T1: ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Def.:
1. Miejsce, w którym przebywa roślina i jest od niego zależna
2. Ogół elementów przyrodniczych znajdujących się w stanie naturalnym i przekształconym przez człowieka
3. Zespół naturalnych i sztucznych czynników zewnętrznych, które wyst. w danym miejscu i wpływają bezpośrednio lub pośrednio na rośl. i zwierz
Czynniki środowiska
1.Naturalne - klimatyczne (światło, temp., opady), topograficzne( wys. n.p.m., kąt nachylenia zbocza, wystawa zbocza w stosunku do Słońca, erozja), glebowe (właściwości fiz., chem. i biol. gleby oraz wartości produkcji gleby), biologiczne (biocenoza i żywe organizmy)
2. Sztuczne - antropogeniczne- wynikające z działalności przemysłu, melioracji, agrotechniki itp. Wymienione czynniki działają kompleksowo tzw. zmiana jednego z nich pociąga za sobą szereg zmian innych czynników
Czynniki klimatyczne:
Światło jest głównym czynnikiem w życiu i klonowaniu roślin. Pod jego wpływem odbywa się asymilacja CO2 i krążenie soków w roślinach. Przerwanie spoczynku nasion niektórych roślin, ruchy roślin, ruchy aparatów szparkowych, wzrost pokroju rośliny.
Jedynym naturalnym źródłem światła w siedlisku jest promieniowanie słoneczne składające się z promieniowania widzialnego dla oka o długości fali od 0,38 do 0,77 mm
Promieniowanie niewidzialne stanowią promieniowaniem nadfioletowe o długości fali mniejszej niż 0,38mm i promieniowanie podczerwone inaczej cieplne o falach dłuższych niż 0,77 mm
Bezpośrednie znaczeni dla roślin mają promieniowania widzialne, które są niezbędne do fotosyntezy a także niezbędne do syntezy chlorofilu warunkuje powstanie aparatu fotosyntetycznego.
Jednocześnie promieniowanie widzialne przenosi na Ziemię 48% energii cieplnej całkowitego promieniowania słonecznego. Promieniowanie podczerwone przenosi 45 % energii promieniowania słonecznego, zaś promieniowanie nadfioletowe (chemiczne) 7%. Promieniowania nadfioletowe są szkodliwe dla organizmów żywych. Również ważne jest zróżnicowanie światła bezpośredniego i rozproszonego.
Światło bezpośrednie pochodzi bezpośrednio od Słońca, decyduje o życiu roślin w dni słoneczne.
Światło rozproszone jest światłem odbitym od chmur i pyłów znajdujących się w atmosferze. Promieniowanie rozproszone istnieje również w dni słoneczne i wynosi 1/8 do 1/3 całkowitego promieniowania. Decyduje o asymilacji w dni pochmurne. W życiu roślin duże znaczenie ma również promieniowanie odbite od danego ciała, w środowisku jest to ta część promieniowania, która nie została przez ciało pochłonięta.
Albedo- procentowy stosunek części odbitej promieniowania do całkowitej redukcji padającej na daną powierzchnię. Ma duży wpływ na roślinę, ponieważ zależy od niego mikroklimat środowiska. Albedo zmienia się w zależności od barwy i uwilgotnienia. Przedmioty białe mają bardzo wysokie albedo np. albedo świeżo spadłego śniegu wynosi 85%, to znaczy że 85% promieniowania zostaje odbita. Dlatego m.in. w górach, w słońcu nawet w czasie dużego mrozu jest ciepło i można się doskonale opalić. Albedo piasku wynosi 35%, czyli zdecydowanie więcej niż czarnej ziemi. Albedo suchej łąki wynosi 31% a tej samej łąki po deszczu tylko 22%
T2: WYKORZYSTANIE SWIATŁA PRZEZ ROŚLINĘ
Rośliny gospodarują światłem słonecznym bardzo rozrzutnie. Na fotosyntezę, czyli na budowę substancji organicznej i na wydanie plonu zużywają jedynie od 1% do 5% otrzymanego światła. Tę wielkość nazywamy współczynnikiem zużycia energii słonecznej na wytworzenie masy roślinnej. Współczynnik wykorzystania światła przedstawia się następująco: żyto 2,42%, pszenica 2,68 %, ziemniaki 2,38%, burak cukrowy 1,91%, kończyna czerwona 3,61%, łubin biały 4,79%.
Z podanych przykładów wynika, że rośliny gromadzące dużo białka wykorzystują światło słoneczne bardziej efektywnie niż rośliny gromadzące dużo cukrów.
Bilans energii świetlnej padającej na liście kukurydzy: asymilacja 1,6%, oddychanie 0,4%, transpiracja (wyparowanie wody z rośliny) 44%, energia odbita i przepuszczona przez liście 54%.
T3: NATĘŻENIE ŚWIATŁA A TYPY ROŚLIN
Typy roślin:
1.Rośliny światłolubne,
2. Cieniolubne,
3. Cienioznośne - które rosną lepiej w pełnym świetle, ale bez większej szkody znoszą pewien stopień zacieniowania
Ad 1. Światłolubne - nie mogą żyć w warunkach słabego natężenia światła z powodu szybkiego oddychania i zużywania produktów fotosyntezy. Gatunki te są charakterystyczne dla terenów południowych gdzie jest dużo światła a szata roślinna rzadka. W większości roślin uprawnych należy do światłolubów lub znoszących tylko słabe zacienienie. Rośliny światłolubne charakteryzują się etiolacją i heliotropizmem.
Etiolacja - czyli wypłonienie pędów spowodowane jest brakiem lub niedostatkiem światła. Towarzyszący jej brak chlorofilu nienaturalne wydłużenie międzywęźla, niedorozwinięte liście i zupełny brak tkanki mechanicznej. Rośliny takie łatwo wylegają.
Heliotropizm polega na wyginaniu się całych roślin lub niektórych jej organów do światła, np. słonecznik, którego kwiatostan zwany koszykiem podąża cały dzień za słońcem. Znajomość roli natężenia światła w życiu roślin wykorzystywana jest w uprawie roślin. Rośliny pochodzące z północy, gdzie intensywność naświetlenia jest mniejsza niż w Polsce powinny być uprawiane w warunkach o mniejszym natężeniu światła. A rośliny z krajów południowych powinny mieć zapewnione jak najlepsze warunki świetlne.
T4: DŁUGOŚĆ NAŚWIETLENIA A ROZWÓJ ROŚLINY
Reakcję roślin na długość działania światła w ciągu doby nazywamy stadium świetlnym lub fotoperiodyzmem.
Rośliny wyższe można podzielić pod względem fotoperiodyzmu na 3 gr.:
1. Rośliny krótkiego dnia
2. Długiego dnia
3. Obojętne na długość dnia.
Ad1. Rośliny dnia długiego lub krótkiej nocy zakwitają przy dniu krótszym niż 12 godz. Wydłużenie dnia ponad 12 godz. hamuje ich rozwój generatywny, zwiększa asymilację CO2, co pociąga za sobą wzrost wegetatywny połączony z brakiem lub opóźnionym kwitnięciem. Natomiast skracanie dnia przyśpiesza ich kwitnienie i owocowanie np. soja jako typowa roślina dnia krótkiego naświetlana po 5 godz. dziennie kwitnie po 25 dniach, zaś naświetlana po 15 godz. kwitnie po 90 dniach. Do tych roślin należy soja, fiołek, astry, chryzantemy, proso, słonecznik, kukurydza, konopie, ryż.
Ad2. U roślin dnia długiego czas naświetlania nie może trwać krócej niż 14 godz. w ciągu doby. Do tych roślin należą: zboża, len, ziemniaki, cebula, kapusta, kończyna, trawy łąkowe.
Ad3. Rośliny obojętne na długość dnia to takie, które kwitną zarówno podczas dnia krótkiego jak i długiego. Należą do nich gryka i fasola.
Skracać dzień można poprzez nakrywanie roślin papierem nieprzepuszczającym światła. Natomiast przedłużać można poprzez dodatkowe oświetlenie żarowe roślin, gdy tymczasem światło jarzeniowe jest nieprzydatne, chociaż dla celów asymilacji wystarczające.
