FRANCJA W DOBIE WIELKIEJ REWOLUCJI
Administracja centralna we Francji kształtowana była różnie w poszczególnych konstytucjach czasu rewolucji.
1791:
Król + ministrowie (zasada kontrasygnaty)
Konstytucja z 1791 r. powierzała władze wykonawczą w ręce króla, a że monarcha pozostał nietykalny i nieodpowiedzialny wszystkie jego akty dla swej ważności wymagały kontrasygnaty ministerialnej.
1793:
Rada Wykonawcza (24 członków) / Komitet Ocalenia Publicznego
Kolejna konstytucja z 1793 r. na czele władzy wykonawczej stawiała Radę Wykonawczą, jednakże konstytucja ta nigdy nie weszła w życie to też faktycznie w okresie tym władzę wykonawczą sprawował Komitet Ocalenia Publicznego
1795:
Dyrektoriat (instytucja kolegialne złożona z 5 dyrektorów, wybieranych na 5 lat), ministrowie jako aparat biurokratyczny nie polityczny
Wreszcie za rządów wielkiej burżuazji, która przejęła władzę w wyniku zamachu, władze wykonawczą w kolejnej konstytucji powierzono Dyrektoriatowi, który sprawował swoja władzę nie podzielnie przez ministrów, będących jednak tylko zwykłymi urzędnikami.
1799-1804:
Pierwszy konsul/Cesarz + ministrowie
Po zamachu stanu i objęciu rządów przez gen. Napoleona w charakterze pierwszego konsula rozpoczął się nowy etap w dziejach Francji. Po kilku latach Napoleon przyjął tytuł Cesarza. Ministrowie mianowani przez Napoleona przed nim też ponosili odpowiedzialność. Opracowanie projektów prawa oraz sądownictwo administracyjne w II instancji powierzono Radzie Stanu, której członkowie nominowani byli również przez Cesarza.
•Po zamachu stanu i rzady obol gen. Napoleona w charakterze pierwszego konsula
•••Administracja terytorialna. Reforma administracji terytorialnej zakładała, że ma być to administracja prosta i jednolita, oparta na racjonalizmie a nie na tradycji. W konsekwencji była to administracja nacechowana niesłychanie mocno elementami decentralizacji i samorządności. Przy całkowitym wyeliminowaniu aparatu państwowego a jednocześnie przy słabym przygotowaniu fachowym organów obieralnych i niedostatecznej kontroli ich działania, wprowadzony wówczas model samorządu nie zdał egzaminu i nie przetrwał dugo. Zmieniony został przez Napoleona w 1800 r.
1789:
1. 83 departamenty: rady departamentalne + dyrektoriaty + syndykowie generalni
2. dystrykty: rady dystryktu + dyrektoriaty + syndykowie (zlikwidowane w 1795 r.)
3. kantony: okręgi wyborcze i sądowe
4. gminy (w liczbie ponad 40 tys.): rady municypalne + merowie (syndyk gminny, sekretarz i skarbnik).
Władze administracyjne działały zgodne z zasadą kolegialności, wszyscy członkowie byli wybierani przez obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Brak było całkowicie elementu biurokratycznego, czyli fachowych, nominowanych urzędników. Wieloosobowe rady departamentalne, rady dystryktu, oraz rady municypalne działały jako organy uchwałodawcze. Rady departamentalne zbierały się raz do roku, natomiast rady municypalne co miesiąc. Pewien ograniczony nadzór nad radami departamentalnymi należał do najwyższej władzy ustawodawczej oraz króla. Kontrolę nad organami dystryktu sprawowały władze departamentalne, a nad gminami, władze dystryktu i departamentalne. Organami wykonawczo - zarządzającymi były dyrektoriaty urzędujące na stałe, mające uprawnienia do wydawania zarządzeń w celu wykonania ustaw i dekretów. Ponadto istniał również urząd syndyka, do którego zadań należało w pierwszej kolejności wprowadzanie w życie aktów prawnych. W gminach władzę wykonawczą sprawowali merowie (samodzielnie lub w większych gminach za pomocą biura)
Nowa wprowadzona przez Napoleona administracja zerwała z kolegialnością i obieralnością organów. Oparta została na zasadzie centralizmu, biurokratyzmu, podziału resortowego, hierarchiczności struktur, oraz jednoosobowości. W praktyce wszyscy urzędnicy byli nominowani oraz odpowiedzialni przed swoimi przełożonymi i w każdej chwili mogli być przez nich odwołani.
