Średniowieczna poezja łacińska w Polsce
Sekwencja o św. Wojciechu[Hac festa die tota/Gratuletur Polonia]- jest to najstarsza sekwencja rodzimego pochodzenia. Powstała po 1090r. w Gnieźnie, gdy doszło do ożywienia się tam kultu św. Wojciecha w związku z wprowadzeniem ,,święta translacji”, prawdopodobnie po odkryciu w katedrze skrytki ze szczątkami męczennika(ocalałymi mimo wywiezienia ich większej części do Pragi w 1038r.) i po uroczystym przeniesieniu relikwii na ołtarz. Utwór, składający się z 9 par zwrotkowych, rozpoczyna wezwanie do radosnego obchodzenia święta i do godnego uczczenia patrona tej uroczystości. Kolejne strofy przynoszą informacje o zasługach świętego w dziele krzewienia wiary i umacniania Kościoła, a także przypominają kilka istotnych faktów z jego życia: konflikt w rodzinnych Czechach, kontakty z dworem Bolesława Chrobrego, a przede wszystkim misję nawracania Prusów, męczeńską śmierć Wojciecha i wykupienie jego ciała przez Polaków. Pochwała świętego i wyrażona w modlitwie prośba o łaskawą opiekę nad Polską stanowią zakończenie sekwencji. Pieśń nawiązuje do schematu rytmicznego znanej sekwencji maryjnej Hac clara die.
Wincenty z Kielczy- Sekwencja o św. Stanisławie [Jesu Christe, rex superne] - po okresie dłuższego zastoju kolejne 4 sekwencje powstały dopiero w II połowie XIII w. Spośród nich 2 utwory, których autorstwo przypisywane jest dominikaninowi Wincentemu z Kielczy, poświęcone zostały św. Stanisławowi, a okazją do ich napisania była kanonizacja biskupa krakowskiego w 1253r. Po pochwalnej apostrofie, zwróconej do Chrystusa, w pieśni następuje relacja o życiu i męczeńskiej śmierci biskupa. Stanowczość w pasterskiej trosce o Kościół, odwaga w napominaniu króla to cnoty wyróżniające Stanisława. Autor sekwencji przedstawia zgodnie z legendą zatarg biskupa z Bolesławem Śmiałym, zbrodnię dokonaną na świętym, cud zrośnięcia się jego posiekanych szczątków, a także cuda dziejące się za jego pośrednictwem. Podkreślona zostaje rola św. Stanisława jako patrona Polski, a utwór kończy się zwróconą doń prośbą o pomoc w osiągnięciu zbawienia. Podniosły ton pieśni wzmacniają bogatsze niż w utworze poprzednim środki artystyczne, takie jak: apostrofa, metafory(,,mur owczarni”, Kościół jako Sponsa Christi, ,,brud zmywany z oczu serca”), gra słów(a polo Polonie, poli civis fit Polonus), aliteracja(Furens fremit, fit infestus). Od strony wersyfikacyjnej sekwencja ta wykazuje znaczną dojrzałość formalną. Niemal w całości napisana została tzw. ,,strofą Stabat Mater”.
Wincenty z Kielczy- Hymn o św. Stanisławie[Gaude, mater Polonia] - dominikanin, jest twórcą 1 polskiego hymnu, który powstał w związku z kanonizacją biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa(1253). Utwór stanowił część oficjum poświęconego temuż męczennikowi. Napisana podniosłym tonem pieśń rozpoczyna się inwokacją skierowaną do Matki-Polski, która może się cieszyć z posiadania takich potomków, jak biskup Stanisław i winna wielbić za to Boga. Kolejne zwrotki przynoszą opis zasług świętego, który w obronie ludu nie lękał się przeciwstawić władcy, za co zapłacił męczeńską śmiercią. W dalszej części mowa jest o cudach, zarówno dotyczących ciała samego męczennika, jak też późniejszych, dokonujących się już za wstawiennictwem świętego. O ile w pierwszych słowach hymnu twórca zwracał się do Ojczyzny, której patronem jest św. Stanisław, to w zakończeniu podobne słowa kieruje do miasta, które szczyci się przechowywaniem szczątków biskupa, do Krakowa, zachęcając gród do wdzięczności wobec Boga. Pieśń kończy się doksologią, czyli pochwałą Trójcy Świętej. Hymn składa się z 11 zwrotek naśladujących strofy ambrozjańskie, to znaczy liczących po 4 wersy pisane regularnym 8-zgłoskowcem, o rymach przeplatanych, co daje schemat 8a 8b 8a 8b. Autor wprowadza do utworu personifikację, metafory (miles Christi- ,,żołnierz Chrystusowy”, celestis medicus- ,,Niebieski Lekarz”, vite portus- ,,port życia”), jednak hymn, choć bogaty treściowo, nie wyróżnia się obfitością środków stylistycznych. W utworze można znaleźć reminiscencje z hymnu ku czci św. Dominika (kanonizowanego w 1234r.) Gaude, mater ecclesia.
Hymn o św. Jadwidze[Exultent hodie iugiter]-Właśnie prawdopodobnie na Śląsku, pod piórem jednego z tamtejszych cystersów, powstał utwór, którym uczczono kanonizację św. Jadwigi (1267), żony księcia Henryka Brodatego. Autor wzorował się na hymnie Hrabana Maura Festum nunc celebre magnaque gaudia, przejmując niektóre sformułowania, a przede wszystkim naśladując schemat metryczny. Pieśń mówi o radości, jaka winna towarzyszyć ,,narodzinom dla nieba” św. Jadwigi, o orędownictwie tej patronki Śląska, nazywanej tu sol Slezie (,,śląskie słoneczko”), o cudach, którymi wspiera ona wyznawców, i o jej pomocy dla ludzi osaczonych przez szatana. W zwrotce 4 pojawia się informacja, że utwór przeznaczony jest do wykonania w dniu święta obchodzonego ku czci Jadwigi, a skierowana do Boga prośba zbiorowego podmiotu dotyczy obcowania ze świętymi w niebie i uczestniczenia wraz z nimi w adoracji Stwórcy. Hymn zakończony jest doksologią. W słownictwie pieśni zwracają uwagę terminy wzięte z łaciny klasycznej, a odnoszące się do metafizyki chrześcijańskiej (ad ethera- ,,do nieba”, celicolae- ,,święci”), oraz określenie żyjących wiernych rzeczownikiem terrigenae- ,,synowie ziemi”.