Praktyczne znaczenie fotoperiodyzmu roślin uprawnych polega na tym, że zmieniające rejon klimatyczny lub termin siewu może skutecznie zmieniać właściwości użytkowe roślin np. uprawiając w warunkach Polski konopie lub kukurydzę (rośl. dnia krótkiego) możemy uzyskać bardzo wysokie plony zielonej masy a niski plon nasiona.
T4: TEMPERATURA
Temperatura powietrza wzrost i rozwój roślin odbywa się tylko przy niezbędnym minimum ilości ciepła i minimum długości okresu cieplnego.
Zakres temperatury, w której może żyć roślina leży pomiędzy tzw. min i max termicznym.
Minimum termiczne- jest to taka temperatura, poniżej której roślina przerywa funkcje życiowe, ale jeszcze nie ginie. Minimum termiczne niektórych roślin przedstawiają się następująco pszenica ozima 2,7 C, owies 6 C, ziemniak 7 C, kukurydza 12,6 C. Poniżej min termicznego leży dolna temp życia roślin nazywana też temp wymarzania. Cecha ta zależy od gatunku rośliny, występowania pokrywy śniegowej, warunków mikroklimatycznych oraz dawek nawozów mineralnych. Temp. wymarzania niektórych roślin jest następująca: żyto ozime 30 C, jęczmień ozimy 20C, jęczmień jary 6C, fasola 0,5 C.
Maksimum termiczne jest to temp., powyżej której roślina przeżywa funkcje życiowe. Dla większości roślin wynosi ona ok. +40 C, ale dla kukurydzy, prosa, ogórków wynosi aż 45-50 C.
Optimum termiczne leży pomiędzy minimum a maksimum termiczne w tej ciepłocie wszystkie procesy życiowe rośliny zachodzą z największą intensywnością i najkorzystniej wpływają na klonowanie.
Wymagania cieplne roślin zależą od gatunku fazy rozwojowej rośliny.
Nasiona wielu gatunków roślin kiełkują dopiero po przejściu stanu spoczynku w niskich tempera, jakie zachodzą w warunkach naturalnych lub sztucznych. Odbycie spoczynku przez nasiona w niskiej temp nazywamy stratyfikacją.
Kiełkowanie:
Minimum temp kiełkowania waha się od +1C do +13C. Temp wschodów jest o 1C do 2C wyższa niż temp kiełkowania.
T5: JAROWIZACJA
Jarowizacja, jaryzacja, wernalizacja, termoindukcja, stadium termiczne jest to drugi obok fotoperiodyzmu proces, przez który muszą przejść wszystkie rośliny wyższe, aby zakwitnąć i wydać nasiona.
Rośliny ozime (żyto ozime, rzepak ozimy, jęczmień ozimy, pszenżyto ozime, pszenica ozima) oraz rośliny 2-letnie dziko rosnące przechodzą jarowizację w cg jesieni i zimy. Rośliny jare, czyli wysiewane na wiosnę przechodzą jarowizację na wiosnę. Rośliny ozime, aby przejść przez jarowizację po wschodach muszą przebywać w temp od +1C do 4C przez okres 40 -60 dni.
Rośliny jare by przejść przez jarowizację muszą mieć temp od 3 C do 12 C w czasie 5- 15 dni.
Jedną z bardzo ważnych cech roślin wieloletnich i ozimych jest zdolność do hartowania się. Rośliny niemające takiej zdolności nie mogą żyć w klimacie o ostrych zimach albo tracą na okres zimna nadziemne części. Hartowanie roślin polega na wytwarzaniu i zmagazynowaniu w komórkach roślin dużych ilości rozpuszczalnych cukrów. Hartowanie roślin odbywa się jesienią, kiedy ich wzrost zostaje zahamowany, ale temp. utrzymuje się kilka stopni powyżej 0C. Dobremu hartowaniu się ozimin sprzyja długa, słoneczna, sucha i chłodna jesień. Utrudnia hartowaniu ciepło, deszcz, przenawożenie roślin azotem.
T6: SPOSOBY WALKI Z NISKIMI TEMPERATURAMI:
Pomocne w tej walce mogą być czynniki naturalne oraz sztuczne, czyli wprowadzane przez człowieka. Podst. czynnikiem naturalnym jest okrywa śniegowa. W obszarach gdzie temp zimą dochodzi do -25C okrywa śniegowa o grubości 20 cm całkowicie zabezpiecza oziminy przed zamarzaniem.
Wśród zabiegów wprowadzonych przez człowieka należy wymienić te które regulują stosunki cieplne w okresach niebezpieczne dla roślin do takich zabiegów zaliczamy: rozpalanie ognisk i tworzenie zasłon dymnych w sadach zagrożonych przymrozkami w okresie kwitnienia oraz rozpylania w takich sadach wody przy użyciu opryskiwacza ogrodniczego; ochranianie drzew słomą na zimę i bielenie wapnem pni drzewa na zimę co chroni je od przedwczesnego nagrzewania się na wiosnę gdy noce są jeszcze zimne, obfite naważanie gleby obornikiem co stymuluje rozwój gleby, wydziela się wtedy dużo ciepła do otoczenia, budowa inspektów, szklarni, hal wegetacyjnych i tuneli foliowych, przykrywanie w warunkach polowych roślin agrowłakniną, hodowla odpornościowa roślin prowadząca do wytwarzania odmian mrozoodpornych; stosowanie odpowiednich terminów siewów roślin oraz umiejętne ich naważanie zwłaszcza związkiem azotu.
T7: TEMPERATURA GLEBY
Od temp gleby zależy: pobieranie wody przez korzenie roślin, pokarmu przez rośl, wzrost i oddychanie korzeni, życie mikroorganizmów glebowych, rozkład substancji organicznych w glebie, tworzenie się struktur gleby i ruchy wody w glebie.
Czynnikiem, od którego zależy temp gleby jest zawarta w niej woda. Ma ona 2-krotnie większą pojemność cieplną niż sucha gleba. Woda nagrzewa się wolniej niż gleba i dlatego gleby o dużej zawartości wody i wolno wysychające zaliczamy do gleb zimnych, a gleby o małej ilości wody i szybko wysychającej do ciepłych. Zbyt niska temp gleby zwłaszcza poniżej 0C może powodować groźne dla roślin zjawisko zwane SUSZĄ FIZJOLOGICZNĄ. Zjawisko to może zachodzić na przedwiośnie, gdy temp otocz jest dodatnia a temp gleby bardzo niska lub ujemna. SUSZA FIZJOLOGICZNA polega na tym, że w temp powietrza powyżej 0C rośliny asymilują i oddychają w zw., z czym potrzebują wody. Wody jednak nie mogą pobrać przez korzenie, bo temp gleby jest zbyt niska na ten proces. Często suszy fizjologicznej towarzyszą silne wysuszające wiatry, jeżeli te zjawiska zbiegną się w czasie to następuje zjawisko tzw. wysmalenie roślin. Nazwa ta bierze się od brudnoszarej barwy obumarłych roślin.
T7: WODA I JEJ ZNACZENIE
Woda reguluje wzrost i rozwój roślin oraz odżywianie, asymilację i oddychanie roślin. Dla rolnictwa i przyrody najważniejsza jest woda zmagazynowana w glebie i aktualne opady. Opady podaje się w mm słupa wody. Przeciętna suma opadów rocznych w Polsce wynosi: na równinach 450- 700mm, w górach 700- 1200 mm. Najwięcej opadów wyst. w mies. lipiec, sierpień, czerwiec, a najmniej w mies. zimowych. Z punktu widzenia roślin najkorzystniejsze są opady niewielkie, ale częste. Opady tzw. nawalne, czyli o dużym natężeniu, ale o krótkim czasie nie są w pełni wykorzystane i dodatkowo mogą spowodować duże szkody.
T8: STOSUNKI WODNE A TYPY ROŚLIN
Pod względem stosunku do wody nasze rośliny dzielimy na:
1. hydrofity
2 mezofity
3. kserofity.
Ad1. To rośliny siedlisk wilgotnych i mokrych, które nie mają zdolności ochronnych przed dużym parowaniem oraz nie znoszą suszy glebowej i atmosferycznej. Należą do nich gł rośl łąkowe i bagienne. Ad2 to rośl. siedlisk umiarkowanie wilgotnych, które przystosowały się zarówno do suszy atm i glebowej, jak i nadmiarów wody w glebie i atm. Do tej gr należy większ rośl uprawnych.
