Historia wychowania i myśli pedagogicznej

Wykład 9 i 10

5 kwiecień 2008

Zagadnienia:

1. Humanizm

2. Reformacja

3. Szkoła humanistyczna

4. Jan Vives

5. Jan Sturm i jego model gimnazjum humanistycznego w Strasburgu

6. Michał Mointaigne

7. Szkoły jezuickie

HUMANIZM

• Humanizm renesansowy był ruchem, który wywarł wpływ na kulturalny, polityczny, społeczny i literacki krajobraz Europy. Swój początek miał we Florencji w ostatnich dziesięcioleciach XIV wieku.

• Nazwa wywodzi się z definicji wychowania Platona humanus=ludzki

• Cel: wychowanie człowieka do cnoty

• Humanizm przeciwstawia się średniowiecznemu systemowi wychowania

• Humaniści walczą ze scholastycznym charakterem nauki i religijno-kościelnym charakterem wychowania

• Humanizm miał charakter społecznie ograniczony, obejmował dwory książęce i zamożną burżuazję

• Dwory i klasy zamożne organizowały u siebie wychowanie w nowym duchu, poszukując humanistów na nauczycieli

• Wczesny humanizm to nieformalne ogólne wykształcenie literackie, oparte na wzorcach zaczerpniętych ze starożytności, dostępne jedynie dla elit (małe grupy uczonych i literatów na dworach możnych) np. Grzegorz z Sanoka w swoim pałacu wraz z Kalimachem stworzył nieformalną humanistyczną akademię

• Humanizm jest wcześniejszy niż reformacja

Reformacja

• Rozpoczęła się w dniu 31.10.1517r. od wystąpienia Martina Lutra (95 tez w języku łacińskim)

• Poglądy Lutra uzyskały poparcie i popularność, co rozpoczęło wielki ruch religijny.

• Rozpoczęła się wojna niszcząca wszystko, w tym szkoły

• W 1524r. Luter wystąpił z apelem do władz świeckich w Niemczech (władz miejskich) o zakładanie i utrzymywanie miejskich szkół chrześcijańskich

SZKOŁA HUMANISTYCZNA

• W XVI wieku pod wpływem reformacji każda szkoła i każde wyznanie zgodziło się z definicją Platona wychowania człowieka do cnoty

• Szkoły miały być nowoczesne tzn. humanistyczne

• Szkoły humanistyczne stały się miejscem walki wyznaniowej

• Wyeliminowały one lub zepchnęły na ubocze wcześniejsze typy szkół np. uniwersytety, gdzie uczono nadal według średniowiecznych, scholastycznych metod

• Do szkół humanistycznych uczęszczała głownie bogata młodzież (dzieci magnatów, bogatej szlachty itp.)

• Nowy program kształcenia umysłowego kładł nacisk na wszechstronny rozwój umysłu, a przede wszystkim zdolności wrodzonych

• Nauka obejmowała interpretacje rzymskich i klasycznych tekstów (było to ogólne wykształcenie literackie)

JAN LUDWIK VIVES ur. w 1492r.

• Teoretyk szkoły humanistycznej

• Swój system wychowania i nauczania Vives oparł na etyce, wywodzącej się z tradycji chrześcijańskiej oraz psychologii.

• Wiedza, według niego ma stanowić rolę służebną w stosunku do wychowania,
  a jej zadaniem jest uszlachetnienie moralne ucznia.

• Ta zasada ma wpływać na dobór przedmiotów nauczania.

• W 1531r. napisał „Traktat o naukach” podzielony na 3 księgi

Księga 1

Vives rozprawia się w niej z 7 sztukami wyzwolonymi, pisze o tym, jak skaziło je średniowiecze

Księga 2

Dotyczy wychowania

Vives pisze o szkołach i nauczycielach odwołując się do Kwintyliana

Jako pierwszy zajmuje się lokalizacją szkoły

1. Lokalizacja i organizacja szkoły

• Szkoła ma się znajdować w zdrowej okolicy

• Najlepiej, gdy jest usytuowana na obrzeżu miasta, poza śródmieściem

• Miejsce to nie może być za bardzo uczęszczane, ale nie ma być odludziem

• Okolica szkoły ma być zasobna w żywność

• Okolica szkoły ma być pozbawiona niepożądanych elementów: włóczęgów, oszustów itp.

