JAN LECHOŃ - POEZJE - BN
Opr. Roman Loth
I. ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ.
Rodzina. Dzieciństwo.
- właściwe nazwisko Leszek Serafinowicz;
- Serafinowie herbu Pobóg;
- dziad- Józef żołnierz wojsk Księstwa Warszawskiego, w okresie powstania listopadowego w korpusie gen. Girolamo Ramorino, gdy miał 67 lat urodził się mu syn Władysław;
- Władysław ożenił się z Marią Niewęgłowską;
- drugi syn, nasz poeta ur. Się 13 maja 1899r. w W-wie;
- Serafinowie związani byli z W-wą:
- przy ulicy Przyrynek 4 spędził Lechoń 12lat życia, aż do wyjazdu do Paryża w roku 1930;
- matka nauczycielka, a ojciec prowadził prace opiekuńcze i dokształcające w śród dzieci ubogich środowisk miasta;
- Kościuszko, Napoleon, książę Józef - to bohaterowie dzieciństwa Lechonia;
- zainteresowania L. kształtowało: urzeczenie malarstwem i teatrem, opowieści matki o wydarzeniach z historii Polski, rodzinna tradycja walk napoleońskich;
- naukę rozpoczął w l. 1907/ 1908w klasie wstępnej Szkoły Realnej im. ST. Staszica
- 5 ostatnich lat spędził w szkole imieniem Emiliana Konopczyńskiego, dokąd przeniósł się we wrześniu 1911r.;
- 1916r. w Uniwersytecie W-wskim L. zdał maturę;
- gdy przeszedł do 7 klasy wybuchła wojna;
- 2 zbiorki pueriliów, Na złotym polu ( W-wa 1912) i Po różnych ścieżkach (W - wa 1914) wyd. jako 13sto- i 15sto-letni chłopiec( już pod pseudonimem);
- pod nazwiskiem ukazał się utworek poetycki Do przyjaciela r. 1913;
- pierwszym i prawdziwym sukcesem był inscenizacja „nokturnu dramatycznego” jego pióra W pałacu królewskim;
- miniatura ta miała 3 role: króla ST,. Augusta, pani Grabowskiej i księcia Józefa Poniatowskiego;
Uniwersytet. „Pro Arte et studio”.
- studiował lit. Polską i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim;
- w szkole rozpoczął współpracę z czasopismem <<Pro arte et studio>>, publikując tu w 2 kwietniowym, zeszycie - recenzję inscenizacji Judasza Karola Huberta Rostworowskiego;
- w l. 1916-1919 drukuje tu wszystkie wiersze Karmazynowego poematu, a także- m.in. fragment dramatyczny z tryptyku Romantyczność: Kwiat pomarańczowy;
- epigońsko nawiązuje do modernistycznego hasła „sztuka dla sztuki”
- po rewolucji pałacowej w redakcji w 1917r. wzmagają się już wpływy w <<Pro arte studio>> wpływy wyodrębniającej się już grupy preskamandryckiej;
- L. drukuje w <<Pro arte…> Herostratesa i Ducha na scenie - utwory o silnym ładunku lit.- społecznej prowokacji;
- publikuje również jeden z programowych artykułów pisma- Poezja, której nie będzie i poezja idąca.
- po burzy spowodowanej opublikowaniem Wiosny Tuwima i dalszych zmianach (w marcu 1918r.) grupa zdobyła zdecydowaną przewagę piśmie;
- w styczniu 1919r. czasopismo zmieniło tytuł na skrócony <<Pro arte>>, ukazywało się do września;
- L. uczestniczył aktywnie w organizacyjnym życiu środowiska studenckiego;
- jest członkiem Koła polonistów i w 1916r. wygłasza na publicznym jego zebraniu referat O powieściach Sienkiewicza;
- po odmowie Legionów Polskich do złożenia przysięgi na wierność władzy niemieckiej w lipcu 1917, Legiony zostają rozwiązane, Piłsudzki - osadzony w twierdzy magdeburskiej, Tymczasowa rada Stanu- ustępuje, a utworzona Rada Regencyjna- traktowana jest nieufnie;
- z tych właśnie lat pochodzą satyry L. ośmieszające te wszystkie formy pseudonarodowej władzy powoływanej przez niemieckiego okupanta, zebrane w anonimowym tomiku Królestwo- Polski kabaret 1917-1918, na 12 utworów Kabaretu 11 pisanych jest wierszem;
- w satyrach L. zestawienia historii ze współczesnością są zabiegiem pomniejszającym, ukazującym miałkość i śmieszność postaci działających w polityce polskiej (wymienionym z nazwiska osobistościom) w 1917-1918;
- wypowiada się w nich tęsknota do Polski prawdziwie niepodległej i prawdziwie wielkiej, scementowanej wspólnotą odwiecznych pragnień w jeden organizm;
- uruchomił tu repertuar swych ulubionych środków wypowiedzi: aluzję, cytat, błyskotliwą grę słów;
- wiersz jest nieskazitelnie regularny;
-L. studiów nie ukończył;
- od r. 1918 jest chory nerwowo;
- w l. szkolnych pojawia się w życiu L. pierwsza miłość -Wanda Serkowska, miłość nie odwzajemniona i głęboko przeżyta; jej ślady można znaleźć w Poezjach zebranych (1954), gdzie wiersz Na niebo wypływają białych chmurek żagle otrzymał dedykację: „Wandzie”;
„Picador”. „Skafander”.