Ad3 to rośl siedlisk suchych. Charakt się zredukowanymi liśćmi, grubym nabłonkiem, owłosieniem i powłoką włoskową na powierzchniach parujących mają zdolność zwijania liści w godz południowych oraz silnie rozwinięty system korzeniowy.
T9: ZAWARTOŚĆ WODY W ROŚLINIE
Cecha ta zależy od gat. rośliny, jej wieku i organu oraz od pory roku i dnia. W młodych częściach rośl a zwłaszcza w owocach wody może być do 95% ogólnej masy. Taką zawartość mają; sałata, ogórek, pomidor. Korzenie buraka, marchwi, kapusta zawierają 80-90% wody. Bulwy ziemniaka do 75%. Zielona koniczyna i trawa ok. 70%. Najmniej wody zawierają nasiona, bo od 15-20%. Ziarno zbóż, aby mogło być przechowywane nie może zawierać więcej wody niż 15%. Powyżej tej granicy szybko pleśnieje.
T10: POBIERANIE WODY PRZEZ ROŚLINY
Roślina pobiera wodę za pomocą strefy włośnikowej korzenia. Pobiera je na zasadzie osmozy, do czego potrzebna jest siła ssąca korzenia. Siła ta u naszych roślin wynosi od 5 do 35 atmosfer. Zboża mają siłę ssącą os 5-16 atmosfer, a rośl strączkowe (łubin, grochy, soja, wobik) i lucerna od 18 do 29 atm.
T11: POTRZEBY WODNE ROŚLIN
Zapotrzebowanie rośl na wodę wzrasta wraz z powiększeniem się zielonej masy i proces ten trwa do fazy kwitnienia. Potrzeby wodne rośl podajemy podobnie jak opady atm w mm słupa wody. Potrzeby te są różne u poszczególnych rośl np. zboża potrzebują w okr wedet do 300 mm wody, rośl okopowe (burak, ziemniak, marchew) 300- 400mm wody zaś warzywa 400-600 mm. Porównując potrzeby wodne rośl z wys opadów przeciętnych okazuje się, że w wielu regionach Polski wyst w poszczególnych mies znaczne niedobory wody dla rośl. W przypadku rośl okopowych zapotrzebowanie na wodę pokrywane jest przez opady tylko w IV i VII. W przypadku zbóż tylko w IV VI i VII, a pastwiska i łąki mają niedobór opadów w każdym mies a w okr wegetacji niedobór ten wyn 210mm wody. Brak wody prowadzi so spadku plonów rośl. Dzieje się tak, dlatego że w sytuacji braku wody zwiększa się liczba bezpłodnych kwiatów, maleje l wykształconych nasion oraz skraca się okr weget. Najkorzystniej rośl rosną, gdy znajduje się 60-70 % wody w glebie w stos do całkowitej pojemności wodnej gleby.
T12 WIĘDNIENIE ROŚLIN
Niedostatek wody w glebie powoduje więdnienie roślin, zjawisko to może być przejściowo spowodowane krótkotrwałym deficytem wody lub trwale, czyli nieodwracalne wywołane dużym defic wody dostępnej dla roślin.
Więdnienie roślin charakt współczynnik więdnięcia. Jest to % zawartość wody w glebie podczas trwałego więdnięcia rośl w stos do suchej masy gleby. Współczynnik więdnięcia inf o ilości wody niedostęp dla rośl. Zależy on od rodz gleby, a szczególnie zawartości w glebie najdrobniejszych części ilastych, które zatrzymują wodę siłami większymi niż siła ssąca korzenia. Dlatego współczynnik więdnięcia dla gleb cięższych jest duży, a dla gleb lekkich mał, np. współczynnik więdn dla piasku grubego jest 0,9% a dla gliny ciężkiej 16,2%
T13 OKRESY KRYTYCZNE
Rośl uprawne wykazują różną wrażliwość na niedostatek wody przypadający na różne fazy rozwojowe. Ogólnie największą wrażliwość wykazują rośl w fazie wytwarzania narządów rozrodczych. Okres, w którym rośl jest najbardziej wraż na niedobór wody nazywa się okresem krytycznym. Przypada on dla zóż w fazie źdźbło do f kłoszenia, dla bobowatych w fazie kwitnienia, dla ziemniaka w f kwitnienia i zawiązywania bulw.
T14 TRANSPIRACJA ROŚLIN
Rośl pobierają wodę z gleby w dużych ilościach, ale z tego na prod subst ogr zużywają tylko 0,5%. Reszta bierze udział w procesach fizjol oraz w transporcie pokarmów z gleby do górnych części rośl. Po spełnieniu tych funkcji woda zostaje wydalona przez liście do atmosfery w procesie transpiracji. Ilość wydalonej wody w procesie transp jest kilkaset razy większa od wytworzonej w tym czasie suchej masy roślinnej. Transp opisuje współczynnik transpiracji. Jest to ilość jednostek wagowych wody, który roślina zużywa na wyprodukowanie takiej samej jednostki suchej masy. Rośliny różnią się wielkością współczynnika transp. Najmniejszy współcz mają proso i kukur 250, ozn to zże rośl te na wytworzenie 1kg suchej masy liści albo łodygi zużyje 250 kg wody. W okopowych współcz wyn 250-350, a u traw łąkowych 500-700.
T15: POWIETRZE
Powietrze atmosf.- jest to mieszanina gazów, w której wyst azot 78,08% ogólniej objętości, tlen 20,95%, argon 0,93%, dwutlenek węgla 0,03% oraz neon, wodór, hel, metan, ozon, ksenon, i krypton 0,01%. Do wysokości ok. 100km nad Ziemią zawartość poszczególnych składników, oprócz CO2 i ozonem nie zmienia się, dlatego ozon i CO2 nazywamy zmiennymi składnikami. Powietrze w przypowierzchniowej warstwie atmosf zawiera domieszki ciekłe i stałe zwane aerozolami oraz parą wodną. Aerozolami atmosf są; pyłki rośl, bakterie, cząstki dymu, popioły wulk i przemysł, cząstki soli oraz pyły glebowe.
T16 POWIETRZE GLEBOWE
Wypełnia ono każdą wodną przestrzeń w glebie nie zajętą przez fazę stałą i płynną. Skład tego powietrza jest inny niż amosf. Zawiera ono więcej, CO2 i metanu oraz takie skł jak; siarkowodór, H2S (zgniłe jaja) i fosforowodór. Optymalna ilość pow w glebie wyn 30-40% objętości całkowitej. Dobre warunki w pow glebowym mogą istnieć tylko, gdy to pow będzie się zmieniało z poe atmosf. Proces wymiany powietrza glebowego nazywamy oddychaniem gleby.
Proces ten zachodzić może 3 drogami
1. Na skutek normalnej wymiany gazów,
2.Pod wpływem zmiany temp między dniem i nocą,
3. Pod wpływem zmiany poziomu zwierciadła wody gruntowej.
Źródłem tlenu jest pow atmosf, do którego dostaje się on podczas procesów asymilacji roślin. Tlen jest potrzebny do oddychania zarówno części nadziemnych jak i korzeni. Intensywność oddychania roślin zwiększa się ze wzrostem ilości żywej plazmy. Najsilniej oddycha zarodek nasienia potem liście i miazga twórcza a najsłabiej zdrewniałe części roślin.
Duży wpływ wywiera powietrze na rozwój korzeni roślin, chociaż poszczególne gatunki różnią się pod tym wzgl. Większość korzeni roślin uprawnych wymaga dużo tlenu. Tlen ma decydujące znaczenie także w życiu mikroorganizmów tlenowych. Jeżeli brakuje tlenu w glebie to przerywają swoją działalność mikroorg tlenowe, w tym bardzo pożyteczne bakterie nitryfikacyjne, brodawkowe i Azotobakter.
T17: DWUTLENEK WĘGLA
CO2 stanowi podst surowiec w procesie asymilacji rośl. Gł jego magazynem jest atmosf. Należy jednak pamiętać, że gdyby nie zachodziło zjawisko rozkł materii org w przyrodzie czyli obieg materii org to zapas CO2 atmosf uległby wyczerpaniu w cg 50lat.
CO2 istnieje w wodach w postaci kwasu węglowego oraz w glebie jako węglan wapnia a także w złożach torfu, w próchnicy, w gazach ziemnych, źródłach mineralnych, ropie naft i węglu.
