Na początku pracy należałoby wyjaśnić pojęcie logistyki. Jest ona w różnoraki sposób definiowana. Według L. Grabskiego i J. Rutkowskiego logistyka traktowana jest jako zintegrowany system kształtowania i kontroli procesów fizycznego przepływu towarów oraz ich informatycznych uwarunkowań, zmierzających do osiągnięcia możliwie najkorzystniejszych relacji pomiędzy poziomem świadczonych usług a poziomem i strukturą związanych z tym kosztów. Z kolei według Komitetu Technicznego CEN/TC/273 logistyka to planowanie, realizacja i kontrola rozmieszczenia ludzi i dóbr oraz działań wspierających związanych z tym przemieszczeniem i rozmieszczeniem w systemie stworzonym dla określonych celów. Również na uwagę zasługuje definicja podana przez A. Korzeniowskiego oraz M. Skrzypkę, którzy tłumaczą to jako filozofię systemów, koncepcji i procesów optymalnego czasowo-przestrzennego przemieszczenia towarów i informacji pomiędzy sferami produkcji, dystrybucji, konsumpcji oraz utylizacji lub kasacji. Należy wiedzieć, iż w łańcuchach logistycznych ważne są opakowania, transport, magazynowanie. Jednak praca ta dotyczy wyłącznie opakowań i ich znaczenia w logistyce.

Pakowanie towaru jest jedną z ostatnich, ale bardzo ważnych czynności w cyklu produkcyjnym. Opakowania miały znaczenie ochronne niemal od zawsze, bo już w starożytności składowano i przewożono żywność w różnych dzbanach, amforach, beczkach i koszach. Rola opakowań stale wzrastała wraz z rozwojem produkcji wymiany towarowej. Do uwarunkowań stymulujących rozwój produkcji opakowań należy przede wszystkim zaliczyć:

-wzrost produkcji globalnej przemysłu oraz dochodu narodowego.

-wzrost liczby i asortymentu wyrobów w związku z postępem technicznym.

-wprowadzenie nowych metod sprzedaży

-rozwój automatyzacji porcjowania, paczkowania, pakowania gotowych wyrobów.

-możliwość kształtowania popytu przez opakowanie.

Zatem można zauważyć, iż w dzisiejszych czasach nie można bez opakowania wyobrazić sobie nowoczesnego przemysłu i handlu. Ponad 95% artykułów powszechnego użytku wymaga stosowania opakowań, które nie tylko mają zabezpieczać produkt, ale także spełniać też wiele innych funkcji związanych z gospodarką wolnorynkową. Czym więc zatem jest opakowanie? Jest to gotowy wytwór, zazwyczaj posiadający konstrukcję, mający za zadanie ochronę produktu przed szkodliwym oddziaływaniem środowiska lub odwrotnie, umożliwiający przemieszczanie produktu podczas magazynowania, transportu, sprzedaży i użytkowania, informujący o zawartości, dzięki swojej estetyce oddziaływujący na kupującego oraz posiadający walory ekonomiczne. W związku z tym opakowanie powinno być:

• Funkcjonalne, czyli wygodne w dystrybucji i w użytkowaniu

• Dobrze chroniące produkt

• Nieszkodliwe dla zdrowia człowieka

• Przyjazne dla środowiska

• Estetyczne, nowoczesne, z rzetelną informacją o produkcie

• Stosunkowo tanie.

RYS.1-Chuchlowa J., „Materiały pomocnicze i dodatki do żywności”, str.44.

PODZIAŁ OPAKOWAŃ

Możemy wyróżnić wiele różnych opakowań i podzielić je uwzględniając szereg różnych kryteriów klasyfikacyjnych. Biorąc pod uwagę funkcje, jakie opakowania spełniają możemy je podzielić na:

• Jednostkowe-czyli takie, które zawierają określoną porcję produktu sprzedawaną w handlu detalicznym. Wyróżnić tutaj możemy:

• Opakowania bezpośrednio powiązane z produktem np.:butelka do mleka, pudełko do kremów.

• Opakowania pośrednio powiązane z produktem np.: pudełko na kosmetyki.

• Transportowe-są to takie, które chronią towary przed czynnikami zewnętrznymi w czasie ich przemieszczania i magazynowania. Takie opakowania powinny odznaczać się dość silną konstrukcją. W takich opakowaniach można umieszczać produkty w opakowaniach jednostkowych, zbiorczych bądź luzem.

• Zbiorcze-takie, które powstają podczas tworzenia większych jednostek sprzedażowych czy ładunkowych. Będą to kartony papierosów, czekolad.

Z kolei ze względu na rodzaj konstrukcji opakowania dzielimy na:

• Opakowania jednostkowe częściowo osłaniające wyroby np. siatki, kubki otwarte.

• Opakowania transportowe częściowo osłaniające wyroby np. kosz, klatki, worki.

• Opakowania jednostkowe całkowicie osłaniające wyrób np. butelki, ampułki, słoje.