2. Nauczyciel

• Ma być wykształcony (mieć ukończone studia) i musi umieć uczyć

• Ma mieć nieskazitelny charakter-być wzorcem i przykładem dla swoich wychowanków

• Ma być roztropny

• Gramatyk nie może się wściekać, medyk być uparty a nauczyciel etyki zarozumiały

• Nauczyciel ma być dobrym człowiekiem

• Nauczyciel ma kochać przedmiot, którego uczy i cały czas pogłębiać swoją własną wiedzę i umiejętności

• Ma cały czas wprowadzać nowe rzeczy, cały czas się doskonalić

• Do uczniów „ma żywić afekt ojcowski”

• Nauczycielom ma płacić miasto (płatność publiczna a nie od uczniów)

• Pensja nauczyciela nie może być ani zbyt niska, ani za wysoka

• Nauczyciele nie mogą przyjmować korzyści majątkowych od uczniów

3. Uczeń (Vives powtarza za Platonem)

• Nie ma traktować nauki jako środka do łatwego życia

• Celem nauki jest uzyskanie mądrości przez ucznia, aby tym samym stał się lepszy

• Chodzi nie o prestiż i pieniądze, ale o ugładzenie umysłu

• Przez zdrową naukę chłopiec ma się stać uczeńszy i cnotliwszy

4. Słabość szkoły Vivesa

• Vives twierdził, że trzeba uczyć języka, słów aby przez opisy słowne nauczyć się rzeczy - było to zaprzeczenie nauczania poglądowego

• Vives uważał, że nie trzeba np. iść i obejrzeć konia - że wystarczy przeczytać opis konia w literaturze klasycznej

• „Język jest świętą składnicą wiedzy”

5. Nauka języków

• Vives uważał, że słuszna jest jedynie nauka języków starożytnych, jak: łacina, greka, hebrajski (tzw. Kolegium trójjęzyczne)

• Żaden język nowożytny nie jest potrzebny

6. Psychologia empiryczna Vivesa

• Vives pokazywał, że należy rozpoznawać zdolności ucznia

• Skala oceniania wywodzi się od Vivesa

• Bardzo dobry uczeń musi mieć naraz następujące umiejętności:

-zdolność obserwacji szczegółów

-umiejętność łączenia szczegółów w całość (czyli umiejętność uogólnienia)

-zdolność porównania

• Vives: „ w umyśle ludzkim rozróżniamy działalność i materię”

-materia to wrodzone umiejętności, w tym manualne (część bierna)

-działalność dzieli się na koncentrację (czyli natężenie) i pojemność (ona jest bierna)

-koncentracja to sposób, w jaki ktoś rozwija swoją materię wykorzystując pojemność

• Według Vivesa uczeń nie musi naśladować nauczyciela (jak małpa) co było charakterystyczne za Kwintyliana

• Vives postuluje o indywidualne podchodzenie do uczniów

• Wszyscy uczniowie mają mieć równe szanse rozwoju

MODEL GIMNAZJUM HUMANISTYCZNEGO JANA STURMA W STASBURGU

Jan Sturm w 1538r. założył gimnazjum humanistyczne w Strasburgu (Gymnase Protestant)

Stworzył zestaw praw, które kierowały tą szkołą (samodzielny ustrój)

Szkoła ta i zasady w niej panujące stały się wzorem do naśladowania dla humanistycznego szkolnictwa w całej Europie.

• Początkowo gimnazjum składało się z 8 klas

• Potem Sturm stwierdził, że niezbędne są jeszcze 2 klasy wstępne

• Więc docelowo gimnazjum było 10-klasowe

• Klasy były odwrotnie numerowane niż obecnie (10 klasa to obecna 1 klasa)

• Nauka odbywała się po łacinie (nie uczono się w języku ojczystym czyli niemieckim)

• Uczono się łaciny

• Gimnazjum kładło nacisk na naukę retoryki ideałem Sturma była „pobożna i elokwentna wymowność”)

• Autorem, szkolnym numer 1 był Cycero

• W połowie edukacji do łaciny dołączała greka oparta na dziełach Homera

• Wyższe klasy były podzielone na 2 grupy: łacińską i grecką

• Uczono pisania mów, naśladowania stylu Cycerona, Cezara i Swetoniusza

• Była to typowa szkoła humanistyczna-bez matematyki, geografii czy przyrody

• W 2 ostatnich klasach uczono jedynie podstawowych elementów matematyki

• Metody nauki były podobne do metod średniowiecznych

• Dla szkoły humanistycznej najważniejsza była forma wypowiedzi, a nie treść

MICHAŁ MOINTAIGNE

• 1533-1592

• „Essais” opublikowane w 1580r. w jęz. francuskim

• Powtarza definicję wychowania Platona

• „Nauczyciel ma posłuchać swojego ucznia”