- 29 listopada zaczyna działalność kawiarnia poetów „Pod Pikadorem”- nowa W-wie forma kontaktów poezji z publicznością;
- wstęp za opłatą- dozwolony dla każdego z ulicy;
- „Pikadora” organizują przyszli skamandryci ze swymi przyjaciółmi;
- w „Pikadorze” rozbrzmiewa znakomita poezja; L. jest jednym z założycieli;
- kawiarnia działa do marca 1919r.; we wrześniu kończy żywot <<Pro arte>>; a pierwsze wspólne wystąpienia Skafandra pod nowym sztandarem odbywa się 6 grudnia 1919r.;
- słowo wstępne w imieniu grupy wygłasza L., on jest też autorem jej nazwy, którą uzasadnia: „Wokół Troi, w której zatrzasnęła się broni dusza narodu, chcemy opływać jak Wisła, broniąc wrogom dostępu i dając napój spragnionym” ---jest to nawiązanie do prologu 2 aktu Akropolis Wyspiańskiego: „Skafander połyska wiślaną świetlicą się falą”;
- w tym czasie jest już pod prasą Karmazynowy poemat, równolegle L. zdobywa rozgłos jako satyryk;
- w styczniu 1919r. ukazuje się zbiorek satyrycznych utworów L. i Słonimskiego: Facecje republikańskie;
- w 1920r. wychodzi spod prasy Rzeczpospolita Babińska; ten tomik obejmuje Królestwo- Polski kabaret, utwory z Facecji;
- pierwszy nr <<Skamandra>> pojawił się w styczniu 1920r., red. Był M. Grydzewski;
- grupa „Skamandra” to wielka 5: Lechoń, Tuwim, Słonimski, Wierzyński, Iwaszkiewicz;
W drugim planie - M. Pawlikowska- Jasnorzewska, K. Iłłakowiczówna, S. Baliński, J. Wittlin;
-czołowymi krytykami <<Skamandra>> byli: zrazu- Wilam Horzyca, K. W. Zawodziński;
- po czerwcu 1921 z kart <<Skamandra>> znika nazwisko L., przyczyny problemy zdrowotne i kłopoty osobiste, a od listopada tego r. przestają się ukazywać w piśmie jego utworu;
Lata 1921- 1929.
- coraz wyraźniej występują objawy choroby nerwowej L., trapiącej go już 13l.;
- w r. 1920, od 15 czerwca przebywa na wypoczynku nad morzem w Orłowie;
- pozostaje w kontaktach z poznanym w Zakopanem Żeromskiego;
- kolejny nawrót choroby doprowadza w marcu 1921r. do próby samobójstwa, odratowany po zatruciu weronalem, po kuracji wraca do W-wy;
- na zawsze pozostanie człowiekiem o wyolbrzymionej wrażliwości, szarpanych urojonymi lękami i rozpaczliwie szukającym równowagi psychicznej;
- prowadzi życie towarzyskie, otoczony gronem przyjaciół <<Skafander>>, a w 1924r. <<Wiadomości Literackich>>, skamanrydzkiego z genezy i z redakcji tygodnika, z którym poeta nawiązał bliska współpracę;
-ośrodkiem spotkań była kawiarnia „Ziemiańska” przy ul. Mazowieckiej12; L. jest inicjatorem słynnego stolika skamandrytów;
- prowadzi w istocie życie „cygana” , ale bywa też w elitarnych salonach, na balach;
- w 1922r. rozpoczyna się cykl słynnych późniejszych skamandryckich szopek politycznych;
- szopki powstawały w stałym współautorstwie Z Tuwimem i Słonimskim, czasem dołączał Marian Hemar;
- szopki stanowiły satyrę polityczną, prowadzoną z pozycji piłsudczykowskich, nieszkodliwie kpiły z osób bliskich ideowo i towarzystwo autorskiemu gronu, przeciwników Polit. Wyszydzały złośliwie;
- w l. 1920-1924 powstają wiersze zebrane w 2 tomiku poetyckim L. Srebrne i czarne, ukazał innego L. kontrastowo odmiennego od obrazu, jaki sugerowała jego twórczość dotychczasowa: był on poetą pesymistycznej refleksji, osnutej wokół problemów miłości i śmierci;
- po Srebrnym czasie nadchodzi okres ubogi w dokonania: l.1925-1927 przynoszą 2 nowe utwory, r. 1928- 5, r. 1929- 1, potem następuje kilkuletnie milczenie;
- przyczyny, 1 z nich jest wygórowana ambicja doskonałości poetyckiej, ów olśniewający start, który wyznaczył L. rolę „drugiego Słowackiego”- niestety nie spełnioną;
- w l. 1921-1928 kilka przekładów: tłumaczenia studium krytyka rosyjskiego Julija Eichenwalda, wiersze młodej modernistycznej poetki rosyjskiej, Mirry Łochwickiej oraz Ten, którego biją po twarzy Leonida Andrzejewa;
- w półtora roku po przewrocie majowym w 1926, L. poznał Piłsudzkiego i przeprowadził z nim osobiście wywiad;
- objął funkcję red. Naczelnego <<Cyrulik W-wski>> do współpracowników należeli pisarze <<Skamandra>>;
-od r. 1927 był sekretarzem Polskiego Klubu Literackiego (PEN-Clubu), w tej funkcji współorganizował głośne wizyty pisarzy zagranicznych w W-wie, np. T Manna;
-w 1929 L. obejmuje sekretariat <<Pamiętnika Warszawskiego>>, przez r. pracuje pod kierownictwem W. Berenta;
Paryż.