• Opakowania transportowe całkowicie osłaniające wyrób np. beczki, kanistry, worki.

Inny podział opakowań, który został przeprowadzony to ze względu na sposób wykorzystania. Zatem wyróżniamy opakowania:

• Wielokrotnego użytku, one mogą być wykorzystane wielokrotnie w obrocie towarowym. Są to zwykłe opakowania transportowe lub jednostkowe podlegające skupowi albo wymiennie np. butelki.

• Jednorazowego użytku, czyli takie, które uczestniczą tylko w jednym cyklu obrotu towarowego najczęściej ulegając zniszczeniu. Te, które nie uległy zniszczeniu nie podlegają skupowi. Są to np. słoiczki po musztardzie, dżemach.

Biorąc pod uwagę kryterium własności wyróżniamy:

• opakowania własne- stanowiące własność producenta,

• opakowania obce - stanowiące własność dostawcy,

• opakowania dzierżawione - stanowiące własność producenta opakowań lub firmy usługowej.

Ze względu na formy obrotu wyróżnia się opakowania:

• sprzedawane, tj. takie, których wartość jest wkalkulowana w cenę wyrobu

• wypożyczane to opakowania transportowe, w większości nietypowe, dostosowane do potrzeb dostawcy.

W procesach dystrybucji został dokonany już inny podział, a mianowicie:

• Wkalkulowane w cenę towaru

• Wypożyczone, gdzie odbiorca zobowiązany jest zwrócić sprzedawcy.

• Fakturowane w odrębnej pozycji, których cena nie została wliczona w cenę produktu.

Inny podział występuje już z punktu widzenia marketingowego. W tym przypadku wyróżnia się opakowania:

• Czynne, które mają wpływ na kształt popytu

• Bierne, które nie wywierają wpływu na motywy konsumentów.

W dzisiejszych czasach ważna jest ochrona środowiska, zatem kolejnym kryterium podziału opakowań jest wpływ na środowisko naturalne. W tym przypadku mówimy o opakowaniach:

• Biodegracyjnych czyli takich, które ulegają naturalnemu procesowi rozkładu

• Niebiodegradacyjne

Kolejny podział jest chyba najbardziej rozpowszechniony i znany wśród ludzi, a mianowicie chodzi tu o podział ze względu na substancje, tworzywo, z jakich powstały. Zatem wymienić możemy:

• Opakowania metalowe

• Opakowania szklane

• Opakowania z wytworów papierniczych

• Opakowania z tworzyw sztucznych

• Opakowania z drewna

• Opakowania z tkanin

Podstawowymi tworzywami do produkcji opakowań metalowych są: blacha stalowa, blacha i folia aluminiowa oraz drut stalowy ocynkowany. Wyrabia się z nich zarówno opakowania jednostkowe ( puszki, pudełka, tacki) jak także i transportowe ( wiaderka, beczki, bębny), a także zamknięcia do opakowań szklanych i pomocnicze środki transportu. Taki rodzaj opakowania ma zarówno wiele zalet jak także wad. Szczególnie korzystne są takie cechy jak: wytrzymałość mechaniczna, odporność na działanie wysokich i niskich temperatur, podatność na obróbkę plastyczną, niepalność i łatwość znakowania. Istnieją oczywiście także wady, którymi są mała odporność na korozje i jak w przypadku opakowań bezpośrednio stykających się z produktem- możliwość wchodzenia z nim w reakcje chemiczne. Poza tym stosowanie aluminium do produkcji opakowań związane jest ze znacznym obciążeniem środowiska naturalnego.

Opakowania szklane znajdują zastosowanie w przemyśle spożywczym, fermentacyjnym, farmaceutycznym, chemii gospodarczej czy kosmetycznym. Szkło jest bezpostaciową, niekrystaliczną masą o konsystencji stałej, otrzymaną w wyniku przechłodzenia stopionych składników. Opakowania szklane mają wiele pozytywnych cech. Z higienicznego punktu widzenia jest to najlepsze tworzywo opakowaniowe, gdyż jest łatwe do utrzymania w czystości, odporne chemicznie, obojętne fizjologicznie. Nie reaguje z przechowywanym produktem, nie wpływa na jego smak i zapach, jest także podatne na formowanie. Poza tym są tanie, nadają się do wielokrotnego użytku, a także do recyklingu materiałowego jako stłuczka szklana. Z wad opakowań szklanych należy wymienić dużą masę, mała odporność mechaniczną i termiczną oraz słabe przewodnictwo cieplne, a także zajmowanie dużych przestrzeni środków transportowych, powierzchni magazynowanych i sprzedawanych. Do opakowań szklanych należą: butelki, słoje, fiolki, ampułki, flakoniki. W Polsce produkuje się ok. 13 kg. opakowań szklanych na jednego mieszkańca. Jest to trzykrotnie mniejsza liczba niż w krajach Europy Zachodniej.