Bezpośr źródłem CO2 dla rośl jest mikroflora i mikrofauna glebowa wydzielająca CO2. Im lepsza gleba tym od 1 do 5% korzystnie wpływa na intensywność asymilacji, a tym samym na plaowanie rośl uprawnych. Jest to wykorzysta w tzw dokarmianiu roślin CO2. Zabieg ten łatwo jest wykonać w szklarniach, halach wegetacyjnych, natomiast w polu gorzej gdyż wiatr miesza powietrze. Dlatego w warunkach polowych najłatwiej jest wzbogacić przyziemną warstwę powietrza w CO2 poprzez obfite naważanie obornikiem, kompotem, nawozami zielonymi, gnojowicą itp.
T18 WIATR JAKO CZYNNIK ŚRODOWISKA
Wiatr w poj meteorolog ozn poziome ruchy powitrza wywołane różnicą ciśnień atm.
W pow wyst też pionowe ruchy wywoł nierównomiernym nagrzewaniem się górnych i dolnych warstw atm. Ruchy te mogą odbywać się od dołu do góry- wtedy nazywają się ruchami wstępującymi i od góry do dołU- r. zstępujące. Dla roślinności szczególnie niebezpieczne mogą być prądy zstępujące gdyż mogą one przenosić nad powierzchnię ziemi zimne masy pow i powodować powstanie nawet w środku lata przymrozki. Ruchy te sprzyjają powst tzw mrozowisk zwłaszcza w kotlinach i na Obsz otoczonych chmielnikami.
Wiatr w rozumieniu klasycznym może mieć cech + albo -. Dodatni charakt wiatru łączy się zawsze z jego umiark siłą, taki wiatr zwiększa parowanie wody z roślin a tym samym ułatwia transport wody i składn pokarmowych wody. Wiatr ułatwia też zapylanie wielu roślin oraz sprzyja rozsiewaniu się roślin. Wiatr wysuszając łany roślin osłabia wyst chorób grzybowych wyst w środ wilg jak np niektórych odmian mącznika. Ujemna cecha wiatru- łączy się najczęściej z dużą siłą, taki wiatr wyst podczas niskiej lub wys temp i może powodować okresowe deficyty wody dla roślin a nawet występowanie groźnego zjawiska zwanego suszą fizjologiczną. Wiatr wiejący ciągle z tego samego kierunku powoduje zamieranie pąków lub nawet całych organów roślin. Wiatr jest roznosicielem wielu zarodników chorób roślin, może on zwiększyć wysuszanie gleby oraz powodować zwiewanie śniegu z pól a więc wywoływać erozję wietrzną gleby. Ujemną cechą jest także to ze wiatr powoduje zginanie się i pochylanie drzew, łamanie źdźbeł zbóż oraz lodyg roślin wysokich (konopie, tytoń), a także rozrywanie liści gatunków szerokolistnych (tytoń, burak, dynia). Wiatr towarzyszący ulewnym deszczom zwiększa siłę uderzeń kropel deszczu o glebę co prowadzi do zniszczenia struktury gleby i utworzenia się na powierzchni groźnej skorupy glebowej.
T19 CZYNNIKI TPOPOGRAFICZN
Topografia- to nauka o rzeźbie i ukszt. ter.
Pod wzgl rzeźby wyróżniamy 4 rodz terenu: górzysty, pagórkowaty, falisty i płaski.
W Polsce większość (80%) to tereny faliste i płaskie z przewagą płaskiego.
W każdym rodz ter, za wyj terenu płaskiego ważne są 2 elementy jego rzeźby:
1. Ekspozycja - czyli wystawa zbocza (stoku w stosunku do słońca i kąt nachylenia zbocza).
Rozróżniamy ekspozycje poł, półn, wsch i zach, na których ilość i nasilenie promieniowania słon są różne i maleją w kier od wystawy poł przez wsch, Zach do półn.
Poł wystawy dzięki dużej ilości en słon są dogodniejsze dla roślin o dużych wymaganiach cieplnych w okresie wegetacji, ale mniej wrażliwych na niedobór wody w glebie, np. tytoń, soja.
Stoki półn bardziej się nadają pod rośl pastewne, bobowate, trawy i okopowe, które mają mniejsze wymagania, co do ciepła, ale co do wody większe. Nie zawsze stok poł ma korzystniejsze warunki. Tak nie jest np. na przedwiośnia, wtedy na poł stokach rośliny wcześniej budzą się do życia w dzień, a w nocy przymarzają.
Kąt nachylenia zbocza decyduje o sposobie użytkowania terenów. Normalną gosp. rolną roślin można prowadzić tylko na terenach gdzie nachylenie nie przekracza 15 stopni. Na pochyłościach między 15 a 35 stopn można bez szkody prowadzić jedynie gosp pastwiskową, pochyłości większe należy przeznaczyć pod zalesienie. Nie przestrzeganie tego głównie na glebach lessowych może prowadzić do nadmiernej erozji wodnej gleb, a więc do ich degradacji.
Skład jakościowy gleb zmienia się wzdłuż linii wierzchowina- podnóże stoku. Im wyżej tym gleby są płytsze i uboższe w materię organiczną, skł pokarmowe, próchnicę i wodę. Dlatego doliny i podnóża zboczy powinny być wykorzystane pod uprawę roślin pastewnych, a zbocza i wierzchowiny pod uprawy roślin na nasiona.
T20: CZYNNIKI GLEBOWE
Gleba jest jednym z podstawowych czynników siedliska. Ma ona tzw. zdolność produkcyjną - może zapewnić roślinom wodę, pokarm i tlen. Sama gleba jako substrat nie jest konieczna do hodowli i uprawy roślin. Wiadomo, że rośliny lądowe mogą się odbywać bez gleby i rozwijać w środowisku wodnym, jeśli tylko znajdą w nim odpowiednią ilość pokarmu i tlenu. Taką technikę produkcji biomasy, w której woda zastępuje glebę nazywamy hydroponiką. Technika ta jest przyszłościowa obecnie nie ma większego znaczenia gospodarczego. Obarczona jest wieloma trudnościami, które biorą się stąd, że środowisko wodne ulega szybkiemu zatruciu przez wydzieliny korzeni i rozkładające się części roślin. Dlatego takie środowisko należy często zmieniać, zasilać pożywką mineralną, tlenem i odkwaszać, bo w przeciwnym razie rośliny giną.
Odmianą hydroponiki jest aerohydroponika, polega ona na tym, że rosnącym roślinom jedynie zrasza się korzenie wodą i rozpuszczonym w niej składnikiem pokarmowy.
Gleba jest układem bardzo złożonym, w którym występuje wiele czynników zwanych glebowymi.
Najważniejsze z nich to: skład mechaniczny, struktura w glebie, koloidy glebowe, składniki pokarmowe, odczyn gleby, uwilgotnienie. Współdziałanie tych czynników daje żyzność i urodzajność gleby.
Żyzność jest cechą naturalną oznaczającą zasobność gleby w materię organiczną i składniki mineralne, dzięki czemu procesy glebowe przebiegają dostatecznie szybko. Określona jest też mianem trofizmu środowiska glebowego pod względem trofizmu dzielimy na:
1. Eutroficzne - char. się dużą żyznością oraz wysp rod biomasy z jednostki pow. Należą do nich czarnoziemy.
2. Mezotroficzne - char. się mniejszą żyznością, ale produkujące opłacalną ilość biomasy. Należą do nich np. GL brunatne wytworzone z lessów.
3. Oligotroficzne - ubogie w składniki pokarmowe o bardzo małej produkcyjności. Należą do nich np. gleby bielicowe wytworzone z piasków.
Urodzajność - to cecha nadana glebie i oznaczająca żyzność modyfikowaną z zespołem czynników agrotechnicznych (np. uprawa roślin, nawożenie, płodozmian) celem uzyskania max i dobrej jakości plonów.
T21: WARTOŚĆ UŻYTKOWO- ROLNICZA GLEB
Miernikami tych wartości są klasy bonifikacyjne gleb i kompleksy rolniczej przydatności gleb. W Polsce bonifikacja gleb polega na podziale gruntów ornych na 8 klas, które oznaczone są liczbami rzymskimi. Są to: klasa I, II, IIIa, III, IVa, IVb, V, VI. Do klasy I zaliczamy gleby najlepsze, a do VI najsłabsze.