- w kwietniu r. 1930 L. wyjechał do Paryża- osiadł na stale;
- 1931r. był pracownikiem kontraktowym ambasady polskiej;
-prasa pisał o nim „radca ambasady”;
- dzięki jego staraniom ukazało się kilka przekładów z lit. Polskiej na francuski: tłumaczenie Pana Tadeusza w r. (1934), Panien z Wilka i Brzeziny J. Iwaszkiewicza;
- w swoim Dzienniku wspomina podróże służbowe i „lata pisania mów ambasadorów”;
- w Paryżu stał się człowiekiem o sytuacji ustabilizowanej, światowcem i bywalcem ekskluzywnych salonów;
- od r. 1930- 1939 napisał tylko 4 wiersze (Don Juan, Hymn Polaków z zagranicy, Lutnia po Bekwarku i Idy marca);
- był współautorem libretta do baletu Karola Szymanowskiego Harnasie( 1934);
- publikował za to w tym okresie sporo szkiców lit. Felietonów i artykułów w czasopismach krajowych, były to relacje o Francji i Paryżu, szkice o pisarzach polskich i francuskich, o osobistościach ze świata sztuki i polityki;
- w l. 1935- 1936 ukazała się w autorskim cyklu Listy co dwa tygodnie;
- wybuch wojny światowej zastał L. w Paryżu;
- 5 odczytów złożyło się na książkę O literaturze polskiej (1942);
- w 1940r. otrzymał upragniony etat w Ministerstwie Spraw Zagranicznych;
-w pierwszej poł. Czerwca 1940r. L. w nastroju paniki, w samochodzie J. Brzękowskiego opuszcza Paryż;
-po wielu kłopotach paszportowych poeta przybywa do Lizbony:
- 21 lipca 1940r., wraz z J. Tuwimem i jego żoną, na statku „Angola” L. wypłynął z Lizbony, aby po 16 dniach podróży dotrzeć do Rio de Janeiro;
Za oceanem.
- w Brazylii czuł się źle;
- późnym latem 1941r. uzyskał wizę do USA i pod koniec września osiadł na stałe w Nowym Jorku, egzystencje zapewniły mu „stypendia Funduszu Kultury Narodowej i praca w stworzonych przez Ministerstwo Informacji i Dokumentacji placówek”;
- wojna przerywa tamę milczenia, we Francji na przedwiośniu r.1940 powstają Grób Agamemnona i Wielkanoc- do głosu dochodzą reminiscencje klęski i padają słowa otuchy i nadziei;
- w Rio de Janeiro poeta pisze Pieśń o Stefanie Starzyńskim i To, w co tak trudno uwierzyć;
- utwory powstałe w l. 1940-1941 w <<Wiadomościach literackich>> mają swe pierwodruki;
- w Nowym Jorku w 1941r. powstaje pisemko odbijane na powielaczu <<Tygodniowy Przegląd Literacki Koła Pisarzy z Polski>>, od stycznia 1943r. zostało przekształcone na <<Tygodnik Polski>> w jego skład wchodzili: Z. Kosiedowski, K. Wierzyński, J. Wittlin i J. Lechoń;
- program: walki o niepodległość Polski- unikały angażowania się w spory partyjne, starając się działać w duchu zgody narodowej;
-l. wojny to renesans twórczości, i popularności L.;- okres 1945-1949 powstaje tylko 1 wiersz: Matejko;
- w 1950r. rozpoczyna się nowy przypływ aktywności pisarskiej, trwający niemal do śmierci;
- w pierwszej poł. R. 1952 L. rozpoczął pracę w radiu <<Wolna Europa>>;
- dorobek literacki okresu amerykańskiego -to zbiory poezji: Lutnia po Bekwarku (1942), Aria z kurantem (1945), cykl Marmur i Róża , gromadzący utwory z l. 1950-1953, ostatecznie wyd. jako całość dopiero w Poezjach zebranych 1916- 1953;
- pisze dramat Godzina przestrogi, rozpoczęty przed wojną, nigdy nie ukończony;
- publ. Fragment dramatyczny Pogrzeb Piłsudzkiego (1941 i 1942)- całość nie powstała;
- pracuje nad powieścią Bal u senatora, utwór pozostał w sferze projektów;
- nie skończona komedia Porwanie Harrisona;
- w 1946r. drukuje wiersz dla dzieci w formie książki Historia o jednym chłopczyku i o jednym lotniku;
- w l. 1952- 54 powstaje szkic publicystyczny, w formie zbliżonej do eseju, Aut caeser aut nihil- refleksje na temat Stanów Zjednoczonych, wyrażające zafascynowanie poety tą nową ojczyzną z wyboru;
- w Paryżu wychodzi spod prasy studium L. Mickiewicz;
- pisze przedmowy do Kultury Polski K. Hartleya, do wyborów poezji Mickiewicza;
- od r. 1949 do zgonu prowadzi Dziennik (wyd. po śmierci w 3 tomach 1967-73)- niezwykłych wartości dokument do poznania życia, prac, poglądów i nastrojów poety w l. objętych zapiskami;
- przyczyny śmierci nie są w pełni wyjaśnione, główną z nich były zaburzenia równowagi psychicznej, objawiające się m. in. stanami lękowymi;
- samobójczym skokiem z 10 piętra Hotelu Hudson w Nowym Jorku, przerwał te cierpienia 8. 06. 1956r.