Wytwory papiernicze zajmują od lat pierwsze miejsce wśród materiałów opakowaniowych. Produkuje się z nich głównie opakowania jednostkowe (torebki, pudełka), ale także transportowe (worki, pudła). Ogólnie udział ich stanowi ponad 40% stosowanych opakowań w kraju. Zaletami wytworów papierniczych jest: nieduża masa, niska cena, dobre właściwości mechaniczne, podatność do przerobu oraz stosunkowo prosta utylizacja zużytych opakowań, co powoduje, że wyroby papiernicze należą do grupy najbardziej ekologicznej i w stosunkowo małym stopniu obciążają środowisko naturalne. Z kolei wadą jest brak odporności na działanie wody, a także duża przepuszczalność gazów i tłuszczu.

Opakowania z papieru stanowią największą pod względem zaopatrzenia jak i wartości produkcji branżę przemysłu papierniczego. Roczne zużycie wynosi 15 kg/1 mieszkańca, przykładowo w Ameryce zużycie jest 10 razy większe.

Do pakowania niemal wszystkich produktów używa się w dzisiejszym czasie opakowań z tworzyw sztucznych. Z tworzyw termoplastycznych produkuje się następujące rodzaje opakowań:

• Owinięcia z folii zwykłych i kurczliwych

• Opakowania jednostkowe-torebki, tacki, kubeczki, pudełka

• Opakowania transportowe-worki, skrzynki, beczki

• Pomocnicze środki opakowaniowe.

Tworzywa sztuczne są bardzo dobrym surowcem do wyrobu opakowań, gdyż odznaczają się elastycznością, plastycznością, można je łatwo formować. Charakteryzują się dobrą przezroczystością, która umożliwia efektowne pokazanie towaru. Dodatnią cechą tworzyw jest nieprzepuszczalność pary wodnej, lekkość, łatwość barwienia, dobra wytrzymałość mechaniczna i ochrona przed przenikaniem drobnoustrojów. Głównym mankamentem opakowań z tworzyw sztucznych jest ograniczona możliwość ich recyklingu. Nie są one, zatem przyjazne środowisku naturalnemu.

Poniższa tabela prezentuje rodzaje tworzyw sztucznych oraz krótką charakterystykę ich i zastosowanie.

NAZWA	SKRÓT	CHAREKTERYSTYKA	UŻYCIE
Polietylen	PE	Lekki, giętki, bezsmakowy, bezzapachowy, fizjologicznie obojętny, dobra zgrzewalność, odporność na ścieranie, niska przepuszczalność pary wodnej, słaba odporność na tłuszcze.	Folia opakowa- niowa, beczki, kanistry, palety, pojemniki,
Polipropylen	PP	Wytrzymały mechanicznie, odporny na wysoką temperaturę i działanie tłuszczów, mniejsza przepuszczalność gazów.	Folie, opakowa- -nia termoformo- -walne,
Polistyren	PS	Lekki, twardy, łatwy do barwienia i formowania, dobre właściwości izolacyjne, powstałe opakowania są słabo odporne na ogrzewanie, kruche, podatne na zarysowania.	Opakowania termoutwardzalne -kubki, tacki, pudełka
Polichlorek winylu	PCW	Duża gęstość, materiał stosunkowo tani, dobre właściwości barierowe na przenikanie pary wodnej i gazów, duża zawartość chloru, ma silne oddziaływanie rakotwórcze	Twarde i miękkie folie,
Poliamid	PA	Wysoka odporność na ścieranie, wytrzymały termicznie, odporny na tłuszcz, barierowy w stosunku do gazów, wysoka przepuszczalność pary wodnej.	Nietoksyczne folie do pakowania pro- -duktów żywno- -ściowych
Politereftalan etylenowy	PET	Odporny na różne temperatury, barierowy w stosunku do pary wodnej, gazów, światła ultrafioletowego, przy spalaniu nie wydziela trujących substancji.	Butelki, folie,

Opakowania z drewna stanowią najstarszą grupę opakowań. Od wielu lat wykorzystuje się drewno i materiały drzewne (wiklina) do wyrobu beczek, kosz, łubianek, skrzynek. Te opakowania charakteryzują się wieloma zaletami, do których należy dobra ochrona towaru przed narażeniami mechanicznymi, niska przewodność cieplna, przenikanie powietrza i gazów. Główną wadą jest słaba odporność na wodę, chłonięcie zapachów, palność, duża masa. Obecnie na całym świecie istnieje tendencja do obniżania masy opakowań oraz zmniejszania zużycia drewna. Czyni się to w następujący sposób:

• Stosując cieńsze ścianki

• Zastępując ciężkie skrzynki z tarcicy lżejszymi z forniru, sklejki lub płyt pilśniowych, albo opakowaniami z innego materiału, jak tworzywa sztuczne.

• Stosując racjonalną gospodarkę opakowaniami drewnianymi.