• Nauczyciel ma dawać uczniom możliwości wykazania się

• Błędem jest tłumienie inicjatywy uczniów „puszczanie truchcikiem przez sobą”

• Zadaniem nauczyciela jest zachęcanie ucznia do nauki, tak aby ją polubił

• Nauczyciel ma dawać uczniom wybór, pokazywać różne możliwości a uczeń sam ma dokonywać wyboru

• Dzieci mają być zachęcane do nauki

• Uczniów nie należy bić

• Na uczniów nie należy krzyczeć

• Podróże kształcą-ich celem jest poznawanie obyczajów innych krajów i ludzi i w ten sposób kształtowanie własnego umysłu i zahartowanie

SZKOŁY JEZUICKIE

• Jezuici to zakon męski, który został zatwierdzony przez papieża w 1540r. na prośbę Ignacego Loyoli.

• Towarzystwo Jezusowe zostało założone, aby bronić i rozszerzać wiarę i naukę chrześcijańską przez publiczne nauczanie, ćwiczenia duchowne i udzielanie sakramentów.

• Jezuici nie organizowali szkół elementarnych (uczących czytania i pisania)

• Jezuici koncentrowali się na szkołach średnich, wykorzystując w nauczaniu podział uczniów na klasy realizujące przepisany program nauczania.

Rodzaje szkół jezuickich

1. Szkoła pięcioklasowa łacińsko-grecka

• Najbardziej rozpowszechniony rodzajem szkoły

• Składała się z: trzech klas gramatyki, klasy poetyki i klasy retoryki.

• Przyjmowano doń chłopców 9-10 letnich, posiadających podstawową wiedzę w zakresie pisania i czytania po łacinie.

• Uczniowie byli podzieleni na klasy nie według wieku, lecz wyuczonego materiału: przechodzili do następnych klas indywidualnie, w zależności od zdobytych umiejętności.

• Były to odpowiedniki szkoły średniej.

2. Szkoła 5-klasowa z dodatkowym kursem filozofii

• Drugi typ reprezentowały szkoły o charakterze uczelni wyższych

• Oprócz 5 klas niższych posiadały jeszcze 2 lub 3 letni kurs filozofii, obejmujący również matematykę i fizykę.

3. Szkoła 5-klasowa z dodatkowym kursem filozofii i teologii

• W tym typie była to szkoła z klasami niższymi, trzyletnim kursem filozofii i czteroletnim kursem teologii.

• Niektóre z tego typu szkół posiadały status akademicki z prawem nadawania stopni naukowych.

Oprócz trzech wymienionych rodzajów szkół jezuici prowadzili również: alumnaty papieskie, seminaria diecezjalne, bursy muzyczne, konwikty szlacheckie (collegia nobilia) oraz seminaria nauczycielskie podzielone na dwuletni nowicjat i dwuletnie studia humanistyczne. Pierwsze seminarium nauczycielskie powstało w Pułtusku w 1571 roku

Cele i zasady nauczania w szkołach jezuickich

• Modelem szkół jezuickich to uczenie i wychowanie kolegialne

• Nauczanie w szkole oparte było na gruntownym poznaniu łaciny i greki oraz teorii poezji i wymowy.

• Nauczyciele musieli być bardzo dobrze wykształceni

• Racjonalny rozkład budynków szkoły, wśród zieleni, jasny, przestronny.

• Ograniczali kary fizyczne (w ostatecznych wypadkach karali cieleśnie)

• Materiał przerabiany był systematycznie, były powtórki tygodniowe, miesięczne, półroczne

• Egzaminy na końcu roku szkolnego (publiczne)

• Na koniec roku nagradzano najlepszych uczniów

• Ścisły program dla każdej klasy i ustalona kolejność omawiania lektur

• Jezuicie włączyli w całokształt procesu edukacyjnego: wychowanie fizyczne, artystyczne, teatr szkolny, jazdę konną, taniec, chór, orkiestrę, sodalicje mariańskie

• Nieobowiązkowo uczono hebrajskiego, niemieckiego i ruskiego oraz wykładano dialektykę, fizykę i matematykę.

• Pobieżnie studiowano geografię, historię i filozofię.

• Od 1599 roku wszystkie typy szkół jezuickich posługiwały się jednolitym programem nauczania tzw. Ratio studiorum.

• Mniejszą wagę przywiązywano do umiejętności praktycznych.

• Stosowane metody dydaktyczne, a także bezpłatny charakter studiów przyciągał do szkół jezuickich również młodzież protestancką, co w dużej ilości przypadków kończyło się przejściem na katolicyzm.

---