II. DZIEJE TWÓRCZOŚCI POETYCKIEJ.
Juwenilia.
- pierwsza książka l. Na złotym polu, ukazała się w W-wie w 1912r.
- drugi znacznie dojrzały tomik Po różnych ścieżkach, opubl. W 1914r.
- 2 źródła inspiracji literackiej:
1.- to programowa poezja okresu pozytywizmu, zwłaszcza poezja A. Asnyka; wiersze pierwszego zbiorku- tjk. Ludziom, Duchom, Siew, Błogosławiony-zawierają apoteozę oświaty, pracy, poświęcenia dla dobra ludzkości;
2. źródłem natchnień L. jest poezja Młodej Polski, i to w 2 z kolei wariantach;
- w wierszu do Leopolda Staffa pada poetyckie sformułowanie programowe: „Śpiewaj nam o potędze woli, czynu, ducha;
- motyw tańca jest, częsty u L. (Piłsudzki, Mochnacki, Grobowiec na Harendzie);
- niezwykła jak na debiutanta sprawność formalna -wiersz regularny, o nieskazitelnie utrzymanym rytmie; rymy są pełne i konsekwentnie stosowane; rymy wewnętrzne, zgrabnie i dyskretnie rozmieszczone; duża rozmaitość strofiki; bogaty repertuar tropów i figur stylistycznych -apostrofa, anafora, inwersja, pytanie retoryczne; pojawiają się też paralelizmy konstrukcji składniowych;
- co wynika z analizy juwenaliów dla późniejszej twórczości L:
postmodernistyczną autorefleksję poetycką
predylekcje poety do operowanie aluzją i cytatem literackim;
upodobanie w pewnych typach motywów, trwałe aż do końca działalności pisarskiej L;
pełne przygotowanie formalne do podjęcia zadań poetyckich o wysokich ambicjach artystycznych;
„Karmazynowy poemat”. 1. Od negacji do apoteozy.
-ukazał się w 1920r; objął 7 utworów napisanych w l. 1916-1918 w okresie Wielkiej Wojny, złudnych nadziei zw. Z proklamowaniem Królestwa Polskiego;
- w KP chodzi o idee, postawy, polityczne symbole i polityczne mity;
- umieszczony na czele wiersz Herostrates o wyraźnie programowym charakterze, prowokacyjny, potępiający ryczałtem mity narodowej przeszłości postulujące nowe życie, w pełnej swobodzie myśli i czucia- ukierunkował odczytania interpretacyjne całego cyklu;
- Herostrates ma w sobie coś z ówczesnej atmosfery futurystycznych ataków na tradycję kulturalną;
-KP został potraktowany jako poetycki rozrachunek ze stereotypami myślenia narodowego, z romantycznym mitem mesjanistycznym i nurtem tradycji martyrologicznej;
- taką wymowę ma Duch na seansie jest w nim przeciwstawienie martyrologiczne-mesjanistycznym mitom, wywodzącym się z lit. Romantycznej (motyw harfy, „co wężów usypia głód głodnych”, Anhellego, chusty „z Chrystusa odbiciem”, legendzie księcia Józefa, symbolizującego tu romantycznie pojęty obowiązek bohaterstwa, wreszcie literaturze obciążonej serwitutem służby narodowej -idei spontanicznego życia, w wymiarze jego powszedniości i żywiołowości;
- Duch na seansie postuluje więc wyzwolenie się spod presji myślenia kategoriami ofiarności narodowej, kontemplacji cierpień i obowiązku walki-na rzecz zwykłego, ludzkiego życia;
- wyrósł z tego , co skamandrycki program poezji codzienności;
- w Jacku Malczewskim nieznacznie tylko późniejszym, romantyczny mit Derwida, rodem z Lilii Wenedy zostaje przywołany przez L. z pełną aprobatą; powrót Derwida- żołnierza, „gospodarza”, do pustego domu narodowego; staje mu na przeszkodzie fantastyczny świat chimerowo- fauniczny Malczewskiego, przez który przezierają metafizyczne , złe siły natury, zwodnicze i obezwładniające;
- Sejm, z Zagłobą w roli głównej, to wprawdzie znów rewizja pewnego stereotypu myślenia;
- KP nie objął wszystkich wierszy napisanych w l. 1916-1918; ich wybór i kompozycja są więc rezultatem świadomego zamysłu autora;
- po wymienionych 4 wierszach następuje w cyklu Polonez artyleryjski najwcześniejszy wszystkich; jedyny to utwór w tym zbiorku stanowiący oczywisty i bezpośredni komentarz do wydarzeń współczesności: jest poetyckim echem bitwy pod Kostiuchnówką (1916) , kiedy to major Otokar Brzoza osłaniał ogniem „artylerii naszej lichej” odwrót I Brygady Legionów Polskich przed naporem carskich pułków;
- wiersz ten różni się od wszystkich pozostałych; wyrażona w nim apoteoza wojennego trudu I Brygady, walki orężnej o niepodległość bliska jest w repertuarze motywów i symboli, w sposobie nawiązania do poetyckiej tradycji, we frazeologii i wersyfikacji nurtowi poezji niepodległościowej lat pierwszej wojny;
- Polonez artyleryjski odcina także 2 ostatnie wiersze: Mochnacki i Piłsudski, które powstały 1918r.;
- Mochnacki osnuty jest na tle faktu historycznego: udziału tytułowego bohatera w publicznym koncercie w lotaryńskim mieście Metz, w r. 1832; jego opis -to poetycka wizja autora, ukazująca improwizację pianisty, zgodne z tradycją romantyczną, która w seansie improwizatorskim widziała najwyższy punkt twórczy; osią konstrukcyjną tej wizji jest linia rosnącego napięcia dramatycznego pomiędzy wirtuozem, a obcą mu, nie rozumiejącą falą francuskiego audytorium; gra Mochnackiego ma wewnętrzną dramaturgię jest świadomym nawiązaniem do znanych w poezji polskiej i opisów gry koncertowej - takich, jak koncert Jankiela w Panu Tadeuszu lub Koncert Chopina A. Oppmana;