Opakowania z tkanin to przede wszystkim worki tkaninowe. Worki te nie chronią na ogół przed zawilgoceniem, za to bardzo dobrze nadają się do produktów potrzebujących dostępu powietrza. Worki konopne są bardziej wytrzymałe, odporne na działanie czynników atmosferycznych.

FUNKCJE OPAKOWAŃ

Opakowania spełniają wiele funkcji.

Jako pierwszą funkcje należy wymienić funkcja ochronną, która jest najważniejszą funkcją opakowań. Jest ona związana z oddziaływaniem czynników zewnętrznych, które wpływają destruktywnie na wyroby. Zatem wyróżnić możemy następujące czynniki:

• Fizykochemiczne-wilgotność, energia cieplna, świetlna, promieniowanie.

• Mechaniczne-wstrząsy, uderzenia, naprężenia.

• Biologiczne-szkodniki, mikroorganizmy, pleśnie.

Opakowanie chroni podczas transportu, składowania i przeładunków i niekiedy w czasie użytkowania. Przykładem mogą być opakowania szamponu czy pasty do zębów, chroniące te artykuły od chwili wyprodukowania aż do całkowitego zużycia. Właściwie dobrane opakowanie powinno zapewnić wysoką jakość towarów od momentu ich produkcji do zużycia przez konsumenta. Przede wszystkim musi zapobiegać utracie świeżości, wyschnięciu i zapewnić możliwość przestrzegania wymaganych zasad higieny, a także dbać o wygodę użytkowania.

Ochrona przed zniszczeniem-, aby chronić towar na skutek wstrząsów, należy stosować opakowania przeciwwstrząsowe, a więc tekturę falistą, kształtki z tworzywa piankowego, wkładki amortyzujące z grupy, filcu z włosa końskiego sklejonego lateksem, poduszki powietrzne, blachy sprężynujące. Towary aerozolowe, czyli wydobywające się z opakowania pod ciśnieniem gazu w postaci mgły, pyłu lub piany, ochraniamy przed zniszczeniem lub uszkodzeniem w opakowaniach kosmetycznych i wytrzymałych na ciśnienie. Zamknięcie tych opakowań są tak skonstruowane, że pozwalają na stopniowe używanie danego artykuły. Zaliczamy do nich np. opakowania aerozolowe lakieru do włosów, niektórych perfum, środków owadobójczych.

Przed zgnieceniem, połamaniem- ochraniamy towar stosując opakowania twarde, odporne na uderzenia i na zgniecenia, jak kartony zwykłe i ze wzmocnieniami, skrzynki druciane, drewniane lite i ażurowe, klatki, opakowania wiklinowe.

Przed zabrudzeniem czy rozproszeniem jako zabezpieczenie stosujemy często opakowania w postaci torebek z papieru lub tworzywa, papier w arkuszach, słoik, butelki, puszki.

Przed ciepłem lub zimnem do ochrony towarów służą pojemniki kosmetyczne wykonane ze szkła lub tworzywa o podwójnych ścianach. Stosujemy także opakowania kartonowe i umieszczamy w nich towary chłodzone zestalonych bezwodnikiem kwasu węglowego, CO₂, zwanym suchym lodem, oraz pojemniki metalowe, w których towary chłodzimy lodem naturalnym.

Przed zepsuciem- liofilizowane towary żywnościowe, ze względu na swą porowatość i dużą higroskopijność oraz podatność na utlenianie i reakcję fotochemiczną, wymagają opakowań nie przepuszczających wody i gazów, zabezpieczającym przed działaniem światła, wytrzymałych na ciśnienie.

Przed zmianami chemicznym- opakowania hermetyczne dobrze chronią towary. Przed korozją i wilgocią chronią torebki polietylenowe i z polichlorku winylu. Całkowitą ochronę przed wilgocią i korozją dają opakowania hermetyczne z absorbentem wilgoci, którym jest żel krzemiankowy (SiO₂).

Przed działaniem atmosferycznym i przenikaniem gazów- chronią opakowania szklane, z tworzyw sztucznych o dużej gęstości i opakowania blaszane. Opakowania szklane, z tworzyw sztucznych, opakowania z blach ocynowanych nie reagują z produktami i nie tworzą z nimi szkodliwych związków chemicznych.

Przed ujemnym działaniem promieni słonecznych- chronią opakowania nieprzezroczyste oraz opakowania ze szkła barwionego.

Przed kradzieżą- coraz większą uwagę zwraca się również na to, aby opakowania chroniły towary przed kradzieżą. Funkcję tę spełniają w dużej mierze takie opakowania jak plombowane pojemniki na pieczywo, zamknięte kartony zbiorcze oraz banderole umieszczone na zamknięciach niektórych opakowań.

Kolejną funkcja to techniczna, czyli polegająca na umożliwieniu przemieszczenia, składowania i użytkowania towarów. Ta funkcja sprowadza się przede wszystkim do procesów transportowych, magazynowych, optymalizacyjnych.