Wincenty zwany Kadłubkiem-Epicedium na śmierć Kazimierza Sprawiedliwego[Non est pudor pro dolore]. Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem (ok.1150-1223) tworząc Kronikę polską (Chronicon Polonorum), związany był z kancelarią księcia Kazimierza II Sprawiedliwego (zm.1194). Dzieło powstało prawdopodobnie w latach 1190-1208, a Epicedium poświęcone zmarłemu władcy mieści się w Księdze czwartej (IV 20) tejże kroniki. Utwór ma formę dialogu, którego uczestnikami są personifikowane pojęcia takie jak: Iocunditas (Wesołość), Meror (Żal), Libertas (Wolność), Prudentia (Roztropność), Iustitia (Sprawiedliwość), Proportio (Proporcja),a także zabiera głos sam autor (Verba auctoris). Postaci te wiodą ze sobą spór poetycki, określany mianem altercatio, którego przedmiotem jest połączenie sprzecznych z natury stanów: wesołości ze smutkiem i żałobą (Kazimierz Sprawiedliwy zmarł nagle podczas radosnej biesiady, świętując pomyślne zakończenie wyprawy wojennej). Za sensem dosłownym utworu kryje się trudny do rozszyfrowania sens alegoryczny, odnoszący się prawdopodobnie do rozgorzałej po śmierci księcia walki stronnictw politycznych, zmierzających do objęcia władzy w dzielnicy senioralnej. Taki rodzaj wypowiedzi, zawierającej ukryte znaczenia, nazywany był integumentum (,,nakrycie”) i cieszył się uznaniem zwłaszcza wśród XII-wiecznych uczonych szkoły w Chartres. Celowemu zaciemnieniu treści służyły liczne metafory, wyszukane antytezy i skomplikowane konstrukcje myśli. W początkowym fragmencie dialogu występują tylko 3 postacie. Wesołość (wdowa po zmarłym władcy) narzeka na nieszczęsną odmianę swojego losu po śmierci ,,arcykróla” i skarży się na Żal, który usiłuje zmusić ją do zawarcia z nim małżeństwa. Żal odpowiadając czyni wyrzuty Wesołości, że sama zadręcza się płaczem, a przy tym również i ona wcale nie jest bez winy. Z kolei Wesołość pyta o radę siostrę Wolność, a ta zachęca ją do wstąpienia w ten związek dla dobra kraju, który jak okręt pozbawiony sternika narażony jest na rozbicie. Epicedium napisane zostało wierszem stroficznym, nawiązującym do układów sekwencyjnych. Każda strofa liczy 3 wersy, z których dwa pierwsze są 8-zgłoskowce, a trzeci 7-zgłoskowy. Zwrotki układają się w pary o identycznych rymach (schemat 8a 8a 7b+ 8a 8a 7b; 8c 8c 7b+8c 8c 7b itd.). Zastosowany schemat przypomina nieco zmodyfikowane zwrotki sekwencji Stabat Mater.
Twórcą 2 utworu żałobnego, zamieszczonego w kronice Długosza (ks. XI), jest znany nam już autor sekwencji, Adam Świnka, który napisał Epitafium Zawiszy Czarnego[Arma tua fulgent, sed non hic ossa quiescunt]. Wiersz pomyślany został jako mowa zwrócona do pustego grobu, bowiem sławny rycerz zginął wzięty do niewoli przez Turków, po bitwie stoczonej w pobliżu twierdzy Golubac (1428). Świnka w otwierającej utwór apostrofie do Zawiszy wychwala ród zmarłego, czyny bohatera i jego zasługi, a następnie wciąż zwracając się do poległego rycerza przechodzi do opisu walki i okoliczności towarzyszących jego śmierci. Podkreśla krwawy przebieg bitwy i podziw Turków dla waleczności ,,nowego Ajaksa”, ubolewa nad zbezczeszczeniem jego zwłok. Mówiąc o stracie, jaką poniosła ojczyzna, sam poeta wylewa łzy żalu. Słowa kolejnej apostrofy kieruje do Boga, który był świadkiem pogromu, a jednak nie zapobiegł tej katastrofie. W końcowej części utworu zwraca się do rycerzy jęczących w niewoli tureckiej, dla których lepszym rozwiązaniem byłaby śmierć na polu bitwy i do tych, którym udało się powrócić-wzywa ich, by w modlitwach pamiętali o Zawiszy, który z nimi ,,wolał krew mężnie przelać niż życie ocalić”. Jeszcze wyraźniej niż w poprzednim utworze uwidacznia się tu zainteresowanie antykiem, gdy autor porównuje mężnego rycerza do bohaterów wojny trojańskiej Achillesa i Ajaksa, wspomina zbroję Wulkana i ,,otchłanie Orku”, metonimią ,,srożącego się Marsa” określa ferwor bitewny czy gdy nazywa Turków Teukrami. W sformułowaniach można się też dopatrzyć nawiązań do poetów rzymskich: Wergiliusza, Owidiusza i Horacego. Epitafium napisane zostało heksametrem, niekiedy przeplatanymi pentametrami.