- muzyka jest tu środkiem wypowiedzi treści pozamuzycznych; dramatyzm sytuacji polega na sytuacji polega na sprzeczności między Mochnackim i salą: każde odejście od reminiscencji patriotyczno-niepodległościowych pianista odczuwa jako zdradę swych ideałów, ale też każde do nich nawiązanie- to utrata kontaktu ze słuchaczami;
- nieoczekiwany gest wirtuoza w finale poematu, jak katastrofa w strukturze utworu dramatycznego, przecina tę linie sprzeczności; on uświadamia główny temat muzyki: jest nim rewolucja; najwyższą wartość w Mochnackim uznaje autor wierność romantycznej tradycji walk narodowych o wolność;
- Piłsudski wokół, którego narosło sporo rozbieżności interpretacyjnych;
- wiersz jest w całości próbą syntezy uczuć, nastrojów i postaw społeczeństwa polskiego w przededniu odzyskania i u progu niepodległości; równoważy ją jedynie ostatni wers ją jedynie ostatni wers: symboliczna postać „męża opatrznościowego” ojczyzny, Józefa Piłsudskiego; kolejne obrazy utworu przywołują różne elementy tej narodowej mozaiki: kasandryczny gest „Czarnej Rachel” w czerwonym szalu - oczywiste nawiązania do Wesela Wyspiańskiego; tradycję walk spiskowych; Polskę roztańczoną, niefrasobliwą, niepomna na sytuacje historyczną - której bal przechodzi w taniec upiorów; wreszcie wspaniałe widowisko budzącej powszechny entuzjazm parady wojskowej- z którym mistrzowsko skontrastowany zostaje wers ostatni, gdzie milczenie i zgrzebna szarość tytułowej postaci wzrastają do symbolu wielkości i sławy;
- Piłsudski zamyka cykl kompozycyjnie, ale i problemowo;
- opinia: tomik jest poetycką artykulacją ideologii J. Piłsudskiego, poglądów obozu niepodległościowego, ale poezja tego środowiska była wyrazem tęsknot narodowych wspólnych całemu społeczeństwo;
-obojętności tytułowym mianem „poematu' 7 różnych utworów integruje je w quasi- gatunkową całość;
- KP to tomik o Polsce i polskości; nie jest to Polska realna. Lecz marzenie o Ojczyźnie, tęsknota do niej;
„Karmazynowy poemat”. 2. Zagadnienia wypowiedzi poetyckiej.
- sposób traktowania mitów przez poetę nie był jednoznaczny, L. odrzucał je - i akcentował; dlatego w Herostratesie wyraża obawę: „gdy w przeszłość wyżeniem, czy wszystko w pył rozkruszę, czy… Polskę obudzę”;
- emocjonalnie był po stronie skostniałej w stereotypowe obrazy tradycji, próba racjonalnego z nią rozrachunku wyzwala herostratesowy gest, uderza w świętości;
- funkcja romantycznych mitów- trojaka ich rola:
w ujęciu afirmatywnym, jako pseudonimy problemów współczesności;
w ujęciu uhistoryczniającym; ewokują poematów typu „śpiewy historyczne”;
negliżujące zwątpienie; jawią się na zasadzie „spektaklu modernistycznego”, więc poddane krytycznej analizie, zestawiając historię ze współczesnością;
- kreuje podmiot liryczny bliski w swej naturze wieszczemu „ja lirycznemu” romantyzmu
- posługuje się techniką wizji, która powołuje obrazy nie zawsze nie w pełni ze sobą spójne, ich rozwojem i następstwem rządzi logika emocji, nie prawa świata przedstawionego; obraz poetycki w takim ujęciu staje się nieprzekładalny na język zracjonalizowanego dyskursu;
- utworom karmazynowego cyklu nadaje „kształt poematowy;
- zauważalne są tu elementy epickie: fabuła, narrator, obiektywizacja świata przedstawionego, realia historyczne;
- opis sytuacji i prowadzenie wątku fabularnego bywa uteatralizowane- dzięki plastyce scen zbiorowych (Piłsudskiego), udramatyzowaniu struktury wydarzeń, przedstawianych z rosnącą napięciem i rozładowanych- nieoczekiwanym finałem (Duch na scenie, Sejm, Mochnacki);
- dramaturgia sięga w bieg wątku emocjonalnego;
- tu objawia się jako mistrz pointy;
- KP to również patos tematu, obrazowania, frazeologii, słownictwa;
- starannie dobiera motywy i symbole monumentalizujące tekst, operuje wzniosłym epitetem i hiperbolą; pojawia się aluzja do uznanych dzieł lit., malarstwa i teatru;
- wzniosłość zbliża te wiersze do stylu retorycznego;
- kunsztowność środków wyrazu, apostrofy, powtórzenie, wyliczenie;
- w 4 utworach kształt wersyfikacyjny tok 13-zgłoskowiec (wzoru 7+6); odmienny typ Duch na scenie (5+6), w Sejmie 14-zgłoskowca trocheicznego (8+6);
- rymy dokładne i symetrycznie rozłożone;
- 2 tezy: pierwsza- o przemyślanym doborze elementów konstrukcji wiersza, zharmonizowanych z treścią, 2- o tradycjonalizmie weryfikacyjnym poety;
„Srebrne i czarne”. 1. Pesymizm i uniwersalizm.