Opakowania powinny w istotny sposób ułatwiać optymalizowanie przebiegów towarowych i procesów magazynowych poprzez maksymalne wykorzystanie ładowności środka transportu czy powierzchni magazynowanej.

Funkcja informacyjna, czyli dostarczenie informacji o produkcie, są to bardzo cenne wiadomości zawierające właściwości produktu-skład, masa, wymiary oraz sposób jego użytkowania, okresu gwarancji, poziomu jakości, warunków przechowywania. Ten rodzaj funkcji ułatwia również sprzedaż produktów szczególnie w sklepach samoobsługowych. Opakowanie staje się marketingowym narzędziem formowania popytu, gdyż zachęca klientów do ich zakupu przez kształtowanie wyobraźni o cechach użytkowych samego produktu.

Funkcja ekologiczna jest bardzo istotną funkcją zwłaszcza w dzisiejszym tak bardzo zanieczyszczonym środowisku. Ona stymuluje proekologiczne postawy konsumentów, a one zmuszają producentów do zwracania uwagi na nieszkodliwość dla otoczenia nie tylko produktów, ale również opakowań. Względy ekologiczne powodują, że detaliści oferują produkty w tzw. opakowaniach pierwotnych, jak również w i opakowaniach do ponownego napełnienia. Pojawia się coraz więcej opakowań ze znakami-nie testowany na zwierzętach, przyjazne warstwie ozonowej. Znaki takie pełnią funkcję nie tylko ekologiczną, ale także informacyjną i promocyjną. Często też zwraca się uwagę na problem wielokrotnego wykorzystania opakowań a gdy to jest niemożliwe, na problem kasacji zużytych opakowań. Celem różnorodnych działań jest maksymalne ograniczenie powiększania wysypisk odpadów nie podlegających biologicznemu rozkładowi. Powoduje to, że z ekologicznego punktu widzenia kwestią niezwykle istotną jest materiał, z którego wykonane jest opakowanie. Takimi materiałami są: szkło, papier, tkaniny, tworzywa sztuczne, drewno i metal.

Funkcja promocyjna ma za zadanie wywołanie przez opakowanie wyobrażenia w świadomości konsumentów o rodzaju i jakości produktu. Wiele naszych decyzji w związku z zakupieniem następuje pod wpływem chwilowego impulsu wywołanego właśnie przez opakowanie.

PROJEKTOWANIE OPAKOWAŃ

Podstawowa sprawą w projektowaniu opakowań jest właściwy wybór tworzywa opakowaniowego i formy konstrukcyjnej. Należy dążyć do tego, aby opakowanie odpowiadało potrzebom producentów, a jednocześnie spełniało oczekiwania konsumentów. Ze względu na różne zadania, jakie mają spełniać opakowania, projektowanie powinno być poprzedzone wnikliwą analizą. Należy wziąć pod uwagę:

• Rodzaj opakowania, jaki projektujemy

• Właściwości tworzyw opakowaniowych

• Właściwości i wymagania produktu

• Warunki transportu i magazynowania

• Czynniki ekonomiczne

• Wymagania handlowo-reklamowe

Projektowanie opakowań transportowych polega również na wyborze rodzaju opakowania i rodzaju materiału na to opakowanie oraz ustaleniu kształtu, rozmiarów, konstrukcji. Rodzaj opakowania dobiera się w zależności od cech pakowanego wyrobu i założonego sposobu użytkowania tego opakowania. Natomiast dobór materiału wiąże się z konstrukcją opakowania i decyduje w dużym stopniu o jego cechach użytkowych. Opakowanie powinno zapewniać:

• Wytrzymałość konstrukcji gwarantującą odpowiednią ochronę zapakowanych wyrobów w czasie składowania, transportu, przeładunków.

• Dostosowanie opakowania do przewidywanych sposobów składowania

• Zabezpieczenie przed czynnikami atmosferycznymi

• Konstrukcja wygodna technologicznie

• Estetyczny wygląd, miejsce na oznakowania.[sposób oznakowania pudełka przedstawiony jako załącznik]

Każde opakowanie musi być poddane badaniom oraz uzyskać atest państwowego zakładu higieny. Instytucją koordynującą całokształt problematyki opakowaniowej w Polsce jest Krajowe Centrum Opakowań podległe Przewodniczącemu Państwowej Rady Gospodarki Materiałowej. Do podstawowych zadań Centrum należą: opracowywanie długofalowych planów produkcyjnych, opiniowanie planów zakupów z importu opakowań i materiałów opakowaniowych, zapewnienie rozwoju produkcji opakowań w kraju, usprawnienie gospodarki opakowaniami. Dyrektor Centrum sprawuje także nadzór nad działalnością Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Opakowań. Ten ośrodek prowadzi prace naukowo-badawcze w zakresie opakowań i materiałów opakowaniowych. Zajmuje się projektowaniem opakowań i projektowaniem technologii pakowania. Pełni także funkcje międzybranżowego ośrodka normalizacji, prowadzi szkolenia z zakresu opakowalnictwa, organizuje wystawy opakowań, konkursy.

