tylko w niższych szkołach zawodowych, szkołach przysposobienia zawodowego i szkołach rolniczych. Z tej szkoły można było przejść do szkoły powszechnej 2 stopnia , ale ze stratą roku.
-szkoła powszechna 2 stopnia(obejmowała 6 klas, trwała 7 lat: klasa 6 była 2 letnia)
Ta szkoła realizowała drugi szczebel programu nauczania, szerszy od szkoły 1 stopnia. Była umiejscowiona gdzie liczba dzieci wynosiła 121-210, pracowała 3-4 nauczycieli. Była w większych gminach, po niej można było iść do szkoły średniej.
-szkoła powszechna 3 stopnia (obejmowała 7 klas i trwała 7 lat)
Realizowała najwyższy program nauczania, była tam gdzie liczba dzieci wynosiła powyżej 211, pracowało 5 nauczycieli.
Do szkoły średniej gimnazjum można było iść już po 6 klasie. Klasa 7 była klasą dodatkową dla tych co nieśli do szkoły średniej. Klasa siódma była nazywana czapką Jędrzejowiczowską i stanowiła przygotowanie obywatelskie do życia w państwie.
szkolnictwo średnie jest 2 stopniowe:
- 1 stopień to gimnazjum, podzielone na ogólnokształcące trwa 4 lata i zawodowe trwa 2-3-4 lata. Do gimnazjum był egzamin, po gimnazjum również był egzamin który się nazywał mała matura
- 2 stopień to liceum: ogólnokształcące-2lata, zawodowe-2-3 lata, pedagogiczne. Kończyło się maturą, później można było iść do pedagogium- 2letnie. Później szkoły wyższe.
Zalety ustawy:
- zmniejsza liczbę stopni szkół powszechnych z 7 do 3
-podniosła znaczenie średniej szkoły zawodowej, po której można iść na studia wyższe
-położyła nacisk na przygotowanie obywatelskie do życia w państwie
-wprowadziła obowiązkowe dokształcanie do lat 18 stu
- stała się jedyną drogą realizacji obowiązku szkolnego.
Wady ustawy:
-dzieci wiejskie miały zamkniętą drogę do dalszego kształcenia
W latach 20. w programach wychowawczych dominował kierunek nar., propagowany przez pedagogów związanych z Nar. Demokracją (L. Zarzecki, L. Jaksa-Bykowski i in.); w wychowaniu nar. kładziono nacisk na patriotyzm, wierność tradycji, postawę rel. młodzieży. Po przewrocie majowym 1926, ukształtował się program tzw. wychowania państw., sformułowany przez min. S. Czerwińskiego w wygłoszonym 1929 na Kongresie Pedag. Kierunek wychowania państw. kładł nacisk na wiązanie pracy dydaktycznej z oddziaływaniem wychowawczym w duchu poszanowania państwa, oddania dla jego rozwoju, kształtowania poczucia odpowiedzialności obywatelskiej niezależnie od przynależności do grup narodowych.
II Rzeczpospolita od 1918- początek odzyskania niepodległości do 1939 roku -wybuchu II wojny światowej.
W 1926 roku, w maju podczas przewrotu majowego powstaje obóz polityczny zwany Endecją, na czele której staje gen. armii Polskiej we Francji Józef Haller. Przyczynił się on do ustalenia granicy wschodniej, zaślubin Polski z morzem. W wyniku konfliktu z Piłsudskim Haller w 1932 roku opuścił Polskę. Przyczynił się on do integracji wojska polskiego, opowiadał się za wychowaniem narodowym.
WYCHOWANIE NARODOWE: (złożyło się na nie:)
I. Wpływy struktury społeczeństwa.
II. Różne idee narodu i państwa.
III. Różne orientacje, poglądy ideologiczne i polityczne.
* kierunek narodowy dominował w 1926 roku;
* wychowanie zawarte w haśle „Najwyższym dobrem jest naród";
* u schyłku XIX wieku wychowanie to było ściśle związane ze Szczepanowskim „Aforyzmy o wychowaniu" Lwów 1901 r. Kredo autor zawarł w ideale człowieka, bohatera, obywatela, pracownika w jednej osobie. Dokonał syntezy pierwiastków bohaterskich z cechami propagowanymi przez pozytywistów. Uważał, że Polska powinna być demokratyczna. Szkoła - uczy się uczyć;
* we Florencji - przedstawiciel wych. naród. Dmowski. W 1903 r. wydaje pracę „Myśli nowoczesnego Polaka". Tym samym próbuje odpowiedzieć na pytanie: Jaki naród polski uczynić zdolnym do odbudowy państwa polskiego - Myśli te nie są traktatem pedagogicznym ale programem walki Ligi Narodowej o uzdrowienie duchowe narodu. Wyznawał on zasadę „Jestem Polakiem". Podstawą odrodzenia politycznego było odrodzenie narodu. Warunkiem tego było kształtowanie patriotyzmu, wyrażającego się w jedności, działaniu i w każdej dziedzinie. Twierdził, że Polska zostanie odbudowana dzięki Polakom.