Kompleksy rolniczej przydatności gleb stanowią gleby, które w danych warunkach klimatycznych niezależnie od materiału, z jakiego powstają, stwarzają tzw. roślinom przewodnim podobne możliwości najlepszego plonowania. Kompleksy oznaczamy liczbami arabskimi, dotyczą one gruntów ornych, których w Polsce jest 13 mln ha. Wyróżniono 14 kompleksów rolniczej przydatności gleb, w tym 9 kompleksów nizinnych i 5 górskich.
KOMPLEKSY NIZINNE:
1. Kompleks pszenny bardzo dobry- zajm 3,8% gruntów ornych Polski, należą tu gleby, które łatwo nabywają i długo zachowują wysoką kulturę. Gatunkami przewodnimi są; pszenica ozima i jara, jęczmień browarniany i pastewny, burak cukrowy, groch siewny, bobik, lucerna, kończyna, rzepak ozimy, mak, słonecznik oleisty, tytoń ciemny, chmiel.
2. Komp. Pszenny dobry. Są to gleby podobnej wartości jak w 1 kompleksie, z tą różnicą, że są narażone na erozję wodną, czyli leżą w terenie pagórkowatym i falistym. Dobór roślin jest podobny jak na kompleksie 1, ale należy ograniczyć uprawę: cykorii, maku, słonecznika i lnu a w ich miejsce wprowadzić konopie i trawy na nasiona.
3. Komp. pszenny wadliwy. Gleby podobne do wcześniejszego kompleksu, z tym, że podlega łatwo suszy, zaleca się uprawiać pszenicę, jęczmień jary, kukurydza, proso, słonecznik, łubin biały, kończynę białą, lucernę na nasiona.
4. Komp. Żytni b. dobry -zajmuje 17% gruntów ornych. Jest to kompleks łatwy do uprawy i można nim uprawiać nawet pszenicę i buraki gdyż nisko te rośliny plonują tylko w lato. Nie korzystnie szczególną wartość ma ona dla jęczmienia browarnego, pszenicy jary, tytoniu jasnego.
5. Komp. Żytni dobry- zajmuje 15% gruntów ornych. Obejmuje on gleby mniejszej żyzności i bardziej wrażliwej na susze. Do roślin przewodnich należą żyto, owies, kukurydza, gryka, proso, ziemniaki, burak pastewny, marchew pastewna, słonecznik, len, tytoń jasny, łubin żółty i wąskolistny.
6. Komp. Żytni słaby- zajmuje 18 % gruntów ornych. Należą tu GL piaskowe ubogie w skł pokarmowe i przepuszczalne dla wody, można tu uprawiać gatunki mało wymagające żyto, owies, ziemniak, łubin żółty, seradele, koniczynę białą, tytoń jasny słaby.
7. Komp. Żytni bardzo słaby - zajmuje 11,5 % gruntów ornych. Należą ty najlepsze gleby piaszczyste nadające się jedynie pod zalesienie.
8. Komp. Zbożowo- pastewny mocny- zajmuje 4% gruntów ornych. Zalega on w dolinach rzecznych i pojeziernych oraz nieckach bezodpływowych- na różnych glebach i jest okresowo nadmiernie uwilgocony. Jest to kompleks żyzny. Można tam uprawiać pszenicę ozimą i buraka cukrowego, ale jest ryzyko w lato mokre. Owies, ziemniak, burak pastewny, rzepa, kończyna, brukiew, słonecznik pastewny, kapusta pastewna, konopie.
9. Komp. zbożowo- pastewny słaby- zajm. 3% gruntów ornych. W tych samych miejscach leży z tym, że obejmuje gleby mniejszej żyzności. Rośliny: żyto, owies, ziemniak, brukiew, groch polny, kończyna czerwona i szwedzka, kapusta pastewna, kukurydza na zielonkę.
KOMPLEKSY GÓRSKIE:
10. Kompleks Pszenny- górski- zajmuje 2% grunt ornych. Obejmuje on gleby które właściwościami odpowiadają nizinnym kompleksom pszennym ale dobór roślin jest tu ograniczony warunkami górskimi. Dlatego mniej się uprawia pszenicy, jęczmienia, buraka cukrowego.
11. Kompleks Zbożowy-górski - zajmuje 2% gr ornych. Wyżej położony niż komp. 10. Gleby nieco słabsze, uprawia się; ziemniaki, brukiew, rzepę, len włóknisty, kończynę (czerwoną, białą, szwedzką), kapustę pastewną oraz trawy na nasiona.
12. Komp. Owsiano- ziemniaczany- zajm 1,2% gr ornych. Należą ty gleby różnej jakości, ale znajdujące się w warunkach klimatycznych bardzo ograniczają uprawę zbóż ornych.
13. Komp. Owsiano- pastewny- zajmuje 0,5% gruntów ornych. Obejmuje najwyżej położone gleby orne terenów górskich. Uprawia się tu; owies, ziemniaki, mieszanki, kończyn z trawami.
14. Komp. Gleb ornych- przeznaczony pod użytki zielone- silnie uwilgotniony i położony na starych zboczach.
T22: SKŁAD MECHANICZNY (GRANULOMETRYCZNY GLEB)
Jest to inaczej stan rozdrobnienia substancji glebowej wyraża go procentowy udział frakcji w ogólnej masie gleby.
Wg Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego w glebie wyróżniamy 4 grupy frakcji:
1. Części spławialne o średnicy cząstek mniejszej niż 0,002 mm
2. Części pyłowe o średni cząstek od 0,002 do 0,1mm
3. Piasek o średni cząstek od 0,1 do 1mm
4. Części szkieletowe o średni powyżej 1mm
Skład mechaniczny decyduje o równości zasobności gleby w składniki pokarmowe oraz wodę i powietrze. Decyduje także o sposobie uprawie gleby oraz doborze roślin uprawnych, ciągników, maszyn trałowych.
Pod względem składu mech wyróżniamy 3 kategorie gleb:
Gleby lekkie- należą do nich gleby żwirowate i piaskowe, przewiewne i suche, mało zasobne w składniki pokarmowe i próchnicę, ale za to łatwe do uprawy. Uprawia się na nich: grykę, łubin żółty, żyto, proso, ziemniaki, tytoń jasny.
Gleby średnie- skł się z cząstek pyłowych. Są to gleby zasobne w składniki pokarmowe, łatwe do uprawy, a ich wadą jest to, że łatwo zaskorupiają się po deszczach. Można uprawiać wszystkie rośliny.
Gleby ciężkie- skł. się z dużej ilości części spławialnych są bardzo trudne do uprawy. Są to gleby zasobne w skł. pokarm i wodę, ale podczas suszy bardzo głęboko pękają. Właściwa agrotechnika sprzyja uprawie wszystkich roślin.
T23: SKŁADNIKI POKARMOWE W GLEBIE
Aktualnie naturalna zasobność gleby zaspokaja jedynie ¼ potrzeby na skład pokarmowy roślin uprawnych. Pozostałą ilość składu należy wprowadzać do gleby poprzez naważanie. Nawożenie - jest to wzbogacanie gleby w substancje organiczną i składniki pokarm. Wyróżniamy następujące rodzaje nawożenia:
-jednostronne- polegające na stosowaniu nawozów jednoskładnikowych
-podstawowe- naważanie niezbędne do utrzymania żyzności gleby
-uzupełniające- stosowane w celu zaspokojenia szczegółowych potrzeb roślin.