Opakowania podobnie jak inne towary podlegają normalizacji. Istnieją normy przedmiotowe na gotowe opakowania lub na materiały opakowaniowe, normy czynnościowe podające metody badania opakowań lub opisujące sam proces pakowania produktów a także normy znaczeniowe, których celem jest ustalenie jednoznaczności różnych terminów.

W obecnej chwili zbiór wszystkich krajowych norm dotyczących opakowań liczy około 800 pozycji. Są to normy polskie, branżowe, zakładowe.

ZNAKOWANIE

W związku z funkcją informacyjna opakowania powinny zawierać pewne znaki. Na opakowaniach umieszcza się następujące znaki:

• Zasadnicze - identyfikują produkt i producenta, podane jest nazwa towaru, znak firmowy, określenie przeznaczenia produktu.

• Informacyjne - podają informacje o cechach wyrobu i opakowania, określają jego gatunkowość, podają skład wyrobu, sposób użycia, datę produkcji, trwałość.

• Niebezpieczeństwa - mają za zadanie określenie niebezpiecznych właściwości opakowanych wyrobów.

• Manipulacyjne - mają na celu niedopuszczenie podczas procesów transportowych i magazynowych do uszkodzenia.

• Reklamowe - tworzone są przez szatę graficzna opakowania, które powinno zachęcać do zakupu, wyróżniać dany produkt spośród konkurencyjnych.

Na opakowaniach transportowych rozróżniamy cztery rodzaje znaków, które mogą być wyrażone w postaci napisów, liter, cyfr lub rysunków. Zostały one ustalone według PN-76/0-79252. Znak na opakowaniu transportowym to umowny symbol, który ułatwia manipulowanie towarem, sygnalizuje o właściwościach towaru, właściwościach opakowania, sposobie obchodzenia się z towarem w czasie transportu i składowania, przeznaczeniu towaru lub jego przynależności do określonej partii z podaniem cech handlowych zgodnych z listem przewozowym lub certyfikatem.

Pierwszą grupę stanowią znaki zasadnicze, mają zapewnić rozpoznanie towaru oraz kierunki jego wysyłki. Należą do nich:

• Znak identyfikacji, który składa się ze znaku transakcji oraz liczby jednostek opakowaniowych w partii i numeru kolejnego jednostki opakowaniowej.

• Znak nadania

• Znak odbiorcy

• Znak miejsca przeznaczenia, należy oznaczyć przez podanie nazwy stacji przeznaczenia lub portu wyładowania.

Kolejną grupą są znaki informacyjne. Umożliwiają one zapoznanie się z przesyłką oraz z jej nadawcą. Do tych znaków należą:

• Masa jednostki opakowaniowej, umieszcza się na opakowaniach o masie większej niż 50 kg. Podaje się masę netto brutto i tarę.

• Wymiary opakowania, znak ten obejmuje zewnętrzne wymiary liniowe i przestrzenne opakowania.

• Nadawca jednostki opakowaniowej

Trzecia grupę stanowią znaki manipulacyjne, ujednolicone przez ISO, są to rysunki wskazujące jak obchodzić się z przesyłką przy transporcie i składowaniu. Do oznaczeń manipulacyjnych zalicza się znaki określające:

• Ostrożnie, kruche

• Hakami bezpośrednio nie zaczepiać

• Góra, nie przewracać

• Chronić przed ciepłem

• Chronić przed wilgocią

• Środek ciężkości

• Chronić przed światłem

• Opakowanie hermetyczne

• Produkty szybko psujące się

• Miejsce podnoszenia wózkiem

Ostatnie to znaki niebezpieczeństwa. Mają one postać rysunków i wskazują, że opakowanie zawiera towar niebezpieczny dla ludzi i otoczenia, zatem wymaga szczególnych środków ostrożności. Umieszcza się je bezpośrednio na opakowaniach, na rogu w czarnej kwadratowej ramce. Powinny być czarne na jasnym tle. Określają one:

• Materiały wybuchowe

• Łatwopalne gazy sprężone i płyny pod ciśnieniem

• Materiały łatwopalne

• Materiały samozapalne

• Materiały zapalające się w zetknięciu się z wodą

• Trucizny

• Materiały szkodliwe dla zdrowia

• Substancje żrące

Podobne znaki możemy wskazać na opakowaniach jednostkowych. W przypadku opakowań żywnościowych istnieje rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, które zaleca umieszczenie na opakowaniach następujących informacji:

-nazwa produktu

-nazwa i adres producenta

-wykaz składników

-sposób użycia produktu

-cena wyrobu

-symbol kontroli jakości

-rodzaj, gatunek, klasa wyrobu

-data minimalnej trwałości

-zawartość netto lub liczba sztuk

-nazwa i adres zakładu pakującego

-oznaczenie partii produkcyjnej.

