ĆW 1 Jeziora.

• wody słodkie - 3% hydrosfery

• lodowce i pokrywa śnieżna - najwięcej

Wody powierzchniowe

1. punktowe

• źródła

2. Liniowe

• cieki naturalne, sieć rzeczna

3. obszarowe

• obszary zabagnione, wody stojące (naturalne, o różnej wielkości)

• jeziora

• lodowce

Jezioro- zbiornik wodny wykazujący kompletną strefowość: litoral, pelagial, strefa głębinowa itd...nie ma połączenia z morzem!!! gdy tego nie ma to jest to staw.

Litoral - najpłytsza i najbliższa brzegu strefa, za jej dolną granicę przyjmuje się dolną granicę występowania roślinności. Jest najbardziej zmienny ze środowisk jeziornych. Podlega najsilniejszym dobowym wahaniom temperatury oraz wahaniom stężenia tlenu spowodowanym przez duże nagromadzenie szczątków organicznych. Płytsza część podlega bezpośrednim wpływom lądu, dopływowi wody i substancji przez nią niesionych po deszczach oraz okresowemu opadowi liści z drzew i krzewów. Fauna i flora jest bardzo bogata jakościowo i ilościowo. Występują tu makrofity, glony bentosowe, peryfiton, bentos, plankton, nekton. Litoral jest środowiskiem tarła większości ryb a także bytowania i żerowania ich narybku (rys. 2.). Występują tu płazy, gady (żółwie błotne, zaskrońce) oraz wiele ptaków.

Sublitoral - to strefa poniżej litoralu, często w miejscu, gdzie zaczyna się (bardziej niż w litoralu) gwałtowny spadek dna. Na tym stoku gromadzi się zwykle dużo szczątków pochodzenia litoralnego: trudniej rozkładalne części roślinności twardej, muszle mięczaków itp. Rośliny już tu nie występują, fauna jest znacznie uboższa jakościowo zwykle złożona głównie ze skąposzczetów, niewielkiej liczby gatunków mięczaków, niektórych owadów (ważki, jętki), pijawki.

Profundal - cała strefa dna poniżej sublitoralu, zwana strefą głębinową. Jest to strefa allotroficzna, nie mająca własnych producentów gdyż nie dochodzi tu światło. Środowisko jest bardzo monotonne, występuje stały brak światła, niska temperatura przez cały rok (ok. 4OC). Najczęściej występuje tylko bakterio- i zoobentos. Zwierzęta nie drapieżne odżywiają się tu martwą substancją organiczną - detrytusem wraz z bakteriami, planktonem, który obumarł i ulega rozkładowi, mogą odżywiać się również w pelagialu.

Pelagial - strefa otwartej wody, ograniczona przez litoral i sublitoral , a od dołu przez profunal. W jeziorach o dużej powierzchni głębokości strefa ta znacznie przewyższa swą objętością pozostałe strefy. Jest jednolita, mało zróżnicowana poziomo, złożona z wody, substancji w niej zawieszonych i rozpuszczonych (seston) w tym organizmów (planktonu). Zachodzi tu sezonowa i dobowa zmienność temperatury i stężenia tlenu. Pelagial jest zamieszkany przez plankton i nekton. Plankton to różne grupy bakterio- i fitoplanktonu, a z zooplanktonu: pierwotniaki, wrotki, skorupiaki. W jeziorach eutroficznych występuje drapieżna larwa muchówki a w nektonie sielawa, stynka (w jeziorach mniej żyznych), ukleja, narybek wielu gatunków, a z ichtiożerców - okoń i sandacz.

Wielkości jezior:

• Morze kaspijskie- największa pojemność wody

• Jezioro górne

• J. Wiktorii

• Huron

• Michigan

• Tanganika

• Bajkał

- w Polsce jeziora wschód, północ to odbija zasięg ostatniego zlodowacenia

• jeziora pochodzenia krasowego

Jeziorność - wskaźnik

Jeziora Polski

• Śniardwy - największe; głębokość niewielka,

• Głębsze Mamry

• Głębokie- Wigry, Drawsko, Wdzydze

• Hańcza - niewielkie, ale głębokie

Typy jezior ze względu na pochodzenie

• endogeniczne (1,2) i egzogeniczne (reszta)

1)- tektoniczne - duże , J. Górne, J. Wiktorii

2) wulkaniczne

• kraterowe

• kalderowe

• lawowe

• maary w efekcie jednorazowego wybuchu

3) polodowcowe

• rynnowe

• morenowe (moreny dennej lub czołowej)

• oczka

• wytopiska (bryła lodu stopniała)

• kotły i kociołki eworsyjne

• sandrowe (na nizinach fluwoglacjalnych, przed czołem lodowca...)

• przyozowe (wały)

• drumlinowe (wzgórki- wody nanoszą materiał)

• lodowcowe górskie

- cyrkowe

- a.karowe

- morenowe

4) krasowe - w lejach krasowych

5) rzeczne

- starorzecza

- j. korytowe

6) deltowe

7) przybrzeżne (przymorskie)

8) eoliczne - utworzone przez wiatr

- wydmowe

- deflacyjne (wywiania)

- akumulacyjne (nawiania)

9) bagienne

10) zaporowe

11) reliktowe- pozostałość morza lub jeziora M.Kaspijskie fauna III-rzędowa

Poligeniczne misy jeziorne:

powstanie dzięki różnym siłom np. tektoniczno(pierwotne)-eoliczne (wtórne)

• w Polsce jeziora pochodzenia polodowcowego (głównie)

Jeziora

nie może być jeziora bezdopływowego!!!! musi być dopływ wody: deszczowej, rzecznej, podziemnej

Wygląd: elementy, zatoki , wyspy, półwysep, Głęboczek- najmniejsze miejsca akwenu czyli plosa... fragment odcięty progiemwłasne jezioro...

Ploso - zagłębienie w dnie rzeki między dwoma bystrzami o znacznie spokojniejszej wodzie, powstające u podnóża jej brzegu podcinanego przez meander. Górna część plosa, przez którą nie przechodzi nurt rzeki to zatoń. (????)

Przekrój

• litoral- strefa przybrzeżna (abrazyjna i akumulacyjneabrazja- zabieranie...)

• sublitoral

• progi i głęboczki (profundal)

Morfometria jezior zależy od typu jeziora (poziomice) rysunki typów jezior

Misa jeziorna - naturalne zagłębienie. naturalna wklęsła forma terenu w pewnej części wypełniona wodą. Ta część misy jeziornej, którą wypełnia woda jest nazywana czaszą jeziora.

Powierzchnia zwierciadła wody

Szerokość maksymalna (B)- największa odległość między przeciwnymi biegunami średnia... znaczenie biologiczne

Wskaźnik rozwinięcia linii brzegowej (K)

Jeśli jezioro jest idealnym kołem to K= 1 K większe im większa komplikacja... litoral ma różną roślinność, dno itd. idealne koło cały litoral taki sam

Plan batymetryczny

-seria sondowa łączenie punktów

Pojemnośc jeziora (objętość )- Vo

Całkowita pojemność jeziora- jako suma pojemności poszczególnych jego warstw (r) , zawartych między kolejnymi izobatami

Metoda Plancka ^^^^^^^^^^^^^

Głębokość średnia

• długość i szerokość jeziora (m)

• długość linii brzegowej - ( km, m) cyrkiel, nitka, krzywomierz

• powierzchnia planimetr- zlicza powierzchnię w jednostkach planimetru

---