- 2. tomik ukazał się w 1924r;
- zawierał 20 wierszy, napisanych od 1920-1924;
- różniący się krańcowo od KP pod względem problematyki i sposobów wypowiedzi poetyckiej;
- poezja SiCZ to poezja refleksyjna, skupiona, mówiąca o wiecznych problemach ludzkości, stanowiących przedmiot wielowiekowych dociekań filozoficznych i religijnych;
- centralnym zagadnieniem tomiku, widzianego jako całość, jest los człowieka, uwikłanego w sprzeczności swej ułomnej natury, fatalistycznie wtrąconego w grę przeciwstawnych scen sił rządzących światem, daremnie szukającego spokoju;
- Srebrne i czarne to istotnie jedna z najbardziej konsekwentnych manifestacji pesymizmu w poezji polskiej;
- 2 motywy: miłości i śmierci, wprowadzone w wierszu wstępnym, wyznaczają 2 główne wątki refleksji:
1. -daje wyraz stale towarzyszącej człowiekowi świadomości przemijania, barokowemu memento Mori: „O każdej dnia godzinie śmierć wisi nade mną” (Pycha); nieodwołalność jej wyroków wtrąca człowieka walkę sprzecznych uczuć, wśród których dominuje rezygnacja; nie ma buntu, jest mądrość zgody na to, co nieuniknione z samej konstrukcji świata; jest zwykły, ludzki lęk i niepewność, co losów pośmiertnych;
Wiersz Modlitwa to modlitwa o unicestwienie, o roztopienie materii świata, o ciszę i spokój.
Los człowieka w SiCZ to domena młodopolskiego, „bólu istnienia”, to wieczne nienasycenie, „wieczne mroki”, gdzie nie ma ukojenia tylko rządza sama” ( Łakomstwo);
To nędza pozorów, przesyt nadmiarem grzechów, nuda, jałowość i bezsens, rodzące
tęsknotę do „lepiej lub choćby inaczej”
2. miłość, miłość ciemna, beznadziejna, nie do spełnienia: nieodwzajemniona, unicestwiona przez realia codzienności- a przy tym nobilitowana do roli wartości, nadający jedyny sens życiu lub nawet wyolbrzymiona do rozmiarów kosmicznych;
- SiCZ odcina się od wszelkiej wypowiedzi związanej ze zbiorowością, ma być ekspresją duszy indywidualnej, jej losów i tragedii, mówi o problemach człowieka w ogóle, człowieka „zawsze i wszędzie”;
- wiersze SiCZ są raczej filozofowaniem na temat miłości;
„Srebrne i czarne”. 2. W rygorach klasyczności.
- barok, romantyzm i modernizm zdają się wyznaczać wzory i antecedencje wierszy SiCZ;
- barok zarówno wczesny (M. Sęp-Szarzyński), jak i w pełnym rozkwicie (J.A. Morsztyn); antynomiczność problematyki z tamtej poezji się wywodzi: „dusza i ciało, Bóg i materia, asceza i rozkosz, żądza i spełnienie;
- w sferze stylistyki używane są: hiperbole, wyszukane inwersje, oksymorony („Czyż jest jaśniejsze słońce niż te wieczne mroki”- Łakomstwo), morsztynowski niemal konceptyzm w żonglowaniu efektami konstrukcyjnymi, paralelizmy i chiazmy -wszystko to sprawia, że wiersze SiCZ graniczą miejscami z pastiszem stylu religijno-filozoficznej poezji barokowej;
- jego wiersze nawiązują do romantycznej koncepcji jednostki stającej sam na sam ze sprawami ostatecznymi, uwikłanej w trawiące ją namiętności; w utworach o miłości pod. Liryczny jest tutaj typowo romantycznym kochankiem; intensywność uczucia wyraża się tu w hiperbolach, w doborze epitetów, wskazujących na ekstremalne stany duszy („miłość szalona”), i określeń wyznaczających przeżywanym stanom wymiar absolutny („wszystko”) oraz źródeł tego zabiegu poetyckiego, który polega na włączaniu w kunsztowną konstrukcje artystyczną- potocznych elementów j. codziennego;
- do poezji modernizmu: skrajny indywidualizm, rozpacz istnienia, zniechęcenie do świata i znużenie życiem, poczucie daremności działania, szaleństwo miłości, jak i środki ekspresji tych uczuć i postaw: nastrojowość, hiperbola, oksymoron ,silne nacechowanie emocjonalne epitetów;