-pogłówne- stosowane w trakcie wegetacji roślin
-dolistne- dokarmianie roślin w formie oprysku roztworem nawozu mineralnego
-gniazdowe-stosowane punktowo przy roślinach
-rzędowe-nawozy są wysiewane rzędami razem z siewami nasion
-Rzutowe- równomierna rozrzucanie nawozu po całej powierzchni pola
Po nawożeniu stosowane są nawozy organiczne i mineralne. Do nawozów organicznych zalicza się: odchody zwierząt, słomę, odpady z gospodarstwa, kompost, wodorosty, nawozy zielone, czyli rośliny uprawiane na przeoranie. Nawozy mineralne(sztuczne) zawierają składniki odżywcze dla roślin uzyskane w wyniku procesów chemicznych lub rzadziej z kopalni. Wśrod składników nawozów mineralnych wyróżniamy makroelementy( azot, potas, fosfor, magnez, siarka i sód) oraz mikroelementy(miedź, cynk, magnez, melinden i inne)
T24.ODCZYNY GLEBY
Odczyn gleby-oznacza stan zakwaszenia gleby, oznaczmy go symbolem pH, czynnik ten wpływa na procesy życiowe roślin, rozwój systemu korzeniowego roślin oraz mikroorganiczny gleby. Odczyn odznacza się w laboratorium w roztworze KCL(chlorek, potas)
Granice odczynu:
- gleby bardzo kwaśne - pH poniżej 4,0
- kwaśne - pH od 4,1 do 4,5
- średnio kwaśne - pH od 4,6 do 5.0
- słabo kwaśne - pH od 5,1 do 6.0
- obojętne - pH od 6.1 do 6.5
- zasadowe - pH powyżej 6.5
Poszczególne gatunki roślin różnie reagują na odczyn gleby. Odpowiednie dla nich pH jest następujące:
- saradela i łubin żółty - pH od 4 do 5
- żyto - pH 4-7
- owies, ziemniaki len - pH 5-6.5
- pszenica, kończyna, groch, bobik - pH 6-7
- lucerna, jęczmień, burak, kukurydza - pH 6-8
O różnej wrażliwości roślin ma odczyn gleby, należy pamiętać przy układaniu płodozmianu oraz stosowaniu nawozów mineralnych i wapniowania gleby.
T25: STRUKTURA GRUZEŁKOWA GLEBY
Struktura gruzełkowata jest stanem, w którym gleba składa się ze zlepków zwanych gruzełkami w formie zbliżonej do kulistej o wymiarach 0,25-10 mm. Gruzełki te powstają ze zlepienia się elementów cząstek całej fazy gleby. Gleba o tej właściwości odznacza się najlepszą porowatością. Wewnątrz gruzełków znajdują się przestworki kapilarne, a między gruzełkami - przestworki aeracyjne (powietrze). Odpowiedni stosunek ilościowy obu rodzajów przestworków w glebie strukturalnej zapewnia najlepsze warunki krążenia gleby i powietrza oraz mineralizacji, co ma korzystny wpływ na odżywiania się roślin. Dlatego struktura gruzełkowata jest ważnym czynnikiem urodzajności gleb. Nieodzownym warunkiem tworzenia się struktury gruzełkowatej jest obecność lepiszcza wiążącego drobne cząstki gleby w gruzełki. Na powstanie struktury gruzełkowatej ma wpływ wiele czynników np. mróz. Pod jego wpływem zamarzająca woda rozsadza glebę, powodując skupianie się cząstek gleby. W tym wypadku woda działa mechanicznie. Do tworzenia tej cechy gleby przyczyniają się również bakterie w niej bytujące, które wydzielają śluz stanowiący lepisze glebowe. Należy tez podkreślić korzystne oddziaływanie dżdżownic, stawonogów i innych mikroorganizmów zasiedlających glebę. Na szczególne podkreślenie zasługuje wprowadzenie do zmianowa roślin tzw. strukturotwórczych, wśród których najważniejszą rolę odgrywają wieloletnie rośliny motylkowe jak kończyna, lucerna, esparceta, komonica. Rośliny te charakteryzują się obfitym i głębokim systemem korzeniowym, który pozostawiając w glebie znaczne ilości materio organicznej jako surowca do tworzenia się próchnicy, proces ten zachodzi również wtedy, gdy jakiś gatunek rośliny…się rozwija w sąsiedztwie innego gatunku. Takie zjawisko stwierdzono w przypadku pszenicy kąkolu lub jaskra ostrego i traw. Znany jest również korzystny wpływ zasiewów mieszanych na plon globalny roślin. Mieszanka jęczmienia jarego, owsa i pszenicy jarej plonuje znacznie wyżej niż te rośliny zasiewane osobno. Kończyna w mieszance z trawami lepiej plonuje niż kończyna w czystym siewie. Stosunek obojętny roślin względem siebie zachodzi wówczas, jeżeli rozpatrywane gatunki nie oddziaływają na siebie ani ujemnie ani dodatnio.
Ujemny(antagonistyczny) stosunek roślin do siebie jest różnorodny i powszechny zarówno w agrocenozie jak i stanowiskach naturalnych. Szczytem antagonizmu jest pasożytnictwo bakterii, grzybów, wirusów i owadów oraz roślin wyższych(kanianka, zaraza, jemioła, świetliki, szelężniki). Rośliny, na których pasożytują wymienione grupy obniżają swoja żywotność a wiec i plony giną. Innym przykładem antagonizmu jest wydzielanie substancji inhibicyjnych (szkodliwych) przez niektóre gatunki roślin oddziałujące na inne rośliny. Np. piołun czy porzeczka czarna wydzielają substancje biologiczne czynne szkodliwie działające na sąsiadujące rośliny. Niewłaściwy dobór roślin, częsta lub stała uprawa tego samego gatunku na tym samym miejscu(monokultura) sprzyja nagromadzeniu się czynników szkodliwych( choroby, szkodniki, chwasty, które powodują zmęczenie roli, co obniża plon i jego jakość.
W zwartych łanach roślinności zachodzi zjawisko konkurencyjności. Polega ono na tym ze określony gatunek sprawniej pobiera wodę i składniki mineralne a szybciej rosnąc zabiera miejsce i światło sąsiadom i w ten sposób usuwa je z łanu lub ogranicza ich występowanie i plonowanie np. takie trawy jak kupkówka pospolita lub rajgras wyniosły (francuski) posiany z innymi trawami lub z lucerna usuwają komponentów. Podobnie zachowuje się mniszek lekarski pobiera znaczne ilości wapnia i innych składników mineralnych osadzając je w warstwie powierzchniowej. Poza tym korzenie tych roślin działają mechanicznie na skupienie się elementarnych cząstek gleby w agregaty. Wyraźnie strukturotwórczo oddziaływują rośliny strączkowe jak łubin, wyka, paluszka, groch, bobik, seradela. Rośliny zbożowe działają na te cech bardzo słabo a rośliny okopowe destrukcyjnie. Dlatego w prawidłowym zmianowaniu należy pamiętać o przydzielaniu roślin słabo lub ujemnie działających na te właściwość gleby roślinami strukturotwórczymi. Ponadto do zabiegów poprawiających guzełkowatą budowę gleby należy przede wszystkim: obfite naważanie organiczne w postaci obornika, komposty i zielonych nawozów oraz wapnowania gleb. Czynnikami działającymi ujemnie na powstanie i trwałości agregatów są: częste i intensywne zabiegi uprawne, ugniatanie gleby ulewne deszcze, stagnująca woda oraz nawozy mineralne zawierające sole amonowe, sodowa i potasowe.
T26: BIOCENOZA
Biocenoza jest to zespół organizmów roślinnych (fitocenoza) i zwierzęcych (zoocenoza) żyjących we wzajemnej zależności w określonym siedlisku (środowisku). Na użytkach rolniczych współżycie to jest znacznie zmodyfikowanie działalnością agrotechniczna człowiek. Tworzą się wtedy nowe układy zwane agrocenozami.
T27: WZAJEMNE ODDZIALYWANIE ROSLIN W SRDOWISKU
Rośliny bytujące w danym siedlisku podlegają wzajemnym wpływom. Wpływ ten może być dodatni (współdziałający), obojętny i ujemny (antagonistyczny). Najściślejszy dodatni wpływ zachodzi w przypadku współżycia roślin wyższych z grzybami (mikoryza) i bakteriami (symbioza). Proces ten zachodzi również wtedy, gdy jakiś gatunek rośliny bujnie się rozwija w sąsiedztwie innego gatunku. Takie zjawisko stwierdzono w przypadku pszenicy i kąkolu lub jaskra ostrego i traw. Znany jest również korzystny wpływ zasiewów mieszanych na plon globalny roślin. Mieszanka jęczmienia jarego, owsa i pszenicy jarej plonuje znacznie wyżej niż te rośliny zasiane osobno. Koniczyna w mieszance z trawami lepiej plonuje niż koniczyna w czystym siewie.
Stosunek obojętny roślin względem siebie zachodzi wówczas, jeżeli rozpatrywane gatunki nie oddziaływają na siebie ani ujemnie, ani dodatnio.