* Zygmunt Balicki „Egoizm narodowy wobec etyki" Lwów 1904 r. Podstawą zawartych tu poglądów była teza: „najwyższym dobrem na ziemi jest naród". Wyróżnił dwa rodzaje etyki:
a) ideału - indywidualistyczna;
b) idei - zbiorowa, społeczna. Wychowanie narodowe ma na celu:
* młode pokolenie wprowadzić głęboko w tradycję, aż poczuje się ono zespolone; * kształtowanie pozytywnego patriotyzmu wyrażanego w stworzeniu człowieka żołnierza - obywatela. Jego cnoty to: religijność, aktywność, sprawność fizyczna. * Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Lucjan Zanecki nawiązywał do poglądów Balickiego. Wychowanie to tworzenie narodu. Musi ono spełniać następujące zadania:
a) winno przyczyniać się do wzmacniania integracji narodu; b) winno przyczyniać się do rozwoju narodu.
Powinno ponadto być praktyczne i religijne. Podstawowe zadanie - służba ojczyźnie. Ideał wychowania - ideał robotnika, obywatela.
WYCHOWANIE PAŃSTWOWE:
Reprezentowane przez obóz sanacyjny Józefa Piłsudskiego, wychowanie obowiązujące do mniej więcej 1935/36 roku.
Wychowanie to miało na celu wykształcenie świadomego obowiązków i praw twórczych obywatela II Rzeczypospolitej. Zwolennicy tego wych. uważali, że państwo jest najważniejszą organizacją społeczną skupiającą inne grupy i organizacje społeczne i zajmującą wobec nich pozycję nadrzędną. Największym dobrem jest państwo.
Wychowanie to miało uczyć podporządkowania cząstkowych interesów społecznych interesom państwa i przygotowanie młodzieży do pracy zbiorowej, twórczej i ofiarnej dla dobra państwa. Cel wych. to - kształtować jednostkę, która będzie czynnie uczestniczyła w przemianach;
* Koncepcję opracował Czerwiński (1929-31 roku) - minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Uważał iż w Polsce potrzebny jest obywatel, który codzienną pracą, czynem udowodni swój patriotyzm. Wychowanie państwowe - jako podstawa wychowania mniejszości narodowych. Dokonał zespolenia ideałów wychowawczych. - Z zaboru rosyjskiego (romantyczny bohater); pruskiego (pracownik pozytywista); austriackiego (typ państwowca).
* Janusz Jędrzejewicz - matematyk, poseł na sejm, senator, premier. Przewodził
grupie oświatowej „Zromb". Według niego: 1. Wychowanie powinno kształtować jednostki świadome swych obowiązków i
praw wobec państwa. 2. Jednostka - uspołeczniona, samodzielna, twórcza i gotowa do współpracy z innymi. Z jego inicjatywy uchwalono ustawę o Ustroju Szkolnym - 11 marca 1932 roku zwaną „JĘDRZEJEWICZOWSKĄ"
I. W zakresie szkolnictwa powszechnego ustawa wprowadziła trzy różne stopnie organizacyjne. Każdy trwał 7 lat, realizowano w nim różny program nauczania. Szkoły powszechne I stopnia w ciągu 7 lat nauki realizowały program 4 klas z dodaniem pewnych elementów wiedzy z klas wyższych. W tym stopniu organizacyjnym klasa III była 2-letnia, a klasa IV - 3-letnia. Szkoły II stopnia realizowały program 6 klas z tym, że klasa IV była 2-letnia. Szkoły III stopnia posiadały 7 klas jednorocznych.
II. W zakresie szkolnictwa średniego;
* w 1919 roku wydano „program naukowy szkoły średniej". Szkołą tą będzie gimnazjum 8 klasowe i 8-letnie. Podzielono je na dwa stopnie organizacyjne: pierwszy 3-letni - gimnazjum niższe i drugi 5-letni - gimnazjum wyższe. W gimnazjum rozpoczęcie nauki przesunięto z 10 roku życia na 12 i 13, zaś z 13 na 16 rok życia konieczność wyboru specjalizacji kierunkowej.
III. W zakresie kształcenia nauczycieli:
* reforma z 1932 roku zlikwidowała dotychczasowe 5-letnie seminaria nauczycielskie na rzecz 3-letnich liceów pedagogicznych opartych na gimnazjach ogólnokształcących. Ukończenie liceum dawało prawo wstępu na wyższe uczelnie. Przesunięto wiek podejmowania decyzji o wyborze zawodu nauczycielskiego z 13-14 lat na 16 lub 17 lat. Ze starego systemu pozostały 2-letnia pedagogia dla absolwentów liceów ogólnokształcących.
* kolejnym propagatorem myśli wychowania państwowego był Kazimierz Sośnicki. Twierdził, że daleko posunięty indywidualizm osobowości przepojony subiektywizmem prowadzi do sprzeczności. Stworzył 3 rodzaje etosu:a) moralny;b) grupowy;c) państwowy.
Na przełomie 1935/36 roku z powodu napaści na Polskę innych państw doszło do wychowania państwowego przekształcenia w narodowo-obywatelskie.
WYCHOWANIE PATRIOTYCZNO-OBYWATELSKIE: Wprowadzono ponadto do nauczania Obronę cywilną.