- cykl Siedem grzechów głównych (umieszczony w SiCZ) obejmuje 8 wierszy, poprzedzająca go część pierwsza zbiorku 12; obie części otwiera utwór wprowadzający;
- zwięzłość wypowiedzi wyraża się m. in. w objętości wierszy: przeważa zdecydowanie budowa trójstroficzna (13 utworów); czterokrotnie występują całości dwuzwrotkowe, dwukrotnie- czterozwrotkowe;
- klasyczność formy: cykl Siedem grzechów głównych obejmuje 7wierszy, poprzedzająca go część pierwsza zbiorku- 12; obie części poprzedza utwór wprowadzający;
- zwięzłość wypowiedzi wyraża się m. in. w objętości wierszy: przeważa zdecydowanie budowa trójstroficzna (13utworów); czterokrotnie występują całości dwuzwrotkowe, dwukrotnie- czterozwrotkowe; jeden tylko wiersz ma 5strof;
- zwrotki są zawsze 4wersowe, o bardzo regularnej budowie, łączone rymem krzyżowym (abab- 6 utworów) lub okalającym (abba- 5 utworów);
- tylko wstępne Pytasz, co w moim życiu wprowadza w2 pierwszych 4wierszach rymy parzyste (aabb);
- w całym utworze występuje niemal, że jedno metrum - sylabiczny 13zgłoskowiec typu 7+6;
- wszystkie bez wyjątku rymy są dokładne, niekiedy bogate (warstwa - gospodarstwa), niekiedy głębokie (rozrywa- odkrywa, poświaty - kwiaty, potrafi - fotografii);
- do klasycznej klarowności formy można zaliczyć: intelektualizm tej poezji; wyraźne dążenie do okiełznania emocji: nic tu ze spontaniczności, wszystko podporządkowane jest przemyślanej konstrukcji; wrażenie pewnego dystansu wobec przeżyć lirycznego podmiotu; retoryczność wypowiedzi; kategoryczny charakter wielu sformułowań, w zwięzłości swej bliski technice aforystycznej;
- 2 nurty tradycji, krzyżujące się w SiCZ: nurt dominacji uczucia- i nurt opanowanej refleksji;
- wiersze SiCZ utrwaliły charakterystyczny dla L. typ zamknięcia utworu: pointa wiersza jest starannie przygotowana, często ujęta w formę aforystyczną; ma przemyślaną konstrukcję, nierzadko 2dzielną, posługują się paralelizmem i chiazmem, wielu utworach opartą na kontraście Śmierć chroni od miłości, a miłość od śmierci - z wiersza wstępnego czy słynne zakończenie w. Spotkanie - Jest tylko Beatrycze. I właśnie jej nie ma.
Inne wiersze okresu przedwojennego.
- jeden z najświetniejszych utworów L. Pani Słowacka napisany w początku r. 1921i włączony do KP, postać tytułowa jest tu tylko pretekstem, główne znaczenia wiersza krystalizują się obok niej i ponad nią, w gorzkim rozmyślaniu o Polsce współczesnej; muzyka Chopina stanowi tu medium przekazujące tę refleksję;
-w Pani Słowackiej nakładają się na siebie 2 czasy -„dworku z modrzewia” w Krzemieńcu i wolnej po roku 1918 Ojczyzny, 2 postaci - pani Salomei i Polski, dźwiękami chopinowskiego walca personifikowanej jako kobieta, płocha, niefrasobliwa, niepomna swych zasług i cierpień swych dzieci;
- po r. 1928 powstają 2 w. O odmiennej od dotychczasowych konstrukcji i wersyfikacji: Norwid i Rzym - stanowiące próbę nowej techniki poetyckiej;
- oba dążą do maksymalnej zwięzłości wypowiedzi; naruszają nieskazitelną dotychczas regularność metryczną;
- wiersze powstałe po 1924 (twórczość powojenna) - to utwory nawiązujące większości do wielkich tradycji kulturowych - w tytule, aluzji, cytacie, w odwołaniu do postaci, dzieła, mitu; rozwijają się w obrazach zwieńczonych pointą;
- 3 zbiorek w. L. to Lutnia po Bekwarku (1942) zawartość częściowo przedwojenna;
Twórczość poetycka lat wojny emigracji.