Ujemny (antagonistyczny) stosunek roślin do siebie jest różnorodny i powszechny zarówno w agrocenozach, jak i stanowiskach naturalnych. Szczytem antagonizmu jest pasożytnictwo bakterii, grzybów, wirusów i owadów oraz roślin wyższych (kanianka, zaraza, jemioła, świetliki, szelężniki). Rośliny, na których pasożytują wymienione grupy obniżają swoją żywotność, więc i plony lub giną. Innym przykładem antagonizmu jest wydzielanie substancji inhibicyjnych (szkodliwych) przez niektóre gatunki roślin działające ujemnie na inne rośliny. Np. piołun czy porzeczka czarna wydzielające subst.biologicznie czynne szkodliwie działające na sąsiadujące rośliny.
Niewłaściwy dobór roślin, częsta lub stała uprawa tego samego gatunku na tym samym miejscu (monokultura), sprzyja nagromadzaniu się czynników szkodliwych (choroby, szkodniki, chwasty), które powodują zmęczenie roli, co obniża plon i jego jakość.
W zwartych łanach roślinności zachodzi zjawisko konkurencyjności. Polega ono na tym, że określony gatunek sprawniej pobiera wodę i skł.mineralne, a szybciej rosnąc zabiera miejsce i światło sąsiadom i w ten sposób usuwa je z łanu lub ogranicza ich występowanie i plonowanie, np. takie trawy jak kupkówka pospolita lub rajgras wyniosły (francuski) posiane z innymi trawami lub z lucerną, usuwają komponentów. Podobnie zachowuje się mniszek lekarski w runi łąkowej i pastwiskowej. W wyniku konkurencji zmienia się również pokrój roślin. W zawartych łanach gdzie głównymi czynnikami ograniczającymi jest miejsce i świtało rośliny słabiej się krzewią i rozgałęziają oraz są wiotkie i wybujałe (etiolacja) a tym samym podatne na wyleganie.
T28: ALLELOPATIA
Żywe organizmy roślinne mogą oddziaływać na siebie poprzez wydzielanie swoistych substancji chemicznych. Podobno związki powstają również rozkładu resztek pożniwnych w glebie, co powinno być brane pod uwagę podczas układania zmianowań. Ten rodzaj oddziaływań to allelopatia. Wyróżnia się następujące rodzaje związków allelopatycznych:
1.Antybiotyki - związki chemiczne wydzielane przez drobnoustroje i na nie oddziaływujące
2. Fitoncydy - związki wydzielane przez rośliny wyższe (naczyniowe) a oddziaływujące mikroorganizmy
3. Marasminy - wydzieliny drobnoustrojów działające na rośliny naczyniowe
4. Kaliny -związki chemiczne roślin wyższych i działające na te sama grupa roślin
Należy zaznaczyć ze wymieniona działania mogą być dodatnie i ujemne
T29: MIKROFLORA I MIKROFAUNA;
W agrocenozie rozwija się wiele organizmów, które z racji zróżnicowaniem działalności życiowej odgrywają poważna role w życiu i planowaniu roślin uprawnych (pasożytnicza i szkodliwa) ich liczebność i skład gatunkowy zalezą od gatunku rośliny uprawnej lub dziko rosnącej, składu mechanicznego gleby, odczynu i wilgotności gleby oraz od rodzaju ilości materii organicznej w glebie kora stanowi źródło pokarmów. Mikroorganizmy środowiska dzielmy na mikroflorę (bakterie wirusy, bakteriofagi, promieniowce, grzyby, plony) oraz mikrofaunę (pierwotniaki, dżdżownice, stawonogi i inne)
Bakterie-w środowisku liczba bakterii dochodzi do 200 mln sztuk w jednym g gleby, w środowisku bakterii można znaleźć wszystkie, jakie występują w przyrodzie w tym nawet chorobotwórcze dla człowieka i zwierząt. Bakterie odżywiają się różnymi substancjami organicznymi a wiele z nich powoduje groźne choroby roślin zwane bakteriozami np. parch zwykły, parch puszysty, czarna nóżka. Wśród bakterii są także pożyteczne np. bakterie nitryfikacyjne, denitryfikacyjne, a zwłaszcza brodawkowe. Te ostatnie współżyją z roślinami bobowatymi ( np. kończyna, łubin, lucerna, inne) a współżycie to nazywa się symbiozą. W wyniku symbiozy bakteria brodawkowa pobiera azot z powietrza i przekazuje go roślina bobowym.
Wirusy - atakują żywe tkanki roślin i powodują choroby roślin nazywane WIROZAMI trudne do zwalczania. Wirozy są szczególnie groźne dla ziemniaka, pomidora, tytoniu i buraka. Przenosicielami wirusów są owady, a zwłaszcza mszyce. Choroby wirusowe występują w postaci mozaikowatości i kędzierzowatości i liści zwoju.
Bakteriofagi -są to wirusy niszczące bakterie brodawkowe współżyjące z roślinami bobowatymi. Wywołują w ten sposób jeden z rodzajów zmęczenia gleby pod nazwa wykoniczynienie wyłubinienie itp. Zjawiska te zachodzą w sytuacji uprawy roślin w monokulturze lub wtedy gdy rośliny te często wracają na to samo pole.
Promieniowce- stanowią formę przejściowa pomiędzy bakteriami a grzybami. Ich zaleta jest to ze rozkładają bardzo skomplikowane związki organiczne, np. celulozę i ligninę. Promieniowce najlepiej rozwijają się z glebie bogatej w związki organiczne, suchej i cieplej oraz o odczynie obojętnym lub zasadowym.
Grzyby- występują w każdym środowisku, są niewrażliwe na zakwaszenie, czyli niskie pH. Mogą rozwijać się na różnych podłożach, a także pasożytować na roślinach i zwierzętach. Grzyby często współżyją z roślinami wyższymi, co nazywamy mikoryzą np. jest współżycie rydza ze świerkiem, pieczarki z trawami. Wiele grzybów jest jednak szkodnikami roślin, np. mączniak, rdza źdźbłowa, śnieć cuchnąca i inne.
Glony- są to drobne rośliny chlorofilowe a wiec wyposażone w ciałka zieleni, dzięki czemu mogą asymilować CO2 i wtórzyć materia organiczna. Glony najlepiej rozwijają się na powierzchni gleby w szczelinach glebowych do głębokości 9-10cm. Lubią środowisko umiarkowanie wilgotne.
Mikrofauna:
Pierwotniaki - zaliczane SA do najmniejszych organizmów zwierzęcych. Licznie występują w dobrych glebach ornych i na lakach umiarkowanie wilgotnych. Odżywiają się innymi mikroorganizmami a szczególnie bakteriami, przez co ograniczają ich liczebność.
Dżdżownice- ich działalności w glebie należy uznać za bardzo pożyteczna. Im jest ich więcej tym gleba jest bardzo urodzajna. Drążą wielokierunkowe sięgające nawet do 1,5 metrów głąb kanaliki dziki, którym następuje przewietrzanie gleby i przesiąkanie wody. Ponad to roznoszą one części mineralne i organiczne przerobione w przewodzie pokarmowym przyczyniając się w ten sposób do budowy struktury gruzełkowatej gleby. Dżdżownice wykonują wiec naturalna melioracje środowiska glebowego. Liczba dżdżownic może dochodzić do 12 mln sztuk na 1h.Najwiecje jest ich w glebach średnio wilgotnych zasobnych w materie organiczna i wapń.
Nicienie - są to robaki o dł. ciała 0,9 do 1,9mm. Na 1h może ci być ok. 40 mln sztuk. Cześć nicieni żywi się resztki roślin inne SA drapieżnikami lub pasożytami roślin uprawnych. Z punktu widzenia rolnictwa do najgroźniejszych nicieni zaliczamy: mętwika (burakowego, ziemniaczanego) i węgorka niszczyka, który pasożytuje na zbożach. Obydwa mętwiki występują: w sytuacji uprawy buraka albo ziemniaka w monokulturze lub gdy rośliny te często wracają na to samo pole. Korzenie buraka i bulwy buraka porażone przez mętwiki maja niska wartość technologiczna
Stawonogi - zaliczmy do nich owady, skorupiaki, pajęczaki i inne. Najliczniej reprezentowane są owady i ich postacie przejściowe, czyli larwy i poczwarki. Stawonogi rozluźniają glebę i nawożą ja swoimi odchodami. Rozkładają związki organiczne. Stanowią pokarm białkowy dla innych organizmów. Są zapylaczami roślin, są szkodnikami roślin, szkodnikami są np. stonka ziemniaczana, strąkowce, owocówki, szkodniki rzepaku.