1800:
1800:
1. departamenty - prefekci. Na czele departamentu stał prefekt, jako zaufany przedstawiciel rządu, któremu podlegała niemal cała administracja (z wyjątkiem wojskowej, sądowej, szkolnej i pocztowej). Prowadziło to do daleko idącego zespolenia. Prefekt mianowany był przez Cesarza, podlegał natomiast w zakresie ogólno-administracyjnym ministrowi spraw wewnętrznych, a w odniesieniu do innych działów - odpowiednim resortowo ministrom. Prefekci nominowani byli na czas nieoznaczony, a podstawowym kryterium przy nominacji były ich kompetencje. Przy prefekcie utworzono radę prefekturalną do której należało sądownictwo administracyjne I instancji, ponadto istniały również rady departamentalne jako organy doradcze i uchwalające. Do kompetencji rad departamentalnych należały np. sprawy z zakresu rozkładu na okręgi podatków i ich ściąganie. W praktyce znaczenie rad było mocno ograniczone, ich sesje były opóźniane przez prefektów nawet o rok i skracane nawet do dwóch dni (normalnie 15 dni).
2. okręgi - podprefekci. Na czele okręgu stali mianowani również przez pierwszego konsula podprefekcji, podlegający służbowo prefektom i posiadający w związku z tym graniczony zakres samodzielnego działania. Przy podprefekcie działała rada okręgowa, zajmująca się rozkładem podatków na gminy. Znaczenie tych rad również i tu było mocno ograniczone.
3. kantony - (jako okręgi administracji skarbowej i sądowej)
4. gminy - merowie. Na czele gminy stał mer mianowany przez pierwszego konsula lub prefekta, (w zależności od wielkości gminy) początkowo na czas nieokreślony, później na 5 lat. Załatwiał on bieżące sprawy administracji gminnej oraz pełnił funkcję urzędnika stanu cywilnego. Mer do pomocy miał radę gminną (municypalną). Gmina za rządów Napoleona stała się wyłącznie jednostką administracji rządowej.
Dopiero rewolucja lipcowa z 1830 zapoczątkowała we Francji przywracanie instytucji samorządu terytorialnego. Ustawa gminna z 1831 r. wprowadziła zasadę powoływania rad generalnych, okręgowych i municypalnych w drodze wyborów (przy jednoczesnym zachowaniu w gminie mera jako organu administracji rządowej). W 1837 r. przyznano gminom osobowość prawną, co prowadziło do powstania własności komunalnej. W 1848 zniesiono w prawie wyborczym cenzus majątkowy, wprowadzając całkowicie wolne wybory do rad samorządowych wszystkich szczebli, ograniczono ponadto kompetencje nadzorcze prefektów. Dalszy rozwój samorządu we Francji nastąpił w 1871(ustawa o administracji departamentalnej) i 1884 (ustawa o administracji municypalnej), kiedy to samorządowy charakter otrzymały organy uchwałodawcze wszystkich szczebli oraz wykonawcze w gminach. W tym kształcie samorząd przetrwał aż do 1982 r., kiedy to powołano samorządowe organy wykonawcze na szczeblu departamentu oraz wprowadzono nowy szczebel podziału terytorialnego - Region.
9. Wielka Karta Swobód
przywilej wydany pod przymusem w 1215 r. przez króla Anglii Jana bez Ziemi. Zabraniała ona nakładania przez króla nowych podatków bez zgody wielkiej rady baronów i biskupów, gwarantowała nienaruszalność praw majątkowych, zakazywała wiezienia lub karania jakiegokolwiek wolnego człowieka bez wyroku sądowego i dawała prawo wystąpienia przeciw królowi, jeśli złamie te postanowienia. Powoływała też stałą komisję złożoną z 25 baronów, której zadaniem było strzec postanowień zawartych w Wielkiej Karcie.
Konstytucje polskie
1) Konstytucja 3 Maja - 3 maja 1791 r.
2) Konstytucja Księstwa Warszawskiego - 22 lipca 1807 r.
3) Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1815 r. - 11 września 1818 r.
4) Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z 1833 r. - 29 lipca 1833 r.
5) Statut Organiczny Królestwa Polskiego - 14/26 lutego 1832 r.
6) Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim -
26 lutego 1861 r.
7) Mała Konstytucja z 1919 r. - 20 lutego 1919 r.
8) Konstytucja marcowa - 17 marca 1921 r.
9) Nowela sierpniowa - 2 sierpnia 1926 r.
10) Konstytucja kwietniowa - 23 kwietnia 1935 r.
11) Mała Konstytucja z 1947 r. - 19 lutego 1947 r.
12) Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - 22 lipca 1952 r.
13) Ustawa Konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP -
23 kwietnia 1992 r.
14) Mała Konstytucja z 1992 r. - 17 października 1992 r.
15) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - 2 kwietnia 1997 r.