PAKOWANIE TOWARÓW

Pakowanie towarów to odrębne zagadnienie związane z dążeniem do wprowadzenia nowych rozwiązań mających na celu efekty ekonomiczne, ekologiczne, użytkowe i reklamowe. Warto poruszyć to zagadnienie zwłaszcza, że stosowane są systemy pakowania towarów, które oparte są na fakcie, że opakowanie nie tylko wykonywane jest poza tym procesem, ale także w czasie procesu pakowania.

Pakowanie z jednoczesnym formowaniem opakowania i jego napełnieniem zaliczane jest do najbardziej pospolitych systemów. Należą do nich:

• Trans-wrap

• Flow-pack

• Skin-pack

• Tetra-pack

• Bag in box

Zasada systemu trans-wrap polega na tym, że maszyna formuje jednocześnie pionowo rękaw zgrzewając jego boki, napełnia go produktem i zamyka

Podobny w działaniu jest system flow-pack, który daje możliwość pakowania produktów zarówno w układzie pionowym jak i poziomym. Produkty w tym systemie mogą być pakowane na podkładkach, w pojemnikach lub luzem bezpośrednio w opakowania z folii [herbatniki, chleb krojony, nożyki do golenia, jednorazowe zestawy medyczne].

System skin-pack polega na nakładaniu arkuszy kartonowych na produkt, a następnie obciągnięciu zestawu podgrzaną folią, później usuwane jest powietrze.

Opakowania tetra-pack formowane są ze zwoju kartonu powlekanego polietylenem i przeznaczone głównie do przechowywania mleka, soków owocowych, napojów chłodzących.

System bag in box stosowany jest od kilkunastu lat do pakowania win, napojów, wód mineralnych itp.

OPAKOWANIA A ŚRODOWISKO

W ostatnich latach produkcja opakowań w przeliczeniu zarówno ilościowym jak i wartościowym znacznie wzrosła. Ujemnym zjawiskiem z tym związanym są rosnące góry zużytych opakowań. Według danych opracowanych przez Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań w Warszawie, w 1998r. w Polsce powstało ponad 2,6 mln ton odpadów opakowaniowych (bez uwzględnienia opakowań drewnianych), co stanowi 20-25% masy odpadów komunalnych. Oznacza to, że w przeliczeniu na jednego mieszkańca wytworzono ok. 70 kg takich odpadów. Ponad 2 mln ton odpadów opakowaniowych (w tym 407 tys. ton odpadów z tworzyw sztucznych) zostało zdeponowanych na składowiskach razem z odpadami komunalnymi. Taka sytuacja wywołuje konieczność poszukiwania racjonalnych rozwiązań konstrukcyjnych, technologicznych, organizacyjnych pozwalających zmniejszyć ilość odpadów. Można wymienić tu:

1. .ograniczenie liczby opakowań przez przedłużenie okresów użytkowania wyrobów.

2. preferowanie opakowań wielokrotnego użytku

3. poddawanie recyklingowi opakowań nie nadających się do ponownego użytku i produkowanie nowych opakowań z recyklatów.

4. kompostowanie odpadów z opakowań biodegradalnych.

5. spalanie nieużytecznych opakowań z odzyskaniem energii cieplnej.

6. umieszczanie na wysypiskach jedynie odpadów nieużytecznych i nierozkładalnych przeznaczonych do całkowitej kasacji.

RYS.2-KorzeniowskiA., Walenciak M., „Gospodarka opakowaniami jako element ochrony środowiska naturalnego”, str.6.

Fundacja Nasza Ziemia konsekwentnie promuje recykling odpadów jako sposób na zapobieganie zaśmieceniu środowiska i przepełnieniu wysypisk. Wymóg ponownego wykorzystania odpadów opakowaniowych jest zapisany w tzw. dyrektywie opakowaniowej Unii Europejskiej (nr 94/62). Wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są do wprowadzenia do krajowego ustawodawstwa postanowień Dyrektywy nr 94/62/EC o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Dyrektywa nakłada m.in. obowiązek utworzenia systemu i osiągnięcia określonych poziomów procentowych odzysku i recyklingu opakowań.

Instrumenty ekonomiczne wspierające ponowne wykorzystanie surowców wtórnych stworzy ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie zagospodarowania niektórych odpadów oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. Ustawa ta również określi wymagane poziomy recyklingu poszczególnych materiałów. Nad jej projektem pracuje obecnie nadzwyczajna komisja sejmowa. Projekt ustawy nakłada na użytkowników poszczególnych rodzajów opakowań obowiązek odzyskania i poddania recyklingowi określonego procentu masy opakowań wprowadzanych na rynek. I tak do roku 2007 ma być poddane recyklingowi 45% opakowań szklanych, 50% aluminiowych puszek do napojów i zaledwie 16% opakowań z tworzyw sztucznych.

