Formy piśmiennictwa łacińskiego w średniowieczu

Wg podręcznika T. Michałowskiej

Początki piśmiennictwa łacińskiego: roczniki i dokumenty:

Rocznik Jordana i Gaudentego- najstarsze zapiski z dziejów Polski

Rocznik Rychezy- prowadzony od 1013 r., przekształcony później na Rocznik dawny

Epigrafy: np. nagrobek Bolesława Chrobrego ( najwcześniejsza kopia z r. 1490)

Hagiografia: Żywot św. Pawła z Teb spisany przez św. Hieronima

Złota legenda Jakuba de Voraigne- 180 żywotów zestawionych w porządku

kalendarzowym

Żywot św Wojciecha: pierwszy Jana Kanapariusza, drugi Brunona z Kwerfurtu

Twórczość Wincentego z Kielc: prozatorskie dzieła hagiograficzne, wiersze o

Św. Stanisławie i prace dziejopisarskie: Żywot większy, mniejszy, Gaude Mater

Polonia

Modlitewnik Gertrudy- ok. 100 modlitw, powst. 1075- 1086r, teksty są dosłownymi powtórzeniami lub parafrazami modlitw liturgicznych

Kroniki:

Gall Anonim- powst. po Przybyciu na dwór Bolesława Krzywoustego po pielgrzymce (1113- 1116), z inicjatywy otoczenia książęcego; trzy księgi: I- gesta polskich królów i książąt do momentu poczęcia Bolesława, II- wczesny okres życia B., do 1109, III- dzieła księcia w pełni władzy, sukcesy militarne po r. 1113; utwory poetyckie z kronice: epilogi przed każda księgą, utwór funeralny po śmierci B, cantilenae-piosenka

Kronika polska Wincentego Kadłubka- pisana ok. r. 1190, przerwana w r. 1208, na zlecenie Kazimierza Sprawiedliwego; cztery księgi: I- legendy o powstaniu państwa polskiego, II- od założenia dynastii Piastów do konfliktu B. Krzywoustego ze Zbigniewem, III- zwycięstwa Krzywoustego na Pomorzu, losy kraju w okresie rozbicia dzielnicowego do śmierci B. Kędzierzawego w r. 1173, IV- od wstąpienia na tron krakowski Mieszka III Starego 1173 do wydarzeń z 1202r.; całość poprzedzona prologiem; ok. 40 fragmentów poetyckich różnej wielkości

Kronika Dzierzwy (Mierzwy, franciszkańska)- powst. począt. XIV w. w Krakowie

Kronika Wielkopolska ( Wielka kronika)- Wodzisław Baszko, powst. XIII w., dzieje Polski od czasów bajecznych po 1271/1272 r.

Kronika Janka z Czarnkowa- spisana między r. 1377 a 1384; od śmierci Kazimierza Wielkiego (1370r.) do wydarzeń lokalnych w Wielkopolsce wiosną 1384r.

Poezja kościelna: Hymny np. Hilarego z Poitiers, św. Gaude Mater Polonia, Tomasza z Akwinu (Przed tak wielkim sakramentem)

Tropy: do Kyrie, do Gloria, do Hosanna itd.

Sekwencje: do Michała Archanioła- Chwalmy króla niebieskiego…, do św. Wojciecha- Odmówmy coroczne…

Poezja świecka: O pewnym wójcie krakowskim Albercie- anonimowa pieśń powst. ok. 1320r., po wybuchu buntu mieszczan zdominowanego przez żywioł niemiecki przeciwko Łokietkowi- na czele wójt Albert, wtrącony do więzienia; Albert snuje pieśń zza grobu, przestrzga żyjących przed zmiennością Fortuny

Poezja okolicznościowa: wiersze o Wiktorii Grunwaldzkiej- najstarszy Anno Mileno.. ( Roku pańskiego tysiąc czterysta dziesiątego); Pochwała Krakowa Stanisława Ciołka- 10 strof: 4-pochwała maista, 5-sławi rodzinę król., ostatnia-modlitwa o łaskę i wesele dla ojczyzny; funeralna A. Świnki, Grzegorza z Sanoka; wiersze o klęsce warneńskiej

Wg wstępu Marka Plezia do Najstarszej poezji polsko- łacińskiej:

Poezja łacińska w dobie średniowiecza i wczesnego humanizmu:

- formy tradycyjne: wiersze budowane na zasadach starożytnych (heksametr, dystych elegijny, strofa saficka, ambrozjańska strofa hymnowa)

- formy nowe: wiersze rytmiczne, proza rytmiczna, często wiązana rymem np. kronika Galla, liryka religijna i świecka- sekwencje

- wątki treściowe: naturalnym tłem do rozwoju poezji było bogate życie rel. i rozwój szkół

Początki poezji polsko-łacińskiej:

- wiersze epigramatyczne- niewielkich rozmiarów wypisane na przedmiotach; najstarszy- 14-wierszowy napis na grobie Bolesława Chrobrego

- większe utwory epickie: Carmen Mauri- poemat o wojewodzie Piotrze Włostowiczu, XII w.

Legenda o Walcerzu i Helgundzie

Antipocras- poemat lekarski dominikanina Mikołaja z Polski, ok. 1270r.

- wiersze w najstarszych kronikach- pierwsze próby u Galla i Kadłubka

- liryka religijna i świecka- pierwsze polskie oficjum- Wincenty z Kielc, element świecki w Pieśni o wójcie krakowskim Albercie

Okres przełomu w XV wieku:

- poezja typu średniowiecznego- epitafia: królowej Jadwigi, Zawiszy Czarnego aut. Adam Świnka, Marcin ze Słupcy dla biskupa poznańskiego Andrzeja Laskarza

- poezja historyczna- Grunwald

- liryka łacińska na tematy świeckie- Stanisław Ciołek

---