Łączny ciężar wszystkich mikroorganizmów wynosi 29 ton na 1 ha. Jest to ogromny kombinat organiczny przygotowujący corocznie pokarm dla siebie i roślin wyższych.
Czynniki antropogeniczne(sztuczne)-wynikają one z działalności człowieka w środowisku naturalnym. Wyróżniamy wśród nich czynniki przemysłowe, melioracyjne, agrotechniczne.
Czynniki przemysłowe to: fabryki, kopalnie, aglomeracje miejskie szlaki komunikacyjne. Związane z nimi są siniki przemysłowe i miejski, emisje dymów, pyłów i gazów, obniżenie poziomu wód gruntowych, rzecznych, zbiorników wodnych oraz skażenie środowiska metalami ciężkimi i kwaśnymi deszczami. W konsekwencji występowania tych czynników zmniejsza się wartość produkcyjna środowiska.
Zabiegi melioracyjne maja za zadnie zmianę dotychczasowych warunków siedliska na korzystniejsze, ich głównym zadaniem jest zmiana stosunków powietrzno-wodnych gleby (rowy, dreny, kanały, zmiana właściwości gleb piaskowych, aglomeracja gleb piaskowych, deszczowanie i nawadnianie czysta woda i ściekami).Do zabiegów melioracyjnych przeobrażających krajobraz należą: regulacja rzek potoków oraz budowa lub przebudowa zbiorników wodnych.
Agrotechniczna działalność człowieka stanowa zabiegi mające na celu stworzenie jak najlepszych warunków Zycie i plonowania roślin. SA to zabiegi uprawowe, pielęgnacyjne , właściwy płodozmian oraz sposób użytkowania roślin
T30: KLIMAT A PRODUKCJA ROŚLINNA:
W Polsce w zależności od wielkości i natężenia poszczeg. elementów wyróżniamy:
1. Klimat morski - char.się dużą wilgotnością powietrza, dużym zachmurzeniem, dużą siłą wiatru oraz małą roczną i dobową amplituda temperatur. Klimat ten sprzyja produkcji zielonek i roślin pastewnych, ale utrudnia ich zbiór i suszenia. Z tego względu w zasięgu klimatu morskiego jest dużo pastwisk. W klimacie morskim istnieją dogodne warunki dla masowego rozwoju oraz dużego występowania chwastów, także chorób grzybowych i bakteryjnych roślin. Klimat ten występuje w pn. i pn.-zach. Polsce, a szczególnie w rejonie Szczecina i Koszalina.
2. Kontynentalny - ma małą wilgotność powietrza, małe opady, duże nasłonecznienie oraz duże wahania temperatury rocznej, dobowej. W tym klimacie jest mniejsze zachwaszczenie, mniej chorób, ale za to więcej szkodników roślin. Klimat ten występuje w Polsce pd., a szczególnie pd.-wsch. Sprzyja on produkcji owocowej i nasiennej, w tym kontraktacji upraw nasiennych. Klimat ten wyst.na Podkarpaciu oraz na Lubelszczyźnie
3. Górski - char.się dużymi opadami, dużymi wahaniami temp.dobowej i rocznej, dużą wilgotnością powietrza, silnymi wiatrami, w tym wiatrem halnym oraz obfitą, późno schodząca okrywą śniegową. Pod względem rolniczym jest to więc klimat mało korzystny. Ilość uprawianych roślin jest ograniczona ze względu na krótki okres wegetacyjny, trudność w dojazdach do pól i trudną uprawa płytkich i kamiennych gleb oraz utrudnienia we wprowadzaniu mechanizacji upraw polowych. Względy te decydują o przewadze użytków zielonych, produkcji zwierzęcej w strefie klimatu górskiego.
Bardzo ważnym zagadnieniem produkcji roślinnej jest długość okresu wegetacyjnego. Jego wyznacznikiem jest liczba dni bez okrywy śniegowej oraz pośrednicy dobowej temperatury powietrza (+5 st. C), czyli jest to okres, w którym możliwa jest wegetacja roślin. W rejonach o długim okresie wegetacyjnym roślin istnieje większa dowolność w doborze roślin do płodozmianu oraz możliwości dokładniejszej i dłuższej uprawy roli.
Okres wegetacyjny trwa średnio 216 dni. Najwcześniej rozpoczyna się 2 kwietnia, zaś kończy się średnio 3 listopada.
T31: FENOLOGIA I JEJ ZNACZENIA:
FENOLOGIA - jest to nauka zajmująca się badaniem zjawisk okresowo występujących w przyrodzie odczynników klimatycznych.
Dzielimy ją na:
a) fitofenologię - zajmuje się poznawaniem zależności jakie zachodzą między czynnikami klimatycznymi a periodycznością zjawisk u roślin
b) zoofenologię - zajm.się obserwacją zwierząt.
Obserwacje fenologiczne mogą dotyczyć różnych obiektów przyrody żywej i pojawów np. pora ruszania wegetacji różnych gat.roślin, pora listnienia, kwitnienia i owocowania różnych gat.roślin, pora przylotów i odlotów różnych gat.ptaków, pora zapadania niektórych ssaków w sen zimowy.
Dla celów ekologicznych można wykorzystać również pojawy w świecie nieożywionym np. szybkość topnienia śniegu odzwierciedla niezwykle dokładnie stosunki mikroklimatyczne wynikające z ukształtowania terenu, budowy gleby oraz typu roślinności.
Kalendarzowe pory roku ustalono na podst.danych astrologicznych i meteorologicznych. Nie mówią dokładnie o warunkach klimatycznych panujących w przyrodzie w poszczególnych okresach roku. Dla uściślenia tych danych ustala się dla danego obszaru tzw. Fenologiczne pory roku, czyli kalendarz przyrodniczy. Obecnie przyjęto 8 fenologicznych pór roku wydzielonych na podstawie pojawów tzw. roślin wskaźnikowych
1. Przedwiośnie lub zaranie wiosny - w tym czasie następuje pocz.tajania śniegu, rozpoczyna się wegetacja żyta, zaczyna się kwitnienie tych roślin, które kwitną przed rozwojem liści np. leszczyna, przebiśnieg, zawilec gajowy. W okresie tym przylatują bociany, skowronki, budzą się zwierzęta zasypiające na zimę, owady i płazy. Przedwiośnie w Polsce trwa od 15 marca do 10 kwietnia.
2. Wczesna wiosna (pierwiośnie) - jest to okres kwitnienia drzew rozwijających liście jednocześnie z kwiatami, np. brzoza, czereśnia, wiśnia, czeremcha, grusza, jabłoń, tarnina. Przylatuje większość ptaków owadożernych. Owadożernych naszych warunkach trwa mniej więcej od 18 kwietnia do 10 maja.
3. Wiosna właściwa (pełnia wiosny) - w tym czasie kwitną ulistnione drzewa np. kasztanowiec, jarzębina, sosna, bez (lilak), berberys. Okres ten trwa 7-21 maja.
4. Wczesne lato - w tym okresie zakwita żyto ozime, akacja biała. Zaczyna owulować bez czarny, malina, jagoda, dojrzewa poziomka. Okres ten trwa 1-26 czerwca.
5. Lato - jest to pora owocowania krzewów jagodowych, kwitnienia lipy, dojrzewania najwcześniejszych owoców. Trwa od 26 czerwiec do 15 sierpnia.
6. Późne lato (wczesna jesień) - jest to okres dojrzewania owoców oraz odlotu ptaków owadożernych i błotnych. Średnio trwa od końca sierpnia do połowy września.
7. Jesień - dzieli się na 2 podokresy
a) jesień właściwa (złota jesień) - rozpoczyna się żółknięciem liści lipy, kasztanowca i klonu, zaczynają odlatywać ptaki wodne i ziarnojady. Kończy się ozimy
b) jesień późna (bezlistna) - rozpoczyna się, gdy większość brzóz, buków traci ostatnie liście. Kończy się wypasanie pastwisk i łąk.
8. Zima - okres spoczynku roślin i niektórych zwierząt. Trwa aż do przedwiośnia.