Dla środowiska naturalnego szczególnie kłopotliwe są opakowania z tworzyw sztucznych, a także z materiałów kompleksowych. Problem recyklingu stanowi jedno z kluczowych zadań w zakresie zagospodarowania odpadami. Z opakowaniami klasycznymi takimi jak papier, tektura, szkło czy metal nie ma problemów gdyż przetwarzane są od dawna w systemach recyklingowych.

Przydatność opakowań poużytkowych z tworzyw sztucznych do recyklingu materiałowego jest ograniczona różnorodnością polimerów i rodzajem opakowań (wytwarzanie różnymi technikami przetwórstwa). Różnorodność tworzyw sztucznych (PE, PP, PET, PVC, PS, PA, kopolimery i kombinacje tych tworzyw) stosowanych do wytwarzania opakowań, z jednej strony jest zjawiskiem bardzo pozytywnym. Umożliwia bowiem dobór odpowiedniego tworzywa do systemu pakowania właściwego dla konkretnego wyrobu. Z drugiej jednak strony jest istotną barierą w fazie utylizacji odpadów. Dla opakowań z tworzyw sztucznych ekologicznie preferowana metoda - recykling - związana jest z wyższymi kosztami niż w przypadku opakowań szklanych, tekturowych czy metalowych, gdyż odpady te wymagają dodatkowej segregacji polimerów.

Mówiąc o recyklingu należy wyróżnić: recykling materiałowy, który jest obecnie na świecie najbardziej zalecaną metodą. Można stosować go do opakowań szklanych, blaszanych, tekturowych jak i wielu tworzyw sztucznych, o ile są jednolite surowcowo i niezanieczyszczone. Ten rodzaj recyklingu polega na bezpośrednim przetwarzaniu odpadów.

Inny rodzaj to recykling surowcowy inaczej chemiczny, który polega na rozłożeniu makrocząsteczek na frakcje o mniejszej masie cząsteczkowej w wyniku piroliny, hydrolizy, uwodornienia czy alkoholizy. Uzyskane frakcje o mniejszej masie cząsteczkowej mogą być następnie ponownie użyte w syntezie. Najczęściej stosowana tu piroliza polega na zgazowaniu odpadów w temperaturze 500-800^oC przy bardzo ograniczonym dostępie powietrza. Efektem jest uzyskiwanie produktów takich jak olej opałowy, gaz, koks, para wodna, a także zmniejszona o około 70% ilość odpadów przeznaczona do składowania. Piroliza traktowana jest również jako forma recyklingu termicznego, która jest bardziej przyjazna środowisku niż spalanie, występuje mniejsze zanieczyszczenie powietrza, ilość ścieków jest niewielka.

Recykling termiczny polega na spalaniu odpadów z odzyskaniem zawartej w nich energii [ ok.30% odpadów z tworzyw sztucznych podlega takiemu recyklingowi]. Proces spalana przebiega następująco: odpady składowane są w głębokim bunkrze. Przenośnik chwytakowy doprowadza śmieci do komory spalania. Na ruchomych rusztach walcowych odpady zostają kolejno wysuszone, odgazowane, zagazowane, a następnie w temperaturze 850-1200 spalone.

Jednak odpady z tworzyw sztucznych najczęściej są usuwane bez przetwarzania, a podlegają rozkładowi. Wyróżniamy trzy rodzaje:

-fotochemiczny, który może zachodzić wskutek wprowadzenia niewielkich ilości dodatków czułych na promieniowanie UV.

-chemiczny zachodzący pod wpływem specjalnych dodatków, dzięki którym staje się on wrażliwy na działanie czynników znajdujących się w ziemi lub w wodzie.

-biologiczny-dzieje się pod wpływem makro- lub mikroorganizmów.

Ekologiczny system gospodarki odpadami polega na recyklingu surowców wtórnych, kompostowaniu odpadków organicznych i składowaniu reszty w szczelnych wysypiskach. Jednak aby to osiągnąć konieczne jest odpowiednie posortowanie odpadów. Z doświadczeń zagranicznych wynika, że najskuteczniejsze jest segregowanie odpadów u źródła ich powstawania. Odbywa się to w systemach wielopojemnikowych - każdy na inny surowiec, lub w systemie dwupojemnikowym. Jeden pojemnik jest przeznaczony na odpady "mokre", trafiające do kompostowni, drugi na odpady "suche" trafiające do sortowni - gdzie automaty, bądź ludzie wysortowują poszczególne surowce. Często oba systemy stosowane są równolegle tzn. w każdym domu są dwa kubły - suchy i mokry, ale bardziej pilni mieszkańcy wynoszą niektóre surowce wtórne do pojemników na ulicy - aby uzyskać surowiec wyższej jakości.

Reasumując, żadne opakowanie nie jest obojętne dla środowiska. Chodzi więc tylko o wybranie optymalnego rozwiązania w konkretnej sytuacji i dla konkretnego produktu. W Polsce zagrożenie środowiska nie wynika na razie z dużej ilości opakowań, ale z braku prawidłowej zbiórki i utylizacji.

15

---