- 1940 r. L. opubl. Grób Agamemnona;
- Aria z kurantem (1945);
- Poezje zebrane (1954);
- wzbogacają teraz tę twórczość: motywy walki, bohaterstwa, martyrologii i nadziei;
- Grób Agamemnona przywołuje w tytule słynny poemat Słowackiego, wyrażający gorycz klęski, ale i wolę oporu;
- L. programowo odwołuje się do wielkich trad. Hist. i konstruuje przejrzyste analogie współczesnych losów narodu do sytuacji dawnych, z lat rozbiorów, z okresu walk z 3 zaborców:
- na jednej płaszczyźnie z tamtymi spotykają się w jego wierszach realia dnia dzisiejszego, np. w. Marsz Drugiego Korpusu; utożsamianie żołnierzy Drugiego Korpusu, walczących o niepodległość Polski we Włoszech, z legionami Dąbrowskiego, zestawienie Stefana Starzyńskiego z „husarzami skrzydlatego szyku”, włączone w ten szereg, same uzyskują walor metaforyczny;
- inna jest także funkcja motywów: mają one stymulować postawę odbiorcy, są, więc jednoznaczne, dobierane z troska o czytelność, łatwo przyswajalne;
- 3. nurt poezji L. okresu powrześniowego: refleksyjno- filozoficzny; dochodzi w nim do głosu osobista sytuacja poety i własne jego autentyczne przeżycie. Nie formułują postawy egzystencjalnego pesymizmu;
- „tu i teraz” pod. Lir. Zastępuje dawne „zawsze i wszędzie”; wypowiada w nich pogląd na cierpienie jako nieodłączną cechę ludzkiego losu, zwłaszcza człowieka oderwanego od swej przeszłości;
- pojawiają się po raz 1. motywy religijne; postawa religijna jako przekonanie o metafizycznych siłach rządzących życiem człowieka;
- motywy religijne - czerpane z nauki katechizmu i z Biblii, z piśmiennictwa hagiograficznego i z trad, ludowej; do kręgu tej problematyki należy polemika z ateistyczna interpretacją świata (Mędrca szkiełko, wizje Sądu Ostatecznego (Sąd Ostateczny, Chorału Bacha słyszę dźwięki);
- motywy religijne stanowią też symbole polskości;
- wojennej i powojennej poezji L. egzystują obok siebie patos prostota:
-dążność poety do samoograniczenia, do wypowiedzi jednoznacznej i w odczytaniu nie wymagającej zasobów erudycji hist. i lit.; w wierszach tj. Wiersz mazowiecki, Kniaźnin i żołnierz, Sielanka - z trudem daje się znaleźć metaforę, są one pozbawione wieloznacznych symboli, uwznioślonych epitetów, hiperboli, często pointy, pojawiają się zwroty czerpane z potocznego języka codzienności;
- okres ten przynosi pewne zmiany w samej strukturze; wykracza poza typ wiersza sylabicznego;
III. POETA UTRWALONEGO ŁADU.
Lechoń wobec problemów społecznych i politycznych.
- Piłsudzki był dla niego żywą kontynuacją tradycji walk o niepodległość i dziedzictwa powstań narodowych;
- poetyckie świadectwa fascynacji tą postacią i jej programem - to już Polonez artyleryjski (1916), to Piłsudski, to 11 listopad, to utwory z lat wojny: fragment dramatyczny Pogrzeb Piłsudskiego, wiersze Do wielkiej osoby i Rejtan;
- Polska L. - to Polska wyidealizowana;
Lechonia pojęcie poezji.
- jedno z centralnych zagadnień światopoglądu L to pojęcie tajemnicy bytu;
Główne cechy poglądu L. na świat: spirytualizm, sceptycyzm poznawczy, irracjonalizm, intuicjonizm;
- koncepcja poezji inspirowana przez franc. historyka myśli, eseisty i krytyka, księdza Henri Bremonda ujęte w jego teorię „poezji czystej” jądrem tej teorii jest przekonanie, że istota poezji leży poza strefą wyznaczoną przez brzmienia i sensy słów, poza forma i treścią utworu;
- jedynym źródłem poznania jest intuicja;
- L. ustala swoje hierarchie twórców i dzieł: Mickiewicz - Pan Tadeusz, Słowacki okresu mistycznego, Kochanowski, Sęp Szarzyński, J. A. Morsztyn z przekł. Cyda Corneille'a, bajki Trembeckiego, fragmenty Krasickiego, Krasińskiego, Maria Malczewskiego oraz T. Miciński;
Lechoń wobec kierunków poetyckich epoki.
- futuryzm był mu zupełnie obcy, oparł się pokusom ekspresjonizmu;
- spośród lit. Modeli epoki 2 mogą stanowic punkty odniesienia przy charakterystyce jego postawy poetyckiej: Skamander - jako wzorzec bliski i awangarda - jako biegun przeciwny;
Grupa Skamandra ma pewne cechy wspólne, są to:
Negatywny stosunek do dziedzictwa młodopolskiego;
Odrzucenie narodowych obowiązków poezji, głównie zaś poezji patriotyczno-martyrologicznych;
Wylansowanie tzw. poetyki codzienności, kreacja pod. Mówiącego wypowiadającego się z pozycji „szarego człowieka”, upodobanie w motywach miejskich, w problematyce społeczno-obyczajowej, wprowadzenie do utworu języka potocznego;
Sensualizm, witalizm, optymizm w widzeniu świata i życia;
Uwypuklenie przedstawieniowo-komunikacyjnej funkcji języka poetyckiego;
Znaczny udział tradycji klasycyzujących w kształtowaniu struktury wierszowej;
- L. jest najmniej skamandrycki ze Skamandrytów;
- w dowojennej twórczości autora: poetyka codzienności - właściwie nie występuje; nie ma tu „szarego” człowieka, człowieka przeciętnego i nie ma problematyki dnia codziennego;
-język tej poezji jest w zasadzie uwznioślony, z rzadka dochodzi do głosu kolokwializm wypowiedzi, co u skamandrytów było „nowe” a u L. jest nieobecne;
- nie ma też u L. optymistycznej wizji świata - przeciwnie, jago świat to domena najpierw dramatycznych sprzeczności losu narodowego, później - bólu i śmierci;
- skamandrycki jest u L. stosunek do języka - i struktura wiersza.
KP - Karmazynowy poemat
2 SiCZ- Srebrne i czarne
1